Institutiones philosophiae moralis

401쪽

unoquoque genere artificii quota sit elaborandum hora, quibus praesidiis valetudini maxime in ossicinis cavendum, ne magiStratu inferat e Se importuni US, prae Sertim cum adiuncta tam varia Sint rerum, tempor Um, locorum, satius erit eas res iudicio reservare collegior Um, de quibus intra dicturi sumus, aut aliam inire Viam, Ua ratione mercenariorum, uti par est, Sal Vae Sint accedente, Si res postula Verit, tutela praesidioque reipublicae. III. In tertia tandem parte de iis agitur institutis seu societatibu S, quorum Ope et opportune subveniatur indigentibus, et opifices cum dominis . propius adiungantur. Brevitas, cui studere debemus, no cogit, ut pauca tantum e multis, quae asterri deberent, subiiciamus. Illa autem seligimus, quibus plures ex laesibus praecedentibus praecipue vero thesis sub numerol. XXXIII posita, illustratur in axime atque confirmatur. irium suarum explorata exiguitas impellit hominem atque hortatur, ut opem sibi alienam velit adiungere. Sacrarum litterarum est illa sententia: rellis est illo esse Si/ulit, I a m inuin habent enitu enii lumentum

H cietalis suae. Si nil cecide it, ab altero fulcietur. Vae, Oli citii. cu u ceciderit, non habe sublePaule u se I). Atque illa quoque frater, qui diui a ur a falxe, quasi tollas irma a). Hac homo propensione naturali sicut ad coniunctionem ducitur congregationemque civilem, sic et alias cum civibus inire societates expetit, exiguas illas quidem nec perfectas, sed societates tamen. Inter has et ma nam illam societatem it, disierentes caussas

402쪽

proxim is interest pluris num i in is enim societati civili propositus pertinet ut universos, quo ni tm communi continet hir bono cuiu omne et Singulos pro portione compote es Se ius est. Quare appellatur pti blica, quia per eam ho tiue sibi iii Pice u 03 iti uica i ii ii ia republicat ou Stilitenda I). Contra vero, quae in eius velut sinu iunguntur Societates, priVatae habentur et Sunt, quia Videlicet illud, quod proxime spectant, privata utilita e St,

ad solos pertinens consociatos. Pri Pala ali leni Societas est, tyllae ad aliqllod ei stili imprii altim e Xercendum suilin-kibur, Siciι quod duo vel res societatem ineunt, ut simul negotieullir a). Nunc ero quamquam societates privatae existunt in civitate, eiusque Sunt velut parteStotidem, tamen universe ac per Se non Si in poteState reipublicae ne existant prohibere. Privatas enim societates inire concessum est homini iure naturae est autem ad praesidium iuris naturalis instituta civitas, non ad interitum eaque si civium coetus sociari vetuerit, plane Secum pugnantia agat, propterea quod tam ipsa quam coetus privati uno hoc e principio a Scuntur, quod homines sunt natura ongregabiles. Incidunt aliquando tempora cum ei generi communitatum rectum sit leges obsistere scilicet si quidquam ex instituto per Sequantur, quod cum probitate, cum iustitia, cum republicae salute aperte dissideat. Quibus in caussis iure quidem potestas publica, quo minu illae coalescant, impediet iure etiam dissolvet coantas summam tamen adhibeat cautionem necesse St, ne iura civium migrare videatur, neu quidquam per speciem utilitatis

403쪽

publicae Statuat, quod ratio non probet. Eatenus enirn obtemperandum legibus, quoad cum recta ritione adeoque cum lege Dei sempiterna consentiant I). misce autem finem imponimus disputationi de societate civili de eius Origine, materia, ne forma breviter diximus.

At ICULUS V.

De iure se iii H in ei de iure iniseri talionali. 2II. Multi e X istunt status, ei societates ci V le Singulae sui iuris. Neque res liae aliter posset se habere. Et enim sicut apte animadvertit Suare 2), necessarium non est ad conservationem aut bonum naturae ut omne Shomines congregentur in una politica communitate, imo

vix erat id possibile, et multo minus erat id expedien S. Dixit enim Aristoteles, civitatem nimis copiosam dissicile gubernari recte dissicilius ergo regnum, Si nimis amplum sit multo ergo dissicilius totum universum, loquendo de civili gubernatione. Inquirendum igitur est, quaenam diversi hi status iura habeant ad invicem, quibusnam inter se adstringantur ossiciis scilicet, quaestio pertractanda est de iure geni illiu seu de iure i iter)iationali.

404쪽

ti illitis LX Sit apud auctores locutionis hiι ius ius edulium, acceptio nos hoc loco per ius ei liuiu intelligi uus o H-plexu tu seris i iti iti in quibit Slatu polle ii, si uritque ilicior uiu, quil lis ille u adstring titillii erga alis Sol alti S. 2I6. DECLARATIO. Liltiplex est apud auctores locutionis huius, ius gentiti in acceptio praecipuas iuverit indicar C.

I. Ut pluribus iam locis I dixi natis, veteres IuriS- periti ius ualis ale appellarunt illud, quod respicit actiones

commune ii omini cum brutis quales . . Sunt procreatio et educatio prolis. Vocarunt autem ius oeulium illud, quod commune est omnibus populis, et actione Ssolius l)ominis proprias respicit ut sunt . . cultu Dei, obedientia parentibus, amor patriae, divisio rerum, Orn- mercium mutuum etc. a). Ac tandem ius civise dixerunt illud, quod unusquisque populus statuit in suam particularem utilitatem suamque Specialem gubernati O-

I Vide Super pag. 267 adnot. 2. - uomodo Vetere S IuriS- periti dixerunt ius naturale esse omni une ipsis etiam brutis Non quidem sol ualiter, sed tantum male taliter: non quoad ipsam rationem iuris vel legis, quae nonnisi ad hominem pertinere potest, sed tantum quoad rem quam respicit. iura quae ab omnibus populis recogno Scuntur ut Vera Seu legitima dicuntur pertinere ad ii S sedulium . . ad ius admissum ac receptum ab Omnibus unanimiter gentibus tamquam pote Statem moralem a naturali lage reap Se conceSSam.

405쪽

nem. I eorum verba ius itali rate est, quod natura omnia animalia docuit ius gentimi e St, UO gente Shumanae utuntur ius ci Pile est, quod quisque populus ipse sibi constituit. II. Paulo aliter rem exposuerunt plerique inter vetere STheologos catholicos . Audiantur verba Card Bellar mini 1) res sunt gradus uali ratilli t praeceptorum. PrinΠιS St eorum, qua ita perspicue sunt impressa in cordibus hominum ut solo lumine rationis sine ulla disciplina vel arte, imo sine novo discursu rationis iudicentur ab omnibus iusta. Talia autem sunt prima quaedam principia, ut bonum esse appetendum, malum fugiendum, conservandam vitam cibo et potu, propagandam et educandam sobolem ad conservandum genus humanum, Deum esse colendum, non esse faciendum alteri quod tibi fieri non vis. Haec laxitu proprie sunt praecepta iuri naturae. - Sec dis gradus est eorum praeceptorum . quae deducuntur ex illis primis principiis, tamquam concluSiones proXimae, et quasi naturaliterfluentes per facilem, evidentem et neces Sariam conSC-quentiam, Ut non it opus arte vel disciplina, sed simplici discursu, qualem omnes homines habere possunt. Talia sunt omnia praecepta Decalogi Nam ex illo principio in corde omnium impresso Deum esse colendum, Sequitur eontinuo, Non esse colenda idola, neque esse

peierandum ex illo hero principio, quod tibi non vis

fieri alteri ne feceris, seqUitur, non CSS Occide dum, non Sse moechandum, non esse iurandum etc. Eius modi praecepta vere et proprie ad ius divinum naturale pertinent. Et certe Sicut ea, Uae deducunt Ur per necessariam consequentiam X articulis fidei pertinent ad

1 De Clericis l. i. c. 29. - CL hiarea, de leg. l. II cap. II. Seqq.

406쪽

iidem quia non pos Sunt negari, quin articuli ipsi negentur ita quae deducuntur per necessariam consequentiam e primis principiis iuris naturalis, pertinent etiam ad ius naturale, quia non OSSunt de Strui, quin destruatur natura I). - c liti gradus praeceptorum naturalium est Corum quae deducuntur quidem ex principiis iuris naturae, Sed per consequentiam non absolute necessariam, nec Omnino evidentem, et ideo egent humana constitutione et aaec sunt, quae Theo

logi proprie referunt ad iis gentium a). Et ea distin

guunt a iure civili quod ius civile non deducatur ex iure naturae per modum conclusionis deductae e principiis, sed per modum determinationis eorum quae generatim praecipiuntur a iure naturae 3). Ius gentium est aliquo modo naturale et aliquo modo positivum,ac per hoc est medium inter ius naturale purum et ius civile Ius enim naturale purum est illud, quod nullo modo pendet e X humana constitutione ius civile autem quod ex sola hominum constitutione pendet, et ideo pure positivum dici potest ius vero gentium partim CSt naturale partim e St O Sitivum quia pendet quidem

I Cf. Vol. I. thes XXXVII. pag. 31 o. Distinximus ibi varios or

dines seu classe praeceptorum daturalium.

2 Cf. Super pag. 27 I. umi l)aec Bellarmini verba attulimus re Principatu politicus institutus est ab hominibu estque de thre eu-titi u a principatus ecclesiasticus est a solo Deo et de iure divino. Item f. Super pag. 2 q. ubi haec alia attulimus verba Suaresti re Privata dominia partim it re eulit ut partim iure civili introducta sunt. Ad quae intelligenda, recolatur veterum multorum Sententia, quam Sui locis Xposuimus circa originem dominii proprietatis et iurisdictioni S. a Vide quae diximus super pag. 266. Um. I S. ibi chriam hac d re e Xplicationem attulimUS.

407쪽

ab humana constitutione, id est a consensu omnium gentium sed non pendet ab auctoritate cincipis vel Magistratus particulari S EX UO Sequitur, Ut ea, Vae sunt de ita re gentium, quia sunt aliquo nodo naturalia, ideo prohibeantur quia Sunt mala contra autem, Uae sunt de iure civili, quia sunt pure positiva, ideo sint mala, quia prohibentur. Rur Sta Sequitur, Ut ea quae sunt de iure gentium quia sunt aliquo modo naturalia, non possint a Principibus vel Magistratibus abrogari vel immutari contra autem quae sunt de iure civili, quia Sunt pure positiva, sicut a Principe vel Magistratu conStituuntur, ita posse a Magistratu vel Principe abrogari. III. Nos autem hoc loco per i s Oiliis in intelligimus complexum eorunt iurium, quibus Statu pollent, O-rumque ossiciorum, quibus iidem adstringuntur erga alio status. - Liquet igitur, quonam Sensu hoc loco

a nobis sumantur haec nomina, gens seu ualis. Non sensu geographic aut ge)relico illas voce usurpam US, sed

sensu politico I). Sensu geographico gens seu Hali 'est populus pars materialis unius aut plurium societatum civilium in eadem regione intra certos quosdam limite constitutus Sensu genetico, si hominum progenie S, quae ab una aliqua societate communem ducit originem, eademque lingua utitur licet in diver Sas regiones distributa sit sic Hebraei, licet sint per totum

orbem dispersi, dicuntur tamen constituer geni Cm Unam aut nam nationem. Sensu politico est societas

quaecumque civilis quae Sui iuris seu independens sit tali porro societas vocari frequentius solet latus a).

408쪽

ijsdiet id fala dii erant. Di fleriint et spectato si biecto luris en in individualis

subiectum est persona physica iuris vero internationalis subicctuna est illa persona moralis, quae natio dicitur vel gens. -- Jisserunt I spectat olei illi I 3. Uri Senim individualis terminus est, ut plurimunt Saltem l SOna phvsica iuris vero internationalis terminus est proprie ipsa gens I). Differunt v spectata ualeria seu obiecto. Quaedam nim naturiae, qua Sunt Obiectum iuris internationalis nequeunt esse obiectum iuris individualis ut patet . . in dominio maris et in lacu tate belli gerendi. - uod autem ξ attinet ad filulum Seu uuda ueni in iuris, natura quidem est tandem titulus Seu fundamentum utriusque iuris sed pro iure individuali est natura hominis spectati, ut individuum est et per-Sona quaedam singularis, pro iure vero internationali est natura societatis civilis independentis uod si )spectetur Hilrediuill alici si utriusque iuris, tenique principit tu quo uir uiuq it S uobis innotescit, discrimen non adest, sed utrumque ius est immediate a Deo natura auctore, utrumque per naturale rationis lumen nobis manifestatur. Il id quoque animadverti debet, privatam Ter SO- nam licite atque magna etiam cum virtutis laude posse

discrimine inter haec duo civitas, stat is Civitas latius patet quam

i Iura haec et ossicia internationalia inter se immediate devinciunt et respiciunt supremos gentium principes, iuridice in se Ocis talem totam civilem, cui praeSunt, repraesentante S.

409쪽

quandoque renuntiare iuri suo, vel ab eius exercitio abstinere, bonum suum quod essentiale non sit alterius bono posthabendo principem vero civilem per se non posse utilitatem gentis alienae praeserre utilitati sentis propriae, sed auius iura debere tum sedulo tueritum recte exercere Agitur enim de potestate principi civit collata, non quidem in bonum personale proprium, Sed

in bonum comma unitatis cuiuS cura St i Omlmai S Sq.

. II. De mutuis irentium inter Se c ciis.

I. lira, quae talus habent erga alio status, dividun ur in conrenita seu primilitia et adirentilia seu Secundaria illa suus in omnibus gentibu aequalia, haec p0SSunt eSse in varii crentibus diversa. II. Iura ualisnum congentia reo cantur ad ius sui conservandi sui persciendi et libere agendi iura aulem secundaria polissimum penderi ex gentium usu ac moribus aut ex domini acquisitione aut X

pactis ac foederibus. III. Hisce iuribus vera respondent in aliis uesalibus osscia eaque iuridica quorum proinde violatio veram constituit iniuriam seu proprie dicta in iniustitiam.

2I8. DEMONSTRATIO. De tribus, quas thesis haec continet, partibus seorsim dicemus. I. Si hominem individuum spectemus, invenimUS, eum multis esse praeditum iuribus, quorum alia sunt conge ulla seu innata, alia vero acquisitu seu adet enlilia. Sunt enim quaedam iura quae quilibet homo habet simpliciter quatenus et quia homo est, sive eo ipso quod naturam habet humanam: hi alia sunt ius tendendi

410쪽

in himum linum, ius ad vit .ie conservationem, ius ad sui ipsius perfectionem ius inde pendentiae in licito suarum facultatum exercitio ius de sensionis ius acquirendi sibi stabile dominium proprietatis etc. Haec iura nascuntur cum ipso la Omine, in eoque neceSSari reperiuntur ex solo nativitatis facto lainc merito senis enita Cuiuuata Vocantur. - Sunt autem alia iura, quae aliquis homo habet ob specialia facta vel personalia adiuncta seu ob particularem statum v c conditionem, in qua homo ille reperitur qualia Sunt Gra, quae licitum propriae activitatis exercitium praesupponunt, vel etiam illa, quae alterita actionem On SeqUUntur, C. g. actuale dominium proprietatis in tunc agrum vel in hanc domum e facto occupationis vel hac reditatis exsurgen S.

Huiusmodi iura merito acquisita seu adventitia appellantur. Illud porro liquet, iura congenita esse in singulis hominibus aequalia iura vero acquisita esse in

variis hominibus diversa i).

Idem valet de hominum coniunctionibus in societatem civilem independentem seu de statibus. Sunt quaedam iura, quae lex naturalis cuilibet statui confert, simpliciter quatenti et quia Statu S St, SiVe eo ipso quod talem habet naturam eo ipso quod est societas civilis independens. Huiusmodi iura dicuntur conreti ita dicuntur etiam tb Sohil a seu pri nil IPa. Sunt autem alia iura, quae lex naturalis statibus argitur consequenter ad aliquam inter ipsos inductam consuetudinem, aut ad speciale aliquod factum vel adiunctum particulare huius vel illius nationis. Iura huiusmodi vocantur ad Petalitia seu acquisita dicuntur etiam hypo

si Vide super. Vol. II. Pag. Gi.