Ioannis Casae Latina monimenta quorum partim versibus, partim soluta oratione scripta sunt

91쪽

demque, partIm mileuolentia, inuidia, perfidiaque Inquinatum gerent:domum modo atq, hortos,villasq; tot versurissaciendis,tot frustrandis, fraudandisque creditoribus, affabre factis signis ex marmor aut ex aere ornatas habereflcumq; in dictis factisq; honestatis faciem numquam, ne in senanis quidem, aspexerint, decorem pulchritudincmq; tanto in aere ac lapidibus opere adamaret equidem nec domum, nec villam, nec uero oppidum umquam, non modo

exornatum, sed ne satis: quidem mundum dixero, ubi illicum ea seditate, cum ijs animi sordibus habitent. Nam si qui sint,qui talium rerum intelligentiam, tamquam sue,in

reliqua vita,munditie atq; elegantie,aut rectarum artium,

in quibus ipsi excellant corollarium quoddam adserant, id quod in Bembo usu euenerat, iis non modo suscensendum non est, sed etiam gratiae habendae sunt: a qui omnium disciplinarum expertes,in omni vita rudes atque agrestes, huius iussudij commendatione nitantur,aut in eo non virtutis quasi appendiculam,sed tamquam vitiorum ac cesse rum litorum,ut ipsi sperant,integumentum, Ut ego intem pretor, additamentum quoddam , quaerant; ii non modo acriter vituperandi,sed etiam vehementer illudendi sunt.

Sed cum tenui Bembus valetudine atqrimbecilla esset,cumque noctu magnis lucubrationibus, magnis vigiliis scribe . re necesse haberet enam interdiu, cum a Pontificis latere discedere vestigium vix liceret,cumque multi audiendi, salutandi, deducendi ,honestandiq;, ut Romanus serebat mos essent; relinquebatur oti; nihil ; grauem diuturnumq; in

morbum incidit; ex quo cum aegre ac difficulter conualesceret, nec recreari reiicique Videretur posse,de medici consito ipsius Pont. hortatu, coeli mutandi causa, Patauium petiit: atque eo anno Leo moritur. Incredibile dictu est, quanta animi alacritate,quantaque lettitia Romanis laboribus,curis lac liberatus, longa sane, annorum nouem, ipsiarum intermissione facta, optatum ad otium studiumque suum vetus sese Benabus receperit; nullum ut urbis urbana .rumue i erum,aut deliciari na desidelium in eo resedisse, li

quido

92쪽

quido appareret. Et vero eos, qui a pueris, bonarum artium studi)s dediti, elatem egerunt in litteris, mordere in adolescentia interdum solet, quod a rebus agendis absint: quod si casus eos sorte aliquis aD otio ad ageneum euocauerit atque traduxerit, nae illi rem totam, quam,incognitam dum haberent,admirabantur,expertam atque perspectam, prae suo uetere studio, contemnunt. quid enim in se continet, quod magnopere aut laude,aut etiam appetitione dignum

tit, praeclara ista agendi sellertiat si moJorem inspicimus, ac speciosa illa vocabula,communitas, utilitas, filuν hominum, paulisper ab hac disputatione facessant, rogamus qua cnim tota in re non ratio, sed, maximam partem , sortiana

dominatur, quamque non prudentia,sed plerumque non enim libet semper dicere malitia, regit; quid aut gloriae , aut iucunditatis inesse positit quasi enim cum ludas tesseris, neque contra eius ludi formulam ut venias, aduersirioque ut sucum facias, animum inducere velis , si te is, qui cum ludas, contra sine ulla dubitatione circumueniat, atq; decipiat, numquam tu tantum scientia atque artificio prosoceris, ut cum illius dolo atque talicia certare posiis; scin

hominum vita hac,& tamquam aIra,cum viri boni,ut aiustitiae certa quadam praescriptione, ne latum quidem unguem, discedant, abduci sese nullis aut honorum, aut pecuniet primiis patiantur ; aliI autem Vulgo fraude, praestigiJs,se peperiurio,perfida aq; pugnent, vincitur nimirum simplicitas calliditate, ingenuitas impudentia, pudor molestia, fides scelere, veritas mendacio: itaque tardi, parumq,

efficaces habiti boni in ter im p robos,luὸibrio saepe sunt. Careant igitur insigni hac rerum gerendarum laude homines litteris dediti,animo non modo qquo, sed etiam hilari; ac sc habeant, nihil sere honestati Dominum, in vita hac

communi, esse relictum loci s sed scelus pleraque, ac turpitudinem inuasisse; quamq; operam dare se rei p.maximam plerique praedicent,eam omnem, communis rei simulatione, in sua quemque priuatim utilitate augenda postam, occupatamq, habere. Vnos omnino excipio Venetos Nam

93쪽

' . . V 1 v 'Christiana quidem res communis Romae, 'non hominum consilio, sed dei immortalis mente, regitur. Vnos igitur Venetos excipio, quorum preclarissima in re p. optabile statuam esse vertari: quam quoniam peregrinis nobis Non licet capessere; nec vero ea ciuitas, post hominum memoriam, prudentissima ac sertunatissima, nostrae, aut cuius.

quam oris eget, illam, ut pote libertatis arcem, prudentiae gymnasium, iustitiae domicilium, veneremur: otium autem hoc ignobile litterariam, adolescentes senesque retineam .Quam quidem Bembus prudentiam studio ac voluntate huius sententiae auctoribus praeclare enaensus, re atq; exitu ad extremum usq; prestare non potuit: nam, cum Patauij multos iam annos citet, in ciuitate quietis ac traquillitatis plenisiima, ab omniq, contentione ambitioneq; longe

ac multum remota, cumq; omnem curam,cogitationem ,

operam,ad ea studia, quς a puero adamasset, celebranda, eontulisset,vel in iis iam consumpsisset potius, magno quo dam casu clemcntem illam vitam, quietam,tranquillamqς, prope iam decurso spatio,atque aetate iam sere exactu, recti sans atque ingratis coactus est mittere. Erat Romae temporibus illis, vir summus atq; clarissimus, singulari prudc nytia,admirabili animi magnitudine praeditus, Alexander Far nenus Cardinalis is, qui Paulus III. appellatus est, qui, simulac Pont. Max. sectus est,extemplo tanto imperio ac potestate accepta, ut initium rerum, actionum quo εuarum ab

illustri aliqua laude duccret, faciendum sibi esse existimauit, ut, qui quaque in ciuitate, quibusque in terris homines essent,illusti i quadam aut pietatis, aut prudentiae, aut doctrinae laude,celcbrati; illos ultro ipse, eam dignitatem haudquaquam petentes, ac ne tale quidem quicquam suspicatos, amplissimum in cardinalium collegium cooptaret. ea re sp crabat cum pontificatus, collegitque, tot claris Timorum hominum accessione satia; auctum iri maiest rem, tum, specimen se quoque suae Viitutis maximum cum dedistet, magnam de se famam, opinionemque losi e facturum . itaq; semel atque iterum , magna cura, magna adhi

94쪽

ΡΕY tr Brua bita diligentia, sum inbue viros per uestigauit atque desegit; quibus grauissimam illam dignitatem,nimio a plerisq; opere f. epe frustra ac nequicquam expetitam,ultro mandaret: quo facto, opinione maloi em est gloriam consequutus . Sed ut vi alijs ea res euenit, Bembo quidem perincomm lde cecidit, quod suo ex otio, suaque e litudine dulci illa

erutus, ruisum in eam turbam, molestiamque senex raperetur, a qua,vix dum inclinata state , se se tamen cupidi inmd vindicas et: etcnim,cum prat stantes denuo gloria viros Paulus conquireret, atque indagaret, quos indollegium legeret, Occurrit in primis lionii ni Bembustis sorte Veneti)s eirat. Gaudeo gaudeo optinia post homines natos, atq; amplisiima ciuitas, cum inuestigaretur perquirereturque virtus, ad te iterum potissimum ventum ine. etenim climbonorum, prudentiumque hominum res Ch istiana publica egeretisumpserata te scilicet,iam antea, Gasparem illum Confarenum, Italici Dominis lumeri; in quo, cum summa probitas, stim otii et moderatio, prudentia cum stim ma doctrina atque cruditione contendet et, eius ipsus insgnita picta te ac religione longe eae laudes omnes vincebantur: ergo de tua magnorum virorum copia bis suppeditatum paucis annis rei Christianae eomtia uni est: semel in Conta reno; iterum in Bembo. Ad eum cum Pauli missu Carolus Gualterutius Fanen sis, vir apprime bonus, Dauinquie & industrius,venisset cum diplomate, cumque eius dignitatis insigni)s, ille enim uero recusare ac deprecari,neque abduci , nune demum qtate consecta.pati se posse dicere,a quiete ac litudine illa, quam unam, rerum omnium iucuniussimam,antiquissimamque,tam inde a prima adolescentialisbuisset; magnaς tamen sese Pontifici, magnas collegio gratis agere atque habere; quod senectutem suam honorificentissimo de se iuditio, clarissimoque decreto taloprie honestatam uoluissent. cum in eo,multos iam dies, perseueraret, neque de sontentia depelli posse videretur, inihil propius si tum iniquum,ut Romam Gualterutius, an lam, uel teretur. Non silmnueius multos sere,qui nostrae oratio

95쪽

rationi lia in re parum fides habeant. pleriq; enim omnes,

quid de aliena voluntate cyc dudum si, de sua coniecturam saciunt: itaque incredibile multis visum iri intelligo,nmbum id vereatq; exanimo aspernatum esse, quod omnes , sere summa cupiditate,expetendum atq; optabile esse existimentitametsi scribimus hec recenti huius facti memoria, multisque, qui in agendo adsuerunt, superstitibus, quos, mendacii atque impudentiae nostre cons bos ac testes, habere,cur velimus caura nulla est Sed quoniam par eorum peccatum esse censemus,qui in cntiri in historia audent, atque eorum,qui dicere verum reformidant, mendacii speciem, verum cum dicturi essemus,non horruimus. Erat perinuidiosum suturum , t espui tantam dignitatem , praesertim quq nohonoris modo splendorem, sed etiam muneris con tineret ossicium: eam enim ob causam collegium dicitur Vardinalium a maioribus institutum,ut i; & adsint Pontifici, sic ad omnia reip. tempora praesto sint; egerrimeque laturus ea rem Paulus erat; quod minui Christianae ciuitatis maiestas,curus ipse princeps constitutus esset, videbatur,atque eius priuatim & connsum condemnari, & auctoritas contemni,qui non beneficium modo Benabo a se datum existimaret,sed etiam onus qu dam offici; pro sua potestate impositum: ut si de suo ille honore putaret s bi. liberum

csse recusare, dicto certe Ponti scis audientem non esses inco uero& collegium , quod sanctum esset, & Pontificem uiolari. itaque adcurrunt ad eum undique amici ac necesi rijsagunt, hortantur,obsi crant, si sita ipse gloria minus moueatur,genus ac posteritatis tamen memoriam nomenque reiiciat; ac tantam dignitatem in domum suam illatam ne ipse a sese abiudicet. Parum primo Bembus eorum moueri oratione, ut pote qui eadem foenumero audisset iam olim prope omnia, ac resutasset ubi vero ad eum Petrus

Landus adi; siqui ciuitatis, haud multo post, princeps suit ;qui unus apud Venetos magistratus amplisiimus est,idcmque perpetuus; isque longa atque accurrata oratione cum comeroc Pit,cuin ostenderet quantum ea re subiturus es

96쪽

quam grauiter omnem sacerdotum amplii simum ordinem eam ignominiam serre necesse esset; cumque adderet num qu m hςc. sine nutu atque consilio dei immortalis, accide. re selere; diligenter videret, ne diuino numim refragare turi, tum vero, animo sine suspense ac perturbato, homine

Bembus in praesentia dimittit, rem in diem posterum di L serti,&, quoniam religionem sibi iniecisset, diligentius deliberaturum sese pollicetur. Postridie eius diei, cum res h

mini in religionem plane veni siet: suit enim non uersuta harintqi ad hominum opiniones captandas simulata,quam

in multis videmus,rugis supercilioque horridam , tristitia; sed,

vere atque exanimo, pietatiscolentissimus; proximum

in sinum mane ingressus est. Erat tum sorte secerdos ad aram,atque historiam de i)s, quae a Christo dicta aut gesta in terris sunt, quod euangelium appellamus, clara voce, ut mos sacrificium facientibus estόessiri incoeperati uixdum

pedem in templturi intulerat Bembus fac sacerdos Petre , ait, sequereme. ea Vero illi uox, dei prope ipsius ore mitti, visi est. Itaque,cum omnem ex animo dubitationem sustulisset, quasi dei accitu, Romam proficisci statuit. magnus fit domum eius omnium homin um atque ordinum concursus, frequens gratulatio, maximus totius ciuitatis

plausus. ille uero, paucis post diebus, siluas, recessusque suos in quibus placatam ,etranquillamque vitam prope omnem traduxisset atque exegiiser,crebroappellans, atque identidem respectans, R omam ire perrexit. Vere hoc dicere posium, sic homini hoc discessu hilaritatem prorsus e cusiam ut eius pristinam iucunditatem, suauitatemque amici,sainiliaresque ex illa die desiderauerimus,atque, in mmne tempus amissam esie, doluerimus. Cultus est Rom et Bembus cum a bonis plerisque omnibus Contareno ,. Sadoletinc ortesio, Morono cardinalibus amplisiimis, honii nibusque eruditissimis;tum uero praecipue a Reginaldo Polo, homine,dei immortalis,dubio procul,benescio, ex vltima usque Britannia ad nos vecto,vel de cUo potius,ssimo

97쪽

ta est, lapso, cuius do laudibus, qu inquam de

tam praeclara ac plane diuina Virtute nemo satis digne umquana loquetur, alius mihi profecto dicendi locus dabitur. line certe haud facile in praelantia dijudicare audeam ; plusne eam insulam,multis vulneribuiChristiane rei p. per luminam im pietatem infligendis, nocuisse dicam s an, quod in

illo solo talis, motusque vir ortus& procreatus sit, unde veta, saneq; risti ne pietatis, Viteque exemplum peteremus et proiiuste . , Is igitur cum Bum familiarissime vixit; eumque senis optimi multas, magnasque animi dotes maxinti secit; tum vero apertum simplexque hominis ingenium, suae ipsius voluntati atque naturae consi mile ac par, plurimum semper adamavit. Sed, cum diligentisit me Bembus coleretur a multis, summo etiam a Paulo honore assiiciebatur j tantaque apud eumst suisse gratia dicitur,ut nullam umquam rem ab eo postularit, quin perfecerit atque abstulerit: sedenim hoc non selum auctoritatis, gratiaeq suit, sed

etiam moderationis S pudoris . Tum ea erat Bembi, in dicenda sententia,libertas, ea simplicitas, eaque in omni vita clementia atque ingenuitas inerat; ut, si an te eum Paulus nam tem obi; si et, quod natura postulare vadebatur, aliquot enim arae nos illum Paulus aritecesiit aetate, creatum iri eum Pontilita X. plerique compertum haberenti. Sed, cum equo Bembus sorte veheretur, paulum in ostio ad pirictem latus ovindit, qua ex plaga, homo senex acdebilis', in febriculam inciditi, atque ex ea, cum sensim extenuari, conficique se intelligeret, cumque mortem multos dies quasi praestolatus esset, animo non modo sorti, sed citam aequo; ut de sua illa migratione cum amicis interdum etiam iocaretur; diem suum pie, sincteque obiaci Cultus erat iam pridem

mi ossicis, Bembus ab Hieronymo Quirino limer j filio; somine partim genere ac nobilitate: partim fide, munificentia, humani tale,morum suauitate ac dulcedine, clarisiimo. Is illi statuam mortuo posuit nobili artificio factam ex marmore, atque eam i celeberrima Antoni; in aede. Pa.

taui; locavi' instripsitque in bas in hanc sere. sensentiam

propterea

98쪽

PETRI BEMBI propterea a se illam statuain Bembo statutam, atque In publico positam esse, ut cuius animi simulacra orbis terrarum cerneret, eius ne corporis quidem desideraret imaginem. Fuit omnino perpolitum Bembi ingenium, perq; acres maximeque perspicax,acutumq; iudicium; plurima in alios , in se nimium paene multa inquirens; in seligendis, collocandisque verbis, multum ponebat operae, atque in ea re magnam cum prudentiam, tum vero etiam diligentiam adhibebat: hoc enim unum sibi persuaserat esse, q uod in oratione nouitatem,& quasi, patri; s moribus conseruatis,peregrinitatem tamen quandam effingeret; quae, cum multum omnibus in rebus admirationis habeat, ob id ipsum plurimum etiam non modo dignitatis, sed etiam iucunditatis adferre selet. Ac profecto, quantum intelligere nos possumus, praeclare hoc, quod dissicillimum semper habitum est, Bem Dus prestitit, ut,cum minus sero Vstate loqueretur , hospitis speciem tamen effugeret. quod si qui sunt, qui vulgi opinione dui ri,quotidianam hanc tritam, communemque dictionem in hominum cruditorum, aut versibus, aut prosa oratione vel postulent, vel expectent, atque ob eam causam Bembi oratione, quae a plebeio ac peruagato hoc tabernariorum atque opificum sermone longe distonat, inin us delectenturiris erunt ex eorum numero, qui de iis studiis exim mare aut leuiter , aut nihil possin t. C. quidem Cosar,ut litteris proditum video, & ipse bene loquendi laudem,non populi consuetudine,sed multo studio, multisq; litteris ,& iis quidem reconditis & exquisitis, assequutus est;&cum de ratione Latine loquendi ad Ciceronem ipsum accuratissime, pluribus quidem libris,scriberet, verborum delectum originem dixit esse eloquentiae . Iure igitur Bombus, maiore quadam cura,in verbis eligendis torquebatur, praesertim cum Etrusce scriberet: itaque noua, splendida, decoraque eius in primis oratio est: parum enim fidei consuetudini semper habuitnquod ea partim varia atque inconstans, partim etiam vitiosa atq; corrupta esset; &, quoniam ne Romam quidem, nec adeo Athenas illas ipsas Atticas,

99쪽

VITA l . quibus temporibus eloquentia maximessoruit, diutius is nere illud potuisse scriptum legerat, ut ne barbarae' earum instiscaretur atque inquinaretur oratio; repudiandum sibi hunc sermonem, qui nunc est, statuebat esse; atque eum qui fuerat in Etruscis olim hominibus purus atque emendatus, cum minus dum exterarum nationum in Italiam confluxerat, adsciscendum : qui cum illi non de populo, sutili inaninique doctore, discendus esset; sed e veterum libris,

grauissimis auctoribus, percipiendus is illud etiam eadem opera adsequebatur,Vt eius, dignitatem,grauitatemque haberet oratio. nam quotidianus quidem, vulgarisque hic hominum sermo, e Drdidis artibus maximam partem ductus, multum ex ossicina, multum e taberna, e sellaque redoleat,

necesse est. Sunt igitur Benabi de ratione Etrusce loquendi libri tres in dialogo mirabiliter scri pii; quibus profecto essectum est, ut quod homines Etrusce loquantur, non bone modo iam consuetudinis si, quam tamen fluxam atque instabilem videmus esse,sed iam etiam scientiae ac rationis, quae mutari nullo modo possunt: quamquam video non deest e,qui cum cogitandi laborem ferre ipsi aut nolint aut etiam nequeant, Benabi scripta non tam expurgata, quam religione nimiaq prope uadam attenuata esse contengant. Sed sit sane suus cuique modus : difficile est enim , in omni restatuere quatenus: & tamen, si cum aliorum libris Bembi scripta conserantur, facile iudicium erit: mihi quidem eius oratio vehementer probatur: non modo, quia elegans, noua, splendidaque est, & , ut ita dicam , nobilis; sed, quia est etiam, Isocrateo prope more,uberatque ornata. Sunt etiam eius versis Etrusce scripti,dc quidem permulti, graues atque pleni; ut hanc quidem laudem , la modo nos de iis rebus existimare aliquid possumus, Bembo a ceteris o-nanibus concedi, necesse iit: in i)s est carmen de aroli fratris morte videor mihi hoc vere affirmare posse, neminem umquam tam plan tam ornate, tam dol2nter quemquamlu xl l l e, atq ue a liis Bembus ver si bus fratris obi tum lamentatus est. Scripsit proterea Volumina epistolarum aliquod et

quarum Duiligod by Cooste

100쪽

quarum paulo magis decoram video a nonnullis locuti nem existimari . suum cuique omnino iudicium; eamque ob causam dissicillimum est, omnibus aeque placere: nam , v tTheognis ait, laudatus a Platone poeta, 'γοι, ο

mihi quidem, cum has epi stolas cum iis, quae a Graecis Latinisue scripta olim sunt, contuli;valde hae cum illis congruere videntur. Sed pollutas pleriq; lue quadam etiam nunc aures habemus snec plane dum e vulgi faece enatauimus a que emersimus: paucos enim adhuc bonos auctores Etrutica habuit lingua, quibus lectitandis nostrorum hominum expoliretur,expurgareturque iudicium. Itaque homines ornate, factequae orationis iniuet nec pulchritudinem intelligunt,aut cernunt, & splendorei plo praestricti laeduntur, praesertim qui in veterum Graecorum ac Latinorum libris usque adeo versati,volutatique non sint,ut illorum virtutes aut transferre ipsi in sita scripta, aut in alienis agnostere non posiint: atque Etruste quidem a Bembo stripta hec sunt. Latine vero de Aetna ad Angelum Gabrielem stri.

psit adolestens ; quem video libellum illi postea seni non valde probatum sitisse: de Virgilii Culice, & Terentii s bulis librum unum: de Guidoubaldo Feretrio, atque Uictbetha GonZagia ad Nicolaum Teupolum librum' itidem

unum, qui valde doctis omnibus probatus est; a Gabriel equidem Herno,homine eruditisiimo atque huius generis acerrimo existimatore,in caelum fertur. Sunt etiam Bembi, praeter eas epistolas, que Leonis nomine ab eo seriptae fiunt, suarum quoque priuatim epistolarum volumina; ac seor-sem epistola de imitatione ad Ioannem Picum libri prope instar,sine perlegenda. sent praetera eius versus Latini multi,dulces,elegantesq;s Vt me quidem aeque propemodum, ac veterum illorum poetarum seripta, delectent. seripsit etiam magna cura,magnaque asiiduitate ciuitatis suae historiam, nudiustulam illam quidem: est enim unum Cesarem

imitatust sed puram in primis atque illustrem.