장음표시 사용
41쪽
Licet Boeli mero iustitiae ossicia ad societatem sussicere vim sint, constat tamen. spretis benevolentiae et humanitatis os-nciis, nullam vitae pulchritudinem, nec pacem, ac propterea nee societatem in familia, vel civitate, vel imperio consiStere.Νam. Sine mutuo amore, hominum corda rigescerent, iustitia sine ii manitate saevior evaderet. spretaque benevolentia inimicitias. iurgia et iniurias adduceret. Rectius Cicero, omnes naturali quadam indulgentia et benevolentia, tum etiam societate iuris contineri edisserens 1 . Seneca vero: a Quam angusta innocentia est,
ad legem bonum esset Quanto latius. ossiciorum quam iuris r gulat Quam multa, pietas, humanitas, liberalitas, iustitia, fides exigunt, quae omnia extra publicas tabulas suntl 2ὶ .s Ideoque. nisi ad scriptas leges, lex amplior naturae accedat. α ubi liberalitas erit, ubi patriae charitas. ubi pietas. ubi aut bene merendi de altero, aut reserendae gratiae voluntas poterit existeres Νam
III. Collectio ossiciorum, ex triplici illa relatione, tum ex ingenitis nutionibus erumpentium. LEX NATURALIS 3ppellatur: quae propterea est lex omnium amplissima, ceterarumque sons et exemplar, quum ex ipsa proficiscatur ratione omnia moventis et gubernantis Dei. IV. Haec lex existit. Νam, ut iam demonstrata colligamuR. . Existit lex aeterna, sive ratio summi Dei. 2. Per ingenitas cuiusque veri, bonique notiones, illa in mentibus, et in cordibus hominum inscripta est, unde vere ad omnia iustitiae et benevolentiae Osticia movemur, et conditi sumus. 3. Illam quasi in libro lucis aeternae perlegentes, mente conspicimus, eiusque imperium toto animo persentimus. dum ad Omcium vom t. vel a fraude deterret. 4. Illam, vitae ducem, nondum scriptis legibus. secutae sunt benemoratae gentes. ubique, et semper. 5. A Deo. qui vere unus est auctor, unus rector, unim imperator, regendi. atque imperandi auctoritatem, legumque aequitatem se desum re professi sunt quotquot populis, vel gentibus iura scripserunt: G. ne era, amoto summo imperante, nihil est unde imperandixi in homines hauriant, natura ceteris hominibus pares: et simi-sa 0sseia iustitiae dicuntur perfecta, quatenus iuridicam vel exte nam legum sanctionem accipiunt. Omeia vero benero mutue dicuntur imperfecta, non quod minori vi polleant, sed quod externam coactionem enfugiant, et imperio solius naturae pateant. Utraque ex eo prosciscuntur quod cgteri homines non media nobis sint ad propositos sinos assequendos. sod nobis similes et aequales, iisdem nempe iuribus, eadem lite natura pollentes.
42쪽
liter, sublata aeternae iustitiae rectitudine, et mensura, nullum erit exemplar ad quod hominum leges rectae et iustae efformentur, et dicantur. 7. Quemadmodum si movens primum quiescat. inseriores motus conticescunt; ita, prima auctoritate, prima i stitia, primaque lege ablegata, totius humanae auctoritatis, ii
stitiae, legumve sons exsiccetur necesse est. Et consequente hominum societas, quae auctoritate regitur, quae iustilia et legibus revincitur, extemplo dissolvetur. Quae omnia legem aeternam humanae naturae vel participatam. atque existentem, vel saltem necessariam ostendunt. Si existentem, res consecta est. Si homini necessariam, ut nati ra sua vigeat, ceterisque copuletur ad quorum societatem conditus est, illa quoque existit, cum Deus in necessariis non deficiat. V. Notae legis naturalis hae sunt: divinitas, evidentia, universalitas, immutabilitas. Prima est eius divinitas. Nam 1. vel iustitia est quid absolutum, aeternum, simulque divinum; vel purum, atque inane ii minum sigmentum. 2. Vel ratio humana est divinae rationis haustus sive transcriptio, vel a brutorum instinctu nullo modo discriminanda. 3. Vel humanae leges a divino quodam imperante derivantur, cuius imperium in homines dilabatur: vel ut vase rimorum commenta habendae sunt atque expellendae. En quot amoveantur amota legis divinitatet Quam rationalis naturae cladem, vel ipsi ethnici apprime intelligentes, naturae legem diuianam, sempiternam, summi Iovis rationem et imperium appellare consueverunt. In quae respiciens Τullius: u Hanc igitur, ait video sapientissimorum suisse sententiam, legem neque hominum ingeniis excogitatam, nec Scitum aliquod GSe populorum, sed AETERXUM QUIDAM, quod universum mundum regeret, imperandi, prohibendique Sapientia Νec si, regnante Tarquinio, nulla erat Romae scripta lex de stupris, idcirco non contra illam legem sempiternam Sextus Τarquinius vim Lucretiae, Τricipitini filiae, attulit. Erat enim ratio profecta a rerum natura. et ad recte faciendum impellens, et a delicto avocans: quae non tunc denique incipit lex esse cum scripta est, sed tum cum orta est: orta autem est simia eum mente divina. Quamobrem lex vera atque prineeps, apta ad iubendum et ad vetandum, RATIO EST IPsAscuui Iovis 1 . n Cum ergo humana iura siluerint, ipsa permanebit, atque ad Omnia quae iusta et sancta suerint, ipsa pertinget ii, lex sempiterna, lex prosecta a rerum natura, leX Ferct, lex princeps, et ratio summi Dei: qua Deo consociamur, eiusque stirps,
et gemis constituimur, dum eidem subiicimur H.
la Participatione divinae legis, ratio humana ad sublimiora evehitur, iisque delectatur, suam recogitans dignitatem. Synesius, platoniciis,
43쪽
VI. Quae si vera sunt. 1. falsum est quoil docuit Grotius. humanae nimirum rationi, etiam a Dei ratione divulsae, suam manere imperandi vim. Numquid enim radius sine sole permanebit, atque illucesceu Numquid ramus sine radice. rivus sine sontes Recte aiebat Cicero: α iatis enim nobis, si modo in philophia aliquid profecimus, persuasum esse debet, si omnes Deos. hominesque eelare possimus: nihil tamen avare, nihil iniuste, nil De in te. , hil libidinose, nihil incontinenter esse faciendum 1 .n Sed Deos Ili, 3 eelare significat timorem poenae. non legis atque obligationis sontem removere. 2. Falso rationis autonomiam adeo extulerunt ratiis natistae, ut eidem per se summam adscripserint imperandi vim: quum enim nemo imperet sibi, nec ratio rationi imperabit, nisi ipsa reserat legem superioris, hoc est iubentis ac imperantis Dei. 3. Falso, quandoque regibus, quandoque populis. absoluta a divinae legis imperio, iuris constituendi facultas collata, est .a Quod si populorum iussis, si principum decretis, si sententiis iudicum iura constituerentur: ius esset latrocinari, iug adulterare, ius t stamenta salsa supponere. si haec suffragiis aut scitis multitudinis probarentur. Quae si tanta potestas est stultorum sententiis atque
iussis, ut eorum suffragiis rerum natura vertatur: Cur non sanciunt, ut quae mala, perniciosaque sunt, habeantur pro bonis et salutaribus3 Aut cur cum ius ex iniuria lex sacere possit, bonum eadem sacere non possit ex malo' Atqui nos legem bonam a mala. 2 cic. . De nulla alia, nisi NAURAE N MA. dividere possumus 2ὶ. v My , I, 16. VII. Est igitur naturae lex. ut in oedipo ait phocles, et excels3, coelitus data, cuius solus Deus pater est. v Cui si contraire humanus legislator ausus fuerit, nihil emciet: quippe cui et populi et imperantes subiiciantur necesse est, si iusti esse velint. Quae demum societatem omnem vel pactionem antecesserit: α ut
et quinti saeculi episeopus, rationem indueit sibi gratulantem: Gulta coelestis Effusa sum in terram. immn. III. v. 7la, 7lε . Legislatores, ipsique imperantes, haec salubriter perpendant: ii Quod h
mines existentes, potestatem adepti sunt divinam, ut res honestas et divinas instituant; sermone autem humano utantur. a stat Lippus rex, apud SUMEnu, serm. 46 . Totaque ordinata et reeta erit civitas, si cives magistratibus, magistratus legibus, leges autem pareant aeternae legi Dei. Sed neque legum praesidio indigere hominem ut ad divina contendat, et sapiens ae beatus efficiatur, si se veluti Divinitatis simulacrum perspexerit visum est Ciceroni; inquit enim: u Nam qui se ipse novit . primum aliquid sentiet se habere divinum, ingeniumque in se suum, sicut simulacrum aliquod, dedicatum putabit: tantoque munere Deorum semper dignum aliquid et faciet et sentiet: et, cum se ipse perspexerit. totumque tentarit, intelliget quemadmodum a natura subornatus in vitam venerit, quantaque instrumenta habeat ab obtinendam, adipiscendamque sapientiam: quoniam, principio, rerum omnium, quasi adumbratas intelligentias, animo ac mente conceperit: quibus illustratus, sapientia duce, bonum virum, et ob eam ipsam causam cernet se beatum lare . . t De Leg. l, 22 . Quis, inter Gentiles, suavior ac sublimior naturae interpres. alqite apostolus
44쪽
pote quae saeculis omnibus ante nata est, quam scripta lex ulla. aut quam omnino civitas constituta 1 . n il cie. . De VIII. Altera legis conditio est evidentia. Equidem ratio te- , nebris caligat, opinionibus distrahitur, novisque in dies cupiditatibus offunditur. At divinum lumen, nisi extinta rationali natura, non extinguitur; eoque permanent evidentia atque indet
bilia. quae diximus prima principia rerum intelligibilium atque agibilium. uti hoc: Alteri ne metas, quod tibi metum nolis. Sia
militer proximae. quae inde suunt conclusiones, uti: Ergo non ridendum, non furandum. At non aequaliter sua luce clar scunt eae conclusiones, quae longiori argumentationis filo dedi cuntur: sicut plurimae iurium quaestiones, quae a morum magistris in utramque partem exagitantur. Insuper plurima, BbStracto et universali iudicio, quod synderesis appellatur, evidentia sunt: non vero in applicationibus ad casus particulares, in quibus mens, seu eonseientia, practicum iudicium instituens, vel salsa argumentatione illuditur, vel cupiditatibus irretitur. IX. Hisce infirmae et saepe caligantis naturae vitiis occurrimus: 1. Mentem a praeconceptis, vel depravatis opinionibus expurgando, quae vel sapientes excaecant et in praeceps agunt. 2. Ad rectae rationis paries, quae plurimae adhuc perstant, Pro viribus accedendo. 3. Animum a cupiditatibus ad honestatis sensum extollendo. ut ea, quae bona sint, iusta, laudabilia, ultro et prompte cogitationibus nobis vel agentibus oecurrant. X. Tertia legis nota vel conditio, est universalitas: quae duplex est. res et personas continens. 1. Res. Nihil enim, quod sit rectum et sanctum, naturae originaliter rectae et sanctae non congruere potest. Imo eadem natura a nobis notas res emcit, ea que in animis nostris ineManu, ut honesta in virtute ponantur, in vitiis turpia 2ὶ. n 2. Ad omnes personas, loca et tempora, lex 2 Id. , De naturalis extenditur. α Etenim ratio, qua una praestamus MD I - , i, is tuis, per quam coniectura valemus, argumentamur, refellimus, disserimus, consscimus aliquid, concludimus, eerte est eomm nis: doctrina disserens, discendi quidem facultate par. Nam et sensibus eadem omnia comprehenduntur. et ea quae movent sensus. itidem movent omnium: quaeque in animis imprimuntur inchoatae intelligentiae, similiter in omnis imprimum R. . Qua a Ibid. , io. Ciceronis argumentatione refellitur Montesquieu, aeris, terra que varietatibus nimis indulgens: quae, utcumque in assectus insuant. substantialiter non scindunt in diversa humanam nat ram. cuius omnia membra eiusdem iuris societate continentur. XI. Quarta legis nota, immuraurilitas. Leges pure humanae quum spectent hominis accidentalia, cum illis immutantur. Iussa ero naturcte, quum substantiam hominis penitus assiciant, nisi mutata natura, nunquam mutabuntur: illa autem absumpta, adhuc in ratione aeterna manebunt, cuius eadem iussa sunt forma
et conditio indeficiens. Unde Cicero, ut solet, dilucide atque et
45쪽
gantissime: si Huic legi nec obrogari sus est, neque derogari ex hac aliquid licet, neque tota abrogari potest. Nee vero aut per senatum, aut per populum, Solvi hac lege possumus. Neque est quaerendus eXplanator, aut interpres ejus alter. Nec erit alia lex Romae, alia Athenis: alia nunc, alia posthac. Sed omnes gentes et omni tempore, una lex et sempiterna et immutabilis continebit: unusque erit communis quasi magister et imperator omnium Deus. Ille legis huius inventor, disceptator, lator. Cui qui non parebit, ipse se sugiet, ac naturam hominis aspernabitur. Hoc ipse luet maximas poenas, etiamsi caetera supplicia, quae putantur, effugerit. n Hactenus Cicero, libro III de nepublica, apud Lactantium, qui raptus hominis sapientia exclamat: a Quis, sacramentum Dei sciens. tam significanter enarrare legem Dei possit.quam homo longe a veritatis notitia remotus expressiu 1).is XII. Exposita legis natura, eius essectus persequamur. Primus est, quod tea ψεα per εe, non hominum, non populorum opinio eonstituat ius.
v Nihil enim est praestabilius, quam plane intelligi nos ad
virtutem eSse n3tOS, NEQUE OPINIONE, SED NATURA CONSTITUTUM
ESSE Ius 2 . si Frustra igitur novi quidam homines, mundum pinionibus regi, opinionem ut reginam venerari, opinionibus p pulorum adblandiri, eisque inservire, in essatis et in moribus h bent. Quod quid est aliud quam imperium in famulatum conve tere, bonorum et malorum sines miscere, aequitatem, Firtutem, sapientiam exscindere3 Ergo ad naturae atque imperiorum a quitatem seligendae Sunt populorum opinion . regendae Mpienter, sere nunquam Dangendae, Sed nee caeco impetu nec servili obsequio amplectendae. Quid enim valeat populus, ex Cicerone, homine scilicet populari, discamus: si Populus sine comparati ne probat: esse melius non sentit; illud quod est, qualecumque est, probat 3): v Idem: si Sic est vulgus: ex veritate pauca. ex opinione multa aestimat 4 . v Expressius: et Populus non dei ctu aliquo aut sapientia ducitur ad iudicandum, sed impetu no numquam, et quadam etiam temeritate. Non est enim consilium in vulgo, non ratio, non discrimen, non diligentia 5).n Hic nempe erat romanus ille populus, late reae, qui in publicis rebus agendis, a saeculis exercebatur; in quo tamen semper aderat, quasi naturae loco, si varietas, inconstantia, et crebra tamquam tempestatum, sic sententiarum commutatio si). v Quid demum, non plebeculae, sed quandoque seculorum corruptae opiniones et salsa oracula serant, etsi non ex Augustino pientissimo viro ediscer mus, cuius illa est sententia si corrumpere et corrumpi seculum vocatur; is illa edicet vel ethnicorum Sapientia, quae sortissimorum virorum illud statuebat insigne:
Tenuisse animum contra sua saecula rectum, Altius et vitiis exseruisse caput. fovin. , in Consol. ad Liviam, V. 4b.
46쪽
pientia, virtus, et iustitia; non a concitatis vel fluxis populorum opinionibus erit quaerenda. Sed primo ab ea lege cujus vis α non modo senior est quam aetas populorum et civitatum, sed aequalis illius. caelum et terram tuentis et regentis Dei 1). n Deinde ab illa quieta et constanti natura, quae, cupiditatibus soluta, non turbas agit, sed incumbit honestati et sapientiae, eum quadam animi reverentia. Equidem legis est persuadere, non omnia viet minis urgere; nonnulla quandoque serenda in civitate ad vitanda peiora: aliaque a latere potius quam a fronte oppugnanda. Verum, ut monet Cicero, plus apud nos ratio valeat, quam vulgi opinio 2). n Siquidem gravior et validior est decem vir rum bonorum sententia, quam totius moltitudinis imperitae 3 .s Illudque evidentissimum. rectores populorum constitui, ut eos iustitia regant. non ut ab iis, eorumque opinionibus regantur. Senecae distinctio in populum togatum et non togatum, nos longius adduceret. XIV. Alter est legis naturalis essectus, ut quae ipsa luteat. utpote per se bona, propter se, suaque vi, sinι appetenda; qme autem vetet, mala, et reiicienda. a Per se igitur ius est expetendum et colendum: .... ut qui virtutem praemio metiuntur, nullam virtutem nisi malitiam putent . . . Quodsi amicitia per se colenda est, societas quoque hominum, et aequalitas, et iustitia per se expetenda. Quod ni ita est. omnino iustitia nulla est: id enim iniustissimum est, iustitiae mercedem quaerere . . . Profecto, si propter alias res virtus expetitur, melius esse aliquid quam virtutem, necesse est M. nIgitur qui iustitiam sequitur propter utilitatem, utile praesert h nesto: isque negliget leges, easque perrumpet si poterit, quando hoc sibi utilius contingat. Deinde, animae excelsae et sortium p ctora, heroica virtus et patriae charitas deficient, ubi quisque non sectetur communiter iusta, sed sibi utilia: inhaereat sibi. atque ad amorem virtutis, quae, etiam indotata, res est caelestis, quasi divino amatu non extollatur. Ex adverso, vilescunt corda et imperia, cum munia prixata et publica cupide apprehenduntur, et ad singulorum utilitatem ministrantur. XV. Tertius legis effectus est obligatio, sive moralis necessitas, qua rationales urgentur creaturae ivi morali ordini pareant, eiusque sanctioni subiiciantur. Nam omnia entia natura sua ligantur: circulus ut sit rotundus. sol ut luceat, gravia ut in centrum serantur. Ergo et m ratia, ut moralem legem sequantur: ideoque rationalis intellectus, ut rationabilia intelligat: voluntas, ut bona moralia appetat: libertas, ut quae ab intellectu demonstrata sint bona, libere ligat: vis motrix, ut ea exequatur et actu compleat. Similiter. ut naturae, idest rationi contraria, removeantur. Equidem suae animo et corpori sunt cupiditates rationi adversantes: Sed eo ipsol Cic. , De
47쪽
quod rationali naturae adversantur, naturae sunt corruptiones vel infirmitates, adeoque cohibendae vel expellendae. XVI. Necessario quoque sua pollet iudiciali et caelesti sanctione haec obligatio. Etenim. non tam iudiciis hominum, quae vel multifariam nulla sunt vel salsa. quam conscientia. scelesti poenas luunt: ut eos agitent atque insectentur furiae. non ardentibus taedis. sicut est in sabulis, sed angore conscientiae, fra disque cruciatu. Quae temporalis sanctio, alterius aeternae augurium est, et inchoatio. Eamque pollicetur Numinis iustitia, pr videntia et sanctitas: eam testatur vox divina, hominum in dibus insonans, benefactis praemia. male autem lactis poenam reposcens; eam invocat imbecilla hominis natura, ad virtutum quaeque ardua, gaudiorum spe erigenda B sublevanda: eam e poscit praesens impiorum non rara felicitas, bonorumque mis ria et aegritudo, necnon iudiciorum civilium impotentia vel co ruptibilitas. Imo, neque ulla in terris, sublata alterius vitae sanctione, erit quies vel felicitas. Quis enim inermem tuebitur a pra done, qui nec testem timeat nec iudicem, nisi lex Dei. eiusque sanctio sempiterna' XVII. Si colligantur exposita. verae et summae legis noti nem constituent. Est enim lex: Ordinatio rationis, Iata a summo legislatore, ad bonum commune, si itis promulgata, eι sumetione eommunita. Atqui eminenter haec omnia in lege naturali continentur. Etenim 1. est ordinatis rationis, imo ipsa ratio, aeterna in Deo. transcriptaque in homine. 2. Lava a summo Iegi Ialore, nempe a Deo, qui non cuiusdam communitatis. sed unia versae hominum societatis imperium et curam habet. 3. Ad b num commune, ad ordinem scilicet universae naturae, atque ad ineundam cum Deo. ceterisque hominibus, iuris societatem. 4. Subditis promulgata, dum indelebilibus signis, mentis, cordisque tabulis exarabatur. 5. Demum sanctione eommunita: imo ipsa humanis legibus sanctionem asserens; quum praemia et poenas
rependere ad aequalitatem. humani legislatoris interdum et nimis frequenter excedat potestatem M.tαὶ Quaesitum est, num lex naturalis dispensationem accipiat. Nullam in iis quae intrinsece atque independenter a Dei voluntate mala sunt, ut in blasphemia, sacrilegio, periurio. Aliquando vero, per Dei concessionem, in iis quae Dei subiacent imperio, ut in Isaaci sacrifieio. lGem. XIlI, 2.
48쪽
MORALITAS, IMPUTATIO ET CANONEs. l. Lex naturalis. homini et societati est applicanda: homini primiim .ll. Humanarum facultatum magistrae. lex et conseientia. lit. Entitas acti nis, quid, et quanta. IV. Entitatis canones. V. Actionis moralitas, eiusque primus canon. II. Declaratur prima canonis pars. VII. Declaratur altera. VII l. Canon secundus. IX. Moralitatis elementa: obieetum; x. Inis; xl. circumstantiae. XlI. Quid impii talio. XIII. Prima est a conscientia. XlV. Quid, ne aetio deputetur ad culpam. XV. Quid, ut vertatur in laudem, et praemium. XV l. Aeternae legis imputatio. XVI l. iniuriae vel peccata non omnia ex obiecto, vel subiecto sunt aequalia. XVIII. Demonstratur. X lx. Stoicorum, atque Protestantium mens, et consilium. XX. Virtutum et vitiorum discrimina natura ipsa constituit. XXI. Primus imputationis canon. XXll. Canon secundus. XX li I. Regulae servandae eum iura iuribus opponuntur. XXIV. Aeternae legis, aeterna est imputatio.
I. Quam invenimus lex. homini primum . deinde hominum s testui est applicanda, ut ius privatum et publicum aequa fronte ducamus. Horum unum praesens, alterum sequens titulus eo
II. Facultate intelligendi. volendi. libereque eligendi. Deus hominem instruxerat, ne qui rebus ceteris dominabatur, seipsum in dominatu non haberet. Ne tamen a reliquis universitatis partibus disserret, neve libertas in licentiam abiret, lege illum et eorse scientia communivit: quorum illa lineam signaret quam nefas osset transilire, altera ipsum de non transilienda moneret. vel de transilita iam coargueret. Illa itaque quaedam veluti norma ac libella, haec ejusdem applicatio: illa iudex, haec praeco. Hinc tota moralitatis natura et constitutio . humano institutori vel i dici exquisite perpendenda, quum de actionum imputatione fiat quaestio. Sed nec de moralitate, nec de imputatione aequa et tuta erunt iudicia. nisi ab actionum entitate exordiamur. III. Entitas actionis humanae est actio ipsa in suo esse nδt rati constituta. iisque elementis continetur, quibus actio ip- pe sicitur. Haec elementa sunt intellectus, voluntas. libertas. Tanta igitur erit actionis entitas, quanta fuerit intellectus cognitio, sp- petitio voluntatis, et soluta a vi. timore, vel praevenienti S Pa sionis aestu electio libertatis.
sal uuae hoc titulo persequimur, de actionum humanarum analysi, natura physica, morali, earumque imputatione et quantitate, iuris privati et publici consulto apprime sunt pervestimnda: tunc potissimum cum poeuae vel praemia ad iiistitiae aequalitatem sint rependenda. Hanc proVinciam, prae ceteris, accuratissima versant theologi, quibus interni fori iudicia demandantur. Sed et criminalis quoque prudentiae i eriti: qui tamen quasi aliena . nos autem ex ossicio illa pertractantes. Vide nκη xxxi, quondam Romani Athenaei antecessoris, mementa iuris criminalis . lib. I, cap. d.
49쪽
IV. Hine 1., si plene desit primum vel tertium, si nempe nulla sit vel intellectus cognitio vel eligendi libertas, plene desciet actionis humanae entitas: eritque, deficiente intellectu. actio h minis, non humana: desiciente vero libertate sub violentissima et plena coactione, erit passio, non actio. Illae enim tantum actiones humanae dicuntur et sunt, quae ab homine proficiseuntur. praelucente et consulente intellectu, deliberante atque eligente
2. Si alterum desiciat, appetilio scilicet voluntatis, ut in i dice qui metu impulsus, iniquam quam detestatur sententiam emserat. stat actio humana, minor tamen in sua naturali quantitate. 3. Si ignorantia, aut inadvertentia, vel praeveniente cupidit te, aut non absoluta violentia. minuatur exercitium libertatis: tantundem detrahetur ex actionis entitate. Ratio est, quia subtractis vel imminutis substantialibus, desinit vel imminuitur actio
V. Sic constituta actio si ad legem conseratur, eius convenientia vel discordantia a lege, moralitas appellatur. De qua hic primus habetur canon: Tanta est actionis moralitas, quanta eius entitas. vel voluntarius entitatis defectus.
quantumcumque sit. quod ex eius intellectu, voluntate et libe late proficiscitur. Hinc quum tingore compulsa voluntas, voluntas adhuc sit, compulsa quidem, sed se quoque compellens ut minas effugiat, ea quae metu fiant, in genere morum computantur. Haec autem si intrinsece mala sint, uti blasphemia vel peri rium, nullo metu excusabuntur. Male itaque docet Pulando nus a cogi nos duplici modo: uno, quando alius valentior, per violentiam nostra membra ad aliquid agendum vel patiendum adplicat: altero, si potentior grave aliquod malum cominus intentet, nisi ultro nos ad aliquid faciendum moveamus aut a iaciendo abstineamus. B Quo phsito principio, concludit: si Is qui eam n bis necessitatem assert, pro auctore facinoris habebitur, nobisti De O T. autem imputari non poterit 1). n Perperam hic a Pulandorso hon . et civ , metus eum violentia confunditur. Violentia cum sit a principio hi . , ,e i, G2 extrinseco, corporis membris inferri potest, nihil conserente qui vim patiarur. Sed actus volendi et nolendi. quum ad intrinsecam voluntatis activitatem pertineat, nec vi nec timore, nisi consentiente voluntate . extorquery possunt. Recte Seneea: a Co pusculum hoc. custodia et vinculum ahimi, huc atque illuc iactatur: in hoc supplicia. in hoc lenocinia. in hoc morbi exercet tur. Animus quidem ipse saccr et aeternus est. et cui non m 2 De Gη- sunt iniici manus 2 . n Ergo si timore in scelera rapiatur, ipsessit. Si est animus qui legi praesert iniquitatem. Unde s. Bernardus de Petri lapsu: si Negare nolebat, sed magis nolebat mori: itaque invitus quidem, sed negavit tamen ne moreretur Haec plane voluntas reprehensione digna sitit. quia eorporis magis quam Diuitiaco by Corale
50쪽
animae voluit servare vitam 13. v Stat igitur actio, cui tantum subtrahitur de moralitate, quantum deest de libertate.
non aufert penitus moralitatem. Sic qui asseetale ignorare vult ut male agat, etiam legem ignorans, totam incurrit actus moralitatem: minorem tamen, qui ignorat simpliciter, et quidem pro negligentiae quantitate. VIII. Canon secundus: Morastitatis elementa sunt obieetum, linis et eircumstarmine. IX. 1. Obieclum. Nam voluntas per liberam appetitionem atque electionem, obiecta bona vel mala quasi ad se attrahit, ii
que adglutinatur. Unde Augustinus: et Talis est quisque, qualis eius dilectio est. Terram diligis Terra eris. Deum diligis' Quid dicam Deus eris' Non audeo dicere ex me. Scripturas audiamus: φο diri, dii estis, et lilii Altissimi omnes 2).n Insita igitur o lecto concupito bonitas aut pravitas, in concupientem animam illabitur. X. 2. Finis. Hic in humanis actibus latius dominatur, et quasi principatum habet. Quaecumque enim sint obiecti qualitates, extra nos sunt, quamvis dum illud amare incipimus. ei similes essciamur. Finis vero ex penitissima agentis anima proficiscitur, totamque exprimit eius malitiam vel bonitatem. Nihil mirum igitur, si in rebus quarum indisserens est obiectum, tota actus moralitas ex sine et circumstantiis coalescat. Sic deambulatio, si valetudinis causa exerceatur, bona erit: si ad struendas inimico insidias, mala. At quae ex obiecto mala sunt, quidquid politici essutiant, nullo honesto fine cohonestari possunt: quum finis non tanta sit vis, ut obiecta per se mala elliciet bona. Pe iurium erit, etsi in salutem innocentis dirigatur. Quae autem ex obiecto bona sunt, ex fine hono sunt meliora, o malo mala. Sic tributum pauperi subsidium ad illum a latrociniis et caedibus revocandum, utroque ex capite optimum; ad largitatis sa-mam aucupandam, vel quod peius, ad pauperem in iniqua lacinora pelliciendum, turpe et iniquum. Imo actio quaevis ex malo sine, adhuc mala erit, licet sorte in bonum exitum evaserit. Quod Pheraeo Iasoni contigisse narrat Valerius Maximus: cum cnim quidam Iasonis exitii cupidus, eum inter insidias gladio pe
euSSiSSut, et vomicam quae, B nullo medicorum sanari potuerat.
ita rupit, ut hominem pestifero malo liberaret 3). n Quis . ali quim tam utile lacinus, in aequitatis vel humanitatis osticia coisescriberet3XI. 3. cireumstantiae. Circumstantia est accidens quoddam
mora ii ter afficiens actum humanum in suo genere atque natura iam constitutum. Aggravantes vel emenuantes, in iudicium adducantur: sunt enim morales unius eiusdemqlie actionis partes. plurimumque refert, an quis Seienter vel ignoranter. sponte vel Poli-i De Grat.