장음표시 사용
71쪽
ua non autem paterna: ad quidem verum ess recta intelligatur: ne ξ quod in matrem virtus delapsa d patre. Sed quod Jerma matris sit proxima causa aliterquam vi materia; profecto a νera Philosophi sententia plurimum diser par. eq; miti isquam arrisit, id quod iraesentit, quod intelligentia cognoscant hanc formam producendam ab hoc agente.nam quamuis motus coeli inferiora ac caduca haec ordinet, visuis numeris finem quem sibi proponunt con quantur, neq; agant temeri ct ά casu: non tamen intelligentia singularia e gnosiit, veluti sempticius maginatur, sed solum de ordine uniuersi sollicita est, ut recte iacuer. quoq; duodecimo prima Philo. testat. Et quamuis dicamus in his esse riuinam fossicitudinem; non tamen censimus intelligentias haec sublunaria complecti: Verum motus caeli, cum intendatur propter uniuersi perfectionem, regula vi lecterum horum sub luna caducorum . quae cum habeant materiam indeterminata; non semper eundem essectum,eodem modo recipiunt,neq; struant, ut iamstpae antea ex Aristotele quarto de generatione animalium monuimus.VNIq; concedendum vi, coelum habere cognitione, quod uti enatami, nam cognitiones ac potentiae sunt in hac materia sublunari,ut alias docuimus . Itaq; iam explicatum habemuis quid sit id in quo ratio cause malis sita sit. Verum quatuor sunt, quc hic discultatem faciunt, primum, an Nerum denotet aliquid quod sit prius bono: deinde, an finis significet habitudinem, an quippiam absolιιtum: ad haec an ratio cause sinagit sit appetitιo: postrem), auulιquod diuinum in causa finali comprehendatur. Q ae νt diluantur, animaduertere licet, id quod in in potentia ad se, non dici tale, ex sicundo P sic rum,msi cum est in actu. miare basis, ac fundamentum rei est actus. nam enso potentia, dicitur simile enti, non autem ens. Cum igitur actus sit fundamentium, Ginet multi, rationes, nam forma ut est causa quare res sit, nuncuratur actus: M vero completum esu tribuit speciei, habetq; omnia ea quae ad specieι sentiam requiruntur. dicitur Hritata rei, ac propterea aurichalium, non
dicitur vere aurum m simile auro, quia non babet omnia, qua ad eam speciem requiruntur. Atq; πt habet rationem termini, ac finis perficientis, subit rationem boni. Amplius H in eo appetitio acquisit, vocatur appetibile. D aeiq; H per formam Drissimiles evadimus, dicitur habere quid diuinum. Q o. circa appetibilemm denotat rationem finis, m sequitur boni rationem ob qua cuncta reddunturiona ac perfecta. Vnamet igitur res appellatti r bona, νωra, appetibilis, O diurna, atq; ea propter bra proprietates uni tribuit rist. O ait ex stente aliquo diumo,optimo, appetibili,quem Simplicius, quoq; insequitur. Atq; haec non modo D3s conuenire,νcrum etiam formis qua natura oriuntur occidunt, ait Maurus Auermes nouo Metaphisicorum. Porro
verum, sequitur ens in actu; sed quia addit aliquid enti, nempe aptitudinem quandam, Morco QTit idem is uermes quinto eiusdem prima Philosopbiae qus Monem de Hro, em de accidetite ., olim autem hac intelligas de veritate orationis
72쪽
t I E T R ss CVNDVs 3s. erationis O propositionis, nam de ea alibi siet mentior sed de vere,quod vid tur esse passio, aut synonymum enti. Cuius veri ratio bonum antecedere putatur. Quibus sic explicatis intelligi potest quid sit, quare Auermes dixerit, bonu epe in rebus,ct veru in mente. Siquidem intellexit de vero,quod est affestio orationis, non autem de vero de quo est praesens sermo, quod denotat rei persectionem, quodq; diuiditur ac distinguitur a veri iti. Atq; ita omnes nodi solui facili m Iunt, O primum asserendum, quod ratio veri rationem boni praecedit: deinde, quod finis H est terminus, atq; ritimum, habitudinem quandam ad ea, ad que ordinatur, denotat. Post haec, quod appetitus non circum scribit finem, sed ut quiesceresuit, ut bonus habet rationcm appet bilis . ab are cum haec ratio appetitus, omnes priores ιvesudat, latim alterum runt, quod per banc rationem, finis describitur. Deniq; quod per formam Dpissimiles reddimur: sed quo pacto ba e ratio in rebus sublunaritas reperiatur, fatis in libro demente humana aperuimus. Atq; hactentis desine agentium naturalium,iam ad ea quae pec cognitionem θ' electionon agunt transire oportet.
D IDEM SIT AGE S, O D P E Relectionem O quod per cognitionem agit.
von finis, agentis di ositionem nobis iudicet, icciria hae quam
' iam interponitur, I invectigare cupimus nunquid ageris per electi . nem, O per cognitionem sit idem, quae sari haud erit inutilis ad ea intelligenda quae de causa liciente dicentur. quandoquidem Philosephus in hac scientia id habet loco axiomatu,quod natura propter finem ac per se agat προν putat id indigere demonstratione, nisi propter antiquos, qui omnia ob mater necesFtatem euenire asseuerabant. Ad haesitendum est, quod multa erin scenti a agunt, qua tamen agere ex electione haud asinamus; veluti apes h
rundines, vulpes, ae eatera animantia rationis expertia,agunt quidem, non tamen ob finem quem antea conceperant. Si quidem in us artium imagines quadam coniiciuntur, non tamen ars, aut artificialis cognitio. Dixit enim Phia
Iosephus octauo de historia animal tu,quod in brutis reperiant humani animi imagines, O artium t non autem artes, quod non agant, H dixi naus, ex sinciquem antea conceperuηr. Sic quedam qua possent memoria, bomisibus Q ilantur: nihil mus indem uti artibus haudquaqMam Uirmabimus , uret ιtibus concedamus. set qua vocem humanam exprinunt, πω ae memoria id
73쪽
re, vel apparens, veluti infra etiam monebimus. Verum eam aggredimur . in qua nos ignobiles Philosophi disientiunt, nempἡ.an sinis moueat vi est extra animam, Vel vi ed in anima cognostente. 22 ae quastio quo commodiua a prilosiopbia studiosis iuuenibus intelligatur , scire licet sinem vocari id cuius gratia agens agit, o ad quem cuncta ordine quodam diriguntur. Hic duplιcem obtinet rationem cauna. nam ut est in anima, dicitur appetibile quiddam obtinetq; rati9ne causae agentis, mousitis quonia mouet appetitu ac desideriseski citatu; qui appetιtus animal mouet. I tq: eam ob re appetιtus est magis propinqua causa motus animalis . nam appetibile ut commouet animal de ocio ad laborem, mouet motu Metaphorice dicito, quod sit in anima: neq; haec eIi ratio causae finalis, sed subit rationem agentis. Vt vero habet rationem sinis, terminat.ac ut bonum quod in hoc effectu ac termino deprehenditur , est id cuius graria caetera fiunt. Itaq; ratio causandi causi sinalis, est bonum cuius gratia re liqua obeuntur, quod cognitum ab animali mouet ipsium ex otio ad laborem mota. νt rixi Metapboraco. atq: ut habet rationem bona extremi,appellatur Auis, ob quem operatur. Id quod deformis materialibus aiebat Auermes, quod Ptfunt in mente artisicis, monent illum motu metaphorico; νt verosunt in re, habent rationem sinis. Atiae formae materia expertes, νtpote existentes obtinent rationem finis ac mouentis. Ac scire licet quod Iorma materiales cum no semper sint, non in eodem esse has rationes principj patiuntur: sed formae immaterialessunt aeternae,suntq; sines primo suarum a Itonum, O secundum idem esse mouent. Q a propter in dubium vertitur quo pacto finis. gratia cuius haec sunt, cum priusquam motus agentis perficiatur, non σι Ilat actu, post dici causa. Siquidem quod non est, non est appellanda causa, quod nullum causae modum aut rationem habeat, sed bonum, quod sibι proponit agens non est extra, sed Liam est in anima mouentu. ptita bonum, propter quod aedificator Mi cat domum, nempὰ νt prohibeat a frigore, non est. 9 quare in nullo genere causa censeri debet. Caeterum regumdendum est, quod ιd quod in agente neq; actu
est, neq; in potentia, nequit νt ea in anima mouere agens motu illo metaphorico; neq; potest esse id gratia cuius omnia fiunt,qua est vera ratio causa sinatisrat id bonum quod mouet, est in virtute causae agentis .atq; id experientia comprobatur. nam si est quoddam bonum, quod non sit in virtute agentis,no potest esse id bonum, cuius gratia operatur agens; quod id, quamma sit appetibile haud moueat ad actionem, puta ιmaginatio multi auri, quod non est in ficultate agentis inquirere oesi sit appetibile, atq; agens delectet; tamen non est principium νt agens ad amonem aggressiendam de ocio ad laborem moueaturiquod
id bonum non sit penes nos neq; in nostra potestate. Q Ῥod se infles, ac dicas rursus mouere id quod est in actu: dicendum est hoc competere sint quatenus est
cognitus; non autem Ni bonum cuius gratia catera fiunt, quae en ratio causa
snaris, oese m anima satis si xt moueat affectum in agente: qui motus, νι
74쪽
. MI I et I E C V N D V su 37 diximus, non est verus, Ied anima: quem Averroes nominauit metaphoricum. Sed ut est bonum, gratia emus omnia fiunt, necesse si risit in facultate age iis, quo post agentis opera, in lucem prodire. Sequi ur Halium quoq; nota soluamur, qui hac ratione nemtur. Vbι sunt causae ct principia alicuius essectus: ut ipse producatur, debent illa νηase. Sed finis qui est actionis term nus, nequit cum alga principηs, qua ad hunc essectum producendum praecedunt concurrere. ergo πιdetur non posse aliquo modo esse causa, cum non post pr radere σ causa proprium sit, ut sit prior. Sed hanc ita diluimus quod finis ceu ante cognitus,cum a*s principis praecedat: sita Ni id,cuius gratia caetera fiunt, pracedit virtus agentis in qua est id bonum, cuius kr Ia artifex operatur,atq; id esse in eius facultate, fatis est quod praecedat secundum hoc esse . atq; Hi hic finis productus Ut, demit motus. Itaq; ιd bonum, quod est in re terminatemonem,explicatq; quid fuerit id,si quod caetera in lucem prodiere,aut formata fuere. Verum ne in hac causa decipiaris scire licet, quod ex causis quadam praecedunt essectum, quatenus habent facultatem ageni vel recipiendi eum cuiusmodi sunt materia O esciens: abG, puta forma ac finis: non debent praece
dere , sed cum effectu generando sunt simul. Cum enim effectus genitus est forma Osinis, qui nihil aliud est quam forma,νt docet ristoteles primo de generatione animatium, licet ratione distinguntur 9 est νna cum sinu. C terura, cum ratio causa finalis est extra rem, necesae est, vi aliquo modo prior st; qui modusnihil aliud est, quam qusdam conritio,qussim competit,ut prior sit esse . quod non en id cuius gratia mouet agens , sed est conditio finis, qua mouet agens de ocio ad laborem. Igitur ut insequitur Iomam est id cuius gratia omnia operantur: H Hia prior est,subit modum alterιus causae, puta m uentis animal ad aggrediendum motum. Qua non est conditιo cavi finalis nis quatenus pr cognoscitur. haec autem praecognitio nulla es in agente naturati ut dumius: cum in eosili sit facultas quadam agendi O producendi fianem, cuius gratia caetera fiunt. Atq; hac de causa finali satis siret.
PE R quam dissicile est euritu, O intellectu, num omnia bonum expetant,
quandoquidem cernimus patrem flagitium aliquod patrantem, rarti Niab et modi Mium arceat O tobibeat: quasi id ipse detestetur oe det standum esse filio persuadeat. Q ιod cum ita sit, mιrum est, quare Phil sophus primo moralium ad KIcomachum dicat,omnia bonum appetere. Quapropter Alexander opinatur,esse quo iam quι mainm expetant O Uectent. ωq. Iub ratione mali. Quod ratio quoq; suadere Nidetur,nam cum appetitus ruhil aliud sit qua volMnta. :cir desderausit actιο νolutatu cumq; Nolutas no-
75쪽
stra in utroq; partem propendeat, C est enim libera ut communiter Uirmant, poterit aeque malum sub ratione mali, ac bonum expetere cum virvnq; insuasit potestate. Praeterea, cum quis appetit, eo caret qusd appetit, alioqui appeteret quod haberet, quod si caret eo, ergo appetit habere. is uare carentia Optav.rtio, esier ratio appetitus, causaq; sua destructionis: quandoquidem appeteret is quod simul atq; haberet, non e et amplius privatio. Atqui vi Mediluantur, O 'veritas innotescat, primu an aduertere oportet, quo pacto tria
haec, appetitus, amor amiciria inter se Δstinguantur. Appetitus fertur ad aliquod, H supra dixi, quod habet rationem boni in quo acquiescat, O pereficiatur. atq; id bonum perficit naturam vel sensum, vel mentem ac desiderium rationem sequens. quam diuisionem latini nuncupant naturalem appetitrem quentem naturam vel fensum, vel mentem, qui nihil aliud est,quam 'voluntas. Itaq: in eo qui appetit, imperfectio quaepiam cognoscitur: quandoquidem non appeteret, nisi aliquo opus haberet, cuius indigentia excitat appetitum. Quadictionem si ad materiam medicam velimus contrahere, est tristis sensatio inventriculor licet O ad omnia animalis membra extendatur, quae ad nutrimem tum suum, tanquam adfuam perfectionem inclinantur, quo animal viuit: t tiκs igitur animalis appetentia est in Pentriculo, atq; in ea potissimum νentri
culi parte, qua sensus ν et, ne d in eius orificio; qua cum animal priuatur, nascitur ea qua dicitur in appetentia. Ad Mescire licet quod omnia Pae hominu appetentiae ob ciuntur, O ferunt se sub specie bovi νel apparentis , vel delectabilis, vel xtilis, aut honesti: sive idyt bonum animi , siue corporis sue fortuna, quare omne bonum. sub una ex his rationibus ab homiae perpenditur. Amor autem, t ab appetitu ac spe fecernitur, est quaedam anim pallio rei praesentis ac possessae. Amiticia Nero eri habitus O beniuolentia non latens inter amicos, ut latius libro octauo Ethicorum docet Aristoteles. Sunt complures qui non distinguant inter spem, desiderium, oe amorem: vocantq; amorem id quodsummo studio expetitur. Sed si remus res examinetur, aliter se habet. nam amor est passio, qua proficiscitur a re quae post detur: qua potius cum fra tione conuenit, quam cum desiderio. atq; id quod illi voluerunt segninare, ea concupiscentia in rebus naturalibus quam si per comitatur appetitus atq; ea ob rem in his rebus caducis semper consequuntur amorem spes, appetitus, dessederium ct timor at in amore rerum intelligibilium est certitudo sine timore, quem fides parit, ac obiecti immobilito O veritas. Est praterea aliud sciendum, quod homo per elemonem, aut artem, duos sibι proponit fines: quorum unus se habet ut domus in adificatore, qui relinquit domum factam: alter enoperatio, qualis en modulatio. Verum cum una eademq; res duos patitur mnes, opus Icilicet O operationem: semper operatio opere est practantior, quia opus fit gratia operationis sequentis opus. His ita explicatis, ut quastio e medio russatur, multa ad eius solution sunt adducenda. primum, quicquid ab
76쪽
homine expetitur praeter Deum, cum non sit νndiq; perfectum; in eo aliqua Glio mali reperitur:idq; vel quia bono priuatur vitio sui, vel quia natura,sisu am infirmitatem eiusmodi bonum non perfert. Id enim ιta Ie tabere in omni bus quae sunt infra Deum liquido eonstat. tDeinde homo per rationem futurum praeuidet: O per sensum praesens cognosiit, qua propter ait Aristoteles tertio de ima in nobis esse contrarias appetitiones, neq; semper simul idem appete re neq; quouis tempore eodem oblectari. nam quod nunc.adridet, id aulo pol elyticere sentio.Wmubusdam videtur, quod id quod aliquibus placet , non sit undiquaq; bonaem, vel delectabile, vel honestum, νel tantae νoluptatu , quan tae est aliquod aliud, quod illis adridet magis.λHis site constitutis facillimum est quasito satisfacere. nam ctimo dubium vertitur, an omnium finis sit bota; vel qua ratione Aristotelis dιctum, quod omnia bonum appetunt, sit intelligendum: retonderi debet, quod sub ratione boni, meiquod delectet, vel νtile,
bonum est, movet nostram intentionem. Quareaeon posium probare eorum inter velandrem, qui per bonum intellιgunt,id quod perse bonum est, qui est Deus. O . Max. quidue quod nulla in est inueniatur imper e Iis, omnem rationem
possidet boni. Q uam ob rem non vulgares Theologi dixerunt, Daeum non poste odio haberi; quod nasiam habeat rationem, εb quam illum odio prosequamur. . Atq; iccirco quoq; inquiunt, quod noItra appetitio ac Noluntas nec bario se ratur in Deum: ticra, quod ad alia pertinetpenes nostram voluntatem sit, ea is eremes persequia Vetam quomodo haec tintelligenda, in libro,an homa, volens bonus vel malus fiat fatis discussimus: nunc s noue s locus. 3Ad id aitem quod dicitur, patrem fumus utiquod fettientem Ab eo suum deterrere: d eo , quod hAEc duo, nempe eommictere flagitium, O filium ab eo tanquam mala dehortari. pGunt simul consistere. Onpsensus comprehenditialiquod esse de lectabile ae voluptuosum, quod ratio malam O prauum esse iudicat. Qua ratione detestatur id quod ιρ e commictit, nititurq; inde avocare filium, vel quod
metuat, noeius animus nimium ad id proclivis verecundia limites pernarieat;
vel ob alia qua inde enasci emanareq; possunt . Illi Porro quod secundo loca ola ciebatur, respondemus, quod quantuu voluntas Nel interactus , post in πraq; partem propendere,quae visunt praesentia, subaliqua boni specie mi causa appetitionis, nihil tamen mali, nisi ut euitetur maius malum expetituriatqhid mimis malum, in prasentia loco bona capimtis: quemadmodum oe medici, min s frigidum, interdum calidum vocant O minus calidum frigidum. Deniq; postre a obiectιom ita occurrere licet, quod in natura in qua est alicuius rei earentia, duo sunt consideranda*btectum, quod perficitur eo quaearet: O carentia: vel non esse eius rei; qua perficit. O quamuis illud non esie appetat esu alioqui νnum contrarium alterum expeteret o attamen subiectum propter id. non esse, pendet ad id quo caret,quo perficiatur. atq; ita primo P morum-tellexit, cum inquitfammam appetere inrum, oe impe bonum. Prolata.
77쪽
I tractatione rerum naturalium, qua eariis inuentare nitimur, ope repracium estprmim omnes eausarum modos exquirere, re quasint isarae excludenda cognoscere. Poria sufficientem causarum diuisionem displicι - euari possumus, aut νniuersali modo, quemadmotam Logicus, ε' primus Philosophus, atq; hoe ut restondere posmus ad interrogationem qu quaeri solet, quare res aliqua sit. Vel eo modo quo Arctoteles docet Ume rum quamorumex numero eorum, qua veri serenas. 1, Sed naturaiis Philo sopbus, cum pertractet de substantia ut mouetur, quarit causas πη q- oritur,oe est. Omne autem quod mouetuν qaat ν habet causavi, ιk- ραναε est, materiam sicilicet σfirmam, quae sunt partes subnantia πιὼ in proerea esscientem, ac finem I quare quatuor causas rerum naturatium μη diuefirgandae. Cumq; desne, materia , ac forma, quantum quidem ad Pν sicum syectare videtur, tractauerimus r reliquum est ut de efficiente . euius ope res fit pertractemus. Sed primam bis inspiciendum es, quas diuisiovis haec admi ut. Aristoteles eam in ex partes dammu, quas Grammat,cu
e uenire. Verum his natim sese offert dubitatio multiplex. i Primum, ων Philosephus non diviserit eodem modo effectus naturales ea .easdem seri movis admet t. dicitur enim essectas per stoe per accidens propinquus σremotus, simplex O eompositus, ct in actu ae in Dieatia. Deinde cum ris ura ignare unum genus eram, quare non assignamusplures. Puta od
icta causa sirparticularis Simplex, ct per se , vel es s modis. Ad vaccquod Ueduasn minas dubium esse videtur,ei simplex in compositum nonsmenes rem, sed penes modum loquendi: cur A riuomes bune modum petfuerit. Quibus se mihi sansfieri posse videtur, σ prunum prima , quod
quamuis m est tibinnaturalibus ha Gisianes reperiantur: attamen non sunt media quadam ad cognitionemrientificam, licet causa in quibus hae in Nemuntur , sint causa rerum naturalium scientsea. Quare Arinoteles per υ-ipothesin baa diuisonmin est tibin reperam sumens; argumentatur eos Oiquoq; modo in causis inuenari. nam cum videmus aliquos effectus fieri temere,
arguimus de causa qxa nam sit, e ηosi usq; ita eam non posse esse nisi per accidens, effectusen haudquaquam esset temeri , ns eausa esset fortuita, σὸς M. cogasurruptantem Eooplaca am esse per accidens, re este i
78쪽
ctum dea si r quod hic sis in paucioritas ct illa rar) eiusmodi quippiam esciat.
At vero essectum oe causam perse deprebenderunt, quod tam effectus quam causa vel semper. νel in pluribus eueniat. causam νero propyquam, vel immediatam ese dicimus, inter quam nibu intercedit medium, quod pinrem)producat: eam contra mediatam, cum alia agiqua causa intermedia intere dunt. Verilmscire licet, quod effectus dicitur meiatus quando interuenit alius esse si qui causae propinquior ac immediatior M. Porro cum haec extrema intelligit Philosiopbus perse, O per accidens,lunc recte componit causam per se per accidens , ct Hl per accidens, Hl perse. Eodem modo esseas quoq; diui semes contingit persecta in causis reperiri. Secundae vero dubitationi responderi debet, quod i r si aliquando plures causa reperiantur, exempli gratia, quod sit perse particularis, O in actu: attamen ba propri tates ratione secernuntur. Atq; id quoq; sensit Philosephus, cum dixi quod hae proprietates ratione sint diuers quamuis in νυ eademqοῦ causa coincidant.
Caeterum bιs dictis se ingerere vi etur discultaa, quo pacto hoc apud Tiniosismum sit intelligenda quod causa particularis O in actust silmul cum effectu: 'O quomodo duodecimo prima Philosiophiae dixerit, quod forma sit simul cum
eo cuius est forma, quodq; agens prius oriatur. io Cuι occurri facile potest,modo intestigamus quae sit differentia inter formam, O agens in actu. res emmea quanti, prior est tempore effectu, quem depromit ac producit. Cum vero dicitur, quod agens est simul cum essem; intellige, quando Mens actu produtit ofectum. nam necesse est ut sectus sit νna cum causa, quando generatur: licet causamn sectum post abesse ac deficere. 22 Mis lac mihi obieceris, quod, vi saepe eueniresolet, paterem os ine occidit, tamen filius embryo fit: quare non Nidetur causa esse νna cum essem quando gignitur. Dicendum, quod hic sit causa qui piam quae propinqMor immetatior es
tre, nempe. Semen, cuius νιrtute sit generatio. quod ut docet Arinoteles duodecimo primae Philosophiae, O secundo Ph sicorum, rationem instrume ii obtinet. quod nos etiam Ape alio docuimus. Porro forma non modo dieitur unam esse cum composito, Nerum etiam νυ cum composito oriri atq- occidere. Agens quidem proximum ac immediatum simul en ; sed forma simul in occidit. Tertius vero nodus supra propositussic dissoluetum. quod cum volumus causam assignare ,μpe Uu νeniat, H simul causam perse, ac per accidens atq; ιnterdum simul multata cauo reddamus. . Neq; solam id accidit circa modum dicendi, sed circa res ipses s νt cum causam reddere cupimus , secundum νnae causae modum, plures cain, assignemus. Atq; de diu
sione bactenus . ex quo etiam patet , quid de effectibus sit dicendum.
79쪽
nem alienius effectus naturalis , perquam generatur H r.. scientia, opus sit omnes eausas per se reddere. φ . m
Ommunis qua am de scientia in genere oe simpliciter adferri solet dias uinctio, ad huius nodisolutionem: ea tamen nunquam mihi amisit. Aiunt enim naturalem non adferre omnes eausas per se e quod ritimus finis primaq: forma, cis Auenoes quoq: primo Physicorumstntire ridetuo inscientia naturali non demonarenturiquod duas eas causas metaphsicus in quirat. nam prima forma non cognostitur per formas naturales , visunt nat rates: si performas quatenus rei perfectionem denotant . quia Mas primus Philosophus agnoscitformam, ut reisubstantiam, quemadmodum Aristoteles septimo Metaphysicorum docuit. Al : Deirco inquiunt non esse munus uaru ratis Philosophi inuineare primam formam, ut forma est habitu naturali, sed mixto quo modo etiam finemcognoscit .nam sinis vi est intimum, oe rei banum denotat, ad primum stinat Philosiophum. Quod vero ad sitientem causam pertinet, quoniam motus primus, quem naturalis seeundum omnem ratio nem debeteognostere, in motoris essetius: iccirco naturalis habet euidens medium, ut deducat concludatq; aliquam se substantiam immobilem: quemad modum Ανistotes es octauo Tissicorum tradit. Itidem primus Phaosphus regnoscit materiam vi subnantiam, O potentiam, Hlat supta monuimus; sed quod sit subiectum transemutationis generabilis per accidens, atema pers solus nouir naturalis, ut Auervoes o fauo primae Philosiopbia declarauit. Ex quibus Gyeritur omne genus cauis intelligere Metaphystici , licet magis a stram, tum med ytum rei intelligibilis ratione et quare vi rationes set abstra ctiores, id ad ilium spectabiti Cumq; ratio motorIs non abstrahat a motu, ν luti finis formaeq: ratio, iccirco bae magis ascribuntur primo Philosepho quam naturali. 22 are Aristoteles a causa finali conclusi duodecimum prima Fb dissophia versu Homerico, Hiens. ' νά- 'is κἰ1ρανον ἰσω. quo probat umene prineipem. Idem quoq; a gemit octauo Thysicorum, medio Uus naturali, nempe quod' aliquod, quod ita mouet, ut nullo modo ueatur.lys uam is rem primu/THAsophus dieitur consideraνe altissimasae primas eausas, ad quas partitulares omnes disioluendo deducit, neq; alibi e sistit prius quam ad eas peruenerit, ct iccirco eius scientia dieitursapientia.
Dialecticus quoq, ac logicus siubstantiam ae formam speculatur, ob id quod qus stiones deprimis principiis dant sentiam rerum, O quidditates adferunt pro responsionibus. Q Iapropter asserendum sentiunt, quod oesi cognitio exquisita, qua per causas perse habetur, Nersetur in certo scientia genere, puta natui by Corale
80쪽
uali, aut mathematico: non tamen simpliciter, hoc est in uniuersum; quid ea ad apienti θ tet ut sexto Emicorum o prima Philosophia tradit Aria noteles. Caeterum se offert hic, non leuis docuitas, num ratio mouentis sit
eadem cum ratione agentia, O alterantis. Putarunt quam plurimi, quod uens, Ni relicit esse electus, non per modum producti, vi cum illis ita loquar vocetur esciens: H Neia respicit essectum ceu productum appelletur mouens: atq; νt si corpus per primas quatitates alterans, nomInetur prImum alteras. Ex quo concluditur, Deum esse creantem, H rei est productum sine subiectoro primum mouens, ut haec omnia inferiora suo motu gubernat: primum ad terans, ut eadem bH caduca, motu O lumιne alterat. Caterum quomam h non sunt peripatetice dicta, primum videamus, quae Derit tac in re Arsae lissententia; deinde rationibus re*ondeamus. Atq; ut res ab otio intelliga
tur, neq; Nilus poli bac relinquatur dubitandi locus: scireticet, quod apud Philosophos latius pate mouere quam agere; licet apud posteriores horum propria significata confundantur. Kam agere proprie dicunt, ut videre est primo de generatione capite de agere,ὰ qua calefaciunt, refrigerant secrent,ohumectent. mouere vero, de omni motu, ac poti mum loculi, dicitur.dicimus quio Deum O intelligentiaS mouere,non tamen propie aeterare, quandoquidem hoc est corporis, O primum competit coelo. Coelum enim nuncupatur primum a
terans , oe intelligentia sunt principia viae motus, atq; hoc in vatiuersali. Neq; en illum primum esciens distinctum a primo mouente r quoniam nulla est concedenda productio, nisi per motum Graeci sane recentiores quidam verbo reisia , quod est facere Ui sunt pro creare, id tamen non est Prulosiophicum,
neq; antiquioribus. Ita usitatum. sacra quinetiamsicriptura eodem modo να. tur, licet potius utendum esset verbo Gil 1ν, pro creare, quam Totειν, aut Deus pater dicendus esset mor carti O terra, non autem creator: Caterum Theologi qui dentati Latis probe sunt, trahunt, detorquentq; nomina ac verba quo lubet. Aristoteles definiens causam, quam ipsi vocant agentem, inquit principium esse unde motu : nam quod fit, ct in rebus nouum esse capit , necesse est, vi per motum, e e accipiat ut motu Ni aliquid quoq; subuciatur omnino necessum est. Q am ob rem Aristoteles libro octauo P sicae ausi stati ahi , cupiens confirmare, omne quod fit per motam fieri, assumpsit ceu proloqui mn, motus desinitione, ex qua conficit, omne qMd sit mrusesse in potentia, nῆ iid necesario effectum pracessit. Ouare se omne quod fit, opus habet aliqua motus lecie, necesiarium est subiectum quod sit in potentia vi fiat, atq; ita Philoclophi quι introducunt creationem, Nel productionem quampiam citra motum; deuiant d peripateticis principis. N ; te decipiant quorundam disti; ctiones, quod latius patear potentia O actus, ut d primo Philosopho consideratur: quam quα fiunt per motum utoristoteles octauo Metaphnisoru tradit. ιquidem id nibal facit ad hoc propositum. nam censet Philosophus, quod nome