장음표시 사용
111쪽
Ad singula autem opiniones, quae allatae Sunt, repono arum sal sitatem tacito demonstrari. Nam effatum Hobbosianum non modo carot
proprietatibus, quibus insigniri debet primum principium legi naturalis Sed etiam, Sic confuse propo Si tum ad modo informando nullo modo valet, cum aequo ad honestum et turpe flecti poSSit modo utrumque ad pacom vel bellum Conserat. Iuxta vero regulam ThomaSii, multa hominis offigia laborentur quotie pro ii pauperiem, erumnRS, Odia, tormΘnta, mortem ipsam Subire oporteret Deniqu0 Grotii ut Pussendorfit principium nequit SA primum natura praeceptum, Cum aliundo pondeat nec ad omnia protendatur omela Ea enim, qua homo erga SeipSum ne potiASimum erga Deum praestare tenetur, mani Stenon continoi quae quidem, ut rite advertit Heinoccius loqui haberent, etiamsi homo Olus et extra omnem ocisetatem humanam vitam
ageret 1). Nec vero illud, quod hi auctor substituit, probandum vi detur amor nempe 2), quem deinde triplex obieetum spe taro dicit, Deum nos ipsos, alios homines 3). Nam amor generatim, Sine determination obiecti, per so nihil dicit, et aliquid subiectivum est, non obiectivum Tripto autum illa obtuet dolorminatio Simplicitati no cet, quam, ut dixi, primum logis principium sibi vindicat.
Quoad re Gentiore vero, qui commemorati sunt, ut omittam Ficlitii absurditatem,qua refutatione non seget siquidem in panthoismo sundatur, o non aliud exprimit nisi turpisSimum egoismum, ad quem tand0m rationalistae do veniunt); certe I antii effatum, Si absolute su matur, in omnibu omeli locum habere non poSset. Cum enim pro varietato adiunetorum, quibus Singuli hominus ametuntur, divorsis teneantur ossiciis non Semper id, quod uni eonvsenit, omnibu convenit. Quar putandus est Kant principium illud intolluxisso sub conditione, quasi diceret Sic agas, ut lex tua voluntati habori possit ut norma pro singuli hominibus, si in iisdom circumstantii ver-Sentur. Sestis si quidem offatum illud existimari potus primum in
moribuS. Non enim exprimit, quod actionem honostam constituit; sed potiu quod exitus honestato conssequitur. Non enim quia cuique convenit, notio honestamAt sed contra qui honeStu St, Quique On-Venit Remotio autem respectu empirici, quam sequirit, delirium est rationaliStarum, qui experientiam removeri volunt et cuncta ad Solam rationem revocari. Quapropter Stoicismum inducunt, rationi dis-Sonum Ratio enim non poScit ut nunquam in operando respectu ha-
1 De Iut e naturae et stentium, . I, e. 3, g 76.
112쪽
108 Ea III in beatur motum senti aut detrimenti Secus serperam Deu S praemiiS poeni Sque propoSitis, no ad virtutem allicor et et ar ero a vitio.
Multo minus probari potest principium Cousinianum quod tantum ab0St ut primum sit legi praseeoptum, ut potius charaetersem obiiciat legi adversum Lex enim iubendo et vetando, libertatem adstringit, non quidem physico sed moraliter. Quare ratio Sio potius hominem alloqui idotur Ens liberum, noli libertat uti pro libito sed mihi tu Sublico, ut it agas. Duindo illo CouSiniano effato nihil Pseapse praecipitur quoad opserationus, nisi sorte hoe unum ut homo non patiatur se ita a sensibus abduci, ut illi insorviat. At sic otiam intellectum
non omnia hominis mei complecteretur, quae certo non ad id solum reducuntur, ut Sensuum appetitionibus dominemur. Praeterea hoc ipsum ido praestare homo debet, quia ordo Sic exigit atque propterea praeceptum non eS primum Denique ad Damiror quod attinui, nihil in septius diei potorat; siquidom ex eius effato ConSequeretur hominem teneri ad Singulas sua saeuitutes, abSque fine eXpli-QandRS. Si non modo scientiis omnibus atque artibu operam daro deberet, sed in alia etiam, quae tacere pulcrum est, StudiOS ineumbere iure naturae adigeretur. Quod adeo rationi Popugnat, ut Pi Supotiu quam resutatione dignum videsntur.
De applicatione legi ad casus peculiares, Seu de conscientia.
109. duid conscientia. Homo pra0copiis logis imbutus quid sibi
agendum omittendumque Sit deliberat. Quare te morali normam operandi complectitur, et principium illud St, quod proprie rectitudinem humanae voluntatis dimetitur Verum praecepta legi uni Ver- Salia per Se Sunt Ut igitur eorum vi actione peculiare gubernentur, his applicari debent, ut dictamen exsurgat determinatum, quod RSr0Spiciat. Haec itaquo applicatio legis, Seu rationi dictamen, quod proXim nos dirigit in operando, conscient a,morali SenSu,nominatur. Quod nomen inde pro se tum videtur, quod scientia Ait quaedam principiorum legi cum saeto aliquo, Seu actione noStra, comparatu a ).
1 Dilucide relationem inter consolentiam se logem declarat Suare lite Verbi S Unde etiam ita ilo intelligitur quomodo lox naturalis comparatur ad eonSeientiam. Aliquando enim cenSetur EASe idem, ut ex BaSilio et Damas en Supra retulimuS; quia conScientia nihil aliud est, quam dictamen de agendis Nilii lominus tamen in rigore haec duo diversa sunt; nam lex dicit regulam generaliter constitutam Circa
113쪽
110. Duo consectaria. Duo hinc facile intelliguntur. Primum, conscientiam iuro meritoque regulam proae imam actionum nuncupari 1). Nam ex more dirigere nequit, nisi quatonus Singuli actionibuAapplicetur. Id autem fit op conscientiae, quae virtute legi Operationem moderatur. Quare lex, in E in Specta, regula est remota et ut ita dicam, in actu primo Conscientia vero, Seu lex applicuita moribus dirigendis, regula est Iiroarina et ut dicam, in actu ecundo. Alterum St, OnSeientiam ratiocinatione semper liqua contineri Revera enim triplo iudicium poscit primo, praeceptum aliquod legi quod munere maioris syllogismi cuiusdam ungatur Seeundo, actum aliquem positum vel ponendum, quod vicem gerat minoris tertio Sententiam omius moralitate prolatam, quae Sit con8equentinearum duarum praemissarum. Exemplo Sit aliquis, qui Sio apud Seratiocinetur Proaeimum laedere non licet; sed haec acti proinimum laedit ergo eam facere non licet. Hae illatio dictamen conscientiae vocatur.
111. Partitio Conscientia ut o dicti apparet, proprie X primit
actum Consistit enim in applicatione principiorum moralium ad peculiarem actionem applicatio autem huiusmodi die tamine mentiS, ac proinde actu, continetur. Nihilominu nomen conseisentiae Solet in- turdum etiam tribui ipsi habitui naturali illorum principiorum, a quo procedit tamquam xenu Sa, et qui proprio nomine appellatur Syndere8iS. Quoniam vero principia illa moralia applieari possunt actui, quem homo vel acturia est vel Deit hinc consciuntia dividitur in antecedentem et con8equentem. On Scientia antecedens est die tamen, quod respicit actum ponendum vel omittendum eoque respectu no insti
agenda con Seientia vero dicit dictamen praeticum in particulari unde potiuSest velut applicatio legis ad particulare opus. Ex quo etiam sit ut con Scientia latius pateat, quam lex naturalis; quia non tantum applicat legem naturalem, Sed etiam quamcumque aliam, Sive divinam Sive humanam. Immo On Seientia non Solum applicare Solet eram legem, Sed etiam Xistimatam quo modo interdum datur conscientia erronea te autem errone dari non poteSt: nam eo ipso non erit te quo maximo verum S in lege naturali, quae Deum habet auctorem. Denique lex proprie fertur de agendiS, OnSeientia autem etiam verSatur ire ea, quae iam facta sunt; et ideo illi tribuitur non solum ligare, Sed neeu Sare, teStilicari et defendere δε De lectibus, lib. II c. 5.
1 Falso igitur Heinoccius De tu e nat et oent. l. I, c. 2 g 45 reprehendit eo qui mulae nomen conscientiae tribuunt, quam Destulae applicationem potius contendit esse dicendam. Sed in hoc ei similis videtur , qui Sphaeram horologii metiri hora dicere nollet, propterea quod id faciat motu ab laterio eidem communicato aut negaret nare Olfactere, quia id nonnisi animae Virtute prae Stent Fatemur conscientiam S Se legi applientionem, atque X ea vim omnem mutuari ut hoc PS regula appellari potest, Si quidem revera Pe rationem gubernRt.
114쪽
sare vel renocare dici Solet Con8equens vero Consolentia eSt, quae rosertur ad actum iam positum Aera actu isto fuerit pravus, accusatio illa conscientiae dieitur remorsus, quo excruciantur impii; in fuerit bonus, approbatio, quae inde oritur, vocatur festimonium bonae conscientiae, quod animum dulciSsima voluptate portandit. Alia partitiones consei sentiae afferri Olent quarum praecipuas tantum indicabimus. Conscientia itaque nominari Solet recta, errOnea, dubia, perpleaea, crupulo8a probabilis.112 se conscientia recta et erronea ConSeientia nominatu recta, si quod vere bonum et iuStum est dictet eamque homo evid0nter Aequi tenetur, quia eram normam Operandi, nempe legem, actioni applicat. Errone autem conseientia dicitur, quae sal Sum iudicium pro-sori. Aes deceptio eiusmodi legum ipSam reSpiciat, error dicitur inris: Si respiciat actum, cui lex applicatur, dicitur errorfacti. Porro Si emror vincibilis est, eumque deponere homo tenetur mala erit actio, quR iuXta conscientiam erroneam elicitur. Sin error sit in vincibilis.
actio non modo mala non erit, Sed etiam, Si erro praeCeptum proponat, ad agendum obligabit non quidem per se Sed per acciden8. Qua inuo decipitur Huinoeeius, qui generatim negat Sequendam eSSe con Scientiam erroneam 1). Nam si error est ineluctabilis, sive Circa legem, Sive circa laetum, conscientia, quae ex illo illationem
derivat, quam vi errone Sit, norma tamen Si morali OperationiS.
Et an singo aliquem salso existimare Asse nunc diem Veneris. Nonne obtemperandum erit conScientiae dictanti esse a carnibu ab S-tinendum Τ Αn honestum serit contrarium sacerea temque a rudis aliquis existimet mentiendum ibi osse, ut proximum a Supplicio liberet. Nonno malo ageret, Si iudican ad mendacium e tunc obligari, contrarium operaretur Certe in ea hypothos vultu violatio nem legis; quae, etSi in Se non it lex, tamen ceu lex apprehenditur. Voluntas autem ortu in obiectum, prout ipsi a ratione proponitur. Suspendenda erit actio, inquit adversarius, donec error abiiciatur. At, ut id fiat, suspicio saltem aliqua in animo exsurgere deberet cir-C errorem, quo men affieitur. Hoc autem Leontingeret, iam error non ossut invincibilis,ae proinde eXtra Statum quaeStioni versaremur.
113. Be conscientia dubia et Scrupulosa Conscientia dubia St, qua hine at tu inde fluctuan veritatem nec pro una parte nec pro Hltera perSpieit Eam sequi, quouSque dubia manet, minimo licet; propterea quod, qui Sine certitudino de absentia turpitudinis actionum selicit, is hoc ipso in illam animo propendere, ae legislatori prohi-
115쪽
bitionem e parum curare ostendit. Quod si quis ita assicitur, ut so peccare timeat, iV Rctionem exerat, Sive non consciuntia dicitur perpleaea. In hac hypothes Suspondere actionem homo debet, si poteSt, ac Sapientiore eonSulere. Si nequit, nee per Se dirimere dubium valet eligat quod minus malum apparet. Quod si hoc tiam discernere nescit et operari cogitur, quamcumquo ex oppoSitiSpartibus eligit, non peccat quia indifferentia libertate dostituitur. Conscientia dicitur scrupulosa, cum qui ob levia motiva putat culpam ibisSSo, ubi culpa non est serupulus enim nil aliud est, nisi inani quaedam apprehen Si culpae, quae animum ungiat.114. De conscientia probabili. Denique conscientia probabilis appellatur a Doctoribus ea, qua qui vero probabili ratione innixus o XCerto aliquo principio reflexo certum sibi die tam omissormat de honestate actioni. 1). Quare haec conscientia maximopero differt a dubia, et minus apte vocatur probabilis, cum potius certa dicenda Sit Siquidem dictamen, quo conStat, certum est vi certi principii reflexi in quo undatur, etsi ratio directa sit tantum probabilis. Sic explicatam conscientiam probabilem equi licet, quidquid Heinoccius aliique contra obmurmurent. Nam per illam homo non est anceps, Sed certu de honeStat actionis. Et ratio viden est. Nam quoties lex, actionem prohibens, certa non est Sed probabilis, idque post diligens ro examen iudieatur vim obligandi non hab0t. Nam promulgatio ad Ssentiam legi pertinet, cum nonnisi per ipsam subdito lex applicetur. Promulgatio autem non habetur, Sine Scientia, Seu sine cognitione certa et evidenti de logis sexsistuntia. Quare quamdiu cognitio certa, Sine culpa, beSi nondum in operante viget eX, quae obligationem pariat. At si ita est, licit ad sperandum procedere potest licita enim est operatio, quae a nuda lege prohibetur. Hae ratio, si eno perpendatur, ostendit etiam saS SSe Aequi Sententiam minus probabilem in conflictu probabilio-riS modo solidis argum senti nitatur, et actio non it in S, quae Sine certitudine obiecti licita sesso non possit. Maior enim probabilitas Unius parti non destruit minorem probabilitatem alterius eum tantum certitudo hoc sibi vindicet, ut contrarium salSitatis damnet, atqu0 ideo improbabilo reddat. Praeterea probabilita , teumque
1 Principia reflexa illa dicuntur, quae non petuntur ex Obiecto , Sed ex Subiecto in ordine ad exsistentiam vel non XSi Stentiam Obligationi S. EX gr. cum quis dubitans an sit leX, ne dubium Solvere per Se vel per alium ValenS, recurrit ad hoc principium leo incent non Oblictor atque Xinde infert, Retionem Sibi certe licitam esse Vel etiam ea sunt, quae conSiStunt in aliquo Praeeedenti dictamine ex gr. cum quis iudicat aliquid es Se licitum, quia omni
adhibita diligentia nullam in eo inhonestatem deteXit.
116쪽
maior, nisi ad certitudinem assurgat, Scientiam non constituit ac proinde logum nullam affert. Ubi autor lex nulla est, manet libertas. Ut nihil dicam de perturbatione maXima et perpetui angustiis, quae in animum irreperent Si non modo ex con Silio, Sed etiam X obligation probabiliorem ententiam Sequi teneremur. Saopo nim difficillimum si dufinito quid magi probabile Sit, set in gradibus probabilitati statuondi lare quo Sunt capita, tot sunt Sentsentiae. Hi etiam accedit contingor Saepenumero, ut quod uni probabilius apparet, id minus probabit ab altero iudicetur. Quare Si in lege non certa, ante operationem , definiendum sesso quid magis probabile Sit onerosa nimis et anosep et anXietati plena homini rogula imponeretur, qua in agendo vix aut no vi quidem usui SAet. Quod autem tale St, a Sapientissimo legislatore proficisci non poteSt.
117쪽
Superiore libro actionem humanam generatim inveaeimusprout bona incienda est, seu rationali hominis naturae conveniens. Quo circa eam quoadflnem, moralitatem, Obligationem, Scrutati sumus. Nunc ad ipsam determinate considerandam gradum facimus, prout particulatim ea respicit, quae a lege naturae proiciscuntur. His vero nomen iuris attribuimus sub eo respectu, quo ius latissime sumitur, in quantum videlicet generatim e rimis quidquid rectum est in genere morum. Nam ius a iubendo , quod proprium legis est, ad essectum legis signis candum torquetur: ectus autem legis, cum in actione ordinanda consistat, secti notionem praebet. Rectitudo enim rei, quae regulam eae igit, in conformitate cum ea ita est regula autem actionis nonnisi in lege reperitur 1 . Ius hoc sensu non incongrue dispescitur in moralem oblisiatio nem et moralem facultatem Leae enim, cum aliquid praecipit ne lconcedit, non modo ordini rerum obiecti O, prout a Deo procedit, humanam voluntatem conformat verum etiam quoad actionem eaeercendam, et necessitatem imponit Dei potestatemfacit Primum appellatur j eium alterum retine nomen iuris quorum inter se tanta est conneaei , ut nunquam dissociari, quoad aesisten-
1 Pro scopo nostro hane iuris etymologiam Sequimur licet fateamur quod, Si it s Sumatur trietius, prout nempe obiectum Si iustitiae, derivetura iusto Ius dictum est, quia Si iustum n ut docet S. TliomaS. Sum n. h. 2. 2. M. LVII, R. 1.LIBERATORE AEthic et Ius naturae. θ
118쪽
114 1UR NATURAE PARS I. IUS INDIVIDUALE
fiam De etiam cogitationem, possint. Nam hoc ipso, quod quis Ici adstringitur, iure Ornatur quoad ea, quae ad ip8um implendum requiruntur nequit autem alicui ius conferri, quin hoc ipso ceteri scio teneantur non obsistendi illius eaee citio. En obiectum praesentis disciplinae tuae fa distinctionem eius ab Ethioa , iam initio nobis probatam. Ad dioisionem vero ipsius quod pertinet, tripartit distributione utemur quae tribus nominibus, iuris indictaualis, iuris socialis, iuris infernationalis distinguitur. Ea enim , quae Om actione sua praestare tenetur aut eaeioere ab aliis potest, eae relationibus pendent, quibus in struitur. Relationes autem huiusmodi vel mere eae natura eae8uP-gunt, vel eaefacto Societatis, qua honὶ non iam separatim inspicitur prout en quoddam morale est, sed ulterius consideratur prout coniunctus cum aliis, ad commune bonum 88equendum operam
confert. Si status hic spectatur, habetur ius sociale et ius gentium, de quibus in secunda et postrema parte dicemus. Sin superior tantum reUectu Der8atur ob oculos, emergit ius individuale quo, ut par est, disserendi initium umimus. Haec igitur prima iuris naturae pars respicit hominem per esumptum, et a Statu Ociali pro Sus abstractum. Quamvis enim, ad rem quod attinet, homo in ocietate sit, ad quam Di naturae propellitur tamen multa sunt picia, quae tollem statum in uoconceptu nequaquam inoolvunt, multaque etiam iura quae eumdem statum non subaudiunt, sed ordinem unice dicunt ad alios homines prout nobis On naturae tantum similitudine colligantur. Atque haec seperata iuris indisidualis Destigatio eo consultius instituitur, quod scriptores non pauci aestiterint, qui iura omnia estatu sociali in hominem de inani opinati sunt quod quidem Deritate alienum esse et eae iis colligi potest, quae de principio legis naturalis in Ethica disimus. Ut igitur facto ipso eiusmodi
Opinis repellatur, consentaneum Pit seorsum iura et ioci contemplari, quae a Sola hominis natura scaturiunt.
119쪽
1. artitio. Exordimur ab ossici , et iure prout mei opponitur, generatim explicandiS. Deinceps, pro triplici aspectu, qua homo individuus considorari potest, diversamita ossicia, quibus ivo erga Deum, Si V erga eis Sum, Sive erga reliquo homine adStringitur, tribus capitibu perSerutabimur.
De notione, dioisione et proprietatibus iuris. 2. vi ius. Iuris notio primitiva est; quae facilius monte concipitur, quam verbi explicatur Generatim et nullo negotio apprehenditur tamquam moralis aculta disponendi do se aliqua aut onmoxigondi ab aliis si Iuxta strictam iuri Significationem, ait Suaregsolet proprio ius vocari faculta quaedam moraliS, quam nuSquiS-que habet se circa rem suam, vel ad rum sibi sebi tam 1) Sic qui dicit mihi ius os meas pecuniae, meorum praediorum tisi milium; non aliud int0lligit, nisi fas sibi esse do illi pro arbitratu disponere. Sed ut conceptus eiusmodi testinetior evadat, et quantum fieri potust, sciuntifica definitione comprehendatur, elementa innuenda sunt quibus con Stat, o respectu quo includit. 3. Ius differt a vi physica Primum , nemo non videt lacuit tem, quae conceptu iuri continetur, a vi phygien vald distingui. Tota enim, quanta St, a lege procedit te autem ad ordinem moratum pertinet, et intellectum ac voluntatem alloquitur, non phySice aliquid oporatur. Si Sueus ASet pueri et infirmi, utpoto vi physicaearento , iuribus deStituerentur; quod, niSi insanu , nemo die ei. Immo tantum abest, ut tu eum VithySic confundatur, ut Si quando violontia sortiori cuiusdam opprimitur, non Solum non Corrunt, Sed roboretur magis ne vividior luce splendescat Tota itaque vis iuris
eSi moraliS; nimirum a lege proveniens, quae dicto posS aliquid fieri vo ab aliis repoti, quia te ser ordo rationis Vis physica St
120쪽
110 ius NATURAE PARS I IUS INDIVIDUALE
tantummodo munimen et tutela uriS; qua proindo, si adsit, potest adhibori ad ius desensionem. Sed de hae re inserius. 4. Inducit moralem obligationem in aliis. In con septu iuris obligatio semper aliorum involvitur eidem non obsistondi. In hoc enim proprie vi moraliS, quae in iure eSt, conSiStit, ut Si tibi ex gr. liceat operari aut rem aliquam tibi adsciScere, ut ceterici non imp0diant; aut otiam ut illo, a quo rem poStula tibi debitam, ad eam roddondam iussu natura adstringatur. Seeu te Sibi contradiceret, faculta tum tibi tribuens, quam quisque licite, Seu conceSSion ipSiuilegis, violaro posset. Tune tu eSSet Simul tu et non ius eiuSque violatio esset simul iniuria et non iniuria. Hinc patet, tu includere Semper respectum ad 0Xsistentiam alio rum, Saltem OSSibilem, quorum Voluntate log Subdantur. 5. Subiectum et terminus iuris. X modo dicti manifeste con-ssequitur subiectum et terminum iuri nonni Si personam aliquam esse posse, nimirum SubStantiam intelleo tu et voluntat praeditam. Et ad torminum quod attinet, certe nequit obligatio moralis affiesere, nisi sens libortat ornatum libertas autem intolliguntiam subaudit ox aquo pullulat Idem die de Subiecto. Nam cum iii ab ordino gonseretur nequit more Seere niSi in ente, cui concopius ordinis affulgoat, dictetquct hoc vel illud SSe necessarium aut etiam Opportunum fini, quem pSi natura praefixit. Id autem procul dubio intolligentiam se voluntatem opoScit. At vero en eiuSmodi eumroalitur in se SubSiStat, SenSu metaphySie pePSona vocatur. Haec autem perSona phySica con Siderata prout iuribu insigni tu , dicitur persona in SenSu etiam morali quatenus non ad aliud ordin0tur ut medium; sed in se maneat ut finis. Quod si iuribus omnino spoliotur, a conditione per8onae ad onditionem rei, qua modium est non finis, prorsus dolicitur. 6. 0biectum iuris. Uti dictis quoquo patet, Obiectum Seu materia iuris Esse poteS non modo operatio ipSiu subiecti, sed etiam op0ratio termini, et generatim quidquid respectu hominis rationum ha- bot modii ad finem pSi a natura propositum ConSentanei. Et sane ad
hominis bonum et persectionem proe urandam non modo eiu operatione et re e Xternae, quae mundum materialem efformant, a natura destinatae Sunt, Sed etiam Rotione aliorum, qua ad sum dom fi nomadiumentum aliquod Conserre poSSunt. Ergo Si sorte, propter relationem unius cum alio, ordo iubeat ut hic actione sua bonum illius procuret: curto quoad eiusmodi actionem Oi lcium in uno ex Surget, et ius m al- toro. Hinc obligatio, quae iuri respondet et quae iuridica nuneupatur, non Solum negatio eSSe poteSt, Sed etiam positira Non enim