장음표시 사용
201쪽
AD TIT. DE DIVER. REG. IVR. AN T. to
serre possit,qui se cur pctere non debeat ignorare adseuerat. Caeterum & si quis inter initia nihil dolo malo secit mouendo actione quam exceptione aliqua, cum possct,elitum iri non putabat, nunc tamen petendo non potest non dolose facere, nisi talis in eo sit ignorantia, ut dolum ab eo abesse necesse sit. Merito igitur ei exceptio doli opponetur , Ut & ei qui Velit iterum consequi quod ac- I ii . cepit, hunc enim improbum esse constat, Vt exposuimus in l. bona fides. s. hoc tit. Ait lex, NON, vi DE T vR, & ideo re interim extincta teneri desinit, nee enim si '' bonae fidei possessor aut mortalitatem praestare debet, aut propter metum huius periculi temerc indefensum ius suum relinquere. Quod in praedone di- -- , ei non potest: hic enim nullum ius vel habet, vel habere se putaticuius ei per mittenda & concedenda si t defensio . Ait lex, MOR A M FAc εχε, attamen con h stat ipsam iudicij exercitionem nonnullas moras habere
Iulianus libro vicesimonono Digestorum. 'Ea quae raro accidunt, non temere in agendis negotiis compu
tantur. Exempla eorum quae raro accidunt, sir mel obseruantur in iure , mel non. Non
Aςς gula vulgo explicari solet ex iis quae traduntur in l. 3.
r. de legib. Sumpta vero est ut monet inscriptio, ex lib. xxix. Di gestoru,in quo Iulianus, ut & in x x III. XXIV. XX V. XXVI. Σx V l.
x x v II l. & x x x. de successionibus, deque his quae ad successones pertinent, disputauit, hoc est de institutionibus heredum, conditionibus institutionum,substitutionibus,& bonorum possessonibus, nihil de contractibus, ad quos negotij verbum quo Iulianus utitur, proprie pertinet. Sed ad illas tamen huius regulae sententia non male, ut opino accommodabitur hoc modo. Regula iuris est,filium natum rumpere patris testamentum quo si preteritus, S locum successioni ab intestato facere.Loquitur regula de nato, non loquitur de eo qui no natus,sed post morte matris, execto verre eius, extractus est, quo- is in iam soc perraro accidit. Sed tamen cum eadem utroque casu stratio, uti, β, 22
quoque interpretatione hunc casum supplebimus , ut execto ventre editum dicamus rumpere testamentum . Interdum autem similes casus non supple ι 'mus huius regulae auctoritate moti, quae vetat eorum quae raro accidant haberi et a ue is rationem in agendis negotiis. Ecce enim in homine libero, qui bona fide mihi ι 1 - .m seruit,placuit ut ex re mea mihi quaerat ', etiam si seruus meus non sit. Utrum igitur quia per filiu qui sit in nostra potestate,omnibus ex causis acquirimus , eum qui re vera non sit filius, quem tamen iusto errore ductus filium meum 'Τ & in mea potestate esse existimem, dicemus exemplo liberi hominis qui bona fide seruit,ex re mea mihi acquirere Minime vero,ait Papinianus ', Shanc di. uet statis rationem adfert. Ibi enim propter adsiduam 5 quotidianam com parationem servorti mita constitui publice interfuit.Nam frequenter tenoran si i δε- i Glia liberos emimusβ. Non autem tam facilis & frequens adoptio, vel Irmeatio 2 filiorum est. Quibus ex verbis colligitur ad ea ius aptari, quae frequenter&fa- scite
202쪽
ic8 PETRI FABRI I. C. COMMENT.
cile eueniunt , quod perraro accidit, in agendis negotiis non temere computari. Similiter in inuentario rerum pupilli vel adulti faciendo, etiam si tutoe ampliorem pecuniae quantitatem inscripserit, quam esset in pupilli vel adulti patrimonio , attamen quia id vix unquam , perraro quidem certe euenit ut adeo simplex,imd magis stultus utar Iustiniani verbisὶ homo inueniatur, ut init in C r- publico inuentario aliquid contra se patiatur inscribi,sancit imperator' ut ad id quod scriptum est, patrimonij vires exigantur, quamobrem probationes in contrarium non admittentur, quod valde durum est, & tamen aequitate sua non caret, quae ducitur ex sententia d. l. 3. 4. s. & 6. s.de legib. Sed verendu m ne non hoc in loco iurisconsultus id docere voluerit, quod in iis legibus traditur. Quanquam enim tentare quis recte possi, Vt quemadmodum ex iis quae Cte αλόγου, & sorte uno aliquo casu accidere post unt,ius non constituitur, sed ad ea potius aptari debet quae krὶ 5 πλεivor,id est frequenter,& facile eueniundi ita etiam in agendis, id est contrahendis negotiis,eorum quae perraro accidunt ratio vix unquam habeatur. Quod etiam Graeci probant qui hanc regulam
Attamen haud aliena erit ab huius regulae verbis interpretatio, si dicamus non frustra, S: sine ratione nonnunquam a contrahentibus eorum etiam quae aliquo casu euenire queunt, haberi rationem, ut ea scilicet nominatim obligatione comprehendant, praesertim cum in obscuris id quod non ιLti J.his raro, sed plerunque fieri solet, inspiciatur . Sed placet adhuc prior inter e- . m. tatio, nam lex ait, NON TEMERE, id est non facile, ut&ini. si fideiussores. s. de fideiussorib. l. ., . sed &si qui s. s. de iniuriis,l. cum in testamento.s.de auro &argento legato .l.ancillarum .f. de petit. hered.Lnon ignorat. C. de iis qui accu .sare non poss. Liuius lib.3o.Non temere incerta casuum reputat quem fortuna nunquam decepit. Suetonius in Augusto. cap. 13. Non temere urbe oppidone ullo egressus, aut quoquam ingressus est, nisi vespere,aut noctis,ne quem οὐ scii causa inquietaret. Et cap. 73. Veste non temere alia quam domestica usus est, & cap. 7 7. neque temere interdiu bibit.& in Domitiano cap. 19. pedibus isti non temere ambulauit. Ait lex,I N AGENDis NE coeti Is,id est in contrahendis' 'negotiis,ut Paulus' loquitur, id est, in ipsis contractibus. AD L. L X V. Iulianus libro quinquagesimoquarto Digestorum. Ea est natura cauillationis,quam Graeci Σ 2 PIT H N appellant, ut ab euidenter veris, per breuissimas mutationes, disputatio ad ea quae euidenter falsa sunt producatur.
Vae in hoc loco Iulianus, eadem Vlpianus iisdem omnino verbis
comprehendit'. Ait lex, CAViLLATIONIS, QUAM GRAECI ΣΩ
pirues AppELLANT. Sic recte Flo. Cavillationis verbo frequenter Ammianus Marcellinus,& in aliam ut puto sententiam usus est, cum ait '' , a contrario per cauillationem pontum Euxinum appellari, ut Eue-then Graeci dicunt stultum, &ninstem Eufronem,&surias Eumenides: cum
203쪽
Philistionis aut Aesopi cauillationes nominat': cum cauillationem mimicam e M. i. vocat , quae cauillus mimicus ab Aurelio Prudentio nominatur.At apud Iu si flianum hoc loco, Cavillatio mea quidem opinione, nihil aliud nisi captionem, aut si mauis,captationem significat, quam & ipse Cicero calumniam vocat. Nam in lib.de Fato omnes igitur istius generis captiones eodcm modo reselluntur&c.de paulo post. Itaque premebat alio modo,nec ullam adhibebat ca lumniam. Sorites autem ab aceruo tritici nomen inuenit, utrumque horum auctoritate Ciceronis comprobatur, apud quem in Lucullo haec linuntur. Tum paucis additis venit ad soritas, lubricum sane & periculosum locum, quod tu modo dicebas esse vitiosum interrogandi genus Sc. & post Nec hoe in aceruo tritici solum unde nomen est, sed ulla omnino in re minutatim in terroganti &c. At vitiosi sunt soritae. Frangite igitur eos si potestis, ne molesti sint. Erunt enim nisi caueatis, utum est, inquit, Placet enim Chrysippo cum gradatim interrogatur,&c.quiescere. Sic me inquitiante sustinebo, nec diutius captiose interroganti respondebo,&c. Quid enim ad illum qui te captare vult, utrum tacentem irretiat te, an loquentem Z Ait lex igitur, cavi LLA Tio NiscvΑM,M. Id est cius cauillationis quae fit per ritem. Nam non omnis cauillatio sorites a Graecis dicitur. Quintimo lorates non semper est cauillatio, idque apparet ex altero eiusdem Iuliani responso in i quaesitum T de re iudi c. ubi ut probetur sententiam non iure pronunciatam a rudice, absente uno ex litietatoribus febricitante, sed rem non videri iudicatam,sic argumentatio concipitur. Sententia inutiliter datus si quae causa subsit ob quam differri diem necesse siti morbus sonticus diem differ Sonticus est, qui cuiusque rei agendae impedimento est litiganti,impedimento autem cit febris,ergo est sonticus morbus, ac proinde diem differt, ideoque res non videtur eo casu iudicata. Sorites est, nee tamen cauillatio, ut & illi apud M. Tullium in lib. 3. de Natura deorum: quorum unus hic est ex quo id cogitur eficiturque, nullum animal immortale ac sempiternum esse. Omne omni .ael sensus. habet, sentit igitur & calida, distigida, & dulcia, S: amara, nec potest ullo sensu iucunda accipere, Z non accipere contraria. Si igitur voluptatis sensum capit, doloris etiam capit. Quod autem dolorem accipit, id accipiat etiam interitum necesse est Omne igitur animal confitendum est esse mortare, &c. alter Ipicuri apud eundem in libro L. de Diuinat. Quod finitum est, inquit, habet extremum,quod autem habet extremum,id cernitur ex alio extrinsecus. At quod omne est,id non cernitur ex alio extrinsecus. nibit igitur cum habeat extremum,finitum sit necesse est. Ita Epicurus ad rem dubiam concessis rebus peruenit, εἴ quod in natura rerum omne esse dicimus, infinitum esse cones usit. Ipse quoque M.Tullius, ut probet homini: naturς obeaietate homini nocere non posse, sic ait lib.3. Ossic. si hoe natura pi scribit,ive hom o homini qui que sit, ob eam cati sim quodi, homo sit, consultum velit, necesse est secundum eandem naturam omnium utilitatem esse comunem quod si ita est una continem ut omites,& eadem lege naturae,idque ipsum si it,est eroeviolate altersit naturae lege prohibemur
vertim autem primum eriTititur extremisi. Qui sie argii menteria Leum non
204쪽
i O PETRI FABRI I. C. COMMENT.
minut. uim & gradatim additur aut demitur, soritas hos vocant, qui ace uum essiciunt uno addito grano, vitiosum sane & captiosum genus, ut auctore M. Tullio in Lucullo, minime in philosophia probari solet, ita & in
β γ si' iuri rudentia. Inuentus arasippe tu nitor acerui, inquit Persius . Hunc ridet Lucianus in Dialogo, cui nomen ειων πῖασις, apud quem Chrysippus emptore sic alloquitur, 3 a M. ις , im ἐλλω τάχα, σε ἀποδειξω λθον. A D. λιθα, ου γὰρ fu ΠΠ, μοι δοκωίσυ. Glet s. o λίθος σῶμα
hoc exemplo, Is cuius prostitutς sunt, leno est.Omnia aute sapientis sunt, inter omnia aute de prostitutae sunt. Ergo de prostitutae sapientis sunt. Leno aute est cuius prostituri sunt.Ergo sapies est leno. Quod exemplum a Seneca proponitur lib. . de benefi.c. 4. Itemq; in hoc expclo, ex pluribus causis pollidemus, possidendo usucapimus,usucapione domini essicimur, ergo ex pluribus causis dominium acquirimus:hoc autem extremum falsum est, praecedentia verissi s ι,3 Ρηφ ma f. Etenim in eo est captio,quod usucapio ipsa non est dominium, sed causa' domi iiij,& adeptio per continuationem possessionis. Item in linc exemplo, si cum id quod quis legauit adimi perimere dicitur legatum, cur non&cum is qui hominem legauit hominem adimi cur non decum is qui Stichum te autehominem adimit, cur non de cum is qui hominem legauit, Stichum adimit3Hic quidem primum verum est, extremum autem falsissimum: quoniam ut Iulianus eodem libro 14. Digestortim, ex quo de haec nostra regula sumpta est .ait, Qui hominem legat,de Stichum adimit,extenuat quidem legatum, ut vi delicet .Stichum eligere legatarius non possit, at legatum tamen omnino nons L in m perimit' . Ex quo apparet ab euidenter veris disputationem ad ea quatieui.
65-- denter sunt perductam esse hoc genere cauillationis,sue captionis, quod oris. fit per seritem. AD L. LNVI. 'O Iulianus libro sexagesimo Digestorum. ut
Marcellus: desinit debitor esse is qui nactus est exceptionem iustis '
nec ab aequitate naturali abhorrentem.
Vius regulae sententiam obscvia ac breuiter exposuimus ad i. 13.7. nunc latius aliquanto de facilius interpretabimur. Qui de bitor non est,exceptione se aduersiis petentem: tueri potest, de retro,qui exceptionem habetinon dςhet.Vel enim adhuc de . ire non coepit: quoniam semper ς ςeptione semexi potuit, ut cum Primus pecuniam quam se debere Secund o existimabat, iussit Seeon di spoponderit Tertio, cui Secundus vel d are volebat, uri se debere sal, a G. .am so existimabat: nam poterit Primus peten em eum, cui obligatu; ex zi .. latu est, exceptione doli mali summouere, idque Iulianus libro o. Digesto. ι ι rum, ex quo haec nostra lex tracta est, diserte scriptiim reliquit', quae seu
tentia Iuliani citatur ab Vlpiano ', vel cepit quidem, sed postea desiit eis,
205쪽
obligatus, utpote adquisita exceptione, ut in eo casu qui a Iuliano codem libro pioponitur Prima mortis causa dedit secundae chirographa debi- e l. m. iis torum suorum Septi iij & Maevij cis donatura, ita enim rogauit eam , ut s-bius conualuisset, redderet, sic vero mortua illis daret, dein mortuae Primae dὸ inofriam Tertiae filia heres extitit, secunda vero uti rogata fuerat debitoribus Primae M' chirographa dedit, conueniuntur a Tertia,quae ut heres Primae, atque in ius
erediti succedens vel ipsa chirographa , vel sum imam quae ex iis debebatur . , a. condicit: eam a Septitio S: Maevio repelli poste Iulianus respondit, per ex- ρὰa.
ceptionem vel pacti, di conuentionis, quali tacito consensu videatur inter thos ac defunctam Primam, quae ipsis cautiones reddi iussit, conuenisse ne peteret ' , vel doli mali, sue quia dolo facit, qui contra pactum petit, Z generaliter qui quod redditurus est,& quod quaqua exceptione elidi potest, petit siue quod contra desunctae Primae voluntatem heres ab ipsis petat. Vt f 3. .r.atas& in simili specie,quae proponitur in l. auunculo.s.de mori.cau. donat. & in hanc sententiam citatur ab eodem Vlpiano Inliani responsum ex libro 4 o. s Li. .i. δε sed malii ram lib.co. Digestorum.' Hae sunt iustae exceptiones,& ab aequitat cnaturali non abhorrentes, ut Marcellus in hac nostra regula notauit apud Iu is p a.dὸlianunimam & Paulus auctor est exceptionem doli a Praetore propositam, VP . ne cui dolus suus per occasionein iuris ciuilis contra naturalem aequitatem prosith, Sic quando ratio iuris pugnat cum aequitate, & voluntate testatoris Fabid. per exceptionem doli mali tota ea res temperaturi'. Sed Si pacti exceptio ex aequitate descendit, & hoc est quod dicitur ideo naturalem obligationem iu- quia re a. sto pacto ipso ita re tolli,quia vinculum aequitatis,quo solo sustinebatur,conuentionis aequitate dissoluitur': quinimo exceptiones serC Omnes cx aequita- nisi vj.M. Ate oriunturiquia videlicet nonnunquam iniquum s quod tamen alioqui ac- - θω cideret in actione praesertim stricta, ut puta, ex stipulatu ) aliqvcm licet iure ciuili obligatum, & essicaci actione conuentum damnari, ut Iustinianus docet. . Paulus etiam ait socio,quamuis iure ciuili sit obligatus exceptionem dari, si solidum facere non possit' ,& in mulierem, quae cum heredem se esset rei. Diu.δε existimaret eo nomine decepta se in iure interrogata heredem esse respon-: ,Σ . derit, dari quidem actionem existimare plerosque, sed exceptione Senatus- statu iri consulti adiuuari'. Pomponius etiam refert debitorem pupilli, qui hoc iu- bente sne tutoris auctoritate soluerit, eius creditori manere Iupillo, licet li--ita berato a creditore obligatum, sed exceptione se tueri posse'. Idem refert insteie l. scribit., .idem scribit.versicu. quod ipsum. s. de auro & argento lega. ρ ιγ . , . . ipso iure obligatum heredem esse, veruntamen doli mali exceptioni locum in.Lδει rebunonnunquam esse. Vlpianus quoque subtilitate iuris obstrictum doli exceptione uti polle Has exceptiones qui actori obiicere potest,iam debere non A a.d. c. videtur,& sane quamuis mero, & stricto,& ciuili iure obligatum se inficiari non potest, attamen iure naturali, quod aequitate sola nititur, solutum obli selinia ab agationis vinculo & liberatum esse constat: unde cum ex bono &aequo intro incta δε-- ducta si auctore Papiniano, indebiti soluti condictio ' & si naturalis,ut Pau- u-YA lus ait ', ea uti potest qui pecuniam soluit iure gentium indebitam'.In ca enim emἀλῶb.
condictione non modo indebitum solutum accipimus si omnino non debea- et zelia
tur,id est si nullo, nec naturali, nec ciuili, necpraetorio iure debeatur,sed&si condi .
206쪽
: ciuili debitum per aliquam exceptionem perpetuam peti non possit, veputi, si quod alii debetur,alij soluatur, aut quod alius dei et, alius quali ipsev ιβησηρr debeat soluerit. ita enina accipio quod est apud Vlpianum', uti etiam paulo Tha.... post ex luliano indicat, perpetuam exceptionem adeo parere condictionem,
dis d. vi si creditor,puta emptor damnauerit heredem suum, ut liberet debitorem, puta venditorem a nexu Venditi,mox venditor, aut quaqua ex causa debitor
ignorans rem tradiderit, vel quodcunque debitum soluerit, recte possit con x M. si αμ dictione tanquam indebitum repetere'. Ergo de libertus,qui cum patrono pa-- ἡ-na ctus est ne a se is operas petat, quod postea soluerit, exceptione pacti con- ndanae uenti perpetua tutus, poterit repetere , de fidei ustar,qui pactus est ne a se pecunia petatur, cum tua exceptione tutus sit, licet reus obligatus maneat,ipse iis reiain tamen si per imprudentiam soluerit, condicere, auctore ipso etiam Iuliano, . stipulatori potetit Quia ergo soluit, cum iure Praetorio liberatus esset, ei, - ρῆ error pecuniam repetenti non oberit, sic enim lego in l. si fideiussor in prine. ἀσω .i d. s. de conditione indebiti. Idemque multo magis dicendum est, si cum ignoraret inutiliter se obligatum sdeiussor, aut se tutum exception umeratae pecuniae, aut solutione a reo facta liberatum , ipse postea soluerit: repetitio is taphias enim ei contra creditorem competit '. Cum autem pacto, ita etiano ureiu μα-ρ me. rando naturalis obligatio tollatur, aeetuum est ut pacti, sic etiam iurisiu- Ui--ὸ randi exceptione tutum, quod per errorem soluit, repetere . quod de in ex ι i ri, u. ceptione Velleiani Verum est '. Atque hic quidem etsi non perpetuus , ut . 'I 7 postea demonstrabitur, at certe praecipuus effectus est iustae exceptionis, ut, ei μι . .. quia naturalem Obligationem tollit, pariat condictionem indebiti. Ait lex
Ptι- m.ro, nostra, o Ea ITOR ESSE D E s i N I T . Ideoque creditorem eum accipiena his ria sis; dum esse constat, cui debςtur ex quacunque actione, vel persecutione in D tan i-- ctum honoraria , vel ciuili, videlicet sine ulla exceptionis perpetuae remo- u. tione'. Quamobrem Paulus explicans edictum de rebus auctoritate iudi m. Titia. cum possidendis, ait, creditorem eum esse qui exceptione perpetua sum- a. . . moueri non possit', qui ab inuito possit exietemnam debitor is demum in - .m.7 itu. telligitur qui etiam inuitus exigi potest . Ergo debitor esse desinit, qui exceptione potest intentionem actoris elidere, quoniam ab eo inuito exigi noliti; .st.' potest. Ait lex, NACTVs εsT, Vel fieri potest, ut habeat aliquo casu F. Ait
I lax, E x Cir Tio NEM, perpetuam, Vel certe non tempora iam . Etenim qui temporariam habet, Vt ruta pacti, ne intra certum tempus petatur, sertasseh Lm di . ne dum vivet, non ideo non est debitor, quia non pure debet: qiiinimo incertum debitor, Ut puta cum moriar, adeo debitor est, ut ante diem. D.7 de eon tautum tanquam indebitum non possit repetere. , cum vel debitum iri,
vel potius deberi iam constet'. Qua ratione is quoque qui ea conditione C, debet, quam omnino extituram aliquando certum est, ut puta si morietur, si solutum interim non repetit , ut nec is qui ita promisit, siue nauis ex Asia
venerit, sitie non venerit, quia ex una causa alterutrius solutionis origo prosciscatur'. Quomodo autem pactio, quae in certum tempus collata est, non
maeis condictionem inducit, quam si debitor ex ea die, id est post id tem puς soluisset, ut modo diximus , ita prorsus defensio iuris, siue exceptionis iustam causim babens, conditionis instar obtinet, ut scilicet interim nori
207쪽
AD TIT. DE DIVER. REG. IVR. ANT. 1 3
debeatur . interim solutum repetatur ''. Quod enim sub conditione quae m in ἰnon tantum quando, sed etiam omnino an extitura sit incertum cst de s -- betur id solutum per errorem existente quidem conditione non potest re ' peti,sed pend te potest, quia debitum iri non constat'. Ergo finie pactum
esse aliquem ne conueniatur donec Titius consul fiat, incertum tempus est proinde non constat utrum temporaria sit', an perpetua exceptionis defensio: perpetuatenim fieri potest moriente antequam' consulatum adipisca -- Vo- neunte ad tempus id vero incertum esse susticit ad causam indebiti,hoc est,ut indebitum solutum esse videatur. at que i eo repeti possit: quoniam nec adhuc debetur, neque porro debitum iri ullus aseuerare possit, atque haec est sententia dicta l. susscit.in priue is.de condat. mdcb. interum quod dicimus ea per condictionem repeti posset quorum retinendorum nomine iusta nobis exceptio competit, ei valde obstat responsum Pomponi j cum ait, Ex quibus usis retentionem quidem habemus,petitionem autem non habemus, ea s soluerimus repetere non possumus . Sic vero, accipiendum est, ut quorum opposita doli exceptione reten tionem,qu' Vidclacet meri fusti non iuris est. habemus,ea soluta non eo diei -- imis,sed eorum retentionem latum modo S possessionem'. Ait lex, i vsr λ M p Lis i Mo uilla exceptio in l. r. b. deniqueT. quod vi aut clam . quae nititur aequitate se defensionis,ut Cicero pro Cecinna l uitur. Ait lex , NEC A a Metui N, TvRAM AF HORRENTEM. Cur hoc addit Marcellusὶ nempe quia non satis est non esse temporariam,& eta iustam,id est iure ciuili receptam, & lenitianiam exceptionem, sed naturalem etiam esse necesse est, in hoc ut condi totanem pariat. Quae naturalis non est, quae ab aequitate naturali abhorret, non tollit naturalem obligationem, sed ciuilem tantummodo,sic ut actionem re . . pellati hanc exceptionem qui habet omnino debitor esse non desinit nam non iure quidem ciuili, sed naturali certe debet,ex quo sequitur ut solutu non condicat Recte itaque Martianus lib.3. Regul.tradit',perpetuum non es hoc, ut ν Loitae .
qui perpetuam exceptionem habet, solutum per errorem posit repetere t di m ῖδε stinguendumenim esse inter eam quae datur ipsus gratia cum quo agitur,&eam quae in odium eius cui debetur comparata est. illa est naturalis,haec non item. Illius exemplum sumi potest ex Senatusconsulto Velleiano de interces sonibus,quod exceptionem dat sceminis pro alio intercedentibus facile propter sexus imbecillitatem . quae exceptio cum non nascatur ex persona eius j I L pro quo sed a quo interceditur, ideo locum habet etiam aduersus eum, cui δ με .mulier quς iam intercesserat,postea delegata fuerit mam & in secunda promis. sone intercessio est '. Huius autem exemplum est in Senatusconsulti Mace i δελ--doniani exceptione perpetua, per quam actione liberatur is cui filiose l. mu tua data est pecunia, vel eius fideiusta Gob creditorum poenam: non quoniam illum exonerare lex voluerit, id est Senatusconsultum Macedonia num: nam
quia naturalis obligatio manet,ideo quod erit solutum, vel ab ipso principali
reo, vel a fideiussore seu mandatore, non repetetur per condictione indebiti ua ratione is etiam qui ius iniquu impetrauit,non potest solutu repetere , id enim Iulia num putat e,propter Vlpianus ait, quia supersit naturalis causa,
quae repetitionem inhibeat' denique a iudice malὸ absolutus quod si fite sua
208쪽
scien vel errore soluerit,quainuis exceptionem rei iudicatae, atque adeo doliae Linde T. mali generalem habeasirepetere non potest,ut Paulus ait Quamobrem libro uexinia si nurri, idem a pie auctor est, Iulianum repetitiovem non dedisse veto debitori Gluenti post litem contestatam, iudicio ideo manente, cum siue condem netur ideo non possit repetere, q uia iam debere cepit ex sententia, siue abia O .... soluatur idco non postis codicere,quia natura debitor manseruy. Natura vero, is debesiquem iure gentili date oportet , cuius fidem secuti sumus, ut idem Pau- .sed . eodem in libro definit ut puta qui ex aliquo contractu debet,quem qui instituit lienam fidem ut sequatur,& eligat necesse est Ergo cui mutuo data 1.Merit. e pecunia, iraturaliter debet. iram & naturalem obligationem vocat eam quq Lia spin. nascitur ex numeratione, separatque a stipulationedi verborum obligatione: pria. ut ostis Paulus eodem in libro :sed & heres natura debet, quippe cuius fidem eligere. --1λ- testator,& sequi ctiam dicatur,exemplo eius qui contrahit' Nisi soluerint penriis arida. dente iudicio, licet post ab tot uti,non repetunt, non magis quam filiusfam. pecuniae debito exceptione Macedoniani tutus,viante diximus. Uerum hie ea ιι ι,. ρ; tiam si nondum solucrit, si tamen alii delegatus fuerit a creditore, non utetur putat Nx aduersus eum cui delegatus est exceptione, quia nihil in secunda promissio- fit contra senatustonsultum Qui ergo huiusnodi exceptiones habent, .Pver. quae a naturali aequitate abhorrent, licet iustas & perpetuas, hi debitores esse si mi M iure ciuili non desinunt manet enim naturalis Obligatio,quae non tolli-zis vita. An tur nili per iustam , di ex aequitate naturali prosectam exceptionem,atque hoe ρ-- i 'quod hic M rcellus voluit. Illud non est omittendum, euenire nonnun-ὰ ι-- quam ut qui exceptione iusta, nec abhorrenti a naturali aequitate tueri semiatessi quanuis debitor estodesinat, ut in hoc loco traditur, attamen si soluerit, G.is condictionem velut indebiti soluti non habeat, videlicet, si ex turpi causa, eae qua dubitabatur an promissum esset nam in aperto nihil opus esset exceptione, sed ipso iure actio deficeret j soluerit,etiam si alter quoque turpi ex Cώει A causa ceperit: quandoquidem in pari causa seu delicto possesbr utique sit potior F. Sane si dubitetur virum ex turpi stipulatione quae praecesserat,an ex aliar I p., ruri causa soluerit, in re obscura melius erit fauere repetitioni quam aduentitio lu-pem, o rq ero. vii dictum est inl.non debet. i. ,.i.Ξ
2 ' Iulianus libro octagesimo septimo Digestorum.
.biis f. a. Quoties idem sermo duas sententias exprimit,ea potissimum exciapiatur , quae rei gerendae aptior est.
Ihil difficultati, habet haec regula, cui omnino similis est illa
qui ab eodε iuris auctore his verbis traditur, quoties in actionibus aut iri exceptionibus ambigua oratio est hoc est quod hie dicitur Quoties idem sermo duas sentetias exprimit com in modissimum elle idciceipi, quo res de qua agitur magis valeat. a L uati LI. quam pereat eam enim sententiam hie Iulianus potissimum accipi edam esse - ait,qui rei geredet aptior est, nullae vero aptior es quam Quς rem de qua agitur in tuto esse sinit,ideoque Vlpia. ait etiam in stipulationibus:quoties ambigitast oratio,
209쪽
sit oratio, commodissimum esse id accipi, quo res de qua agitur in tuto sit , &generaliter Paulus, in dubiis id semper agendum esse, ut res bona fide eontra /' ' i'cta quam tutissimo loco sit . Ergo & in hac jacie cum testator heredem rogavit,Vt alteri patrimonium, aut Iacultates,autcensum, aut peculium, aut sub - stu stantia, aud sortunas silas restitueret, in ambiguo magisVlpianus de successone senium cile dicit, ne intercidat fideicomita istum, qua inuis Maelianus dubitet . ι π dicatque voluntatis quaestionem esse. Itemque in specie l. Titia.3 .Li.s de test. i.Modestinus respondit, non sc interpretandam scripturam de qua quaeritur, Ut tideicommissum inutile fiat. His quae diximus locus est, cum non a patet
quid actum sit, nam san&ubi est verborum ambiguitas,id valet,ideobue id pri mum spectari oportet quod acti est, siue de illa re quaeratur, quae principaliters in obligationem deducitur, siue de illa quae accessionis loco est i in ambiaui,
denique orationibus maxime sententia spectanda es eius qui eas protulit.vti s defdcicommissis tractans Maelianus ait . Ergo cum codicilli ita confirmati testamento fuerint, quod in codicillis scriptum erit,utrumne suturi temporis de- εmonstratio fiat, an etiam praeteriti, si ante scriptos codicillos quis relinquat, 'quaeritur sed hoc quidem ex voluntate testatoris interpretandum esse ait pom- tponius . tali oratio neque coniunctionem, neque dicunctionem habeat ei ' mente pronuntiantis vel doniuncta, vel disiuncta accipitur, ut est apud pauiu , imo vero & comunctionem pro disiunctione accipimus, & disiunctionem pro 'feoniunctione'. Idem Paulus alio in loco tradit, quod sactum est, ex asscistione ι'l , ut is euiusque interpretationem capere cum in obscuro sit . Quod si sententia eius non apparet, inspicimus quod est verisimile vel testatorem cogitasse, vel inter 'contrahentes actum esse ,&ideis orationem disiunctam pro disium, coniun mi imocham pro coniuncta accipimus,adeo ut ubi verba coniuncta non snt alterutru I sactum esse sussiciat . unde cum disiuncti uomodo plures conditiones adstri ιῶ - -buntur testamento, sue potestativae Har Iustiniani& nostrorum verbis J siue
casuales, uterutra defecisse non oberit, si modὁ altera post impleatiir'. Quum τια uis ergo si plures conditiones coniunctim heredis institutioni adiunctae sint, yomnibus ut pote quae unius loco habeantur parere scriptus heres debeat, at V,
tamen ex disiuntam scriptis cui volet parere poteris, quae & Modestinii, in manumissionibus , & in verborum obligationibus obtinere Scaevola perele ganter docet' Nam ex verbis mentem contrahentium in dubio elicimux, idq: Gi TMί videtur inter contrahentes aeuim esse, hec videtur esse cohtrahentium affectio 'cum certum non sit errorem, aut dissensunt ullum interuenisse. Nihil butim ' tactum videtur, aut certe non valet quod acti est, in contrahendis obligatio em i 'nibus, si error ac dissensus eorum qui contrahunt interuenerit, in rei, de qua tanta: principaliter agitur,corpore in iis vero rebus quae accedunt principali obliea ntioni, etiamsi non appareat quid actum sit, ut pote si ambigua sordis, 3 vel ob stura storatio,time id accipitur quod ei siue locatori, siue stipulatori, seu ven ditori nocet, cuius in potestate suit re integra loqui apertius, cui liberum suit 'LT verba late concipere, idque Veteres probarunt '.' Quae res ex me quamobrem II he contra ea qua paulbanae diximus Pomponius lib. . ad Q. Mutium respondeasinon quid suiserit promissor aestimari debere, sed stipulanti, nitatem spe τοῦ ω
210쪽
ctandam esse. Dicam id ea ratione fieri,quod in specie ibi proposita mens stipulantis cum rei veritate omnino congruat,&cum ipso loquendi usu .a quo mens promissoris prorsus aliena sit. Denique non tam ibi contra promissorem ex mente stipulantis, quam ex re ipsa fit aestimatio. Atque hoc ita obteritatur cum in dubio est quid senserint, quid egerint in contrahendo. Plane in testamentis ex mente testatoris, ciusque consuetudine contra rei veritatem , ut idem Pom- ut in ponius eodem libro tradit, aestimamus id de quo quaeritur ,haec in negotiis contrabendis obseruantur. In actionibias autem exercendis aliud obtinet, nam id quidem in iudicium venire solemus dicere,de quo inter litiganto actum est sed hi quaeratur quid actum si, orationem ambiguam ex voluntate actoris atquox M.t. tito. sententia interpretamur, incitavi Constantinus Harmenopulus ' ait,Z' Dipio iis ατ ἀπομεσνη,siue in re, quae principaliter in iudicium venit, error inciderit,quoniam non ut in verborum,caeterisque obligationibus contrahendis utriusque voluntatem atque consensium exigimus, ita etiam in iudiciis, quae inuito etiam reo exercentur: siue dissensum sit in re quae non principaliter petitur, quoniam inspici non possit quid reus existimauerit,quippe eum ne con demnetu r,sem per id quo de agitur conuenisse,aut se consensisse si negaturus, Ideoque in iudicium id venit, non de quo actum est ut veniret, verum de quo actum non est ne veniret . Huc pertinet locus ille Demosthenis ex oratione
δ ηλου), . Haec inter iudicia S contractus differentia duobus locis 1 Paulo traditur in l. inter stipulantem. i. Z de verb)obi.& lib. 1. ad Plantium' Ait enfm in contrahenda venditione ambiguum pactum contra venditorem interpretandum esse, ambiguam autem intentionem ita este accipiendam, ivt salua res actori sit, cuius regulae primam partem Constantinus Harmeno amovit O pulus' ad locatorem etiam producit,aitenim, S Mupi ολι P E K- , ἀ Mis His εσιν. & recte. Nec obstat quod traditurin l. in Ie ge. s. locati, nam si quis pronius animaduerterit, reperiet nullam in verbist icontractus a locatorς appositis ambiguitatem inesse, verum ea cum late audstricte sumi possint,late potius ac generaliter accipienda esse iurisconsultus Alasenus ait.Eademque ratione Celsus reseri,in stipulationibus,cum id quod adiastringendae obligationis causa adiectum non palum expressum si, pro promissore quidem interpretationem plerunque faciendam, sed eum tamen serendus non esse si cum generaliter dictum sit, eius tamen intersit de certis potius va sis ι L quisquia sorte, aut hominibus actum esse . Non obstat etiam quod Paulus in supradicto
f.' 'dii 1 ad Plantium scribit', nam ibi quod in lege venditionis non aperte dictume L Mailia est, in dubio pro venditore ided Paulus interpretatur,quoniam ex coniectutis est verismile id inter contrahentes actum esse, ut ius pignorum ob pensionem ab inquilino acceptorum ad venditorem primu inpertineret, cui prioris anni pensio accederet,in obscuris autem insipici solet quod veris milius est'. AlterΞ, vero supradictae regulae partem ita recte Constantinus interpretatur, η δε Mac iac dis cir ωγὴ, 5 etvαγιμα του οναγνω ου υπαβλααHer. id est, ambigua vero actio, rem actoris non laedit, actori non nocet, nam vel non apparet quid senserit actor,ut puta si plures sint eiusdem nominia serui, puta plures Erotes, nec ap-