장음표시 사용
231쪽
7 Gen. , t X, 6. sed eius quod ante counatas societates unusquisque potiebatur ad-Versus eos qui gravem aliis iniuriam intulissent l). Doctrina haec duobus salsis laborat suppositis. Nam l. status naturae Omnem societatem praeveniens, numquam extitit: status homini natu-turalis est status societatis. 2. Equidem singulis competit ius defensionis contra iniquum aggressorem; sed ius vindictae et punitionis, extra ipsam aggressionem, non privatum est iuS; quumque publicum ordinem spectet, ad eum naturaliter, Suaque Vi refertur. qui publicam gerit administrationem. XXII. Λliam iniit viam Rousseau, contendens ius omnibus esse propriam vitam, ubi necessitas flagitet, periclitandi, ut ipsi-met vitae hi incolumitati prospiciat. Quare, quemadmodum unicuique concessum, domo penitus conflagrante, aperto etiam vitae discrimine, se e senestra deiicere: ita pariter suam oppignorare vitam reipublicae, remotissimo scilicet periculo se committere, ut aliud declinaret in statu naturae. semper impendens, validi ris cuiusque gladio occumbendi 2 . In quam dein sententiam abiit Spedalieri 3 . Hypothesis haec eodem Lockii errore innitur:
labella enim contractus ille quo cives vitam oppignorarent; sa bella status olim naturae sine societate; labella contractus socialis, unde hominum societas exorta sit, ut in libro tertio demonstrabimus. XXIII. Alii, inter quos idem Musseau 4 , ius necis ex iure belli prosectum volunt. Fas namque iure naturae hostem interimere: eum autem qui legum violatione societatem perturbet. non tam civem esse quam hostem. Sed neque haec placet sententia: hostibus enim, armis demissis, ignoScendum; praedo autem, etiam resipiscens, capite damnatur. XXIV. Τandem, ex Romagnosti sententia. ius gladii ex iure publicae defensionis, in societatem emanavit. lus enim habet societas ut se suaque membra tueatur: atqui, Sine iure gladii, nulla sat valida esset sui tuitio. Nam, si mala scelestorum ingenia Vix mortis metu coercentur, ea sublata, crimina exundabunt. Ubi haec porro criminum colluvies, nulla securitas: ubi autem nulla Securitas, necessaria ibi societatis ruina 5 . Meliora haec et saniora, sed nondum quaestionis finem attingunt; adhuc enim p tes: Unde ius se tuendi usque ad aliorum sanguinem in societatem emanavit unde ius vindictae, defensionem excedens XXV. A plenissima, respondemus, iurium scaturigine, a Deo ipso societatem instituente et gubernante, a quo omnis est y testas. Unde illud: Vindieta Magistratus, vindieta est Deila In num primo: si si autem male feceris, time: non enim sine causa
gladium portat Dei enim minister est: vindex in iram ei qui male agi ι 6 . v Saeva, sed antiqua lex, cuius lator Deus: a Quicumque effuderit humanum sanguinem, tandetur sanguis illius: ad imaginem quippe Dei lactus est homo R. n Benovata per Moysem et
prophetas: si Maleficos non patieris vivere. . . Occidetur, exter-
232쪽
minabitur ele. 1ὶ ο Indigitata a Christo: si omnes enim qui acceperint gladium, gladio peribunt 2 . s Demum, neque ab ipso charitatis apostolo dimissa: a Qui in gladio occiderit, Oportet eum gladio occidi 3). nXXVI. A Deo igitur ius necis emanabat in imperantes. qui
eius ministri in praemium et in vindictam constituuntur: divulugabatur in ius gentium, ad coercitionem scelestorum, ad iust rum defensio nom, aeternae veluti iustitiae signum, quae impios in aeternum abiiciet. Scilicet intellexerunt gentes non nimiam esse poenam. sontem expellere e vita, qui fratrem insontem, Dei imaginem, prius per summum nefas ipse expulerit. Experimento intellexerunt. minoribus poenis, perpetua nempe recluSione, Sc testorum audaciam nec frangi satis nec coerceri, periclitari bonorum vitam, legum vim, omniumque iura ad publicam liberi rem et tranquillitatem. Serventur homicidae, quod postulant illorum lautores: spem evandendi nota amittent, potentissimo rea no quod iniicit metus mortis exsolventur, alii atque alii iusti interibunt. Atqui insontes impiorum furori derelinquere, est ne societatem perlicere an deteriorem saceres Aiunt: Peius est supplicium, vita longa et amara, quam mors instantanea. Esto. Sed hoc non quaeritur: quaeritur vero quid aegrius assiciat, atque es-ficacius coerceat praedonis animum; an mors velox. an molestia longa. Certe probrosa mors, et solemni iudicio inflicta. XXVII. Et nos homines sumus, et hominis licet nequissimi vitam exscindi aliquando oportere, vehementer dolemus. Sed hinc Scylla, inde Charybdis. Vel enim mortis terrore cohibentur iniqui, vel in maiora quotidie discrimina pertrahetur innocentium vita. Duo igitur iis praestanda sunt qui rerum summam tenent: 1. vindicta de patrato crimine sumenda: 2. ceteri te rore a sagitiis avertendi. Haec duo iura necessaria sunt: ergo e istunt. Liberiores publicinae, ut vidimus, dum in istius explicanda iuris origine discrepant, conventu ut tamen in eiusdem viet existentia. Sed, quum in extremis tantum adhibenda sint remedia extrema, et nos formidabili carnificis gladio parce et a
XXVIII. Iis autem qui a lethali supplicio politicas opini
nes excipiunt, respondemus: aliud sunt opiniones, mentis recessu latentes, quas nemo iudicat, nemo plectitur: aliud politicae disceptationes, quae cum limites servent, legitimum inperandi ius venerantur, quod ius est acquisitum principis et nationis: aliud scriptiones et conciones ad seditionem animos impellentes: aliud demum seditiones ipsae, quae imperium subvertunt, civitatem scindunt, et fraterno sanguine laedantur. Quae horum sint discrimina, quam iniqua arma civilia, quam horrendam sanguinis, et dolorum segetem pariant: quam insulse civium Ohcisiones appellentur opiniones politicae. et sacta politica ea quae delicta sunt communia: demum . quam . singulari homicidio, de-
233쪽
teriores Sint eaedes ei viles vel politicae, ipsi videant ac iudi 'sent sa).
DE l Ν R I A REPARANDA . I. iustitiae commutativae duplex ossicium. ll. iniuriae reparanda litidi, sontes, vel radices. lil. D laetum vel ivia si delictum. IV. Coia tracti is vel quasi contraetus. V. Culpa moralis vel iuridiea. vl. lure naturali sarcienda est iniuria in delictis: in quasi delictis parendum sententiae iudicis. Vll. Quandoque culpa iuridica praestatur in contractibus. Ill. Pro contractuum natura, modo lata, levis. vel lenissima. IX. In quasi contractibus, rei et ossicii gravitas attendenda. X. Persona est nonae, vel malae vel dubiae fidei. X l. Bonae lidei possessor, re et fructibus utitur . ni factus sit ditior. Xll. Ex legibus, usque ad litis contestationem, quos fructus faciat suos. XIll. Malae fidei possessor, iniuriam omnimode reparat ac diluit. xl V. Milieet, rem ipsam restituat; protium, si illa non extet; lucrum cessans, et damnum emergens; fructus naturales et civiles: expensas necessarias repelli. XV. Dubius. vel ah initio, vel possessionis decursu. XVI. λ-ctio, vel mala et periculosa: vel bona et simul periculosa; vel hona aut mala, sed non perieulosa. XVII. Quomodo alium removens a boni vel ossicii consecutione, de iniuria teneatur. LVIll. De participantibus canon generalis. X lx. Causa participans. triplex: xx. principalissima; x xl. principales XXI l. minus principales. x xl l l . Omissio est pro notione. si iustitia violetur. XLl V. Haec generalia. XXV. In bonis animi, compensatio moralis et physica. XXV l. improbae litis angores et crucinius. XXVI l. Sarcienda corporis damna: XxVlli. personalia et realia. XXIX. Detractorum scelus et poenae. XXX. Modi. et damna sere irreparat,ilia. XXXI. Facta publica: vindex historia. XXX ll. Tam late paleat reparatio, quam detractio. XXX li I. Proprietas industrialis et litteraria. xXXlV. Non absolutissima aequalitas litterariae cum vulgari proprietate. XXXV. Analogia tamen ex iure naturali. XXXVI. Res igitur est mixti iitris, naturalis et civilis; XXXVII. Opus nempe iustitiast legalis et coni mutativae. XXXVIII. Proprietatis nec nimis congestae, nec nimis attritae, civilis utilitas.
I. Alieni iuris violatio. iniuria appellatur: quam non faciendam. saetam vero reparandam, omnis iustitia clamat. Quum nim in stadio cuique i iis sit currendi. non simul currentem depellendi. vel supplatitandi; usic in vita. concludit Cicero sibi quemque petere quod pertineat ad uSum, non in i litum est: deripere. li De Ob., ius n0n oet 1). vlli, lolat catilinarios in senatu tuebatur Caesar, damnabat Cato. ellius haec inter alia: . Apud maiores nostros Aulus Manlius Torquatus bello Gallico, filium suum quod is contra imperium in hostes pugna erat necari iussit; atque ille egregius adolescens, immode mutae sortitudinis, morte P nas dedit. Vos . de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini Τ us Sallust ., Cutil. ba . Caesar, parcendo, seditioni favebat, quam, animo saliena, iam ipse moliebatur: Cato, saevus in perduplles, patriae consulebat libertati.
234쪽
II. Quaecumque resarciendi obligatio ex quadruplici titulo prosiciscitur: ex delicto, vel quasi delicto, ex contractu, Vel quasi e tractu. Recte ad naturam. Nam duo tantum iurium genera: alia immediate a natura, quae violanturper delictum vel quasi delictum: alia per pactiones inducta, quorum obligatio sormam habet a contractu vel quasi contractu 1 . III. Delietum definitur: Factum illicitum, dolo malo admi sum. quo alteri directe atque ex composito damnum insertur. Ouasi delictum: factum sine dolo, damnum alteri creans. Iudex ιμιem suam faeiens male iudicans), si dolo agat, ex delicto: si imperitia. socordia, imprudentia. ex quasi delicto tenetur. Ex quasi delicto tenentur quoque ii qui aliquid in viam, qua vulgo itersi, effuderint vel deiecerint, quod transeuntibus damnum intulerit; vel nautae, caupones, stabularii, ob damnum quod viatorum vel hospitum rebus, per eos quorum opera utuntur, in naVi, cδupona. Stabulo, illatum fuerit 2). IV. Contraetus est de dando vel faciendo verus atque expressus consensus. Ouasi contravius implicitum habet consensum, e que tenentur qui ex ossicio aliquid faciunt: iudex, advocatus, negotiorum gestor, procurator, tutor, magister, medicus etc. Fr quenter eadem persona ex quasi contractu et ex quasi delicto
V. Culpam si aspicias, est factum inconsultum, quo alter iniuria laeditur. Si erimen habeat, moralis: si omnis criminis e pers sit, turidiea dicitur. Haec triplex: lata, levis, levissima. Lata, est omissio diligentiae quaecommuniter adhiberi solet: parum a dolo distat, eique aequiparatur: et Magna negligentia, culpa est; magna culpa. dolus est M. n Levis, est omissio diligentiae quam prudentiores adhi hent. Levissima, omissio diligentiae qua soli utuntur prudentissimi. VI. Hisce positis, quum in delictis semper moralis culpa inveniatur, damna reparanda sunt: iniuriae enim auctor, sua v luntate. hanc sibi obligationem assumpsit. At vero in quasi delictis. nullum naturali iure reparandi onus. si ab eis culpa moralis abfuerit, puta si invincibilis inadvertentia intercesserit: nulla enim ibi iniuria, ubi nec directa nec indirecta nocendi voluntas. Expedit tamen ut a civili magistratu quandoque mulctentur, ut praecaveantur: tuncque parendum soro civili, post iudicis sententiam, saltem ut iuris ordo et publica tranquillitas serventur. VII. Generatim in contractibus vel quasi contractibus, reparationis debitum semper ex dolo vel culpa morali, quandoque ex sola culpa iuridica induci potest. Contrahentes enim, vel suamet conventione, vel ipsa contractus natura, ad quoscumque Casus praestandos obligari possunt. VIll. Contractuum natura vel species. triplex recensetur: nonnulli soli danti utiles, ut depositum: quidam soli accipienti. ut eommodalum: alii. utrique ut venditio. vel locatio conduplio.
235쪽
In prima specie . ex sola culpa lata vel ad levem aecedente, sa ciendi obligatio exoritur: nam qui rem alienam in unius domiani commodum custodit. satis curare creditur, si ut suam curet, communem scilicet diligentiam adhibeat l). In altera specie, nonne ei qui liberaliter adeo secit, diligentissima rei saltem cust dia debetur, ita ut leuissima quoque culpa fugienda sic Hinc uin rebus commodatis talis diligentia praestanda est, qualem quisque diligentissimus paterfamilias suis rebus adhibet: ita ut em tantum casus non praestet, quibus resisti non possit R. n In tertia demum, ut neque ex maxima neque ex minima, sed ex tota media velieni culpa teneatur. aequum est. Tenebitur tamen ex levissima, si summam ipse diligentiam promiserit, vel peritissimum se iactaverit, vel res ipsa exquisitissimam diligentiam poposcerit. Quare, mercede conductus ut rem fragilem transserat, a si dum tollitur, aut portatur. aut reponitur, fracta sit, ita id periculum praestat, Si qua ipsius, eorumque quorum Opera uteretur, culpa acciderit: culpa autem abest, si omnia saeta sunt, quae diligentissimus quisque observaturus suisset 3 . nIX. in quasi contractibus quum ea sint quae homines ex OD scio vitaeque instituto faciunt, si ignorantia vel negligentia euM pMiliter noceant. tenentur ad damna. Si enim ignorantia eos ossiciis impares emeiat, ossicium dimittant: eam vero quisque diligentiam praestet, quam rei conditio et gravitas postulaverit. Accuratiorem, si mercede conductus; vel quo maior iis instat. si iureconsultus, vel quo periculosior morbus urget, si medicus: vel quo diligentior vigilantia requiritur. ut in pharmacopola qui venena ser, at atque administrat: vel quo res maior geritur, ut a summis iustitiae vel rei publicae moderatoribus. Nec iuvant il-l. 37 s lib- Ia- α Consilii non fraudulenti nulla obligatio est ε): n et nullus si ρω 'srsu 'e0nsili 0, dummodo fraudulentum non suerit, obligatur 5) s. D. in s De iis enim iura loquuntur. qui non ex ossicii instituto, ex bona autem side consilium dederint: quos si damnes, omnis consiliis aditus, malo reipublicae sato praecluderetur. Aliis vero qui ex artis suae vel scientiae ossicio aliquid egerint aut consuluerint. hoc dicendum quod de medicis declaravit Ulpianus: a Sicuti m dico imputari eventus mortalitatis non debet: ita quod per i peritiam commisit, imputari ei debet. Praetextu humanae fragilitatis, delictum decipientis in periculo homines. innoxium esse non debet si). nX. Hactenus de obligationis titulis, nunc de persona possessoris: qui est bonae. vel malae. ves dubiae fidei. XI. Bonae si dei possessor dicitur qui . cum rem titulo ad transferendum dominium idoneo adquisierit, eius se prudenter dominum putat. Quum nullam vero domino iniuriam intulerit. eius damna non praestat: utilitatibus autem fruitur, in quantum non fiat ditior. Quare si alienam rem aut rei fructus, nullo sui emolumento, consumpserit 3 et dilapida erit. omnibus latenti-
236쪽
bus, ad nihil tenetur: non enim ex delicto, nec quasi delicto: non ex contractu vel quasi contractu: tantaque est bonae fidei essicacitas, ut a tantumdem possidenti praestet quantum veritas 1 . . XII. Si vero ex alienae rei vel fructuum consumptione, suis parcendo, ditior lactus sit, ex Grotio aliisque tantumdem naturali iure restituat, et quum locupletari non debeat aliquis eum a terius iniuria et iactura M. n Legibus tamen quemadmodum rem cum fructibus percipiendis vel extantibus tradere cogitur, ita pedireptos et praesertim consumptos ante litem contestatam, forsan praeseriptionis exemplo et ad vitandas lites, facit suos sa). Dum autem expensae neeesauriae vel utiles ipsi debentur, voluptuari rum quoque, iure naturali, aliqua habenda est ratio: pretio enim aestimabile est, domum ex impolita atque ineleganti, mundam ac picturis ornatam recuperare. XIII. Malae fidei possessor ille est qui rem alienam velini ste accipit, vel iuste aceeptam iniuste detinet. Pessimam huius conditionem facit iniuria quam domino intulit, quamque omnimode resarcire tenetur. Hinc XIV. 1. Restituat rem ipsam, si extet: licet casu vel ali na iniuria apud dominum fuisset peritura. Servata enim a flammis. a naufragio, vel alio periculo, domino servantur; nemini a sortiori impunitatem assert, suo se scelere alterius seelus ant
2. Si non extet. reddet pretium, etsi nulla sua fraude aut culpa perierit: nam morosus et iniquus detentor omne in se rei periculum suscipit, eique casus fortuiti imputantur. Si eam vendidit: vel eodem pretio quo dominus vendidisset, vel maiori, vel minori. Si eodem vel maiori: tantundem domino reddat. Si mi-iαὶ Ait Grotium . Apparet lionae fidei possessorem teneri ad restitutionem et rei et fructuum consumptorum, si modo alias quoque tantumdem consumpturus fuerat: nam in hoc locupletior censetur. Sic laudatur circa initia imperii C. Caesar Caligula, quod quibus regna restituit, adiecit et fructus medii temporis a i I. B. et P. . lib. ll, e. 10, s. b. Leges ex adverso: . Post litem contestatam, etiam fructus venient in hoc iudicio. . . Sed ante iudicium percepti, non omnimodo hoc in iudicium venient. Aut enim bona side percepit, et lucrari eum opertet, si eos consumsit; aut mala fide, et condici oportet ii i L. 4, S. 2, ir, lib. l0, t. i . Item: a certum est, malae fidei possessorem omnes fructus solere cum ipsa re praestare; bonae fidei vero, extantes . s L. 22, C., lib. 3, t. 32 . Adde: Instit. lib. II, t. l, s. 3b etc. -L. 4, sl 9,ss, lib. 41, t. 3.-L. lae, si, lib. 50, t. 17. Strictum naturae ius eum legibus componentes, ita distinguimus. Si res, bona fide et titulo gratuito acquisita suerit, possessor rem cum Ductibus restituet, ea ratione ne ex alieno dilior fiat: si titulo oneroso, usque ad litem contestatam, qua cessat bona fides, tructus sint pro pecuniae usu. Caius autem caligula laudatus a Grotio, cum fructibus regna direpta re-Stituens, neque ipse, neque eius praeeessores, bonae fidei possessoribus optari poterant.
237쪽
nori: tantum praestet, quanti dominus vendidisset. Nam et d minus servandus est indemnis; et si res creverit, domino crevit. 3. Compenset omne tuorum cessans, puta si artifex, ablatis instrumentis, artem exercere non potuerit; et damnum me sens, puta si hiemali tempore carius empta annona, quam Paterfamilias sub tritura vilius comparasset, nisi pecunia sublata suisset. 4. Fructus naturales, quos sola vel sere sola profert natura Sylva caedua vel arborum pomi), et civiles usura pecuniae vel pensio praedii locati , ex toto restituet; mimos, qua parte naturales sunt; utrosque vero . tum quos ipse percepit quamvis a domino non percipiendos, tum quos dominus honeste percepisset. etsi ipse non pereeperit. 5. Expensus necessarias servat. Ex tuilibus, quas potest.
sine rei dispendio, tollit: ceteras iure civili amittit 1). Verum, aliquam de his atque voluptuariis, si maximae sint, rationem habere, aequum videtur.
XV. Possessorem dubiae fidei paucis expediemus. Ille est qui rem acquirit dubitans an sit aliena: vel qui, postquam bonaside acquisiverit, prudenti laborat dubitatione. In prima specie, si rem acquirat ut domino servet, utilis negotiorum gestor habetur: casus sortuitos non praestat; expensas repetit, in rei acquisitione modicas, in conservatione necessarias. Si animo sibi habendi acquisiverit, possessor malae fidei statim evadit: non tamen ea praestat damna quae ipse ignoraverit.
In altera specie. usque ad exortae dubitationis tempus, b nae fidei possessor extitit: sed extunc diligenti investigatione d minum quaerere tenetur. Si invenerit, rem ut bonae fidei po sessor restituet: Si non invenerit, inceptae possessionis titulo rem possidere et fructus percipere, integrum illi erit. Τandem, qui levissimo pretio et domini intuitu, ut in prima specie, dubius acquisivit, dubio perseverante et spe dilapsa dominum inveniendi, usque ad iusti pretii mensuram aliquid pauperibus distribuat: quae censetur praesumpta domini voluntas. XVI. Post personas, actio. l. Auctori actionis malae et periculosae, damna imputantur: qui enim causam vult, essectus velle censetur. Quare istum
domus alienae pretium latro praestabit, qui eius ostio, licet caute, ignem subiecit, a quo tota exusta fuerit M. 2. Si actio bona sit agenti, sed aliis periculosa, imputabitur si nullum ius ad illam habuerit: nam cum alieno periculo suae utilitati consulere, iniquum. Hinc qui ut seras capiant, foveas in itineribus faciunt, si quis eo deciderit. lege Aquilia obligati sunt 3ὶ. Tenebitur quoque agens, si vel diligentia, vel prudentia. vel peritia abfuerit. Si itaque colonus, stante vento, in suam stipulam ignem immiserit, aut imperitus equorum agitator equi
238쪽
impetum retinere non potuerit; damna praestabunt, si aut ignis alienam segetem incenderit, aut quempiam equus protriverit l). 1 L 3, 27, 30,
culosae, auctori non imputantur, si illi nec praevideri potuli tui. nec debuerint. Sic fur ex arbore decidens, si transeuntem laeserit, nihil praestabit; nihil quoque ramos amputans extra viam publicam, quo nemo transiturus prudenter putabatur. Il. Quaerentibus quid ei praestandum, qui alterum 3-ctione sua a boni consecutione remo erit. respondemuS: 1. Qui emaciter, quocumque modo, obstitit ne quis bonum assequeretur sibi ex iustitia debitum . damni tenetur, non quantires, sed quanti fert spes: violavit enim iustitiam commutativam, quam semper restituendi onus comit3tur.
2. Qui indignum ab ossicio conSequendo remo it, si mediis licitis, nihil peccavit; si mendacio vel fraude, mendacii tenetur. non vero damni. Nam nulla ibi iniuria: non in hominem, qui utpote indignus, nullum ius habebat, seu nullam aptitudinem, ut ait Gmtius: non in societatem, eui carere indigno, bonum est. Ubi autem nulla iniuria, nec ulla reparandi obligatio. 3. Qui dignum honeste repulit, ut digniori ossicium consediretur, bene de societate meritus est: quemadmodum autem iNlius merita potioribus hisce eliduntur, ita et iura. 4. Si dignum arcuerit, ut aeque digno saveret, dubiici modo id fieri potuit. Si non inhoneste, consiliis puta, precibus vel in sionibus, nihil praestat: dignissimus enim quilibet nullum harbet ius, ne quis aeque digno patrocinetur. Si dolo. vi, fraude, damni tenetur pro rei aestimatione: digno enim cuique verum est ius, ne iniuste a beneficio arceatur. 5. Si ut minus digno saveret, et quidem fraude, digniori atque societati damna risciet: si precitias, non dignori, cui nihil ex iustitia debebatur, sed societati quae ius habebat ne mal ri privaretur utilitate, damna compensabit. XVIII. Diximus de iniuriam inserentibus, de participantihus haec generalissima lex: Ii omnes tenentur de damno, qui vel sua actione vel culpabili omissione, adeo suam aut phrsicam aut moralem operam contulerint, ut verissime ex eorum quoque sacto vel omissione damnum extiterit, quamquam etiam sine ipsis extiturum. Non enim hoc quaeritur: an aetio damnifica, sine ipsis extiterit: sed hoc potius: an ipsi quoque in actionem et consequenter in damnum influxerint. XIX. Causa participans triplex est: minmprimipatis, primcipalis, principalissima. I. Principalissima dieitur ille, qui iis in actionem insiuit, in sine eius actione damnum illvium non fui set. 2. Causa principalis ille est. qui eum aliis auctoritate vessaeis e uester eoneurru, liceι sine eo damnum illarum fuerit. 3. Causa minus principalis ille dicendus est, qui, iam ad damnum inserendum paraso, omnibusque praesidiis instructo, adpr
239쪽
posuum, vel mellivi, vel promptius, vel animosius eaequendum stimulos addit.
cite damnum inserri iusserit, qui utpote principaliter movens, principaliter tenetur de damnis quae ipse mandaverit, vel quae inde secutura prae ideri potuerint ac debuerint. Tum iudex qui iniquam sententiam protulerit. ut Pilatus in morte Christi, pr pter abusum iuris et auctoritatis, licet animo nequiores scribae et pharisaei. Tum illi causarum actores, qui iudices saliunt, v ritatem oppugnant, iustitiam intereludunt, innocentiam satigant et opprimunt: rabiaae ideo dicti a Seneca, quod rcidiosa vendunt iurgia, et iras et verba locant. Consulens quoque, et laudans vel vituperans, causa damni principalissima sient, si non paratos ad illud animos impulerint: exitiale ac nefandum hominum genus, qui virtutem einciunt contemnendam, vitia exornant atque ingerunt, passionibus stimulos et flammam submovent. Magistratus qui probos vexari cives, vel rem publicam dilabi sinunt, quum auctoritate abutantur, vel frena atque ordinem dissolvi patiantur, quis hoc loco censendos non existimea Reparandi tamen obligatio primum eos tenet qui damnum intulerunt, deinde illos qui contra officium damnum inferri passi sunt. XXI. Causae principales sunt qui iniquae legi vel gente tiae suis suffragiis accedunt, vel enixe non obsistunt: similes qua doque Burro illi qui atrocissimis adstabat Neronis consiliis momi Tac. An- rens ac laudans 1). Quodsi in omnibus par sit auctoritas, paremnat .. xlv, ib. illa efficit iniuriam, licet animus dissimilis: atqui nos iniuriam, non animum quaerimus. Imo nec ille sarciendi onere solutus videtur, qui iniquo suffragio ad iniustitiam accedat, quam scimcientiam iniquorum numerus decerneret: nam et hic auctoritate sua iniuriam emcaciter intulit, a qua abstinendum erat. Quod de auctoritate, idem dicendum de facto, si plures ex condicto nam moralem actionem constituant. Hi de damnis in solidum tenebuntur, et singuli pro omnibus: quomodo enim una omnium est actio moralis, ita una censetur resarciendi obligatio. Quare de iis qui simul surati sunt, recte desinit Ulpianus: et omnes furti in solidum teneri ... Neque enim potest dici pro parte surtum 2 L. 2l is, secisse singulos, sed totius rei universos 2 . n Generatim causaest, lib. 47, i. a. aequaliter innuentes, pro aeque principalibus habentur: quae Si Seorsim agant, de suo quaeque sacto tenentur. Sunt tamen in hac classe sui gradus, adeo ut qui adiuvant, vel receptum et d sensionem praestant, vel qui iniuriam patienti. eae oscio atque iustitia opem ferre debeant et non serant, vel iniuriam illatam manifestare et non manifestent, vario restituendi onere premantur.
XXII. Tandem eum nobis causa minus principalis illa sit, quae minus in factum quam in modum influxerit, huius tantum ratione tenebitur: si nempe modus ipse maioris damni causa exiiterit.
240쪽
XXIII. Duo adhuc subiicienda: 1. Actio et omissio in eodem genere sunt, quum de damno agitur; 2. omissionis essectus. quoad resarciendi obligationem. non imputantur ei qui sola humanitate vel charitate . non vero iustitiam vel ossicio ad age dum tenebatur. Quare si sola charitate opem ferre, clamare, O stare vel manifestare tenetur, si id non praestet cum non incoinmode possit, inhumanus sit, non iniustus. Iustitiae autem osmciis 'tenentur servi vel alii mercede conducti, parentes, tutores, magistratus, principes: quilibet nimirum in iis quae suum spectant ossicium, eorumque non tantum malitia, sed ipsa quoque negligenti' vel tolerantia, pro emcaci damnorum causa deput
XXIV. Si praemissa teneantur quae de obligationis titulis,
de persona, de actione et de participantibus exposuimus. complura solventur quae singillatim de damno allato animae, eo poris, famae, et fortunae asseruntur. Ubique eadem lex: Iniuria sarciatur ad aequalitatem; innocens. quo fieri potest, servetur indemnis, quasi iniuria lata non fuerit. Ouum de bonis fortunae dictum sit, de reliquis animae, corporis et famae bonis, nonnulla cursim attingem .
XXV. Iniuriarum deterrimam inseri. 1. qui ossicio ad animum perficiendum obstrictus, non perficit, ut conducti scienti rum magistri, qui munus gravissimum vel gelide vel malitiose exequuntur. 2. Qui aliorum mentes a veritate. a fide. a virtute avocat, iuvenum praesertim, qui subdolis doctrinis facile patent: inde mali filii et cives extituri. Luctuosum iniuriarum genuS. quo in Singulos peccatur, in familias, in civitatem. Duplex ibi nat ratis resarciendi obligatio. Illa. quae mores respicit. Omnes t nentur: salsa itaque dedocebunt, in vitia quos impulerint, rex rabunt. Altera, quae spectat damna physica, si quae inde secuta sint, ii tenentur qui ex ossicio praeerant, vel qui dolo, metu, vi usi fuerint. XXVI. Inter animi bona quum non ultima sit animi quies, dolendum prorsus nullam eius in legibus aut iudiciis rationem haberi. Exemplum sit in improba ac dispendiosa lite: qua imnocens familia divexetur. Complures quandoque annos contremiscit paterfamilias, veritus iudicum errorem, vel actorum perfidiam, quibus, sua habere sidera liιes dicuntur. Causa ipsi tandem aliquando adiudicata, en aliquae ipsi parvulae impensae res di iubentur. quia in oculos incurrunt. Discruciantes animi angores, nocturnos diurnosque metus, qui universae familiae s licitatem exederunt, quis compenseu Sed ius siet, Deo iudice: quod meminerint litigiosi homines et causarum aucupatores sq.
lαὶ Naturali aequilate, i. eausas probabiliter iustas, sive civiles siverriminales, defendendas suseipiet iurisconsultus. 2. Quae dubiae sint, vel dissicilis exilus, licite aguntur, iis quidem rationibus quibus sulciri videan
tur, monito tamen elionis, no μxpensarum ot lilis a millondae pericula in-