Donati Acciaioli In Aristotelis libros octo Politicorum commentarii, nunc primùm in lucem editi. Index rerum, & verborum memorabilium

511쪽

est diceda bona,qua respublica manentibus sitis legibus

nullo etiam impediente, quominus illis utatur, amisit suum bene vivere: at Lacedaemoniorum reipublicae hoc euenit, ergo talis institutio non est dicenda bona. o recte vero suscipiunt, neque de dominatisne,ad quam im

tendisse legislatorem ostendunt. nam imperium tiberorum melius est,ac magis ex virtute quam dominari viseruis.

Tertia ratio est hoc pacto, illa institutio non est laudanda, quae dominationem non rectam constitui . at Lacedaemoniorum institutio,& similis illi est luiiusmodi, ergo non est laudanda. Nam duplex imperium Philosophus ponit, ut antea vidimus, unum respectu liberorum,quo fit, ut liberi homines paterno gubernentur unperio,& bonum quaeratur eorum,qui parent,aut bonum commune: aliud est quodammodo herile, ut ita dicam, quo fit, ut omnia reserantur ad commodum dominatis, ct non siibditorum. Lacedaemonij igitur, cum dominari alijs velint,as vi,& armis, eos sibi ut seruos subigerrino habent rectam institutionem. Traeterea, non propter hoc ciuitas est felix existimanda, nequa legislator laudandus,quoad vincere docuerit,et finitimis domina-πιζhoc enim magnum continet nocumentum:nam manifestum quod

aduersius cmes,si poterit,id aget, O ciuitati suae quaeret dominari. de quo accusant Lacedaemon, Pausaniam regem, licet in tanta dignitate constitum. ecfame aliqua huiusmodi ratio,aut lea ciuilis,

nec utilis,nec uera:eadem enim optima priuatim et publice,legum latorem inducere oportet in animos hominum . Toc exercitatio re

rum belLearum ob id es meditanda, ut in servitutem adstant i merentes : sed primum,ne ipsi seruire alijs compedantur:dcinde,vν imperium quaerant gratia utilitatis Dbiectorinn, non ante omnium dominationem: tertio ut eis dominentur, qui seruire sunt digni.

Quarta ratio talis est, quod illa institutio non est laudanda,quae dominari docet, & alios superare, quia hoc potest ciuitati suae magnum detrimentum afferre. Nam poterit, quis hoc uti in ciues suos occupando rempublicam,& imperium sibi ui & armis uendicando, ut quidam ex antiquis feci se traduntur,qui,ut orator inquit,

Ii omnia

512쪽

omnia utra diurna, & humana everterunt,ut non solum

alijs, sed suis etiam esultatibus imperarent: quare illa

institutio,quae ciuitatem inducit,ut alijs dominetur,potest eidem ciuitati vehemεter nocere,quia perinde erit de uno cute respectu propriae ciuitatis,ut de ciu itate r spectu aliorum . nam si una ciuitas hunc finem sibi proponit,ut aliis dominetur, unus ciuis occasionem nactus sibi proponere potest similem fine, ut reliquos ciues sebiiciat, ac eis dominetur.Concludit ergo,quod talis institutio,& quaecunque similis illi, si recte iudicare velimus, neq; utilis est,nec cili ilis,nec vera. nov.n .instruendi sunt ciues,ut vi,& armis compellant homines ad se nitutem, praesertim immerentes. Quod autem oporteat legislatorem Audere magis, ut ordinario sua O circa res bellicas,se circa aliam institutionem ad otium Oad pacon referatur, facta crete sermonibus attestantur: nam ple seque talium riuitatum,belium gerentes conseruantur, sed cum dominationem adeptae sunt,destruuntur, syledorem.naseluti ferrum,

Per pacem amittunt: causa huius est legum posito qui non ita impituit,ut in Ocio stare posivit. Declarat nunc philosephus conclusionem,& sententiam supra allatam contra institutionem Lacedaemoniorum, & aliorum eiusdem generis experientia multarum ciuitatum, quae omnes sitos conatus ad bellum VertentA, posteaquam adeptae iunt imperium, corruerunt, quia praeter artem bellicam non habebant virtutes, quibus in pace bene rempublicam gererent, ac si semam, & stabilem redderent: itaque aut in se ipsas verterunt arma, quod postea Romanis coligit,aut voluptatibus deditae sibi ipsis exitium peperere. quare leguintatorum institutiones ad quietem, & tranquillitatem, ut ad ultimum finem optimae vitae humanae ciues sitos,&ciuitatem dirigere debent. Cum ergo idem sinis uideatur publice O priuatim hominibus ,

O eundem finem necesse esse sit uiro optimo, O optimae reipubliacae, nisHuna est oportere uirtutes eas ques ad Ocium spectant, illi

513쪽

IN POLIT.: ARIs T. LIB. VII. 2so sunt otem utiles ad Ocium se quietε virtutes, quarum opus est in ocio,o quaris tu negocis:oportet.n sua necessariorum nobis a esse,ut liceat in otio esse. quapropter temperatam esuitate esse ποντe ,ac fortemo patientem.nam ut est in prouerbio. ullum ociuis

est seruis: qui vera non possunt fortiser pericula subire, ferus sunt

inuadentium.fortitudine igitur O eostantia opus est ad negocium, philosephia uero,ad Ocium: temperantia O ιψιti in utraq; tempore, sed magis in pace ct ocio. nam bellum quide ipsum euit h mines esse lupos O temperatos: fortunae autem prosterae Ditis, ocium cum pace,petulantes magis facis. Multa igitur iustitia, utraque temperantia indigent hi qui in optimo fiatu constituti uidenturio in stultione omnium rerum,quae beatos facere putantur:ueluti si qui sunt cur poetae tradunt9 in beatorum insulis, maxima .n.hi philosephia,ct temperantia, O iustitia, indigerent, quaruo magis ocis sunt in abundantia talium bonorum.

Tertia est pars huius capituli, in qua philosophus posteaquam ostendit selicitatem, & optimae vitae finem consistere in operatione contemplativa, & improbauit eorum sententiam, qui selicitatem in potentia bellica, S amplitudine imperii ponere videbantur, nunc ostendit quod oportet unumquemque ciuem optimum, & Optimam ciuitatem, atque felicem habere omnes virtutes tam activas, quam speculatiuas . Probatur, quia oportet,vi habeant omnes virtutes, quae ordinantur ad Contemplationem, & tranquillitatem mentis: sed tam activae, quam speculatiuae sunt huiusnodi: ergo oportet ciuitatem optimam, & quemlibet ciuem optimum , atque felicem habere tam activas, quam speculativas virtutes: maior est clara ex antea dictis, quibus ostensum est,ultimum finem humanum, ad quem omnes nostrae exercitationes ordinantur, positum esse in contemplatione , & tranquillitate mentis: minor quoque parum indiget declaratione: dictum est enim saepius,& indecimo Ethicorum, & in hoc septimo libro, quod negocium gratia est ocij, idest tranquillae contemplationis : quare tam virtutes activae, quam non activae ordinantur Omnes ad quietem,& tranquillitatem mentis, &

514쪽

patet conclusio,quod ciuitati,& citilibet ciui seliei mactauas,quam speculativas virtutes adesse oportet. nam contemplativae videntur praesiipponere activas, quia simas est cotemplatio respectu activarum operationum oportet praeexistere,quae sunt ad finem. Eandem nisi nem, id est eundem terminum, & finem. Patientem. i. constantem. In Optimosam dest in magna,aut summa promeritater non. n. cuiusuis est hominis,ut in qudito philosoplius inquit,prosperitatem serre. a igituν de causa beatam, Ostisdissem futuram esui temhu vorteat praedita esse virtutibuπ,manifestum est. turpe enim est, non poste sivi bonis di sed in negociis quidem se bello, viros strabos

vaderit m octo autem, O pace miles. Quamobrem opor et, non quemadmodum Lacedaemoniorum ciuitas , virtutem exercere. illi

enim non eo ab aliis disserunt, quod non putent eadem maxim. b na quae cateri,sed eὸ quod prouenire ista existimant magis,per alia quam Ῥιrtutem . quoniam Hro maiora sunt haec bona ,quam ea quae risii , se fruitis eorum quam virtutum, O quia illius erati

m nifestum es ex hii. E a Concludendo philosophus dicit quod ex si pradictis

apparet, ciuitatem, quae sit latura felix, huiusmodi vi tutibus Indigere, ut illa, de qua saepe locuti sumus, tranqtiallitate fruatur.Turpe est enim praviare officium pro Di, ik itudiosi viri in bello, in pace autem vitam serui lem ducere, quo tempore homines possunt magis vacare operationibus mentis: Quod si hoc est,procul dubio ciuitas, quae est setura studiose, & felix, non debet tan- tu in se vertere ad virtutem, id est fortitudinem,& uirtutem bellicam,ut faciebant Lacedaemonii, sed maiora &nieliora complecti, &consequi, idest virtutes non λ- tum activas, sed etiam ad contemplationem pertinentes. nam Laced emonsi conueniunt in hoc cu ali)s,quod maxima hominis bona putant esse operationes secun dum virtutem, sed disserunt postea in eo, quia sibi persuadent,hoc fieri per unam virtutem bellicam. Nos autem exist unamus per virtutes morales,& activas venienuum ad sapientiam,& operationem ipsius, atque in ea, tanquam

515쪽

IN POLIT. ABIIT. LIB. VII. Est

tanquam in ultimo fine vitae humanae quiescendum censimus,cum huiusmodi bona per se maxime sint expetenda in vita humana,cetera propter illa. Et fruitio eorum,

quam tumulum. quidam exponiit,fruitio eorum bonorum,

videlicet contemplationis, est praestantior , ct maior, stvirtutum, scilicet moralium,vel activarum: alii di ne quod illa maiora bona sunt magis fruitio, ideit usus, &actus quam virtutum .i .habitus:quasi dicant,quod magis in usu,& actu consistunt,quam in habitu. omino autem O per quae id erit,utiq; considerandum: distam, migi supra dii Mentes,quod natura, ct more, O ratione imdigemus: ex his autem quales aliquos nazura Uae oportet,determia nauim . stat Mιdere,utrum ratione prius m moribus sit erudiatio facienda : haec enim simul concordare debent optima con sedatione contingit enim, tionem aberrare ab Optima Fuppositione,

similes per mores duci. Hoc est tertium capitulum huius tractatus, in quo philosophus docet, quonam pacto, S per quae ciues bo- ni & studiosi fieri possimi: idem propoluerat antea: sed quia ratio horum sumenda erat ex cognitione uli innis humani, ideo donsiderationein secit de eo, paulo ante, ut uidimns,& de eo disieruit: denique sitam seniatentiam aperuit proponens ipsum tanquam signum, quod ciues , Ac esultates recte se habentes intuean-xur , & quantum in eis est consequi studeant .,Hoc ergo constituto videamus, quae nam sint media, quibus ciues studiosi essiciantur. Diuiditur autem hoc capitulum in nollem partes, quae suis locis declarabuntur: in prima igitur parte philosophiis resumit illa tria, vide

Iicet, naturam, morem, ration m. Deanatura autem

satis sussicienter dictum est antea a philosopho, cum o flendit, quales oportebat ese natura, & cuius compleaxionis , & aptitudinis naturalis ad virtutes suscipiendas eos, qui futuri essent ciues in Optima ciuitate. Relinquitur nunc, ut consideremus rationem, & mor in ,

id est,utrum prius instruendi sint secundum rationem &mentem,qui futuri sunt studiosi: an secundam morem,

516쪽

& appetitum sensitiuum . Uerum oportet ista duo sibi

inuicem correspondere , ut rectar rationi coniungatur bona cossietudo, & ratio appetitum sibi obsequente reddat: hoc. n.pacto erit concordia bona: nam mala esset concordia, si ratio a mala consaetudine traheretur , &' peruerteretur naturalis ordo. Quare curandum est, ut

principium sumatur bonum,& quod prius natum est perfici, prius perficiatur. Contingit enim aliquando , dicit phil' plius , rationem aberrare ab optima suppositione, videlicet non supponendo bonum, vel optimum finem, Sc duci per mores similes aberrantes,quo fit coco dia mala: oportet igitur, ut conueniant bona conco dia,idest, ut bona cosietudo coniungatur rectar rationi. Clarum est hoc , primum quidem quemadmodum in aliis , quod

generatis est a principis, O finis a principio aliquo alterius finis,

vatis autem nobis, mens naturae finis: quare ad haec generati nem,ct morum institutionem parare oportet.

Secunda est pars capituli, in qua philosophus declarat ordinem,quem sequi debet institutio legum latoris,& ostendit. quam sequendo viam generationi prius curandum est de dispositione corporis,quam animali& appetitus irrationalis, priusquam intellectus, & mentis: 'indit m Via' generation,i in omnibus,in quibus est aliquis finis, prius incipiendum est ab illis, quae sunt gratia illius: deinde perueniendum ad ipsum finem.Verum in praesentia patet, quod corpus est propter anima,& appetitus irrationalis ob rationem, & intellectum in actu : ergo incipiendum est a corpore, pergendo ad ani- . mam,& ab ipso appetitu ad mentem, & rationem. patet talis ordo ex his,quq simi secundum naturam,vel artem

quod generatio incipit ab aliquo imperfecto,& terminatur in aliquod persectum in genere sito, vel in finem illius generationis,ut in aedificatione domus perspici potest. Quare in homine'instruendo incipiendum est, ab imperfecto , idesta dispositione corporis, & ab institutione appetitus sensitivi: & demum veniendum ad mentem,& intellectum in actu, qui in humanis operationibus

517쪽

1M POLIT. ARIs T. LIB. VII. x sabus est finis,ad quem ordinantur,& terminantur pr c dentia.Generatio est a principio, id est incipit ab aliquo principio imperfecto,ut fit in aedificatione domus. Quod si erit continuatio,semper illud, quod pr cedit erit primcipium sequentis operationis i quo usq; ad ultimum te minum accedatur. Quare ad hae,idest oportet, ut institolio,& studium circa mores ordinetur ad rationem,& intellectum,ut ad finem: intellectum inquam actu, & pe sectum in tali genere, ut antea diximus. Deinde,ut anima,ci corpus duo sumsita quoq; duas esse vide-

uν animae partes , unam irrationalem, alteram qua habet rari nem,habitus quoq; earum duos,quarum altera est apperitus, ab se mens. y autem corpus in generatione antecedit animam, sic pres irratismalis antecedit eam partem quae rationem habet. pares

id in pueris,quibus statim ira, voluntas ct concuEificentia ex pis; at ratio,et mens procedente aetate,in illis fieri natae sunt. Quae propter corporis ciιram neces e LI priis fusilere, quam animae:

deinde appetitus. curam tamen appetitu gratia menιis : curam vero corporisin animae gratia.

Eandem sentetiam declarat hoc pacto: in institutione humana incipiundum est a prioribus secundum viam generationis: sed corpus est huiusinodi respectu animet,& appetitus respectu intellectus, & rationis: ergo sicut incipiendum est a corpore pergendo ad animam: sic tiam ab appetitu pergendo ad ratione,& mentem : istarum autem duarum potentiarum, scilicet appetitus sensitivi, & mentis duo sint habitus, qui ipsas perficiunt, videlicet ipsius appetitus est virtus moralis, mentis Vero intellectiva virtus: veru sicut corpus secundum viam generationis praecedit animam, ita appetitus irrationa lis praecedit intellectum seu rationem in actu. Hoc apparet in pueris, quia in illis appetitus irascibilis, & c cupiscibilis,ut exponit Albertus, maxime viget, quin etiam voluntas,quae est appetitus rationalis, plerunctuς in pueris, &uiuentibus secundum animi perturbationem traditur ab appetitu sensitivo.Vincit autem interdum appetitus in hominibus voluntatem: interdum ii

518쪽

illsi,ut philosophus dicit in tertio de anima: viget ergo in pueris uehementer irascibilis & cocupiscibilis. Mens

aut S ratio procedente tempore magis vigent, nisi malis habitibus obuiantur. Sic igitur patet quod uia gen rationis irrationalis potentia praecedit intellectum in actu,non aut praecedit nobilitate & prioritate perfectionis. Quod si via generationis praecedit,ut diximus, incipiendum est ab ipsus cura, ct dispositione: cura tamen corporis suscipienda est gratia animi, & appetitus gratia rationis & mentis: ad cuius persectionem sunt operationes antecedentes, tanquam ad ultimum earum finem

ut apparet ex dictis philosophi) ordinande. Notadum,

quod sunt non nulli,qui in ordine doctrinae prius a speculat suis quam a moralibus incipiendum putant. philosophus hoc in loco cum prius ab institutione appetitus,

quam mentis incipiendum este ostendat, velle videtur, ut a doctrina virtutum moralium,quae appetitum,priui quam a speculati uis,quae mentem prςficiunt, initium si matur,& curam appetitus gratia mentis suseipiendam, dicit : quasi velit ut discamus primum affectus nostros Per VIrtut s morales comprimere, deinde sedatis perturbationibus gradatim ad habitus speculati uos , & omnino ad contemplationem,tanquam ad ultimum finem operationum nostrarum,accedamus. Notadum,quod philosophus affert diuisionem potentiarum animar,videlicet unam irrationalem , alteram rationalem, quarum

quidem potentiarum altera appetitus, scili cet iensitiuus: altera mens dicitur. Duos quoque habitus talium potentiarum esse dicit, scilicet perfecti uos, intelligendo per talas habitus virtutem moralem, & intellecti-uam,sicut. in fine primi Ethicorum latissime declarauit. Si ergo ab initio prouidendum ea a ligis positore , ut optinue

sint corpora eorum qui educantur, primo quidem circa coniugia prouidere debet, qua aetate,'curi οὐ σι Ientes sunt in matrimonium estpulandi. Hoc autem instituere o ortet hane foci

ratem, O legis positorem inspiciendo ad lysios , ct ad rutae tempus , u3 atatibus in idem temporis concurrant, nec discrepet o

519쪽

I N POLIT. A R I sΤ.τLIB. VII. onendi potentia. Vivo autem generare adhuc ire ipsa concipere non possit, vel muliere crudem ad concrite

dum apta in xir ipse non possit, lisei ac dycordiae interiem Tertia est pars capituli , in qua philosophus ostendit

oportere legis latorem primum afferre ea quae pertinad bonam dispositionem corporum, quae sent ut instrumenta anime. δἰ potentiarum Wiu menta sunt aptiora, tanto anima potest melius ope ut Cytharedus cum cythara habet bonam, potest b . onerationes producere. Itaque si oportet ut antea di- ωim suit homines aptos esse natura, aptitudo Vero multum prouenit ex bona complexione & temperamento Isertimetorum corporis, bona autem complexio & dispo-stio corporum multum ab initio prouenit ex bona dis spositione generantium in actu, quae fit per coniunci nem uxoris & viri congruo tempore, & congruis circumstantiis seruatis,proculdubio prima nostra consideratio esse debet circa coniugium et ut quantum ex parte proficere possimus, ad bonam complex1one & dimotionem Corporum conferamus. ostendit igitur philosophus Quod in elate congrua fieri coniugium debet pluribus rationibus. Coniugium ea artate constitui debet , qua vir generare &VXor concipere congrue potest: non quacunque aetate hoc fit, sed m aetate congrua & determinata, ergo in aetate congrua & determinata debet

coniuguim Cri. patri ratio, quia si

in aetatibus, ut altera pars generare posset, altera non concipere, vel contra, tunc frustra talis copulatio sacta videretur. Praeterea fugienda est causa litis discordiae in ipso coniugio. atque ideo statuenda est aetas uxori Sc viro correspondens, ut Incipiant dare operam generationi tempore utrisque congruo , S I quoque si ceptionem est i ciendum: oportet se. rum ne rumis distent ab atate parentum:

bus gratia referre usta possinthnec rarentes stri alumenta prasto.

520쪽

ut neque distent nantium ab aetate paterna ne enimi proxime accedant ad eam, statuendum est tempus congruum , quo mas, & Gmina matrimonio coniunaantur

rit primum est, ergo & secundum. Patet tam si

mr η in es t cessaret ossicium, quod est i

beris in parentes, & parentibus in liberos: sin vero nimia propinquitas, cessaret reuerentia filiorum erila pad ertia ratio sumitur ex antedictis. Nam si curandum est quantum Opera nostra conferre potest, ut corpost z.ς-ntur 'pta,ad exercendas operationes secundum amperium animae, & potentias eius, quae imperare debent,curandum est quom, ut mas,& tamina eongrua, &determinata state matrimonio coniungantur at Dri

cenda corpora temperata, & apta ad obsequium animae.

ii . 'μ debent,re est est pata apituli , in qua philosophus postea-giam docuit ouod statuenda est aetas conrugha

latore, nunc declarat, quaenam sit illa aetas congrua ina

trimoni quasi sebit vicem Iegis lato atoue ostendit, quod terminus generandi in mastulis iue an