장음표시 사용
191쪽
secietatem ciuilem diuidere possit in rectam & non rectam . saepe dictum est a nobis in externis sermonibus, idest in illis libri quos appellauit philosophus conuersiones, ut in ethicis exposuimus,vel in praeteritis libris, diuersa esse imperia in domo secundum diuersas societates, quarum domina dicitur respectu serui: coniugalis,respectu coniugis,paternar,respectu filij. In dominica autem societate& si una eademque utilitas esse videatur,domini atque serui,tamen utilitas domini videtur esse per se: serui vero per accidens.Ide videtur conserre virisque diuerso modo idest domino,ut regat, seruo, ut regatur. Et quanuis dominus imperet propter suum bonum per se tamen,cum non possit esse dominus sine seruo, intendit etiam bonum serui per accidens, Ut dictum fuit. In societate vero coniugali, vel paterna utilitas principaliter quaeritur eorum, qui reguntur, &ex consequenti si redundat ad virum vel patrem familias fit per accidens,non ut talis est imperans vir vel pater, sed ut est unus ex illis, qui est in eadem domo, ius domus utilitas vel conseruatio quaeritur,quod declarat philosophus exemplo artium.Nam medicus intedit inducere sanitatem in egrotum illius boni gratia non sui, tamen accidere potest,ut ipse sit egrotus, & sibi medeatur . Per accidens igitnr se ipsum curat, vel sanat modicus,vi inquit philosophus in libro physicorum. Similiter gubernator nauia per se considerat utilitatem, vel conseruationem nauis: Accidit autem ut sibi prosit cum sit unus eorum,qui sunt in naui:redii dat ad regentem talis utilitas sicut pastor ovium consulit gregi, & ovibus si is , eodem pacto facere debent, qui imperant atque gubernant; unde apud antiquos, patres populorum appellabantur , reges, gratia eorum qui gubernantur, &hoc per se: gratia alicuius quod sit vir que commune & hoc
per accidens. apropter cmilia quoque imperia, cum sint secundum qualitatem civium constituta, secundum paritarem,mosiim censim V Usegerenda: primum quae narura fert, censentes inuicem n-M nera
192쪽
hera subire:ct considerare vicistim quoddam illius bonum Hae admodum isse prisss cum praeesset , considerauit tritaιs utilitatem .
nunc alit ratione commodorum. ex reipublicae gubernatione prouenientium, uolunt continue in magistratu esse: velutisi conting ret magistratum gerentes, sempeν sanos esse , ubi aduersa ualet ι-dine laborassent: nam forsan sic ipsis magistratus amplectere tur. Confiat igitur, quod quacunque usublicae ad communem,tilitatem intendunt stas rectas essecundum pliciter iustum: quaecunq; uero ad propriam eorum qui praesunt utilitatem I olum, aberrare omnes, atque esse rectarum rerumpisblicarum transiressiones O labes. gubernantur enim quasi a dominis: at ciuitas, liberorum erit scietas.
Haec est quarta pars, in qua philosophus allatis antea diuersis imperijs vitae humanae, elicere videtur ex dictis diuisionem secietatis ciuilis. Nam in re familiari plures sunt gubernandi species, ut vidimus, quae ad duplicem gubernationem redigi possunt, id est ad una in qua
gubernantis utilitas quaeritur per se ut dominica. Item ad aliam in qua utilitas per se quaeritur eorum, qui gubernantur, ut coniugalis atque paterna. Eodem modo ciuilem dicere possumus duplicem esse,unam videlicet, in qua quaeritur commodum gubernantis, & ista dominicae gubernationi similis elle videtur: alia quae consulit utilitati eorum,qui gubernantur,& haec conuenientiam habet cum paterna,aut coniugali. Nam in illis ciuitatibus, in quibus seruatur paritas,fit aequa distributio& vicissitudo magistratuum, ita ut in gubernando reddatur vicistim utilitas ei,a quo sumpta est .sunt enim liaberi & non servi,qui reguntur,& magistratus est ob eorum utilitatem, qui gubernantur, & ob alienum bonii, ut inquit philosophus in quinto ethicora:hinc est Biantis sententia,quod magistratus virum ostendit. Qui igitur in magistratu sunt constittiti utilitati eorum,qui reguntur consulere debent, ut Medici egrorum finitati. Nunc autem dicit philosophus, proprijs commodis moti homines quaerunt continuo esse in magistratu, & in
publica potestate,ac si essent aegroti,& sibi ipsis vellent esse
193쪽
esse medici suam sanitatem, id est utilitatem quaerentes . Hinc philosophus semit diuisionem ciuilis guber nationis,quae duplex dici potest, id est alia recta,alia norecta. Na recta dicitur ea,vbi intenditur communis utilitas ciuilis societatis: non recta, ubi propria quaeritur utilitas eorum, qui praesent, & est labes & transgressio bonae reipublicae. Tractantur enim ij, qui gubernantur, scut serui in dominica gubernatione, in qua dominus imperat suae utilitatis gratia ut dictum fuit,cum tractari ut filii debeant & liberi: est enim quaedam societas liberorum. Hunc autem ratisne commodorum. Hic phialosophus queri videtur de conditione temporum sito rum, quasi dicat, quod natura ita debet fieri sicut dictu est, sed nunc fit alio modo. forsan, quia nec id etiafieri deberet, cum sanitas communis,id est commune bonum, quaeri a gubernationibus debeat ut ostensum est. His determinatis, consequens ea respublicas considerare, quor numero sint, O quae . O primo quidem eas quae sunt rectae: na
labes earum ex iliaru determinatione patescunt. Cum vero guber
naris esuitatis,ct regimen idsignificet:regimen aut eri pias ciuitaris : necesse est potestatem huismodi riuitatis,aut penes unum esie, aut penes paucos,aut penes multos. Quando litin unus vel pauci, vel multi comunem utilitatem in gubernatione sequuntum, has ei severi publicarum species necesse est . quando aut ad propriam tilitatem, vel γnius, vel paucorum, vel multitudinis gulernatur,rra gressiones fiunt O labes. Atit enim dicendum est,non esse ciues qui potestate participant, i par est ad utilitatem coitatis participare.Vocare autem confiuminatis,cum isas ad utilitatem communem res serens gubema regiam potestatem:cum vero pauci gi. bemant, plures tamen uno, optimatium gubernationem, vel ex eo
quia optimi prasum, vel ex eo quia adoptimum esuitati , ct ijs
qui ea commum ant, praesunt. cum autem mκltitudo gubernat ad communem νtilitatem, vocatur communi nomine omnium rerum publicam resipublica. Accidit autem rationabili:eri num enim Ocellere secund- γιrtutem, aut paucos, datur: ut vero mul
titudo ea celiat ad omnem Hrtutem, difficile est, sed maxime ad bellicam excellit: haec erum in multitudine fit: quare in hac reta
194쪽
publicae Jecie principalis imum quod propugnatiuum VI , anaque ea re participant qui arma postident. Hoc est secundum capitulum huius tractatus, in quo diffinita ciuilitate, vel republica, & diuisa in suas partes, videlicet rectam, & non rectam. Nunc diuidit rumsus rectam & non rectam rempublicam in suas species, quae diuisio est generis subalterni. Diuiditur autem hoc capitulum in quatuor partes,quae si is locis declarabuntur. In prima igitur praemissa sua intentione dicit philosophus, quod regimen ciuitatis est respublica, H au tem est magistratus, seu potestas, qua gubernatur esui las . Tale igitur regimen, aut est penes unum, vel paucos, vel multos. Quando igitur isti communem utilitata tem,& non propriam intendunt in gubernando, tres oriuntur species rectae reipublicae. Nam quando unus gubernat communi utilitati consulens, oritur regia potestas & subernatio. Cum uero pauci regunt ad utili talem etiam eorum, qui reguntur, optimatum resultat gubernatio,& dicitur tali nomine, uel quia optimi gubernant , uel ad optimum statum ciuitatis. Sin autem multitudo dominatur publicam utilitatem intendens , respublica dicitur talis gubernatio, retinens nomen C5mune generis, & vocatur respublica. Et istae tres sunt species reipublicae rectae. Distinguuntur autem quia in prima unus: In secunda pauci, & tamen plures uno: In tertia multitudo dominatur.Conueniunt autem in eo, quod omnes commune bonum respiciunt. Notandum quod oportet quamcunque rectam gubernationem procedere a studiosis, siue ab uno, siue a paucis, siue a multis. Sed cum difficile sit inuenire multos qualibet uirtute praeditos, ideo philosophus sumpsit bellicam uirtutem in ea gubernatione, in qua multitudo ad bonum publicum regit, quia potest esse communis multis , Ut patet in textu. sm labes earum ex illis patescunt. Rectum enim, ut in ethicis inquit philosophus, iudex est sui psius , & ob l iqu i. At enim dicendum ea non esse ciues. id est aut diceridum cst, non e se cilies participantes . s. qui
195쪽
participes sunt eiusdem ciuitatis. Aut ad participationem. id est aut oportet eos communicare in utilitate. Contingit rationabiliter, scilicet ut rectum regimen distribuatur eo pacto, quo dictum est. Sed maxime ad bellicam. id est maxime bellica praestare videtur multitudo. Labuntur uero O transgrediuntur huiusmodi lyecies: ex regia
quidem gubernatione , in urannidem: ex optimatibus uero , in paucorum potentiam: ex republica autem, in popularem Liati m . Tyrannidem . n. esse dicimus, dominatum unius ad proprium commodum intendentis. paucoram autem potentiam,cum ad opulento Uum cymmodum gubernatur. Popularem autem Hatum,cum adcommodum egenorum: harum enim nulla ad co munem utilitatem
vessicit. Oportet alitem paulo uberius explicare, quae sit una quaeque ictarum 2 habent enim dubitationes quasdam . Philos phantis enim circa singulorum disciplinam , O non solum ad agendum resticientis, proprium est nihil negligere, neque pri termittere , sed demonstrare in singulis iteritatem . Tyranniadem esse diximus , unius dominationem ciuili societati praeside
tis . Paucorum autem potentiam, quando rempublicam tenens opulenti O diuites. Popularem vero gubernationem cum ter es
homines ct non possidentes diuitias gHbernant.
Secunda est pars capituli, in qua philosophus affert tres species ciuilitatis oppositas prioribus. Distinguuntur aut ab il lis immediate una differentia, quia istae ad
propriam, illae ad communem utilitatem respiciunt. Diti erius est igitur gubernandi sinis, merito sunt diuersis. Nam quando unus gubernat ad suam utilitatem tyrannidem appellant: quae est transgrestio regni: cum vero plures uno ad opulentorum utilitatem gubernant, paucorum potentia dicitur, quae est o 'imatum transgreDso. Sin autem multitudo egens atque inops dominatur, atque omnia ad propriam utilitatem refert,& non
ad communem , status dicitur popularis, qui est tranc gressio reipublicae, quae fuit tertia species rectae gubernationis , nomine generis uocitatae. Sed quia pnilosophus non dum exacte loquitur de ijs, se quo quo modo excussit & pollicetur, quod hanc materiam uberius ex-
196쪽
plicabit, afferendo non sol um effectus, sed etiam rationes ut quoad fieri potest de ijs dubitationes tollantur, & ueritas habeatur. Prima igitur dubitatio circa definitionem est:nam si plures sint opulenti O diuises,ac rempublicam teneant,o popularis gubernatio sit eu multitudo regit: eodemq; modo sicubi contingat inopes esse pauciore quam opulenti, sed potentiores, ac rempublicam roneam : ct ubi pauci rempublicam obtinent, paucorum potentiam nuncupamuσ: non recte uiderentur istae definitis os gulernari Aesepbisae. Enimuero si quis adiungens vulentia quidem pauc ratem , inopia uero multitudinem , sic appellet reipublicae species, ut dicat paucorum potentiam esse,in qua gubernationem rei publicae habent opulenti, nume o pauci: popularem vero , in qua ino pes rempublica tenent multi existentes: aliam habet dubitationem. quas erum modo dicemus eas res ablicas:eam uidelicet in qua plures opulenti,ct eam in qua pauciores inopes gubernan in utraq;
rerumpub. siquidem nullae sunt aliae res Q. praetersupradictis e Videtur igitur ratio icta Ostendere , quod paucos esse, vel multos qui gubernant, contingens est, aliud paucorum potentiae , alterum populari: propterea quod νbique accidit, ut pauci sint opulenti, multi uero inopes . Ex quo fit, ut huiusmodi causae non Iaciant disserentiam ,sed in eo differant popularis gubernatio O pauc rem potentia ab inuicem , quod alibi opulenti , alibi inopes τ-pub. Obtinent. Necessiariumque est, ubicunque per opes ac diuinai praesunt, siue hi pauciores sint ,siue plures , hanc esse speciem
illam , quae uocatur paucorum potentia: ubicunque inopes , hanc
esse popularem gubernationem. sed accidit cur diximu6 hos quidem paucos esse illos Ῥero multos: opibus enim ac diuitiis , pauciabundant, libertatis tamen omnes participes sunt, proprer qμa causis contendunt utrique de republica.
Tertia est pars capituli, in qua philosophus affert quasdam dubitandi dissicultates,atq; eas soluit. Nos diximus paucorum esse potentia, in qua pauci diuites dona inai tur,popularem vero statum, in quo multi pauperes gubernant. Dubitatur si in aliqua ciuitate plures sint, quam pauperes, atque in ea opulenti dominentur,vcl in aliqua alia pauciorcs sui pauperes & rempublica
197쪽
IN POLITO ARI s T. LIB. III. 91
teneant:Vtrum gubernatio multitudinis diuitum dicatur status popularis. Item paucorum pauperum gubernatio appelletur paucorum potentia, an aliter. Et talis dubitatio oritur ex dissinitionibus sit perius allatis, quia hoc pacto non videbuntur recte positae. Quod si dicamus, quod illa est paucorum potentia,ubi opulenti numero pauci gubernant, status uero popularis, ubi multi egeni dominantur: in quo gradu uel ordine supradictas gubernationes reponemus: Videlicet illam in qua multi diuites, & illa: , in qua pauci inopes dominantur . Non enim oportet sacere plures species rerum publicarum, cum tres esse ostenIuni sit suffcienti diuisione. Seciis namque uiderentur quinque esse species transgressionum, & non tres, non sine confusione quia multorum diuitum per multitudinem, videtur ecse status popularis; per diuitias, paucorum potentia. Contra paucorum inopum gubernatio per paucitatem paucorum potentia, per inopia, flatus popularis. merito igitur dubitatur. Videtur litin ro ista. Has quaestiones,
quae ad unam quodammodo redigi possunt vi a solutione soluit philosophus, ostendendo quod paucitas &multitudo non est causa per se distinctionis, nec sunt differentiae essentiales harum gubernationum, scilicet paucorum potentiae & status popularis, sed per accidens, quia ut plurimum & plerunque contingit multos esse inopes, paucos uero diuites, sed differentiae essentiales,quibus per se differunt, sunt paupertas & opulentia, quia in eo positum est paucorum esse potentiam, ut opulenti siue pauci, siue multi dominentur. Sic etiam status popularis est, in quo egentes, siue pauci, siue
multi rempublicam tenent. Veruntamen contingit in paucorum potentia paucos esse gubernatores,quia pauci sunt diuites, & in statu populari esse multos, quia
multi sunt tenues, atque egeni. Talis igitur differentia attenditur penes paupertatem & opulentiam, &quia omnes sunt liberi dicit philosophus, contendunt inter se de principatu, diuites propter excessum diui-M tiarum
198쪽
DO ANTI ACCI AIO LIliartim : inopes quia libertate pares se diuitibus egeexistimant. Sumendum Hi prius , quos terminos esse dicum paucorum potentiae ct popularis gubernationis , O quid sit iustam in utraque . Omnes enim attingunt iuritam quoddam , sed usique ad at quid procedentes , O aiunt non omne tu tam proprie. puta , ti detur aequalitas iurium quiddam esse ' Hi em sed non ο--nibus . at aequalibus: ct inaequalitas iustum uidetur esse, O eu quidem, sed non omnibus , at inaequalibus . alii uero : hoc a Guunt , scilicet quibus, o mile iudicant. causa uero est , quia
dei s iudicium fit. qui uero de propriis iudicant, ut plurimum non recti sunt iudices. Itaque cum iusium sit aliquibus , O d nisum sit, eo modo in rebus O personis cui O prius diximiis in Ethicis aequalitatem rei confitentur . sed de persenis contendunt, maxime propter id quod dictum est modo, quia de selsis non vecte iudicant. Deinde quia usique ad aliquid, utrique eorum ii filum quiddam dicentes, putant se diceresimpliciter iurium . illi enim si in aliquo sint superiores , ceu opibus ct diuitiis, alios omnino putant esse impares: hi uero si in aliquo sint pares , puta in liberiate, omnino putant esse pares. Caeterum quod est princi lissimum, non dicunt.
Quarta est pars huius capituli, in qua philosophus
consigerat terminum, quo utuntur pauci & populares,
ad quem dirigunt iustum,& ostendit quo iusto utendumst.Primum igitur dicit philosophus,quod isti tam pauci , quam populares accipiunt terminum, quem existi mant esse iustum, & tamen non est simpliciter iustum. Est enim iustum aequalibus aequale: inaequalibus inae quale. Et quatuor termini requiruntur ad iustum , ut in quinto ethicorum ostendit philosophus: duo ex parte brerum distribuendarum , & duo ex parte personarum. Nam si personae sunt aequales, & res erunt
aequales, si personae inaequales, similiter &res in in qualiter simi distribuendae. Quare si aequalibus inaequalia tribuantur, uel aequalia inaequalibus,non fit iu stum, nec seruatur ratio geometrica,quae est seruada in
distribuendis rebus, vel praemiis reipublicae, ut dictum est
199쪽
est latissime in libro Ethicorum. Isti vero aequalitatem rei confitentur esse seruandam, sed aequalitatem personarum non recte accipiunt,& ideo de illis contendunt. Diuersis enim finibus se ipsos metiuntur, & etiam iustu. nam populares metiuntur iustum secundum libertatem S paritatem libertatis,pauci vero secundu opes. Verum cum libertas & diu itiae non sint bona simpliciter,ut vise tutes, non est accipiendum ex ijs simpliciter iustum : sed secundum quid. Decipiuntur autem ambo,quia iudicat
de se ipsis, in quo non falli dissicile est, pauci quia ex di
uiti js mensuram accipientes, plus sibi tribui,quam pauperibus iustum putat. Populares ex libertate rationem sumentes se aeque honoribus dignos, ut diuites arbitrantur. Ambo tamen lal luntur, quia ex diuitijs vel liberi te iudicant, quae non siint bona simpliciter, sed externa.
Et quod est principalissimum omiti ut, idest ipsam virtutem, ex qua vera mensura honorum &premiorum sumi
debet. Non omne iustum proprie, id est dicunt iustum id es se,quod non est proprie iustum. aequalitas , id est aequale. inaequalitas, id est inaequale. λῆ, idest illi auserunt illam partem ,quibus. sperson is fienda est distributio . Uque ad aliquid, id est usque ad bona externa. populares enim dicunt iustum,quod habet terminum libertatem, diuites vero diuitias. Si enim possessionum gratia societatem ini sent, unaq; conuenissent tantum caperent ciuitatis,quantum possessionis, quare ratio ista aleret qua est paucorum potentium.aiunt enim non esse iustu, ut qui Anum contulit, tintum recipiat de centum minis, quantumi qui contulit omne reliquum,neque de iis quae ab initio, neque de
iis quae postea superuenient. si quidem non xii endi solum gratia,
sed magis bene uiuendi: nam sic seruorum et aliorum an malium ciuit, este posset: nune autem non est ex eo . quia felicitatis non sunt capaci neque vitae secundum electionem, B societatis gratia bellicae,ne a quoquam iniuria afficiantur, neq; proprer commercia, ac mutuam utilitatem e nam se Cirenaei-Cinthaginenses , O Omnes ii quibus est commercium inuicem,tanquam ciues eseno Nnius ciuitatis, sunt nempe illis sedem,circa res importandas,
200쪽
DONATI ACCI AIO LIPA ne inhiria assciantur, Oscripturae circa mutuam bellandi societatem e sed neq; magistratus communes his deputati sunt omnibus,uerum alli apud alios, neque quales esse oportet, alteri ait vos curant, neque ut nemo eorum iniustus sit, qui Ab sedere comprehenduntur, neque ut prauitatem nullam habeam, sed solum uinon inuicem iniuria se sciant. at enim de uiuate ac uitio publiace cogitant,quicunque curam habent bonis legibus in tituere esuia
ratem : ex quo manifestan etiam est, de Hrtute curam ese habe iam ecquae reuera esuitas sis nominanda, non ο*tionis gratia. naft commanio scietas aliorum ad besium, loco flum differens ab illi, sciis longe existentibus: O lix pac7 is cut ait Lycophron βο-phista.) Fideiussor inuicem iustorum,sed non talis,lit bonos, O myos ciues e lat. O quod ita se habeat patet, nam si quis conium gat loca in untim,ut Megarensium o Corinthiorum riuitates sese
inuicem contingat marnabus, nihilominus una non erit esuitas, nec
si simul coniugia ineant: quanquam hoc unum sit de ijs communi nibus,qua proprie fuim ciuitatum. Eodemque modo ,si qui hab
tent separati quidem, non ramen ita longe,ur nequeant simul communicare, egesq habeant niuriam sibi inuicem in commertiis prohibentes: seu si unus faber, alter agricola, altersutor, alter alia quis huiusmodi esset, essentq; hi decem millia numero, nec alia eis
esset commvmo,nisi talium rerum,puta contractis, et ad bella confoederationes, nec sic quidem ciuitas adhuc est, propter qua tandem utique causam non enim quia non propinqua sit communicatio : nam si in unum conuenirent ita communicantes, unusiquisque tamen utatur propria domo,ut ciuitate,ac sibi psis, ut confoederati auxilium ferant contra iniuriantes filum , ne sic quidem ciuitas esse Ῥideretur recte considerantibM: si quidem eodem modo conuersarentur ut,comunmm, reseparatim. Ex quo pateν igitur,quod
esuitas non est communicatis loci, ct non iniuriandi sibi sit , O commerci, gratia, sed ista quidem ut adsint,necessarium erit si quiadem seura sit ciuita nec tametsi ista adsint omnia, iuitas adhue erit. at bene vivendi societas, domibus O generibuw,uitae persectae 1 ratia, O per se susscientis: hoc tamen non erit nisi uno eo demq; loco habitanti ae , O coniugia simul ineuntibus: propter quod propinquitates in esultatibus extiterunt, Osdalitia, Os cra, ct conuersationes ad simul conuiuendum, idque en amicitiae