Donati Acciaioli In Aristotelis libros octo Politicorum commentarii, nunc primùm in lucem editi. Index rerum, & verborum memorabilium

531쪽

FLORENTINI IN VIII. POLITI CORVM

ARISTOTELI s.

Explanatio.

r α ar radio V o D igitur a leto positore maxime intemdendum sit circa dissiplinam iuuentuti nemo utique dubitabit: nam id quidem neglectim in esultatibus,affert reipublica detrimentum. oportet enim ad singula gubernaudi genera disciplinam accommodari: mos uniuscuiusque reipublicae proprius: ct eo Deus: Iemare rempublicam , O ab initio constituere. ceu popul vis mos,populinem: O paucorum potentiae accommodatus mos ea, quae consistit in paucorum gubernationes per autem melior mos, causa est melioris reipublicae.Praeterea in cunctis facultatibuι Oartibus sunt quaedam, ad quae praeerudiri oportet, O assuefieri ad earum opera: itaque manifestum est, quod O ad uirtutis actiones .HIc est octauus,& vltimus liber Politicorum, in quo philo sophus,posteaq de coniugio egit,& ostendit, quo instituendi sunt fili j usq; ad septennium : nunc docere intendit,quibus disciplini instituendi sint in sequentibus statim annis siuccessiue,videlicet in adolescentia & iuuentute. Diuiditur autem hic liber in duo, tractatus : in primo ostendit,quod oportet legis latore clirare ut adolescentes erudiantur,& quaerit qua disciplina instituendi sunt, asserendo disciplinas, quibus pueri erudiri cosueueriint: & virum sint in irati sica erudiendi: in secundo quasi in specie tractare videtur de ipsa musica,& instrq mentis,& parpibus eius.

Primui

532쪽

Primus tractatita diuiditur in duo capitula: in primo docet, quod oportet legis latorem prouidere, quibus disciplini, sint instituendi adolescentes: in secundo quaerit, vel ostendit,quibus de causis musicam discere eos oportet.Primitin capitulum diuiditur in quatuor partes, quae suis locis declarabuntur. In prima igitur parte philosophus ostendit, id qu d primum quaerebatur in fine antecedentis libri,& declarat,quod oportet legis latorem curam suscipere de instituendis adolescentibus: &hoc probat duabus rationibus,prima est haec. Illius rei debet conditor legum cogitatione suscipere, qua omis. si magnum sequitur detrimentum reipublicae: sed eruditio iuuentutis,uel adolescentum est huiusmodi, ergo talis institutionis debet legum lator magna cogitationem suscipere.Patet ratio,quia si negligatur eruditio iuuentutis, male cum republica agitur: nam quales volumus ee respublicas,tales oportet esse eruditiones: adeo enim respublica pedere videtur ex disciplina adolescentum vel iuuenum,ut ex meliore institutione melior atque melior euadat ipsa respublica. Praeterea. Secunda

est ratio. Sicut fit in alijs artibus & scienti js, ita fieri debet in virtutibus ciuilibus,& in seientia gubernandi republicam: sed in alijs ita si,quod oportet, ut praecedat aliqua praeuia dispositio, vel eruditio & asilefactio, ita Sin hac ciuili necessario requiritur praeuia institutio

iuuenum,ut bene instituti accedant postea ad gubernandum rempublicam. nam quae Oportet postea quam didiceri natis facere,ea faciendo ad discimus, ceu cvthara pulsando cytharedi fiunt.Unde legumlatores assuefaciendo ciues, bonos efficiunt, ut inquit philo phus in secundo Ethicorum . quare institutio iuuenum bene & diligenter facienda est,ut patet: & hoc prouidendum a legum latore. cum uero unus sit finis totius esuitatis,elarum est Oportere disciplinam quoque esse unam O eandem Mnxuum, O huius curamese publicam innon priuatam: quemadmodum nune tin quisque curam habet suorum fliorumpri timetae, priuatam d

Diplinam

533쪽

POLIT. A RI s T. LIB. VIII. 16oseiplinam docens, prout ei uidetur: sed oportet publicorum publace exercitationem fieri.

Secunda est pars huiusmodi capituli, in qua philosophus posteaquam ostendit quod erudiri debent adolescentes,nunc ostendit quod erat secundo loco considerandum talem eruditionem unam & eandem omnium adolescentum esse debere, id est publicam atque communem,& hanc sententiam,probat tribus rationibus . Prima ratio est talis: quorum est unus & idem finis, eorum debet esse una & eadem disciplinar sed adolescentum, qui gubernationem reipublicae re suscipere debent, est unus & idem finis: ergo eorum debet este una atque eadem disciplina omnium, & non propria huius una, atq; alterius alia,& diuersa specie. Patet ratio, quia si finis est communis, & disciplina debet esse communis: Finis autem est communis, videlicet recta gubernatio, &ipsa felicita ciuitatis, quam intendere debent omnes ciues: ergo & disciplina debet esse publica, atque

communiS.

Et simul,non debet quidem quisiqua η eluis, se sui exisTimare ,

sed omnes, Gitatis: particula enim riuitatis unusquisque est,cura uero singularium particularum, respicere nata eLi ad curam totiue.

Secunda est ratio hoc pacto . Cura,& eruditio partis debet fieri respectu totius: sed unusquisq; ciuis est pars ciuitatis,ergo cura,& eruditio cuiuilibet ciuis debet fieri respectu ciuitatis,& eadem omnium esse debet. nam ut ciuitas tota disponitur ad bonam gubernationem, Rad communem felicitatem, ita cuiusque ciuis institutio& dispositio esse debet una atque eadem publica & communis,& no alia huius alia illius,& diitersa specie sicut nune fit dicit philosophus, ad libitum priuatorum. Laudari possunt in hoc Iarcedaemonii, nam plurimam circa povos diligentiam faciunt,ct quidem publice. uod igitur lege pronidendum sit circa disciplinam iuuentutis,o hoc publice facie

dum, patet. Praeterea probat eandem sententiam exemplo Lacedaemoniorum qui publice curabant,ut erudirentur ad O

534쪽

Iescentes. Hanc materia in tetigit philo phus in ultimo ethicorum, ubi questus est, quod haec cu ra,qua nunc alteri negligebatur. In Lacedaemonioru inquit ciuitate vel sola, vel cum paucis cura publice videtur adhibita a legum latoribus circa educationem,& exercitia: in alijs vero ciuitatibus ista negleeta sunt,& vivit quis invi vult S ci clopum instar regens filios, & uxores: sed optimum foret, ut publice recteque cura adhiberetur, idq; facere poste. Quod si publice negligitur,vniculo; cura ce debet filios, S amicos ad virtute dirigere, vel salte id conari. suaenam diero ista sit disciplina, quomodo tradenda latere

non debet nam nunc quidem in ambiguo ex operibus est, non enim eadem omne et censent iuuentistem debere addi cere, neque ad Uriatem neque ad uitam optimam. neque con icuum est,utrum per intelligent: magis deceat,vel per animi morem.

Tertia est pars hu i iis capituli, in qua philosophus p steaqua ostendit, quod erudiendi sunt adolescetes, & publice prouidenduin,ut recta,& coi disciplina erudiantur nunc affert varias opiniones de ipsa: videlicet quale esse oportet quod erat tertio loco considerandum & demit soluit disti cultatem,que ex tali discrepatia, & varietate oriri videbatur. Dicit igitur,quod dubitatur de tali eruditione, luia nec eadem omnes censent iuuentute addiscere debere, neq; ad virtute,'neq; ad vita optima.i. neq; respectu virtutis, neq; respectu vitae optim , & eiusde infinis consequendi. Alij. n. in alijs,& diuersis ultimum finem humanti,& summu bonum ponunt. Nec constat,uel conuenit inter eos, utrum dirigedi sint adolescentes per Virtutes moru , an per virtutes intellectitias, & veru pex disciplina,qua pergitur ad artes utiles,& necessarias et qua pergitur ad virtute,vel qua pergitur ad superfluum& voluptuosum vivendi moduna. Na artes,quae dicuntur necessario,vel utiles ad comparandu victu,siint in promptu,& ante oculos nostros versantur,& conturbant nos, ne ulterius conlideremus et accedamus ad praeclariora,

& ideo multi evistimant, hanc disciplinam, qua utilitas cum paratur, esse perdiscenda : alii aliam atq; diuersam:

535쪽

IN POLIT. Avis T. LIB. VIII. 16 teli igitur unaquaeq; suos habeat sectatores, queritur nuc, quaenam sit sulcipienda,& maxime ex eo, quia pleriq; sequuntur illud ,quod primum ante oculos se se offert, id est alij utilem exercitationem, alij voluptuosam,ut diximus: pauci vero reperiuntur, qui obliti commodorum suorum,honestam praeclaramq, sequantur. Et eorum etiam, qui virtutem sequendam putant, alij aliam virtutis speciem eligunt, neq; eandem putant esse optimam,

S potissimam disciplinam .considerandum est igitur,quq nam sit accipienda,& eligenda.

Impedιmemorum quoque reste tu , considerationem discip lime conturbat: cum mani estum non sit, uirum accomodanda nostra Dexercitatio ad ea qua sunt utilia ad nitam, an ad ea quae tendunt ad uirtute an ad ea quae ad maiorem quod supersuumque pretιne 33 apparat :haec enim omnia patronos quosdam susceperere his quoque enae ad uirtutem tendunt inihil confessi m existit.etenim uirtutem non eandem omnes statim bonorozex quo fit, ut non ab re discordenticirca Egius exercitationem. Sentelia talis esse videtur,perturbamur et circa eam

disciplinam, liis est in proptu,&quasi ante pedes ex eo, quia statim nobis occurrit vivendi comoditas, S turbat nos,& trahit ad ea, quae utilitatem efficiunt I et ad ea quae ad maiorem quendamsuperfluum. i. ad ea,que pertinent ad superabundantia delitiarii,& externorum bonoru, & voluptuose in viii edi modu, ut Albertus,&quidam alij cxponunt : ex quibus Oibus supra allatis inferri potest, quod philosophus lagat utilia, honesta, & voluptaria sectindu diuersas opiniones illorii,& quasi dicat,alij utilem, alij

honesta per virtute vel moralem,vel intellectitia nivali j voluptuosam eligenda putant ronem vel exercitatione vivendi. Alci; ob tale diuersitate merito considerandumvr,omni studio,& diligentia adhibita, quona sit disciplina, & exercitatio, ad qua adolescetes coiter dirigantur. Quod igitur ex utilibus necessaria sint addisceda an estu est, Iiod aute no omnia,diuisis quidi quae liberalia sunt vera ab isti eratibus,patebit illa talia ee recipieda, qtus csi nulla sint, faciis

exocente non κtilis exerciti, operatore.xiti actu exercitia Putadum

536쪽

ars, disiciplina, quaecunq; corpue, aut animam, aut mensem liberi hominis, ad Hum, O opera virtutis inutilem reddunt. It O artes si . suacunq; deteritu disponunt corpus,ct euncta

mercenaria ea ercitia ordida nuncupamus: mentem enim occupe

tam, O vilem reddknt. Sunt etiam quaedam ex liberalibus siem σνi,quo se ad aliquid disicere,honestumsit, penitus vero sese illis tradere,ae ad extremum usique prosequi velle , nocumentis illis quaeJupra diximus obnoxios facit.Sed refert plurimum,cuius graria quis agat, ,el discat: nam si gratia sui, vel amicorum,vel propter virtutem,no est illiberale,qui vero idipsum agit propter alios, sepe utis uidebitur illiberaliter,ac sordide agere.disciplinae igitur istae de quibus diximus, ad utrans partem se habent.

Soluit dissicultatem, quae oriebatur ex discrepantia sententiarum,& ostendit,quod ex utilibus discenda sent. ea, quae sunt necessaria,& libero homine digna: fugienda vero sunt illa, quae serdida sunt, & corpus inquinant& animum ineptum reddunt ad usirin virtutis non enim ij et futuri sunt ciues in optima republica, sordidis exercitiis erudiri debent, sed liberalibus. intelligendum est tamen,quod sunt facultates qu dam liberales, in quibus perseuerandum dicit philosophus usiq; ad aliquem te minum,& non omnino consumenda est stas in eis,& hoe intelligitur de illis facultatibus, quae ad alias excellentiores ordinantur, & non intelligitur de praeclarissimis habitibus mentis, in quibus philosophus dixit elle pertas endum, tanquam in ultimo, & sit premo fine humanarum exercitationum. Sunt igitur quaedam facultates liberales, in quibus si usu; ad aliquem terminum persistamus, disponunt nos d finem ultimum consequendum: si Vero nimium,tunc mentem occupant, ne ad praeclariora possimus accedere. Verum magni interest, cuius gratia,

suscipiantur huiusmodi exercitationes, an gratia sui, &animi excole di causa, an gratia lucri,& comodi alicuius consequedi. Primo. n. modo non est exercitiu illiberale: secundo modo sbrdidum,vel quod amodo seruile est exifimandum: S hoc Lepe dicit philosephus,quia secunduexpositionem Sancti Thomae,contingere potest, ut Ope

537쪽

IN POLIT. ARI s T. LI R. VIII. 161rans respectu aliorum,& propter alios ex aliqua conii

nienti causa non sordid ,aut illiberaliter agat: nam ad

utrunq; sunt huiusmodi disciplinae , dicit philosophus, quia illis liberaliter,& no liberaliter uti posse videntur

nomines eis dediti, prout cuiusq; ingenium, & intentio

est ad finem,gratia cuius tales facultates exercent. Sunt autem fere quatuor, qua disicere iuuenes consueuerunt, Ita eras, gynmasticam, missam. addunt uera quartum quidam, fg randι peritiam. Literas quidem, O figurationem, tanquam utiles, ac ualde ea pedientes ad uitam: gymnasicam, tanqκam pertinen tem ad fortitudinem.

Quarta est pars capituli, in qua philosephus ostendit,q sint illae disciplinae, quibus publice erudiendi sunt iuuenes,qui futuri sunt ciues studiosi in re p. optima,& plara considerat: sed primum affert quattuor disciplinas gramaticam, seu literaturam, gymnastica, musica, atq; pietura,& tribuit unicuiq; id quod sibi conuenit. literaturam atq; picturam vult esse utiles ad operationes vitae humane:gymnastica conferre dicit ad sortitudinem,uel robur iuuenu : de musica vero cosiderare oportet inserius, quomodo sese habeat ad hoc nostrsi propositis, quia ambigitur, utilitatis, ne sit, an alicuius alterius gratia P disceda.

De musica verὸ ambigitur iam: na nune plurimi quidem, voluptatis gratia iliam ad diseunt. veteres aut inter disciplinas eam collocauerunt,ex eo quod natura quaris cut spe dictum est non solum in negocio recte,vertimetiam in octo laudabiliter pse diersari. Hoc. n.principium es omni xt rursus de illo dicemus. I. i. viros opus est, agis aut expetendum est ocium. nec id qxidem in loco: nasic necesse foret iocin gesnem xitae: quid .i. in I i ille: m Sisq; in negociis hicndi: m est ioco: nam qui laboran: indigeri relaxatione, O huius gratia est iocus negetia Mero sint i 'im labore,

538쪽

est, quam non cum dolore sed cum uoluptate esse omnes putant. Hac tamen uoluptatem non eande omnes psiserunt,sed secunda se unus qui , secundu habitumetuum: optimis tamen optimam,o eam qua sit ab honestissim io. Itaque manifestu est. quod oportet ad ocium 'quoque degendum addiscere quaedam, ct erudiri: ct b, eruditiones O di ciplinas , sui ipsarum esse gratia: illas uero quae ad ne

gocium,tanquam necessariis. O gratia aliorum.

Quaerit igitur philoiophus de ipsa musica, & ostendit q idd pleriq; gratia voluptatis eam addis t. At veteres inquit collocarunt eam in numero disciplinarum, ex quo patet, quod illa habet etiam eruditione libero dignam ,& confert ad relaxationem hominis vi uentis in

octo contemplativo. Nam est negocium,quo vertimur ad externa, est ocium, quo vertimur ad operationem internam: ocium in qua contemplativum, de quo locutus

est antea, cum declarauit tale ocium esse finem negocij. Concluditur ergo , quod musica est disti plina liberalisperdiscenda, non tam gratia percipiendae recreationis in negocio, tuam ad laudabiliter se habe dum in octo,&tranquillitate mentis contemplantis. Notandum, quod duplex est ocium quantum ad hoc propositum pertinet, unum quod est cellatio quaeda a labore de quo loquitur philosophus in x. ethicorum, cum dicit, ludd cessatio est propter operatione: talem.ocium non est finis, sed ordinatur ad negocmin,& ad ipsim actionem: na cum homo defatigatur in rebus agendis, fit sepe intermissio queda, ut possint resumi u ires ad operandum : & talis inter capedo non est dormitio, neq; inertia quardam et sed relaxa tio veluti medicina sibi euans illud, quod defatigarum cst in agendo, ut alacrius redire possit ad operandum, cui iocus moderatus atq; honestus,& facetiar quaedam accommodantur,quibus natura nostra recreatur. Aliud est ocium quod est negocii finis. i. contemplatiuum ocium: negociamur. n. ut ociemur. Tale aut est, de quo in x.cthi corri& in antecedenti libro latissime est loquutus philosophus, tu speculatione quide coniunctu,quod trahit secum sinania, & honestissima voluptate: no. n. inerti e d

539쪽

IN POLIT. ARII T. I IB. VIII. 1 63diti sunt in tali octo constituti, sed tranquillae operationi, cui quidem conferre videtur nuisica, ut liberali quaedam disciplina pertinens non ad lucrum, aut ad aliquod bonum ex rnum consequendum , sed ad cultum animi. Cotinet enim in se aliquam speculationem cum laudabili iucunditate coniunctam, qua natura humana .recreatur: recreata vero maiora deinde ags reditur contemplando: sit enim intermisso quaedam a speculatione interdum, quia instrumenta defatigantur,& non semper possimi hom ines speculari. Si igitur nati sica nos reddit aptiores ad degendam vitam in octo cotemplativo , ut diximus, merito inter disciplinas ponitur a philosopho,& ut quidam exponiit, cessatio ab activa operatione est ad negocium. Cessatio quoq; a contemplativa operatione est ad ocium contemplativum ordinata. i. t melius possi inus in octo cotemplativo operari. Tali igitur cessationi ab ipsa contemplatione dicunt quida accommodatam cile musicam,ut tali iucunditate recreati m

lius deinde ea, q altiora sint speculari possimus,& ideo addiscendam aiunt. Quidam etiam volunt, musicam inter disciplinas e se locandam, qu ia ipsa, & eius concentusn proportiones praebent nobis specula di materiam libem homine dignam . Quicquid si, inferri potest, quod musica non gratia utilitatis, aut ne cossitatis circa externa bona, sed cultus animi & sui ipsius gratia quaerenda est, ut deinceps latius ostendet philosophus. Hoc enim Irincipium, id est haec natura: Dixit enim supra ex Co , quod natu ra quaerit, ideo dicit, haec natura , scilicet humana est principium omnium, scilicet operationum , quae fiunt ab homine. Est enim in homine principium sponte agendi, & homo ad ocium,scilicet contemplatiuum, & negocium est aptus. De illo,id est de illa natura . Quidam exponunt quod principium omnium, id

est speculatio primi intelligibilis rationem principij habet in ipsis operabilibus. Est enim ultimus finis humanarum operationum, de sententia philosophi, ut dictuin est prius.

540쪽

DONATI ACCIA Io I rQuapropter o musicam antiqui inter disciplinas collocauere , non tanquam rem necessariam : nihil enim habet tale, neque tanquam utile=m,ut Iterae ad lucrum,ct ad rem familiarem,et ad disciplinam,ct ad ciuiles actiones quamplurimas. Videtur quoq; sexurandi peritia,utilo esse,ad Haicandum melius artificum opera, neq; ut gymnastica,ad sanitatem O robur. nullum.n. horum videmtu ex musica feri. restat ergo,quod ad degendi. in octo ad quod apparet adhiberi,qui eam inducunt: eos n.quibtu putant vita δε-gendum esse ingenuorum hominum in ea inqituunt. Quapropter Homerus O in poemate suo ita inquissed quale est uocari ad mensam opipare paratam deinde nominans quosdam alios, subdaeo accersunt cantorem qui omnes demulceat. Ft alio in loco ait m sses, optimam se degendi rationem, quando laetis hominibus conuitia audiunt cantorem sedentes per ordinem. quod igitur sit disciplina qua dam, quam non ut utilem,neque ut necessariam, docendisns

filii, sed νι liberalem O honestam,maniferium est . Vtrum autem una sis numero,an plures,o quoiam Uiae, O quomodo, posterius dicetur. nunc autem id pramistum sit, quod apud antiquos sit te Himonium ex his disciplinis,quas diximus: musica Eiam hoc ma-nfectat. Ostendit philosophus, mu sicam non es e habenda aut discendam, ut distiplinam utilem, aut necessariam. Nam illa disciplina non est dicenda utilis, aut necessaria, quae est gratia sui,& non alicuius boni externi consequendi,& musica est huiusmodi,ergo &c. patet ratio, luia ad degendum in octo contemplativo est accommodata mus,ca,& non pertinet ad lucrum,& ad rem familiarem,& ciuiles actiones, ut litteratura, vel ad iudicandum opera artificum, ut pictura, vel ad sanitatem & robur, Vt gymnastica: patet hoc etiam auctoritate & testimonio Homeri. quare musica sui pratia,& non externorum bonorum dicitur esse disciplina. In ea instituunt. Quasi in ea faciendam putat ingenuorum hominum exercitationem.

Habemus testimonium, scilicet,quod si ex his disciplinis aliquae sunt necessariae, aut gratia externorum bonorum:

aliqua etiam ut musica est gratia sui ipsius. adhue etiam de γtilibus, quod aliqua disiere pueros oportet,