장음표시 사용
61쪽
CAPUT II. DE OPERATIONE HUMANA PROUT ORDINATUR IN FINEM ITSelegit cum contra omnium bonorum iacturam ac mortem pSam praeseri se debuisset Mori potita S, quam foedari. Instabis. Iur Pussondorflus aequiparat motum violentiae. Utrumque enim naScitur e re voluntati contraria, quae in violentia agit ut praeSenS, in metu agit ut sutura. R. ego paritatem. Audiatur . Thoma qua aguntur per metum et per vim , non Solum disserunt Secundum praesenso futurum; Sed etiam secundum hoc, quod in eo, quod agitur per
tatiS; Sed id, quod per metum agitur, fit voluntarium, ideo quia motus voluntati sertur in ipsum, licet non propter Se Sed propter aliud, Scilicet ad repellendum malum quod timetur Sum ei autem ad rationem voluntarii, quod sit propter aliud volitum Voluntarium enim Si non Solum quod propter SeipSum volumu ut finem, Sed etiam quod propter aliud volumus, ut propter finem. Patet ergo quod in eo, quod per vim agitur, voluntas interior nihil agit. Et duo Gr0gortu Nissonus dicit Ad excludendum ea , quae per metum aguntur, in se finitione violonii non solum dicitur quod Diolentum e8 cuius principium est atra , sed agitur nihil conferente imPαδ quia ad id, quod agitur per metum, o inta timenti aliquid consori 1). Obiic. II. Sicut qui agitatur timor tacit id, quod Secu non saceret ita qui agitatur concupiscentia. Ergo Sicut in primo RSU actio est quodammodo involuntaria, ita etiam in Secundo. R. eos paritatem. Cuius negationis Si ratio redditur ni Thoma In eo, qui ser metum aliquid agit, manet repugnanti VO-luntatis ad id quod agitur, secundum quod in Se consideratur. Sed in eo, qui agit aliquid per concupi Seentiam, Sicut est incontinenS, non manet prior voluntas, qua repudiabat illud quod concupiscitur, Sed mutatur ad volendum id quod prius repudiabat. Et ideo quod per metum agitur, quodammodo S in voluntarium; sed quod per concupiscentiam agitur, nullo modo. Nam ineontinen vi concupiScentia agit contra id quod prius proponebat, non autem Contra id quod nunc vult sud timidus agit contra id quod etiam nunc Secundum e vult 2).
62쪽
De principiis , moralitatem a tui humano impertientibus. 51. Actus morales alii obligatori , alii liberi Actus voluntarii
strictius accepti, nimirum prout non modo a voluntate procedunt cum cognitione finis, verum etiam ex libera lection fiunt, dividuntur in honestos et turpes, prout relationem habsent convenion tia aut discrepantiae cum natura rationali, ad quam pertinent. Cum vero naturae rationalis proprium Sit operari iuxta ordiri qui hinc sontem moralitatis actionum humanarum in obieetivo ordine re rum, per Rtionem apprehenSO et voluntati proposito, situm Sse decrevimus Seu quod idem sonat, in connexione cum fine ultimo, qui totius ordinis os caput et sundamentum. Quaro actus huic ordini respondentes, honeAt habentur; qui contra, pravi. Omissio prava actionis Semper St Obligatoria; quia malum agere, nunquam licet. At quoad actionem honestam, distinguondum St. Nam si de actu agitur qui necessarius homini At ut in ordine maneat eius mi SSi mala St, ae proinde actu obligationem importat. Quando vero actu nullam Xigentiam rospectu ordini prae
Solari, eius omiASio, mala diei nequit, et actu ipso in nostro erit tibi to quamvis , si ordini congruat, bonitat lauatur. Hine eius honosius dividitu in obligatorium et liberum. Hisce praeiactis, quaerendum nunc est quibus capitibus ordo rerum obisectivus moralitatem aetibus humani impartiatur.
52. PROPOS1Τio 1'. Actus humani moralitatem desumunt eae obiecto, eae sine et eae circumstantiis. Prob. prima parS. Cum operatio Sit motu quidam, quo animUS in obiectum sertur ab obieeto, quod ipSam terminat, Speciem Utuatur. Nam quiSque motus Specificatur a termino. Hine obiectum, in quantum speciem tribuit aetioni, dicitur forma eius, licet X trinSeea. Prout igitur obiectum bonum est vel malum, e rationi Convenien aut diSerepans, operatio pes bonitatum induet vel malitiam. Hinc insores, bonitatem vel malitiam,quam Operatio eX Obiecto Ontrahit, illi osse essentialem, a pro indo immutabilem eum reSpiciat intrinsessam eiu realitatem, seu specificam rationem. Adverte tamen
63쪽
CAPUT II. GD OPERATIONE HUMANA PROUT ORDINATUR IN FlNEM is
obiectum sumendum SS in ratione formali, Seu Sub PeSpectu quo attingitur ab opopante obiectum enim in Se unum idemque manenS, Variari poteSt quoad rationem formalem, prout sub una potius quam alia relation inSpietatur. Prob. Seeunda pars Fini etiam, eum divorsus est ab obiecto, in quod fertur operatio, revera torminat actum voluntatiS, impellitque Opserantem ad actionum eliciendam. Ergo setiam ipso habet rationem termini et causae, respectu actus. Suo igitur modo in eius moralitatem reapso influit. Immo plerumque novam Speciem tribuit actioni. Si qui luemosynam largitur e motivo religioni S,
actionem tacit duplici affectam bonitate.
Prob. tertia pares. diu neta vel ireumStantiae, quae obieetum aut operantem afficiunt, Se habent in modum accidentium P0Spectu actionis. Atqui accidontia, licet non dent Apsecium rei, tamen aliquid conserunt ad eius plenam perseetionem ut X. P. figura, Color proportio membrorum respectu hominiS. Ergo se cireum- StantiiS, X gr. loci, temporis, qualitati per Sonae et Similium, advenit actioni in romentum aliquod se decrementum quoad eiuS moralitatem, quam vi non dent Speciem. Ut itaqu0 humanus actus absoluto Sit bonus, ex nulla harum partium peccare debet secus , qua lantenta Saltem , erit RhIS. Hinc in moralibus exortum est proverbium : Bonum eae integra cau8a, malum eae quocumque defectu. 53. RoposiΤ1 2'. Etsi dantur actus humani secundum speciem et abstractam considerationem indisserentes, nullus tamen datu actus humanus indisserens in indiriduo, seu concrete Spectatu8. Prob. prima pars Aetia humani desumunt Speciem e obiecto. Atqui dantur bisecta quae , considerata in bStruet et per Se nullam pru0Seserunt relationem convenientia vel discrepantiae CUm ordine, quem homo prosequi tenetur, Sed potiu talia Sunt, ut tantum ration fini in bonum vel malum torqueri posSint. Xemplo Sint deambulatio, geAtamen armorum , uStienti , Riquo alia generi eiusdem Ergo uetu humani, hi reSpondenteS, per Se et Secundum abstractam considerationem, ne boni nec mali moralitu dici poSSunt. Prob. Seeunda parS. Aelio Sumitur in cono reto, cum inspicitur VeStita circumStantiis, quae Semper aliquae adSunt, et Sub deter minato fine, propter quem exercetur ab operante. Hine cum ei P- cumStantiae poSSint AS bonae vel malae, et, etiamSi indifferentos Sint operan modo se advertentia menti agat semper ad finem honeStum intendor animum toneatur; nequit offici ut actio, con-
64쪽
Crete Speetata bonitate aut malitia omnino viduutur. Ad rem . Thomas: si portu quod qui libo individualis actus habeat aliquam circum Stantiam, perquam pertrahatur ad bonum vel malum, ad minus sex parte intentionis finis. Cum enim rationis sit ordinare actus, a deliberativa ration progedens, Si non sit ad dubitum insem ordinatuS, X hoc ipSo repugnat rationi, et habet rationum mali: si vero ordinatur ad debitum fin0m, convonit ordini rationis, unde habui ration om boni. Necesse est autem quod vel ordinatur volnon ordinatur ad debitum finem. Unde neceSSe St, Omnem aetum hominis, a deliberativa ratione procedentem, in individuo consideratum, bonum esse vel malum 1). Sol untur, cultates. 54. Obii . . Actio in moralibus specificatur a no nam finis proprie terminat intentionem aguntiS. Ergo salsum est quod actio bonitato vel malitiam praecipue recipiat ex obiecto. R. Diff. ante Aetio in moralibus Specificatur a fino, intrinseco, concedo; .eXtrin Seco, subd tantum nego, etiam concedo Ad con8eq.nogo SuppoSitum, nempe obiectum differro a fine intrinsoco. Duplex finis considorari obet rospectu actionis intrinsecuS, qui dicitur sinis operis et extrinSecus, nempo quem agen ad arbitrium sibi pra0stituit, o dici solet finis operantis. Primus Onsunditur eum ipso obiecto, quod per Se torminat actionem. Unde illi spodium importit. secundus diffori ab obiecto tis habo quodammodo per modum circum Aiantiae. Quarct, i et bonitatum vel malitiam actu impertiat, id tam sen non tacit niSi secundario. Advorto amon, hoc dici primum do actibus qui obiectum P0Spiciunt per se bonum vel malum moraliter. Nam si agitur de aetibuS, per so indifferentibus quoad speciem hi, ad more quod attinet, speciem SuScipiunt ex fine, ieet extrinseco, quia is in eo eaSuterminat actionem prout moralis est. Duinde dicitur de fine, qui mere comitetur actionem, non vero de sino qui moveat ad actionem et Sit auS eur ipsum obiectum appetatur. Si enim id accideret, tune a fine derivaretur praecipua bonita aut malitia actioniS; Siquidem foret ipse, qui praecipue terminaret voluntatem. Unde apionis dixit Aristoteles Qui furatur ut sit adulter, est per e loquendo imagis adulter, quam fur 2). Obiic. II. Quandoquo circumstantiae determinant Speciem eiuS moraliS ut ex gr. Si quis uretur in loco Sacro non committit Simpli-
1 Summa th. 1 2. q. VIII R. 9. 3 Quinto Ethicorum.
65쪽
citor surtum sed sacrilegium. Ergo salSum St, Speciem memperhabori s oblucto in actu morali. R. Diat ant. Quandoquo ei reumstantia determinant speetem
actu moralis, quando tranSeunt in conditionem obieeti conin quando manent morae ei ClimStantiae, necto. Evenire potest ut circumstantiae, propter peculiarem OnVenientiam vel diserepantiam ab ordino rationis, induant et ipsae rationem obiecti, et novam, Specie diversam, adducant bonitatem vel malitiam. Sic est de exsemplo superius allato quod non solum At furtum propter rapinam rei aliena , sed etiam sacrilegium propter loci
Sanctitatem, quae violatur. Sed quando manent merae CircumStan tiae, ut si qui laretur parvam aut magnam vim pecunia , non mutant speciem actu moralis, Sed tantum eiu gravitatem amplificant aut minuunt, aut etiam accidentaliter metunt.
Obite. III. Cum obtuetum est indifferens, poterit qui operari propior ipsum obiectum, quin aliud intendat. In eo casu aetio, etiamCOneret Speetata erit indifferens. R. ego antecedenS.
Cum principium a tuum humanorum sit ratio, et ratio deliberata nequeat non praestituere sibi in operando aliquent insem impossibileos ut actus humanus doliburato fiat ab homine, propter ipsum obiectum indifferens, quod o ipso, quod est indifferens, non habet
rationum finis sed modii Praeterea, impossibile est ut aetUS, Oncreto inSpeetus, area circum Stantii temporis, Oei, Odi, Opportunitatis set Similium, qua et ipsa plerumque afferunt bonitatem vel malitiam, quatenus consona Sint vel dissona rationi. Ontingere tamen potest ut quis operetur sine deliberatione et eum mento ali avocata, et sic actum indisseruntem exereent. Tun aetUS illo non rit humanus, Sed hominis, ut diei solet a proinde QRSUS erit X tra praesentem quaestionem. Hi enim agimus de actibuS humaniS, Seu ex deliberatione proficiSeentibus. ARTICULUS V. De imputabilitate actionum humana Pum.
55. Quid imputabilitas Imputabilitas actioni competitae eo, quod
ad CRUSam, unde procedit, reseratur. Quare definiri pot0St Proprieta8, i cuius actio aut actionis omissi agenti tribuitur, tamquam Per auctori et causae. Ut putet, tota quanta est in agentiS libertate undatur. gentia inim me gessaria habentur potiu lat
66쪽
62 M H IN Ain Strumenta, quam Ut erae enu Sae, reSpectu actionis, ad quam ab Auctore propriae naturae determinantur.
56. PROPOSIΤ1 1. ' Homo 13aeditus est libertate. Homo plerumque te agit, ut actio ex ius arbitratu pendeat. Id nulla domonstration eget, adeo luculonio oonSeientia patet 10Stimonio. Nemo enim ost, qui non sentia in potestate Sua SSe S ad nonnulla actione determinare, cum in statu idoneo ad de liberandum repseritur. Undo exsistontia libortatis in nobis actum HS quoddam immediat notescens, quod nulli Sophismatibu obSeu- rari potest. Et quemadmodum Diogene Zenonem, contra OSSibilitatem motus loquentoni, deambulando consutavit Sic libertatis humana impugnatore saetio refellos, contrarium eius, quod illi iubeant, opserando. Atquo id quod individualis conscientia tostatur, univerSali totiu generi humani conSensus confirmat. Quid nim aliud Sunt leges, aut bonorum operum laudoS, aut turpium Vitu peratione , quid praemia aut poenae pro virtute aut vitio apud omne genteS, Sive culta Sive barbaras, niSi totidem Oee qui bu humanum genu actionum nostrarum libertatem proclamat I priori autem domonstrari potosti ipsa natura voluntati S. Nam cum voluntas nihil aliud Sit, nisi appetitu rationalis, in obieetum sertur, prout pSi a ratione proponitur. Quoties itaque ratio voluntati proponi obiecta, quae nec Sint selieita nee eum solicitate negeS- Sario iungantur motu voluntatis indifferen manet quoad ilia appetenda vel respuenda. Utrumque enim a ratione iudicatur poSSessori, et utrinque aboliar aliquid, quod appotitum attrahat vel o poliat. Nam ex eo quod in obieet bonita inest, enuSa apparet CUP appetatur e se autem, quod bonitas illa finita At o aliquae parte defletonS, CRUS apparet cur omittatur, et, Si Cum malo admi Seetur, odio etiam habeatur. Ergo voluntas in iusmodi obiecta neceSSario non sertur ne proindo Si alligit, in tantum Egit, inquantum ad eorumdem optionem S liber dotorminat. Ex obiectis enim, Sic a ratione propOSitiS nuli quoad appetitionem neceSSitas proficiScitur. Atque hae sufficiant, cum sit veritas in Metaphysica lato discus Sa. 5T PROPOSITI 2'. Actus, sic bonus si e malus, homini libere agenti, iure imputatur. Prob. Imputari actum nihil aliud est, quam alicui tribui tamquam vero auetori et eauSae. Atqui homo libere agon est vere auctor et
67쪽
CAPUT H. ita OPERATIONE HUMANA PROUT ORDINATUR IN FINEM 63
causa actioniS, quam sagit ex ipso enim pendet quod illa sit potius, quam non it. Ergo aetu homini, libere agenti, iure imputatur. Ad rum S. Thomas: si Tune ae tu imputatur agenti, quando Stin potostat ipsius ita quod habeat dominium Sui. actus Hoc autem est in omnibus actibus voluntatiS; quia per voluntatem homo do minium sui actus habui a ). Idipsum patet a Signo. Nam cum qui ne actio ipsi imputo tureaVere nititu non aliam excusationem affert, nisi quod libo in ea patranda non uerit, Sive propter ignorantiam Sive propter impotentiam. Ex quo implieit satetur iure actum pSi imputari, cum ex eius deliberata voluntate procedit. 58. RoposiΤ1 3'. Eae imputatione actus iure laus aut Dituperium emerctit. Prob. Cum actio non utcumque, nimirum phySic tantum pectata, Sed ut affecta moralitate, Seu ut honesta eSt vel turpis, imputatur; qui eam lacit, vere OnSideratur tamquam auctor propriae perlaetionis vel turpitudinis, in genere morum. Hinc oritur ut Xistimation vel vituperatione Sit dignus Apposito S. Thomas: st Ex hoc dicitur actu culpabilis, vel laudabilis, quod imputatur agenti. Nihil nim os aliud laudari vol culpari, quam imputari alicui malitiam vel bonitatum ui actus 2). 59. poposiΤio 4'. Di imputabilitas cum moralitate semper coniungatur, ab illa tamen distingui debet.
Prob. Coniungitur quidem, quia nulla actio proprie morali esse potest, nisi sit etiam libora. Est enim libertas elemonium illud, ex quo oritur ut ordo rationi voluntatem assicero et in actibus, qui ab hominu fiunt, insesso possit. Similito actio nulla libora in indivi duo exsurgit, quin aliqua moralitate inStruatur. Ut enim supra dixi, aetio in individuo, quae indifferens Sit, non datur Moralitas igituro imputabilitas in actione humana Semper Consociantur. Confundi vero non debent; quia utriuSque notio, ut e dictis patui, diversa est. Immo etiam quandoque pote Si alicui imputari actio, quin moralitas imputetur; si sorto is liber in ea Xerenda uepit, sed ius malitiam propter ignorantiam non adVerterit Praeterea potest quis investigare primum an actio imputanda sit agenti, et dein ops inquirer utrum honesta Sit Vel turpi S. Quod certe fieri nequii ut, si
moralitas cum imputabilitate converteretur.
68쪽
Solountur difficultate8.60. Obiic. I. Etiam causa naturales perficiuntur propriis actionibus, aut propter desectum S deteriore semciunt; et tamen ne laudantur ne vituperantur. Ergo a pari idem de homine dicendum est.
R. Const. ant et eo paritatem. Ideo auSae naturales nee laude nec vituperatione dignantur, quia non Sunt dominae proprio rum uetuum natura enim S determinata ad unum Contrarium est do homine, se liberam voluntatem operante Lau autem et Vitu
perium nascitur e imputabilitate, imputabilitati autem radix est libortRS. Obite. II. Artila quandoquo mei vitioSum opus , nee tamen indo culpam moralem incurrit. Ergo a pari homo libur poterit actum moraliter malum exercere, quin e hoe Sit vituporabilis. R. Hi etiam neganda HS paritas. Aliud os tinnim dos oro sinu particulari, ad quem homo non obligatur aliud deficor a fine universali totius humanae vitae, ad quem homo ordinar so sebot Adrom S. Thoma Ratio alit0P se habet in artificialibus, ut alitur mmoralibus. In artificialibu enim ratio ordinatur ad finum particularem, quod est aliquid per rationem Xeogitatum. In moralibus Ru-tom ordinatur ad finem communem totius humanae vitae; finis autem particulari ordinatur ad finem communem. Cum autem po eatum sit por seviationem ab ordine ad finum, in actu arti contingit dupliciter eSSe peccatum. Uno modo per doviationem Rin particulari, intonio ab artifice et hoc peccatum erit proprium arti S puta Si artifex in tonden laeer bonum opha S, faciat malum. Alio modo per deviationem se fine eommuni humanae vita et hoc modo diceturpeocare , etiamSi intendat sacere malum opus, et faciat per hoc ut alius docipiatur. Sed hoo peccatum non os proprium artificis, inquantum artifex, Sed in quantum homo. Unde ex primo posteat Culpatur artise in quantum artise X, sed e Secundo culpatu homo in quantum homo. Sed in moralibu ubi attenditur ordo rationis
ad linum communem humanae vitae , Semper peccatum et malum
attonditur per duviationem ab ordine rationi ad finem communem humanae vitae; et ideo culpatur ex alii seceat homo et in quantum est homo et in quantum morali 0st. Unde philosophus dicit in VI Ethicorum : Quod a te Dolens peccans et eligibitior, circa prudentiam autem minus, Sicut in virtutibus moralibus, quarum prudentia os directiva 1). v
69쪽
CAPUT II DE OPERATIONE HUMANA PROUT ORDINATUR IN P1NEM G
De me ito et deme ito 61. Quid meritum vel demeritum Actionus humanae, Seu a libera voluntate procedenteS, triplici potiSSimum aspe tu considorari possunt Scilicet, quoad ordinem rationiS. pSi a natura praeStitutum quoad Subiectum, quod earum S causa quoad alios, in quorum emolumentum Vel detrimentum sedunt. Sub prima habitudine, moralitatem important Sub Secunda, imputabilitatem sub tertia, meriti vel demeriti notionem induunt, qua nihil si aliud nisi Cono uae retributionis eae istentia. Porro retributio, qua me rito obetur, dicitur, pi'aemium retributio, quae debetur demerito,
62. PROPOS 111 1'. Homo actibus suis potest apud alios mere ite demereri. Prob. Homo actibus suis potest aliquid effic0re, quod in asterius omolumentum cedat quin ad id mercede pacta, X peculiari obli gatione teneatur. In e eaSu ratio Ordini se d0bita proportionis postulat ut is, qui opera alieri u Ructu eSt, vicem illi epondat, a tantumdum reddat de boni Sui S, quantum recepitu Saltem ipsum compenset grati animi en Su. Id vero non est aliud , nisi ad tui inussu exigentiam praemii, nempe meritum. Consimilis ratiocinatio fiat pro actionibuS, qua contra in altorius dotrimonium Vergunt Ii enim , e eodem ordini principio, do bitum inust sub seundi poenam, nempe ut auctori tantumdem boni domatur, quantum pSe lieri actione sua abstulit. Nota Ut qui apud alierum mereatur, pu non St e nullo ossidio ad actionem pra0Standam adStringi Sed sum it, ut dixi,
ut ad illam ex eouliari contractu non tenentur, reeepta mercede
Si nim id fiat, meritum nullum erit propterea quod tunc actioisi in cuius bonum cedit, directe debetur, tum quam aliquid ad quod ius aequiSivit. Quamquam, eo tirem RSu, qui actionem ponit murori poturit, propter peculiarem diligentiam vel celeritatem aut adiuncta alia, praeter On Suetum ordinem ConquiSita Sed quoties, nulla p0culiari pactione cogente, qui in bonum alieri u speratur etiamsi ossicium aliquod si generali obligatio id praecipiata tamen ius
70쪽
trectabit ei, qui huic officio obtemperat 'l dum dic sexeuntis
aliis Xomplis generi eiusdem. 63. PROPOSIT io 2'. Homo actibus suis mereri potest ne demereri etiam apud societatem. Prob. Homo actibus suis potest incrumentum vel detrimonium a Drre tum bono communi SocietatiS, tum bono privato Sociorum. In utroque eaSu ratio ordini et proportionis exigit, ut ipsi in bonis aut in malis asequi valens setribuatur Ad rem . Thoma S is Meritum vel demeritum di untur in ordine Ad retributionsem, qua fit se undum iustitiam Rotributio autoni Soeundum iustitiam fit alicui ex eo, quod agit in prosectum vel nocumentum alterius. Est autoni considorandum quod unusquisque in aliqua Societate Vivens, Si aliquo modo parSot membrum totius Soeietatis. Qui oumquct ergo agit aliquid in bonumvo malum alicuius in Societato exigisentis, hoe rodundat in totam so i0ta sem Sicut qui laedit manum, per conSequeri laedit hominum. Cum sergo aliquis agit in bonum vel malum alterius singularis pulsonao cadit ibi duplicitur ratio moriti sel demseriti Uno modo sueundum quod dubetur ei retributio a Singulari perSona, quam iuvat vo offondit alio modo secundum quod debetur o retributio a toto collogio. Quando vero aliqui ordinat etiam diruet in bonum tmalum totius collogii debetur ei retributio primo qui doni et principaliter a toto ossegio, Secundario Vero ab omnibus ollogii pa tibus. Cum vero aliqui agit quod in bonum proprium vel malum v 0rgit, tiam debetur ei Petributio in quantum etiam hoc vergit in bonum Commune, Secundum quod ipso Si par collegii 1). 64. Ropo SIT1 3'. Homo actibus uis mereri pot2st Dei demereri apud Deum. Prob. Etsi seu in se quoad propriam persectionem nugori n0- queat augori tamet pote Si quoad gloriam X trin Seeam, o honoromis si xhibundum a rationali Creatura. InSuper eum Sit gubernato sttotius univorsi et potiSSimum Societati humana Sibi quodam modo tribuit quidquid in bonum hiatu Societati aut membrorum seius ossiditur. Ex duplici hoc capite homo mereri potest apud se iam, quat0nus honorem Deo debitum procurat, et quatenu ceterorum