Horae subsecivae Marburgenses anni MDCCXXIX, MDCCXXX et MDCCXXXI quibus philosophia ad publicam privatamque utilitatem aptatur

451쪽

xat I. De Voluptate ex eognitisne

gere debet at sic demum clarissime perspicitur, non posse tribui voluptati ex cognitione veritatis oriundae, quod paulo antes f. 6 tribuimus imprudentiat. Illa enim indifferens prodi1us est ad alias voluptates aliaque ta-dia, quae aliis de causis excitantur. Ut itaque vel voluptas alia supera cedat, vel taedium eidem societur; hominis est eadem vel per prudent, am, vel per imprudentiam seueritis. Vidimus nimirum jam in superioribus, voluptate in se innocua vel uti homines ad virtutem, vel ad vitia abuti. Prudens futura prospiciat, ne rebus suis male consulat, ut tollatur abusus, retineatur usus a dictis colligitur, quod cum sit maximi mo amenti probe notari velim, voluptati ex cognitione veritatis percipiendae jungendam continuo esse alteram, quae ex Virtute proficiscitur. Patet

nimirum, ex virtute non minus percipi voluptatem, quam ex Cogniti ne veritatis, ut adeo a vero aberraverit supra laudatus de UADMausim, si voluptatem ex virtutis infucatae Conscient ortam inter eas retulit, qua

Corale

452쪽

veritatis pereipienda. at quas ex acquisitione veritatis derivatae non aequiparandas esse judicat. stendemus alias, utramque esse eandem, ubi pura fueritis sincera.

quicquid de una a nobis dictum est, idem quoque ad alteram facile applis

eatur Immo haec altera novum qu que procreat incretnentum, quo illa

alias careret, praeter qua in quod ipsa sui accessione eandem augeat Ueritatis enim cognitio multiplici modo in virtutem influit, ita ut memineririm me jam olim advertisse, Mathe

hos studio posse perfici voluntatem

2 sublimioris gradus virtutis reddita pacem. Quamobrem ubi quis sentit, quantum sibi profuerit ad virtutem, quae adeo animum delectat, veritatis cognitio macquisita rerum sublimium tractatione intellectus persectioὁ

ex veritatis acquisitione novam quan-ciam voluptatem percipit, qu: tanto

quidem major est, quanto intensius 2 virtutis possessione oritur gaudium. Habitus non minus voluntatis, quam intellectus mentis persectiones sunt: uamobrem ratio prorsus nulla est, Gur non ex his perinde ac illis sincera

453쪽

aso Demoluptate exeun--e animi voluptas ortum trahere debeat. Conjungent autem eruditi volupta tem utramque, quamprimum eam, quae habitibus intellectus debetur, es fecerint puram.

V Quodsi voluptatem ex O-

--, M. Mitione Veritatis resultantem enec

uri ris puram, veritatum utilium combν .mis in mases delectat, quam sterilium, Fressi. aut minimum talium, quarum nulla

nobis apparet utilitas. qui enim ambitioni dediti vanae laudis cupindi sunt theorias ad ostentationem in genii compositas adamantin quae r pertu faciliora videntur etsi maxum . utilia sint prae illis contemnunt. lud eos vehementer delectat,sbi inter alios eminere videantur, que adeo tantam ex veritatis, tione percipiunt voluptatem eam tanquam medium famae actium consequendae intuentur. Atque eata causa animus agritudine affigitur u spe sua se excidere experiunturam a tinuis querelis animum suum, avo brum aures defatigant, quod i frita laus non rependatur Quo intelligitur, nocuam esse voluptatem,

454쪽

verisaeis preeipienda. 23 et quae tam exquisita credebatur, sitisque proditur, eam ex illimpido sonte quidpiana trahere. animvero hi animum habueris bene compositum, ut imprudens nihil iscias, quod ad

finem ultimum non referas, ne acti innum liberarum aliquis deprehendatur dissensus ex studio inserviendi aliis ardore gloriam Numinis ill strandi continuo conatu te tuumque statum perficiendi, Voluptas m xime sincera percipitur, de qua alias ex instituto dicemus. Quamobreme quoque sedet animo sententia, non gratis cognosci veritatem, sed ut eadem utaris ad finem tibi propositum prosequendum. Veritati adeo pretium statuitur ex utilitate, etsi

non contemnantur theoriae, quarum

nulla utilitas adhuc apparet, Pr pterea quod tum demum ea sese prodat, quando Veritatum applicand tum occasio offertur. Sane Isaaetis intonus, vir in theoriis sublimibuς lummus, Illud judicat melius,quod utitias Se in Geometria ideo preserti quod problema minori labore solvit D Leci E

455쪽

Experieris etiam in juventute magis placere , quae sublimiais paradoxa

Videntur, ubi animus a vanitate nondum expurgatus ast ubi ad aetatem magis provectam perveneris vani tatis reruni humanarum multiplici ac diuturna experientia tandem combeius fueris, utilitati cedit sublimitas profunditas ab illa sejuncta. Nimirum major mentis perfectio est aeacquisitu multo difficilior sincerus ae infucatus humani generis amorinfelicitatis ejusdem promovendae o tentia, quam ulla ad veritatis cogni tionem requisita intellectus persectio: id quod clarissimis rationibus evincemus, ubi voluptatem ex virtute pedicipiendam paulo propius intuebimur. Illius adeo persectionis sibi consscius voluptate eidem conveniente perfunditur. Probe autem notandum est, ex consensu aestimari persectionem omnem g . Persectio itaque mentis non modo requirit habitus intellectus, verum etiam voluntatis, ex

quibus conjunctis genuinus illorum usus resultat, alias facillime in abusum

456쪽

um trahendus. Quamdiu itaque se-ia attentione usus solam intellectus

effectionem animadvertis, in Vo-untate autem nullius tibi conscius es;

mentem imperfectam esse sentis quo ipsi sensu voluptas prioris intuitu nata deprimitur. animvero ubi veritatem praeclara intellectus vi acquisitam ad felicitatem generis humani actionum liberarum directionem retuleris, totitas mentis persectionis tiaqbi conscius es simulque de medio felicitatis generis humani promovendae actiones liberas prudenter dirigendi gaudes. Ecquis ergo dubitet.

voluptatem sic percipi majorem, di stabiliorem Absit autem, ut quissbi persuadeat, theorias sublimes, quarum vulgo nullus existimatur usus, a nobis contemni Ipsi metenim ad abstrusas in athesi veritates viam planam sternimus, ut pluribus ad eas accedere liceat, atque ideo in nova cujus nunc pars prima prodit Elementorum matheseos editione ad hunc finem conducentia plura adclidimus. Immo nec in philosophia a theoriis aininemus, quae plurimor um

457쪽

a 34 M. De Voluptate ex eumrimae iudicio inter steriles nugas per praeeipitantiam communem reseruntur. Id ramen agimus, ut eorum aliquem usum commonstremus , quem ipfimet experti sumus, non modo in aliis demonstrandis, quorum usum manifestum nemo negare ausit, sed R in mentis facultatibus perficiendis. qua de re parum adhuc cogitarunt viri eruditi. aestum rebus statuimus pretium citra ullius injuriam , nihil magis in voto habentes, quam ut genus humanum utatur thesauris veritatum , ne destituatur felicitate, qua frui datur. -- f. ro. Ceterum in hac tractatione - , merito reddenda quoque ratio est, cur delectemur, Veritate examinibus

- comprobata. Habemus in Arithm

tica algorithmi examina, quibus in Geometria respondent figurarum constructiones theorematum' problematum veritatem in casibus sinthus laquentes. In Astronomia e . minum vicem subeunt observationi quibus theoriae atque calculorum vitas confirmatur. In Mathesi mixtau uti optiea, Mechanica, Statica, Hyar statiC

Corale

458쪽

ve ἐeapis perei ἰenda. 3'ssiatica Hydraulica, examina praebent experimenta, quae idem munus per physicam universam obtinuerunt. In Theologia naturali Teleologia ex Rha praebet, quatenus ex finium comtemplatione eruuntur ea, quorum

tio ex attributis divinis redditur. In moralibus4 politicis casusvi exempla eraminum vicem sustinent. Et no-hi ideo in more positum est ex notionibus a prior deducta a posteriori comprobare, ut sua secum ferant examina , sicque certiori tramite in cognitione veritatis progrediamur. Comitat tyrones deleclari, quando Arithmeticam vel Geometriam addiscentes per examina certi redduntur, se regulas theoremata rite intellexisse in dato casu applicasse. Immo ubi calculi fuerint prolixiores, ut impatienter finem expectemus, sicque non

eubio omni careamus, an non ex desectu attentionis error quidam irrepserit animus utique delectatur, si facto examine deprehendimus nullam omnino in calculo commissum fuisse errorem . . Ponamus incidisse aliquem praeter opinionem in calculum ad-

459쪽

modum prolixum satisque Perplexum, qualis est , quem pro rectificatione Ellipseos indefinita ideo evolutum ex hibuimus hin, ut tyronibus ipso ope ire insinuaremus artificia, quibus in calculis prolixis perplexis attentio

conservatur, confusio erroris genetrix evitaturin taedium omne procul abigitur, dissicultas, quae deterret, penitus evanescit, Voluptas autem ex

ipso progressu percipitur, quae ad

eum continuandum continuo stimulat. Quodsi formula pro arcu obtenta supponat diametros fieri aquales, ut ellipsis in circulum degeneret non sine multa voluptate videt illam degenerare in aliam, quam minori multo labore absque nonnullis artificiis, quibus hic utendum sitit, vix satis fidebat talium Ondum expertus, pro arcu circuli lameruit, hoc ipso examine edoctus se in formula pro ellipsi investiganda a veritate minime aberrasse. Idem experiuntur qui in Mathesi mixta, Theologia naturali, Physicain omnis hilosophia reliqua ad examina de

460쪽

veritaris pereipiensia.

fiendunt neque enim ipse loquor nisin ultiplici vice experta. Ratio vero cur delectet Veritatis per examina facta comprobatio non elonginquo pertenda est, etsi in omni casia non ea dem prorsus esse videatur, si a generali ad speciales descenderis, ut adeo diversi quoque deprehendantur Voluptatis hujus gradus. In genere utique constat, nos conscios esse perfectionis intellectus nostri aut, si mavis, mentis, cum multiplices ejusfacultates saepissime in hoc casu concurrant, ubi institutis examinibus deprehendimus nos Veritatem quaesitam

obtinuisse sed in casu speciali hujus

vel illius perfectionis mentis, aut pluis rium simul nobis conscii sumus, quibus ad veritatem pervestigandam aut cognoscendam opus fuisse intelligimus Habes igitur rationem suffcmentem, cur in casu omni procreari

debeat voluptas, in casu autem speciali hic potissimum oriatur voluptatis gradus Accedit, quod ispissime

veritatem acquisitam tamquam ho-mam quoddam consideremus. Quamobrem cum per examina certi redda- Eeo muri