Horae subsecivae Marburgenses anni MDCCXXIX, MDCCXXX et MDCCXXXI quibus philosophia ad publicam privatamque utilitatem aptatur

281쪽

aco ILDe Definitima iustitia inpiani. addendo subtrahendo omnia per ficiuntur. Tenendum scilicet est,Mathematicos Veteres proportionis nomine tantummodo appellasse eam, qugeometrica nunc dicitur arithmetcam vero tanquam in Geomet parum utilem non oonsiderase. o cavit igitur Arsoteles proportione: geometricam, qua utuntur Geometra cum vero alia opus esset in commui. tionibus ad jus revocandis, hanc arithmeticam appellavit qua in re hod Nathematici plurimi ipsum equinrtur, Vocantes proportionem arithmeticam, ubi eadem est differentia termi norum. Etsi autem Aristotela possimum ad hoc respexerit, ut inaequalitas tollatura ad aequalitatem reducantur inaequalia in proportione men inaequalitatis notioni nunc rectptae convenienter facta explicatio muto evidentior est mimirum in ulti commutativa, quae in corrigeminaequalitatibus . ex commutaticbus ortis tota versatur, retributio seri solet, ut ea facta status Titii Maevii quoad bona fortunae idem siqui fuerat ante commutationem. I

282쪽

II. De Definitione Iustitia inpiam. Ut te injuriae, issensa olim pecunia

istimabantur , perinde ac bona sive nobilia, sive immobilia, quorum Pre-ium pecunia determinatur. Quodsigitur justitia observari debet in com- nutationibus, id essici debet, utqαeiam erat status Citii ac Minoi diffe-entia ante Commutationem, eademit post retributionem, quoad bona cilicet fortunae, respectu hujus commutationis, praecisis ceteris, quae ad tam nihil faciunt, cum quoad ceteratam Titii atque Maeoti idem permansisse supponatur, qui fuerat ante

ommutationem. Hanc Vero reguam niti proportione arithmetica nemo gnorat, qui prima Arithmeticae rudi nenta animo comprehensa habet Per Ommutationem differentia status ommutantium mutatur; per retri tationem vero ex diversa eadem eff- itur, quae fuerat ante id vero aliterieri non posse, quam si id, quod plus

rabenti subtractum fuerit , addaturninus habenti, quemadmodum prae-ipit Arsoteles, nemo non intelligit,aodo utatur ea attentione, quae hic assicit 'manc retributionem, qua

283쪽

c ILDe Definitioneiustitia inpiaηi. querelae civium tolluntur, esse deflet tioni Ulpiani consentaneam, leviati tione cognoscitur oriuntur enim, commutationibus spontaneis uer bquod ipsi Maelius non tribuat 3us suum in commutationibus auressi invitis, quod violavestit jus se , Quare cum juxta doctrinam Aristo: - heam retributio ita fieri debeat, uti eadem facta, perinde sit ac 11 commu

tatio facta non fuisset ecquis non Ide eadem juste conquerenti de ut suo jus suum tribui testa vero satisfijustitiae juxta definitionem Ulpimi quae unicuique jus suum tribui juber Dubiis si. ita Dubio vero cuidam hie0 '-- currendum est, quod cum ipsumsim tium perplexum reddiderit r), dignu*Judico,quod expendatur.Nimirum qua Noteles de proportione geometria in iustitia distributiva de arithmetica

in commutativa observanda inculce eorum genere esse dicuntur, saepe locum habent, non semper Enissi

vero id quidem inde est, quod det: minatio ejus, quod retribui deb: confundatur cum modo retribues

284쪽

IZDe Definitisηe iustitia Ulpiani. 16 quorum hunc, non istam praescribit justitia. Etenim dum quaeritur, quΟ- modo retributio fieri debeat, ut nemo justam conquerendi causam habeat;

lupponitur utique id, quod retribui debetin de quo justae sunt querella,

quas tollere est ustitiae commutativae. Neque enim negari potest, in tactorum Vrerum aestimatione proportionem saepius observandam esse geometricam. Etenim ponamus socium unum solvere alteri nolle partem lucri ex societate debitam. Quodsi singuli socii

non eandem contulerintpecuniae summam, sed diversam vel ex communi Arithmetica constat, in lucro dividendo observari proportionem geometricam , unoquoque sociorum partem lucri pecuniae collatae proportionalem accipiente. Enimvero justitia commutativa non definit modum, quo socii lucrum commune inter se dividere debent sed tantummodo socio tribuere jubet partem lucri ipsi debitam, qui, quod ipsa sociis ceteris non tribuatur, conqueritur. Pars lucri debita ut plurimum definienda est ex cohtractu Ast dum retributio fieri

285쪽

a cc II De Desinitione iustitiae Ulpiani debet ejus, quod ex contractu disditur, in ea observandam esse docti Arisoteles proportionem , quam re cat, arithmeticam. Principia delet minandi id, quod retribui debet, vas

esse possunt; sed modus retribuet j

semper per proportionem arithmet cam intelligitur , quemadmodum pia lo ante docuimus io . Non a dimus exempla plura, qualia inprimfactorum aestimatio in commutationibus invitis suppeditat, cum ex dic satis manifestum sit, quid etiam in difficultatem facessat. Ceterat Θαβdissicultates, quas contra divisi0sscsΤjustitiae ri telicam in distributium

commutativam facessit , minori sunt momenti, ac leviori attentiostselvuntur. Dum enim vocabul commutationis nimis arctum esse judicat, quam ut Omnia comprehendat qua ad commutativam justitiam se runtur satis apparet ex antecedesti bus, invito Arsotele vocabulum co* mutationis restringi ad solas pos 'neaS, cum tamen idem generalius is matur, ut invitas etiam tanquam 'teram speciem sub se compreheso si notio generalis, qualem dediss*paulo

. . Diuitia in Corale

286쪽

II. DeDesinitione Iustitia inpiani. ac siaulo antei s. Io , ex contextu Ari larem eruatur, regulis illis interpreandi conformiter, quas in Logica delimus nihil nominari poterit ad ju-titiam commutativam referendum,luod non per definitionem commuta-ionis ad eam referendum esse judicetur.

Xeque in iis latet dissicultas, quod justitia distributiva non recte versari dicatur circacommunia,commutativa Verocirca propria,seu res singulorum .Quando enim dicitur civitas, quae de Communi reddit quod civium quidam in publicum impenderunt, nonnisi commutativa justitia fungi, minime autem distributiva id omnino verum est, sed contra doctrinam Arisotelieam nihil facies, cum hic non distribuatur aliquod commune, sed civitas instar personae privatae consideratae reddit personae privatae alteri, quod ex contractu debet. Eodem modo apparet, ipsum a fgnificatu vocabuli com-mnium recedere, quando ad justitiam distributivam refert casum, quo quis de re sua legat alteri. Neque enim hic distribuitur, quod commune est civium, quatenus sunt partes

secietatis civilis sed testator legati GR ue vato

287쪽

vato, quod nullo jure exigere poterat. Nascitur demum legatario aliquod jus ex voluntate testatoris,in hoc eidem tribuere debet justitia commutativa. Legatum enim ad commutationes

spontaneasreferri debere,commutationis definitio generalis insinuat si Io . Satis igitur superque apparet, rotimn non tanti fecisse doctrinam Ar ο-

telisam, ut eam attentione sua dignaretur , cum substiterit in notionibus confusis, quas etymologia vociam insinuat parum sollicitus, utrum eae ita explicari possint, nec ne ut doctrina AEDilotelica cum veritate consentiat id quod tamen in omni interpretatione

aequa observandum esse alibi Ck docuimus. Etenim si attentione sufficiente uti votulisset, acumen tanti viri etagere non poterat quod in blida argumenti discussione ade obvium est Quodsi quis cum eodem Gratia justitiam commutativam expletriCem distributivam attributricem appellara malit nobis quidem perinde est, modo in re nihil mutet alias enim, Quos ipsi Gratio accidit, non notiones

288쪽

IZDe Definitione 'stitis inpiaηi ac lateticas retinet, sed tantisper vari las cum novis nominibus iisdem sub-ltituit. Nos hic non aliud agimus, Ilvam ut ostendamus, doctrinam Aristotilicam de justitia a veritate non esse alienam, sed perutilem ac sanam, nec male fecisse ICtos recenti eS, quod eandem cum definitione Ulpiani 0njunxerint tanquam uberiorem ipsus explicationem.

f,ia. Cum quilibet justus esse de- utilitas hin erga alios, nemo profecto dubi- t re potest, quin distineta justitiae notio unicuique multum utilitatis asserit inprimis usui sunt, quae de inditia universalio xtradidimus, non Rodo quod inde appareat deesse quid jrtuti, nisi justitiae perpetua comes rudit; sed quod a iustitia universalipora desumantur actionum quarum Lydque motiva multiplicatis autem Rotivis virtutis studium facilitari 'ari dudum docuimus alibi. Non p/tum voluptatis hinc percipit, qui λ; virtutis gloriam contendit, ubi in- ς git, virtutem unamquamque ad Rhyum aliquem persectionis gradum

yrii posse, de quo vulgo paucissimi

289쪽

αι DeDefinitione iuglatiaUlpiani. cogitant. at quoniam Icti sunt L.

cerdotes justitiae, omnisque eorum labor in justo ab injusto separando Versatur ipsorum utique interest nose, quomodo an universum omnes, singuli quoque justi esse queant, tum quomodo querela de injustitia, aut

1altem justitiae desectu tollantur. Latent in notione justitiae in praecedentihus evoluta principia admodum foecunda, quae ad prudentiam legislatoriam conducunt, ad rationes legum scrutandas manuducunt, quarum in interpretatione praesertim extensiva ae restrictiva multus est locus. Judicis ossicium in eo consistit, ut toti Iat querelas ex commutationibus ortas Ipsi adeo facem praeferunt ea, quae de justitia commutativa Proposuimus. Nec dissicile nobis seret, ia- dicis ossicium omne ex notionediastitiae commutativae deducere. Illoriam, penes quos est rerum potestas , Clara haud postrema est, ne cuiquam Civium justa conquerendi causa sit. Juvabit igitur ipsos notio justitiae ctistri hutivae penitius evoluta. ec dissicile nobissore demonstrativa ratione inde

290쪽

II. De Desinitione iustitia F lauia a deducere, quae ad omnes hujus muneris partes adimplendas faciunt. Singula speciminibus sane illustribus illustrare poteramus sed de specialibus alio tempore dicendorum campus sese

ne . in solida rerum cognitione A generationem assensit vulgo Uillisa non attenditur ex defectu aurem

hujus attentionis multae in praxi de-ciet

viationes redundant. Quamvis it que in Logica docuerimus t , quae satisfaciunt, si principia omnia anteriora, unde evidentia illius doctrinae pendet, quis habuerit perspecta uti litatem tamen hujus doctrinae comis monstraturi, ut ea praemittamus, quae ad tenes istam distincte percipiemdm sussiciunt, consultum omnino ducimus. Ceterum de assensu hic no-- sermo est, qui ex plenaria convictione nascitur, seu cum omnimo