Orationes studiis auspicandis habitae, commentarius epistolae, ellogia, inscriptiones Antonii Angelini

81쪽

- 79 extinguitur Tarquinia, quae in avi nomen ivit, comptaque oratione Carmidem et Critonem Platonis e graeco conve tit i. Inter vos constat, praecipuum augusti patrum cardinalium senatus decus Jacobum Sadoletum latinam scribendi venustatum et copiam graecis litteris cumulasse 2. Aeterna sane lauro sibi frontem praecinxit Ludovicus a Ca- Stro veteri, cum poeticas leges ab Aristotele descriptas Vertens, easque eximia eruditione enarrans edocet, qua iter carpendum, ut ad poetarum sedem praerupto in monte sitam contendamus 3. Qua vero graecarum litterarum copia abundarit Varro vester, acer delitescentium in italiae tabulariis monumentorum conquisitor et vindex Ludovicus Antonius Muratori, in anecdotis edendis innotuit A. Haec domestica exempla sibi proponat velim, atque imitari condiscat mutinensis iuventus, retineat acriter atque constanter eam laudem, quae gentis nominisque vestri praecipua

a Franciscus post vernacula, in quibus suae iam eruditionis certas documenta dedit, latina graecis et hebraeis coniungit, inter raris-s sima ingenia connumerandus n. De poetis suor. temp. dial. I. a Tu non modo etruscam politissimam linguam, sed latio nam, sed graecam optime ealles n. His verbis Tarquiniam ansatur Franciscus Patrigi, cum ei tertium volumen' peripateticarum

quaestionum inscriberet. Patriai opera Basileae MDLXXXI.' Sadoletus Leoni X ab epistolis in psalmorum, et Pauli ad

romanos epistolae enarratione praesidium a graecis est mutuatus. Φ Muratorio assentior, qui Ludovici natalo solum non Castrum Vitreum, ut multorum scripta serunt, sed Castrum vetus latine esserendum duxit. Muratori, vita det Casielvetro. Τiraboschi, storia delia italiana letteratura, tom. VII parte ΙΙΙ.' Lombardi, storia delia italiana lotteratura nel sec. XVIII iom. IV.

82쪽

80 censeri debet. Itaque hoc animo ad orandum accedens in eo enitar ut evincam, quantum graecis litteraria res publica debeat. Quo nobilioris facultatis vindicias postulo, eo aequius est impensiore studio vos humanissimos homines

verba mea excipere, mihique animum advertere. Primum omnium edisserant, quaeso, graecarum litte-r3rum OSOres, quaenam ex disciplinis, quae in communi

hominum usu versantur, non summopere huius sermonis

praesidio muniatur. Num theologos, aut eos qui in veri Vestigatione adlaborant, num Oratores aut poetas proserent pΛt enim lucem e medio tollit, qui quas memoravi facultates atticarum artium ope nudat. Paucula summatim delibemus. Agedum animum appelle ad omnium doctrinarum longe principem et parentem, Dei ipsius nomine honestatam, theologiam loquor, cui rei christianae tutamen concreditum est, et dignitas. In arenam descende, manuS CODSere, pugnam capesse, sententias argumentis conclude, perduelles pugnantia loqui ostende, eosque coargue; impar pugnae pedem reseres, spem tibi ipse palmae incides, primo incursu te landet hostis, causa tibi e manibus dilabetur, nec scientiae, quam profiteris, nomen tenebis, Si graece nescias. Enimvero in medium veniat quaestio, quae ingenia doctissimorum virorum torsit, de discrimine inter

O AOOυσιον et Ofχοιο υσιον, quae Vis et potestas utrique tribuenda ; ut vocem priorem ariani reformident, quippe

quae Filio diam eamdemque cum Patre ουσιαν Vindicet: altera vero auribus artanis non ingrata, aSsimilem, non eamdem ac Patri naturam Filio adscribit: quarum Vo- cum pondus interturbantes Ursacius et Valens artanorum ductores in firmiensi conventu omnia miscuerunt, turbas

83쪽

- 81 civerunt, plurimosque dolo malo in fraudem, inque sceleris societatem egerunt 1. Age Vero, tuis assonet auribus VOX Θεοτοκος, qua tum ephesint, tum chalcedonensis, tum forentini conventus patres Virginem Matrem Deo auctam esse edixerunt. Si te graecae lateant litterae, haerebis, in erroris discrimen vocaberis; una enim eadeinque vox in contrariam trahi sententiam potest 2. Quot sevit lites in conventu Franciarii ad Moenum coacto, gallos inter germanosque pontifices praepostera nicaenae sententiae interpretatio, cum quaestio de imaginum sacrarum cultu incidisset Jl Iamvero si pro romani pontificis3 S. Athanasius epistola de sInodis num. XXXIV, Oper.

Idem, resutatio hypocrisis Meletii et Eusebii, tom. II. Prudentius Maranus, Divinitas Iesu Christi lib. IV, cap. XXIX.

Marius Victorinus, adversus artanos lib. I. Palma, prael t. histor. eccles. tom. I, cap. XXX. Natalis Λlexander, dissert. de et ομοιουειον. Fassini, dissert. de voce ὀμοώταν.Ε ro sore duco, si et illud adiungam, non paucos et recte

' Epistola s. Cyrilli inter acta synodi ephesinae, an. CCCCXXXI. Concilium chalcedonenso an. CCCCLI, acl. IV, et V. Concilium forentinum an. MCCCCLXXXVIII collat. XII.

Vox Θῆρτοκος, si eam active esseras, et acuas in penultima, gignentem Deum innuit: contra ea si esseras passiFe, et accentum ad fritabam alteram retrahas, Θεοτοκρet, a Deo genitam sonat.' Synodo II nicaenae, quae et oecumenica VII, perpetuo in usu suit vox προσκυνιν, non vero λαγ υεω, cum imaginum cultum suis scitis sanciret; quarum vocum potestatem non BSSequutus, eaSque praepostere vertens latinus interpres ansam errandi praesulibus dedit. Compono sententias patrum nicaenorum cum

84쪽

potestate et iuribus sit tibi dimicandum, si cum acerrimo adversario res sit de acaciano, de photiano schismate, si graecorum cum latinis dissidii in synodo florentina compositi sit tibi mentio inlicienda; nonne haec e mediis graecorum historiis retrusa atque abdita erunt tibi eruenda P Quot vero aut ambigue dicta, aut aliam in sententiam detorta, aut interpretum incuria subobscure implexeque translata graecarum litterarum face claruerunti Constat inter historicos, Basilii voces de Evagrio antiocheno absonum in sensum deflexas, ecclesiae annalium conditorem ac parentem Baronium, ut scite a sociis Bollandianis edoctum est, in fraudem egisse L Si omni nestorianae labis suspicione sanctissimum praesulem Chrysostomum eluas, eiusque sententias vel leviori vacare culpa evincas, nonne praesidium a graecis arcessas, Oportet 23 Quot acuit ingenia unus et alter locus epistolae dulii pontisicis, qua cumeusebianis graviter de illa lis Athanasio iniuriis expostulat; eoSque Romam contendere, nicaenisque scitis parere detrectantes corripit: quarum litterarum interpres a Iulii mente recedens ab acrioribus criticis coargutus est 3. Asententiis in latinum translatis apud franclartienses. Λcta synodinicaenae apud Labbeum, concit. tom. XII. Νatalis Alexander, disseri. VI in seculum VIII. Trombelli, dissert. X de cultu Sanctorum.' Acta SS. in vita s. Λntonii die XVII ianuarii S. IX, num. XL ei XLVI. Pagius in notis criticis Baronii an. CCCLXXXIX, num. IX. Valesius in notis historiae eccl. Socratis lib. VI, cap. VI.' Id praestitit p. Daniel o S. I. dissert. in hom. ΙΙΙ Chrys.

ep. ad hebraeos.' Constant in notis epist. I s. Iulii ad Eusebianos an. CCCXLII.

85쪽

- 83 meo munere abesse reor eos vocis libertate perstringere qui Baronio auctore et duce Constantinum salutari lavacro Romae a s. Silvestro lustratum serunt, eOSque carpere,

qui Eusebii, Sogomeni, Theodoreti historica monumenta

latine reddentes, in sensus a mente scriptorum alienos de

fluxere L Quid pluribus p quae de Christo domino litteris

mandata sunt, si unum Matthaeum detrahas, graece 80-nant : eorumque vim probe versio latina interdum vix

ees, adsertores, et parentes ingenio studiisque affluentes queat in numerum digerere, qui fidei penitiora dogmata acriter perscrutati viam ad eadem oppugnanda sepserunt Zquorum si te fugiant scripta, manca inchoata ac debilis erit sacrarum doctrinarum scientia. Quis enim Λthanasio in Τrinitatis augustae mysteriis enodandis acrior quis nitidior et pressior Θ Quis cum Basilio doctrinae copia sublimi

Quaestionem de Constantino lustralibus aquis abluto enodarunt sodales Bollandiani, die XXI mali, comment. histor. cap. I, in quorum sententiam recentiores critici ivere. Valesius in notis Eusebii.' a Proprietatem graecam latinus sermo non eXplicat P. S. Hieron1mus adversus Iovinianum lib. I, num. XIlI, edit. Vallarsi. si Τranslatio e graeco in latinum attenuat sensum B S. Ambrosius enarrat. in ps. XXXVIII, num. XLIX, edit. maur. Idem de veteris testamenti versionibus ait: a septuaginta via rorum sententias magis sequitur ecclesia: et hic sensus est pla-o nior B. Serm. IX in ps. CXVIII, num. XIII. Eamdem sert sententiam s. Hilarius tract. in ps. CXVIII, num. I, et lib. XI do Trinitate num. XVII, edit. maur. Multis in medium collatis exemplis rem confirmat Alphonsus Salmeron e S. I. prologona. XVII in hist. evang.

86쪽

- 84 ac modo non divina conserendus p quis Nagiangeno limatior et comptior, qui Veneres elegantiamque sectatus robore dicendi nervisque non caret Θ Quis Nysseno aptius oratoris,

philosophi, theologique partes exsequitur Θ Quis Chrysostomo uberius et plenius mores ad rectum singit, doctrina imbuit, virtutes serit, bellum vitiis grassantibus indicit 3 ut tacitus Athenagoram, Tatianum, Iustinum eruditionis ubertate assi uentes praeteream 3. Nullius est tantum flumen ingenii, nulla dicendi vis et ubertas, quae non dicam

exorn3re, Sed ne enarrare quidem valeat optime de re

christiana meritos conventus Ephesi, Antiochiae, BJZantii, Nicaeae, caesaraeae, Ancyrae, Chalcedone, Trri coactOS : ut patrum conscriptorum numero sapientiaque soruerint: quam strenue contra gliscentes errores dimicatum,

- quo religionis studio signa collatat Quo factum est, ut quotquot ex inseris sese in posterum extulere errorum capita , infirmata et comminuta hisce armis fuerint: quod religionis christianae armamentarium in tenebris et situ iaceret, nisi graecarum litterarum lumen accederet. Age Vero ne Semper patres, patrumque comitia meditemur: quid tibi viro ad sacra munia obeunda adlecto magis ad manum, quam graeca 3 Sermo tibi cum amicis de ritibus quibus Ecclesia divino ductu ac numine pietatem in nobis fovet ' instituatur, teque percontentur, quid haec aut illa Vox sonet, quam usurpas quotidie, cum Sacris Oper3riS, cum diurna nocturnaque laudum pensa Deo exsolvis, cum sestus dies, cui graecum nomen inditum, agitur '. Haerebis

D Λrgonne, de la lecture des peres de regiise pari. III, cliap. II.' S. Eucherius pontifex lugdunensis lib. instruci. cap. XV

87쪽

85 profecto, temet torquebis, nec prop0sitae quaestionis laqueis te expedies: hinc risus, hinc sannae, hinc convicia, hinc inusta inscitiae labes ac nota: quae nota ac labes inseditiam et inveteravit in nostro nomine. Quamobrem hoc ma

neat, rei christianae eo plus dignitatis, decoris, ac praesidii

detractum iri, quo remissius graeca excolantur 1. Ecquid sentiendum, si ad disserendi facultatem verique disceptationem te conseras p Nonne haec ars, quam sapientiae effectricem et ducem iure praedicamus, graecos seri auctores et parentes, a quibus impensius exculta, brevi ad eam absolutionem est evectu, quanta optari posset maxima 2 3 Quam multa et commode dicta ab iis in vulgus manarunt, qui septem sapientes serunturi Quamquam enim ambigi nequeat, non pauca eos latuisse, quae ad Deum, hominesque reseruntur ossicia, quaeque divina Christi religio errorum tenebras excutiens, opinionumque delens

omnes propemodum loquendi sormas contraxit, quae graeco fonte manantes sedem inter latina sacra obtinent: quod commentariolum volvere operae pretium duco. Biblioth. Patrum, edit. do Ia Bignetom. VI. Numquam viro theologo ex animo excidat sententia, quam in solemni concione ad patres Τridenti conscriptos tulit Cornelius Musso pontifex bitontinus: a graecia mater nostra, cui id totum s debet, quod habet ecclesia latina n.' Hac mente loquutus est Tullius de orat. lib. I, cap. IV. si Atque ut omittam graeciam, atque illas omnium doctrinarum ino ventrices Athenas D.

a 'Ap Ελληνων ηρ ea n a graecis primordia duxit philosophia. Diogenes Laertius in vitis philosophorum, prooem. lib. I num. V, edit. Λmstelodami MDCLXXXXII: quamvis non sim nescius vestigia huius lacultatis apud acgJptios, persas, indos primitus exstitisse.

88쪽

- 86 commenta vividiore in luce locavit; non mediocri tamen graecis vertendum est laudi quod omnium primi salebrosum iter ingressi, reliquis expeditiorem viam et exemplo et praeceptis ad philosophiam communierunt. Hic enimvero philosophorum familiae et haereses: hic ludi, hic palaestra hic academia, hic horti, hic xysti, hic inter ambulandum ductae ultro citroque collocutiones, et lacessendi et respondendi initum ad multas horas certamen: hic disceptantibus leges et iura descripta. Et sane cum primum ad philosophiam animum appulerunt romani, nihil non agraecis expresserunt, arripuerunt, hauserunt: consertimque Athenas doctrinarum arcem ac domicilium commigrarunt, atticis doctoribus et institutis usi. Et ne omnia percen-Seam, cum profligata re publica, Romae et forenses et senatoriae litterae conticescerent, nullusque inter armorum

vim oratori locus laret; M. Tullius sese in philosophiae portum e civilibus procellis recepit, latinisque litteris mandavit, quae summo ingenio, praestantique doctrina graeci pertractarunt. Cumque spinosiores extricat quaestiones, vimque et praestantiam animi ab omni caduca concretione secretam tuetur, qui et praeterita teneat, et sutura praevideat, et praesentia amplectatur, nonne Platonis discipulum agnoscis i Θ Haec super cum officia, quae ad vitae cultum et convictum reseruntur, persequitur, et quid rectum,

quid cum honestate consentiat, quid pugnet, inquirit, Stoicis se imbutum madidumque praeceptionibus prodit: Omnia

a Evolve diligenter Platonis eum librum, qui est do animo,n amplius quod desideres. nihil erit s. Cic. Tuscul. disput. lib. I, cap. XI. Et cap. XVII u errare malo cum Platone, quam cum istisn vera sentire n.

89쪽

- 87 enim ab honestate ducit, Omnia ad honestatem refert LNec a stoicorum vestigiis pedem effert, cum recondita quaedam et a vulgi opinione remota, quae παραδοξα ap-

sese telis obarmat, cum subdissiciles de divinatione, delato, deque deorum natura quaestiones instituit 3. Quibus parcit hortatibus Tullius, ut Marcus filius Cratippum Athenis audiens praeceptis institutisque philosophiae abundet,

scientiarum opibus cumuletur, seque ad laudem atque doctrinam, graecis doctoribus adhibitis, essingat , Θ Longo lateque Maecenatis, et Pomponii Attici fama pervasit: at

quamdiu quamque arrectas graecis aures adhibuerint, vulgatum est. Augustus Caesar, qui auream Romae, latinisque urbibus aetatem condidit, et quo auctore res romana eo crevit, ut mole laboraret sua, nonne ab Apollodoro

Pergameo graecis artibus et disciplinis excultus suit et expolitus βῖ Ut vero a latinis ad nostra pervagetur oratio: si in Boethii scriptis vividissimum philosophiae lumen clarescit, si Thomae a quinatis in veritate arripienda acumen, in evolvenda perspicuitatem, in propugnanda robur miramur; . nonne Stagiritae philosopho dandum est laudi, e cuius scriptis uterque non colorem modo et speciem disceptandi, sed

In ossiciis constituendis Tullius et re docuit et oratione lassus est, omnia se e stoicorum sontibus hausisse: a Sequemurn hac in quaestione stoicos, et e sontibus eorum, quantum videbitur,n hauriemus v. Dc ossiciis lib. I, cap. II.' Praefat. paradox. ad M. Brutum.' Do divinatione lib. II, cap. I. ' De ossiciis lib. I, cap. l. ρ Suetonius in Octavio.

90쪽

- 88 succum quoque et sanguinem hausit i Θ Sed quominus plura, quae e philosophis graecis ad nos dimanarunt, persequar, tum amplitudo argumenti, tum festinatio prohibet, ut

ea absolvam, quae eXOPSUS Sum.

Λt enim graecarum disciplinarum fastidiosi, velut . triumphi compotes exsultant, Omnibusque gestiunt laetitiis,

cum physica nobis et mathematica Obiiciunt, eaque contendunt, nulla cum graecis necessitudine et societate contineri. Ego vero si hisce artibus novum in dies lumen, nOVOSque auctus accedere, inque maius provehi insiciarer, iure in agrestis excordisque dicam et notam impingerem, et coarguerer aut domesticae gloriae invidus, aut ita rerum omnium rudis et imperitus, in cuius oculos et aures nomina

Galilei, Neutoni, Kepleri, La placii, Lagrangiae, ceterorumque quos nostra tulit aetas, non inciderunt. Vos enim pr be tenetis, Omnisque sapiens idem quod et vos sentiat oportet, nullam scientiarum incrementis metam, nullum

modum imponi, multaque novis tentaminibus evolvi, latius explicari et perfici, quae primitus inchoata et rudia exstitere. At vero nihil ab humanitate alienius, nihil turpius singi et excogitari potest, quam illos unde haec prosecta sunt, aspernari, et graeciam in cuius gremio et exorsa et adoleverunt, ingrata Obductam oblivione praeterire. Ecquis enim Thalete prior ex umbra proceritates pyramidum dimensus est Θ quis quantum ab acta maris distarent rates, edixit prior Θ quis circulis inclusa spatia secuit solertius, quis in

Fabricius hiblioth. graec. lib. III, cap. V ostendit multa

Aristotelis scripta Boethium in latinum convertisse, et s. Τhomachortatu alios operam ad easdem versiones contulisse.