장음표시 사용
451쪽
no care homines ad bellandum, ut alijs dominentur, sed considerare conditiones hominum,& locorum,ut inducant optimam vitam,& dispositionem simpliciter,uel illis optimam,ut postea loco suo considerabit, vel declarabit philosophus.
ω eoistenses autem vitam cum virtute esse maxime recipiendam, O contendentes de illius Uis, dicendum est nobis ad υtrosque .sunt enim qui desticiant magistratus esuitatis, putantes iu- genui hominis e se aliam Ut m, qts tm ciuilis hominis, O omnibus praeserendam : alii vero hane optimam putant : imp ibile enim, nihil agentem bene agere: bene autem agere, ac felicon esse , idem est. xtris:e eortina quadam' dicunt recte 7 a damnon: nam liberi qtiidem hominis vitam meliorem esse,quam m dominando occupati,Yerum est: nihil.n.egregium est, seruo uti, in uantum seruus: iussus. i. fomini in rebus necessariis, nihil habet dec rum : at putare omnem gubernationem esse dominationem, minime est rectum: non enim minus distat liberorum dominatio a domin rione seruorum,quam disserat natura liber,a natura Ieruο,de quo sufficienter in superioristis libris determinati m fuit Sed laudare magi nihil agere,quam agere nequaquam nerum ethnam felicitas est actio. praeterea multorum O praeclarorum finem habent iusto
Hac in parte philosophus venit ad declarationem, siue solutionem primae qi estionis, ex qua sequitur declaratio, si, lutioque secundae. Nam si patebit , quae sit vita optima, statim patebit, qui sit optimus modus, &ordo reipublicae. De optima enim republica quaerere volenti necessarium est,ut inquit philosophus, prius determinare,quae sit vita maXime expetenda. Verum cum duae opiniones prope contrariae,seu diuersae fuerint, ut
supra ostensiim est de optima vivendi ratione, disserit philosophus circa illas, ut ex tali di lcussione, solutio magis aperiatur. Nam etsi utrique ex illis vitam selicem cum virtute coniun. 'est,tamen alij activa, alij contemplativam anteponendiam censent. qui igitur primas partes contemplativae deferunt. eam liberi Eominis vitam,non aut nesotiosam,& ciuilem eise dicunt. Qui ver
452쪽
sa vice active tuentur partes,posthabendam contemplativam aiunt,quia sit in quadam cessatione,& operis vacatione constituta: Eum autem, qui nihil afatifelicem esse non posse,cum dictum sit felicitatem esse operatio nem . Sed utrique eorum , inquit philosophus, in quibusdam recte dicunt, in quibusdam non recte. Nam qui contemplationem sequuntur,existimantes liberi hominis vitam esse potiorem, quam dominantis, vel in heri li dominatione versantis, recte dicunt. Nihil. n.egregiuhabet talis dominatio herilis, nec iussus domini in rebus necessarijs quicquam habet V
rum ex altera parte non recte opinantur quemcunque
principatum esse dominationem herilem, idest princi patum domini ad seruum. Est enim quidam principatus seruorum,quidam liberorum, & isti non minus differunt inter se,quam natura liberi, & natura serui, dicit philosophus. Differunt nanque principatus secundum differentiam eorum,qui subi jciuntur, vel gubernantur. Alius est enim principatus domini,vel heri ad seruum,& alius gubernatoris respectu liberorum, qui gubernantur,& semper melius imperium meliorum parentiu est. Quare illi non recte existimant quem crinque principatum esse dominationem herilem, idest domini principatum respectu seruorum, ut de hoc, alijsque eiusdem
generis in primo huius latissime est locutus philos,plius. Praeterea non recte etiam dicunt, contemplatiui laudabiliorem vitam esse sine actione, quam cum actione . nam felicitas actio quaedam est. Uidemus insuper, q, actiones secundum iustitiam, vel temperantiam, vel alias virtutes, complectuntur multorum bonorum finem : ergo vita sine actione non est laudanda. Ex his iδitur, quae recte , & quae non recte dicunt contemplacitia percipitur, & ex opposito , in quo recte, & in quo
non recte dicunt, a stitia. In dominando occupati idest hominis viventis, vel dominantis secundum herilem dominationem . Omnem gubernationem ,idest omnem principatum esse dominationem, stilicet herilem.
453쪽
uinimmo arbitrabitur fortasse aliquis,his hoe pacto determ natis, quod omnium dominandi potestatem habere optimam sit: sie enim plurimas, ac pulcherrimas res agere postis. Itaque u qui dominus agendi este potest, hanc facultatem dimittere aliis no debet, sed potius arripere: O neque filium patris, neque parentem fili ,
neque a cum amicι ratione habere,neq; hac in parte curare,nam
quod optimum sit, id nobis ipsis Viscere debemus . optimum au
Affert obiectionem,quae ex nuper dictis oriri posset. Dicit enim quod forsitan putabit quis, ex his hoc modo determinatis,quod dominum esse, optimum est omni u. nam si selicitas actio est, & in agendo consistit, ut tua pertissime confiteris, & dominans habet facultatem agendi, & multas praeclaras actiones producendi, ergo
dominatio, ut res optima expetenda est, nulla ratione
habita ad parentes, & filios, & quoscunque sibi charissimos, quia id, quod est optimum, debemus nobis
comparare, amatores enim sui ipsius in bonis externis , non autem in bonis animi, sunt vituperandi dicit philosephus in libro Ethicorum. At bonae actioneussent animi bona, &bene agere optimum est: Ergo a nobis est eligendum . Hoc autem consequi possumus
dominando,dicere possent illi, qui uellent obi j cere disctis philosephi. ergo &c.
Hoe illi forsan recte dicerent, si modo existeret auferentibus, atq; vim afferentιbus quod esset omnium maxime expetendum: sed fortasse id illi, inesse non pot/'Olyoque supponunt. 2 οπ.niatmplius bonas actiones istas esse contingit, nisi tantum ipse praesent mantum vir mulieri,ct pater filias,ct dominus seruo. Quare is qui violaret,nil tantum proficeret postea,quantum iam a uirtute ipsa re cesiit. simitibus enim honesium, O iustum in parte,hoc enim i fium , ac par , non par autem paribus, ct non simile similibus, praeter naturam est , nihil alitem honestum quod sit prater natu ram. Quapropter. etsi alitis quidem sit melior secundum virititem, secundum potentiam actis in in rebi s optimis , hisnc sequi h nestum est,ci huic parere iusium c sed oportet illi nυn Dirtutem I iam,verumetiam potentiam existere, per quam sit activus.
454쪽
Ηane obiectionem refellit philosophus, & ostendit, quod illi forsitan vere dicerent, si auferentibus ab alijs,
S sibi vendicantibus dominationem , sequeretur id, quod aiunt optimum, atque ex eo eueniret, ut bonas, Scpraeclaras actiones producorent: sed hoc est absilrdum Itaque id falso sit 'ponunt, quia actiones talis dominantis non euenit esse bonas, atque praeclaras, nisi tantum virtute, & reuerentia praestet ijs, quibus dominatur, quantum pater filio,& uir mulieri,& dominus seruo. S inis enim se habens ,& aequum transgrediens, ut omnino dominetur, non poterit tantum boni operari post dominatum adeptum , quantum in eo consequendo admisit mali. Talis nanque iniuria ab initio praecessit, venon possit ille postea tantum prodesse, quantum antea obsuit. Iustum est enim, atque honestum , ut pares i ter se mutuo gubernent, & modo iubeant, modo ob diant, idest ut aequales aequalia habeant. Non tribue re autem aequales ijs, qui sunt pares, nec simile similibus, hoc preter naturam esse videtur, & quodammodo violentum. Quod si quis reperiatur longe virtutibus praestans, aliosque excedens, ut de rege dictum est antea in superioribus libris, huic parere non est praeter naturam, sed iustum,atque honestum,dicit philosophus, cuin ordine naturae in unoquoque genere persectiori, cedere debeat impersectius,& ei obtemperare. Simpliciter itaque dicere, quod dominari est optimum, hoc non videtur esse verum, & in hoc non recte dicunt, cum *pe contingat,ut id violentia,atque iniuria fiat. Sed hominem excellentissimum virtute dominari impersectioribus,& ijs,qui sinat dominabiles, non videtur esse praeter naturam, huius philosophi sententia. Quin potius id maxime principatu est dignum, nec solum virtutem eum habere oportet, sed etiam agendi potentiam, per quam egregias , & optimas operationes producere
Quodsi ho vera sunt,ctfelicitas in bene agendo est reponenda, O publicae totius ciuitatis, Otriuatim singulormn vita, illa
455쪽
IN POLIT. ARIs T. LIB. VII. 12 rerit optima , quae sit activa. verumtamen activam non est necessarium esse ad alios , quemadmodum quidam putant, neque eas meditationes stram ese acturas, quae gratia eorum sunt, quae ex agendo proueniunt,d multo magis quae in seipsis perfecta smi, sui ipsarum gratia sunt, contemplationes , O meditationes. bene enim agere , finis eni, quare o actio quadam ἰ maaime autem proprie dicimus agere etiam in extereis actionibus,eos qui ii testigentia ct cogitatione prasint, νς architeriti. quinimo nec sene acZione ese nec larium est eas ciuitates, quae positae sint in βο-litudine, O isa vivere eligentes: feri enιm potest, ut partibus ι rer se agere contingat et multae enim communicationes adimi cem sunt partibus ciuitatis. Similito autem hoc exiriit un euique hominum: vix enim Deus bene se haberet , ct mundus totus , quibus non sunt actiones exiemae , prater proprias ipso arum. Quod igitur necesariumsit esse vitam optimam priuatim unicuique hominum , O Publice riuitatibus, . hominibus , mani
Hac in parte philosophus concludit sententiam sua, Ssblutionem quaestionis allatae, quae suit prima in o dine, ex itia etiam sequitii r solutio secund .e, ut antea diximus. Ostendit igitur, quod felicitas consistit in Metione: sed actionem ponit esse duplicem, videlicet actionem ad alios,&actione in finem in se habentem, id est contemplationem, & in hac vult positam esse supremam selicitatem hominis, & ciuitatis. Appellat autem philosophus contemplationem actionem respectu cessationis, quas dicat contemplatio non est cessa tio, nec vacatio ab operatione, ut illi volunt, sed actio quaedam, non se extendens ad alios, nec gratia eorum, quae ex agendo proueniunt, sed immanens, & in se finem habens. Quasi sit matur actio, ut praedicari potest de actione ad alios, & de contemplatione immanenti, quae dicitur actio ex eo, luta est operatio,& non cessatio operationis. Dicit igitur philosophus, si haec vera sunt, quod nec in dominatu, ut illi volunt, nec in celsatione,
sed in bene agendo, consistat felicitas, procul dubio
456쪽
optima uita hominis,& ciuitatis erit activa,&in operatione constituta. Sed cum dicimus activam, non intelli gimus neces ario esse ad alios, nec solum meditationesiptellectivas, quae gratia sunt rerum agendarum, &quar de agibilibus sunt,dicimus esse activas, sed etiam,&multo magis meditationes, & contemplationes immanetes , & finem in se ipsis habentes, quae perfectiores iunt,& gratia sui queruntur, & non ob aliquid aliud ulterius: nam optimus finis hominis, & ciuitatis est bona actio. Cum autem bonae actiones sunt diuersae specie, illa dicetur optima,atque silprema, qua maxime Operamur . Maxime: autem operari dicimur cum maxime vivimus secudum intellectum, & virtutem intellectivam, speculativam,& omnino ipsam sapientiam. Quin etiam videmus, quod in operationibus externis illi quoq; in gis agere dicuntur, qui maxime intelligentia vigent, &meditatione operibus praesunt, ut architecti magis agere dicuntur,quam operari; ,qui eis obediunt. eodem pacto contemplativa quanto magis agitant mente praeclaras meditationes, tanto magis agere dicentur,&per consequens,magis esse felices.quare non sequitur non agunt ad alios,ergo non agunt, nec operantur. Unde si ciuitas sit constituta in solitudine non dicetur vivere sine actione, quamuis non gubernet alias ciuitates: habet enim
plures partes in se ipsi, circa quas versari potest disponendo,& communicando inuicem,quae oportet, & sic actio ciuitatis erit in se ipsa,&in partibus sitis, non egrediens ad alio, externos. eodem pacto homo producere potest operationes immanentes , ut sunt contemplationes, & meditationes, quae sui ipsius gratia sunt. Deus autem, qui est persectissimus, & perpetuo se ipsum intelligit,&contemplatur,non habet operationem extrinsecam,quae sit alia, ut ab operatione sua dicit sanctus Thoma, praeterea operationes,quq fiunt in mundo, tales esse videntur, ut secundum communicationem suarum partium sint, & non extendantur ad extra. Notandums
457쪽
dum quod philosophus in libro ethicorum ponit duplicem felicitatem humanam, videlicet activam,& contemplativam,atque ostendit multis rationibus, contemplativam esse supremam,eamque cona petere homini uiuenti secundum virtutem mentii speculativae, id est secundum sapientiam, & comparat eam cum activa, quae est operatio secundum prudentiam , A virtutem moralem, S multis argumentis ostendit, ut diximus contemplati-Nam esse anteponendam, non quod activa non sit felicitas in genere suo, sed comparata cum illa, sit longe inserior. Nec solum cedit operatio operationi, sed etiam virtus virtuti. Unde philosophus in sexto ethicorum cum
loquitur de prudentia,& sapientia, dixit, quod prudentia iubet illius gratia, sed non illi. Uerum haec sunt a
nobis in expositione ethicorum latius explicata. Patetigitur,quod philosophus concludit, coni Cmplativam,vivendi rationem supremam esse felicitatem , atque eam esse vitam optimam priuatim unicuique, & ipsi ciuitati. cui opinioni quo quo modo consentanea elle videtur sententia illa Platonis , cum inquit: Beatas fore respublicas,cum sapientes eas regerent, aut qui regerentur, sapere cepissent. Dicit autem philosophus, candem esse optimam vitam,& felicitatem unicuit,& ciuitati: quod intelligendum est eandem secundum speciem,duiersam
tamen numero, &quibusdam conditionibus, quibus sit, ut licet utrunque sit summum bonum, tamen magis amplum,& lata est ciuitatis, qua unius: sicut fit de lumine, quod & si idem sit specie in modico perspicuo , atque in
multo,tamen latiuu est in multo atque communius.Cς-terum cum philosophus velit, sit premam,&vltimam selicitatem humanam esse contemplationem secundum sapientiam, & dicat eandem esse priuatim unicuique, &publicae ciuitati, Quomodo tribuemus ciuitati tale contemplationem ς Dicemus, quod multae communicationes inuicem sunt partibus ciuitatis, Sc in se ipsa, ut nuper dictum suit , vel ut altius repetamus : Dicere pos sumus, quod vitinius finis ciuitatis non est dominari finitimis,
458쪽
: nitimis,nec suis operationibus se ad externos conuertere : sed bene, recteque suam rempublicam gerere: & d mum in tranquillitate quadam collocare, in qua sita eL se videtur optima,& felicissima viuedi ratio, S ad quam ordinari videntur operationes etiam negotiosae,tanquaad ultimum finem. Non enim quiestimus in activis operationibus,cu proponitur nobis ulterius animi illa tranquillitas , & contemplandi ratio, quam demum expeti mus, tanqua ultimum finem humansi, atque in eo quiescimus, luantum humana conditio patitur. Nec sumenda est illa tranquillitas otium sine operatione,quod est cessatio quaedam sed sumitur operatio tranquilla,& medit atro animi quieti,ac bene constituti. No enim sequitur
si non agit ad alios,& non versitur in ea vita, quae com muniter activa dicitur, ergo non operatur. nam oper
tio,vt philosoplius inquit. vij. ethicorum,non solum motionis est, sed & immobilitatis,& voluptas,quae consequitur talem operationem in quiete,potius quam in motione consistit. Quare in quadam tranquillitate, ut ita loquar, operante, & contemplante consistet supreina feli- . citas cuiusque,& ciuitatis. Nam si sapientia, & secunda Cain contemplatio huic,vel illi,& omnino singulis ciuibus competere potest, etiam aggregato ex illis competere posse videtur. Sequitur enim ad singulos es e , &omnes es rivi inquit philosophus,est aure ciuitas lii Oddam totum ex civibus constans , ciues vero sunt Partes.
Atqui studiosam esse ciuitatem, atque se licetra, nihil aliud est,qua ciues illos, qui in republica versantur, esse studiosos, atque felices. Dicere etiam possiimus, quod cuiusque ciuitatis,conditio,& qualitas maxime attenditur penes illud, quod est principale in ea: hoc autem est regens, seu dominans in ciuitate, siue sit unus, sue plures, veluti si sumatur regnum, & rex sit virtute praestantissimus, ut praesepponitur a philossipho, tunc ex optimo regimine,& omnino se licitate illius dici poterit respublica felix. eadem ratio videbitur de optimatum gubernatione,& quacunque republica recta in genere suo.
459쪽
Sic igitur habemus quod suprema selicitas, & vita optima est contemplativa, seu specu latiua,atque eadem Privatim cuique hominum,& publicae ciuitati. Cum ue r. ista nunc pra missa sint, ac de alijs rebuspublicis suavit prius a nobis consideratum, de reliquis dicendi initium faciamus quales aliquas suppositiones esse oportes. tro ea ciuisau, quae maaime secundum votum sit constitutionem si ceptura: neque emiusura potest t optima sit res ublica,nisi commensurata sit abundantria. Ex quo necesse est multa praesupponere quasi optanter pesse t
men nullum eorrim impo Obile, dico autem ceu de multitudine ciuium,ac de regione/ι enim caeteris artificibus,ptita iratori et nauiculario atmriam suble Oportet aptam ad opificium Da quan- ιο melior haec ea isti tanto id quod si ea arte prac armo sic,et gubematori resp. O legum positori, oportet propriam Iubese materiam,apte se habentem. Est autem ciuilis Iaci liatis primo viderede multitudine hominum,quamulto ct quales natura esse oportet de regisne quom eodem modo, quanto qualis esse debeat.
Hic est secundus tractatus huius libri, in quo phil sophus posteaqua declarauit, quae sunt piarsupponenda ex parte linis ad constitutionem optimae reipublicae,
nunc considerat ea quae sunt praesupponenda ex parto materiae remotae, ut est magnitudo ciuitatis, S regionis.
Diuiditur autem hic tractatus in duo capitular in primo determinat de magnitudine ciuitatis: in secundo de magnitudine regionis. Primum capitulum diuiditur in tres partes, quae suis locis declarabuntur. In prima igitur parte philo ulius dicit,quod praesuppositi, his,quar pertinent ad constitutione optimae. rei p. uidelicet ex parte finis, & consideratione prius habita de aliis rebus publicis, veluti de paucoru potuita, &populari, nunc tractandu est de constitutione optimae reip.quae est prima in intentione,& dice-du de his quae ex parte materiae remote sunt expetenda, R in non sunt impossibilia. Na sicut fit in alijs artibus, ita oportet fieri in ciuili facultate, sed in alijs artibus necesse est subesse materia apta ad opus suum conficiendum, S ex ineliore conficietur melius, atque praeclam
460쪽
rius, sic& in ciuili facultate materiam quoque subesse oportet accommodatam , de qua est considerandum, &perquirendum. uales aliquas suppositiones, videlicet quas, & quales materias adesse oportet, id est quantam, S qualem multitudinem, & quanta regionem,& quale. Putam plerique, magnam esse debere beatam esuitatem. id etsi
verum eLignorare tame ridentur,qualis magna, O qualis parra dicenda sit esuitas: existimant.n agnam ex numero habitantium. Sed oportet non tantum ad numerum , sed magis ad potentiam τροθicere: est enim riuitatis opus quoddam: quare quae maxime idespicere potest, hane existimandum est esse maa imam rivitate ceu Hippocratem, non hominem , sed medicum quis diceret esse maiorem, quam alium, qui magnitudine corporis eum excedat.
Haec est secunda pars huius primi capituli, in qua philosophus affert opinionem quorundam de magnitudine ciuitatis, & eam refellit tribus rationibus, prima ratio ostendit quod magnitudo ciuitatis non debet attendi penes multitudinem habitantium, sed penes potentiam, per iram potest perficere opus situm,quoniam est Ciuitatis aliquod opus,quod intedit perficere, id est susscientia bene vivendi, & omnino ipsa felicitas. Si igitur sit eiusnodi facultatis, ut possit bene perficere opus
suum ad quod ordinatur, dicetur magna, Vt exemplo Hippocratis ostenditur,quem medicum maximum suis se constat, sumendo magnitudinem non ex mensura corporis, sed ex uirtute artis sufficientis opus suum perficere,quod intendit. Quinimo si ex multitudine iudicandu fit,non ex quavis multitudine .Lexistimanduenecesse est.nforsan in esultatibus esse seruom
O inquilinorum,ct hostitum grandem numeris, sed ex iis qui sint
pars ciuitati O ex qu bus, ut propsis partibus, esuiti confiat: horum enim praeexcesiens multitudo, signum est magnae ciuitatis. qua vero riuitate artifices quidem permult i exeunt, bellatores a
tem pauci, hane imp ibile es ei e magnam: non enim idem ea, magna tauitas, O populosa. Secunda est ratio, sua re sellit eos in hoc, quod si aliquo modo,sumenda esset magnitudo ciuitatis ex multitudi-