장음표시 사용
91쪽
in tres partes. In prima tractat de prima specie pecuniariae facultatis quantum ad usti m. In secunda tractat de secunda specie, scilicet de nummularia,in quantum ad usum ipsius, & diuidit eam in plures partes. In tertia docet modum habendi pecunias & affert quaedam documenta. In prima igitur proponit intentione suam. Deinde diuidit facultatem acquirendi, quae est genus,&videtur sumere facultatem acquirendi victum& facultatem pecuniariam secundum eam partem, quae est a comodata rei familiari,simul relinquendo alteram partem sibi oppositam, scilicet nummulariam, de qua tractabit in sequenti parte immediate. Dicit igitur quod primae partes talis facultatis scilicet pecuniae necessaris
ad usum sunt eae: quod oportet comparare animalia,ut boues,equos, 5c alia huiusinodi: atque considerandum, vi sint optima in genere suo. Sed ipsius agriculturae cura habenda est, tum apum,& aliarum rerum, quae nobis sunt datae a natura ut nutriamur, ut in oeconomicis etiaostendit philosophus, secundum naturam potissimum, inquit, est agricultura. Sunt autem circa acquirendum, id est sunt autem pecuniariae. Propriae acquisitimis, id est po-cuniariae facultatis accommodatae rei familiari, videlicet pecuniariae domestice & pertinentis ad rem familiarem. Primae', scilicet in genere. Eius veria quae per translationem dicitur, potissima pars es mereatura, ct huius partes tres,nauigatio, deuictio, negociatio. disserant autem hae inter se, cum alia securis sint, alia fructuosiora. Secunda pars est foeneratio. Tertia mercenaria,O huismodi alia illium artium, alia sine arte solo eorpore ministrante est.Et quarta aequirendi θecies media inter hane o primam chabet. n. pasexem eius quae est secundum naturam,o partem eius quae per rean
sationem dieitu6 O est in iis omnibus quae a reo O ab ijs quae serrae fiunt, non a structibus , sed utilibus: ceu bl a caedua, ct
primi metallica: hae rusus multas eomplectitur partes nam mul rae sunt ex terr metaturum steries. De singulis horum in gen
re dictum est nune, in specie vero de his dicere γtile quidem firet ad opera conficienda , Ied graue nimis in his edocendis persistere.
92쪽
rant enim operationes ilia artifici Fimae, in quibuε minimum ea fortunae: istae sordidistimae, in quibus maxime inquinatur corpus: istae seruilissimae , in quibus corporis eri Uus plurimam: illae Moignobilis imae; in quibus minimum requirritur virtutis.
Secunda est pars huius capituli in qua docet de ijs, quae sint ad usum secundae speciei pecuniariae, cui
tribuit tres partes, Icilicet mercatoriam: sceneratoriam: mercenariam . Mercatoriam vero diuidit in tres species, nauigationem: deuictionem per terram : negotiationem assisleutem in . eodem loco, quae sunt tria membra sub genere ipsus mercatoriae, quae mercatoria prima est pars nummulariae facultatis. Secunda foeneratoria, valde vituperanda. Tertia est mercenaria.
Est & alia quarta species quasi mixta quaedam consistens inter nummulariam & acquisitiuam, siue pecuniariam familiarem, quae dici potest metallica, quia est ex ijs,
quae sunt a terra, & licet non capiatur ab his alimentum immediate, ut a frugibus, tamen habent haec aliquem usum utilem mediate, quia per commutationem sunt utilia, cum sint naturalia. Vnde philosophus in libro oeconomices, secundo inquit loco,quae sunt a terra, ceu metallorum , aut si qua alia huiusnodi. Posth qc philosophus comparare videtur operationes ista rum facultatum, declarando quod alie sunt artificiosis. sin q,&c. & sunt fabrorum artes,alis sordidissimς sunt, in quibus maxime inquinatur corpus, & tamen aliqua
industria in senii adhibetur in ijs : vilissimae autem , in quibus plurimum corporis est opus, industri 3 vero parum,ut sunt baiuli, & alij huius in i . Ignobilissimoin quibus parum corporis & minus industrie, ut patet in
textu . Sunt enim, sunt autem.
Cum xero fit a quibusdam de his scriptu , ut a Charete Paris, O Apollodoro Lemnio de exitu agrorum tam nudorum qream cora torum: O similiter ab aliis de aliis e ea quidem ceui cura eAJ. pracepta consideret . Etiam quaedam a frugi patribuι familias diacta colligere vorte per qua consecuti sunt dialitas,qui acquir
re studuerunt. Fale est illud Thalnis Milesii cid enim consideratis
93쪽
ratis quadam est ad acquirendum sed illi quidem attritatu propter sapientiam: contingereq; potest, cum sit xniuersalereram enim obiiceretur siti philosophiae Hudium,propter inopiam,quasi inutiale ct insinctuoseum rosi exisse illum erunt per astrologiam olia
rum ubertatem futtiram. Cumque coegisset pauxilium pecuni rum, me adhuc vigente emptionem oleae fecisse in Mileto, O in Chio,pro paruo admodum precio, vote nemine plus offerent'aserasq; dedisse. Cum isaq; postea temptu venisci multis subito quaerentibus vendidisse oleum quanti ipse voluit, ac magnam vim p
cuniariam inde super lucratur ostendisse amicis,perfacile esteph losephis ditari, si ,eliant: sed hoc non est istis curae. Thales igitur in hunc modum dicitur scientiam siuam ostendis. Est autem quemadmodia diximus9 -iuersalis hic quaerendi modus, si quis
possit isti vcnditionem comparare . quapropter cιMirates quadam hunc faciunt quaesium , eum indigent pecuniis: γenditionem enim sibi soli reseruant. In Sicilia quidam cum apud eum pecunia reposita est et,quicquid erat ferri, ex ferrariis emite postea γ τὸ mercatoribus illuc accedentibus mendebas Iolus , non magnum excesum preci, faciens , sed tamen ita ut pro quinquaginta tale iis, centum conficeret. hoc irassentiens Dionysius,pecunias P dem illii it efferre, sed amplius Syracusis morari νemit, πr qκiquastus reperisset ipsius rebuι inutiles. Iste vidit aliquid tale quale Thales viderat, atque hoc idem: uterque enim sibi soli venditionem comparauis. Vtile etiam erit videre hac in republica . nam esultates pecuniis indigentio huiu)mοai quastibus,quem modum domus , sed O magis: quamobarem 3n republica quidam
bule soli pam intendunt. Haec est tertia pars capituli in qua philosophus videtur afferre quedam documenta,pertinentia ad has facultates. Et primum dicit de prima,quae est agri cultura, de qua & Cares & Apollodorus scripsere, a quibus accipi posIunt documeta,& hoc dixit, ut intelligamus has esse subministrantes facultates gubernatori reipublicae. Sed oportet patrem familias habere huiusnodi praecepta. Affert autem philosi,phus exempla quaedam Thaletis Milesii, & cuiusdam in Sicilia commorantis, ut patet in textu. Praecepta etiam quadam siregi patri Virilias id est adhuc
94쪽
adhue aute dicta sunt sparsim, per quae adepti sint quidam pecunijs intendentes. Dicit autem primo, quod sunt scripta, deinde dicta circa hanc materiam, ut patet in textu. meis id est cuncta haec utilia sunt pecuniariae intendentibus, Emptionem oleae, id est conduxisse officinas olivarum,seu in quibus exprimitur oleum , emine plus offerente. idest nemine adeunte,vel aduertente, Vendidisse oleum, idest collocasse officinas ubi fiebat oleum. Vidimus igitur in hoc capitulo breuiter ea quae dixit philosophus. Vt autem melius & apertius percipiantur, t Iem facere possumus diuisionem. Domus constituitur, ex qdattuor partibus, tribus videlicet essentialibus, ut societate dominica,coniugali, & paterna,Vna quodamodo accidentali, ut facultate acquirendi, hanc diuidere
possumus ex sentetia philosophi hoc pacto: Facultas acquirendi sit genus,cuius species una sit alimeti & victus acquisitiua sine medio,vt agri cultura, & similia, alia cum edio, ut ipsa pecuniaria, cuius plures sunt species: Naalia habet terminum acquiredi,& est accommodata rei domestica', & versatur circa res naturales,ex quibus sumit fructus, & nummos pro rei familiaris gubernatione : alia est species ipsius pecuniariae quae nummularia dicitur quq rens in infinitu sibi nummos acquirere,& noest accommodata rei familiaris gubernationi. Nummularia rursus diuiditur in tres partes scilicet, in mercatoriam , in foeneratoriam, in mercenaria: mmercenaria iterum in nauigationem,deuectionem,& negotiatione.
Sed inter illa.duo primae diuisionis, id est inter illam necessariam acquisititiam accommodatam rei familiari,&nummulariam, cadere videtur una mixta vel media scilicet metallica,ut patet legentibus textum.
Quoniam vero tres erant partes rei domesticae, una dominica,
de qua supra diximus, alia paterna, tertia coniugalis . P am uxori praeest Ostiis , tanquam liberis quidem ambobus: sed non eodem imper' imodo: sed Mori quidem ciuiliter , filiis autem re gie: masculiu enim,quam fmisia natura principalior est, nisi ali ter praser naturam constiterat, φιod O antiquius in Ope sectius
95쪽
nius iuniore se imperfecto. In ciuibbus autem principatibus ple-vunq, comm latur H quipraeest, ct is qui subest: nam aequalet essὸν Olunt secundum naturam , nec quicquam differee: attamen cum hic quidem praest ille vera subest, requirit disserentiam hab tu, ct sermonibus, ct honoribus, ut Amasis inquit de pedum lorore : enimuero masculus ad foeminam semper ita se habet. Fili rum autem imperium est regium: quod enim genuis, quodque per
amicitiam praeest O aetatem , id sim est idem quod oecies quaedam regi, imperi, : ideo bene Homerus de Ioue inquit: Homnum pater atque deorum , sic appellans o tum regem. Hatisra enim excellere regem oportet: genere autem esse eundem : quod accidisseniori ad iuniorem,o parenti ad narram.
Hic est tertius tractatus huius primi libri: in quo posteaquam determinauit de prima societate, quae est inter dominum & seruum,& de acquiredi facultate: nunc tractat de duabus societatibus domus, qitae r stabant ex tribus propositi, societatibus, videlicet de societate viri & uxoris: patris & fiiij. Diuiditur autem hic tractatus in duo capitula '. in primo tractat breuiter de duabus istis societatibus: in secundo mouet quasdam quaestiones circa istas societates, considerando quomodo se habent ad virtutes morat . Primum capitulum diuiditur in duas partes,que suis locis patebunt. In prima talem sententiam afferre vid tur : Cum tres sint societates ex quibus constituitur domus, de prima iam diximus, quae differt ab his duabus , Ut patet ex diuersitate terminorum. Nam ut differt seruus a libero, ita societas illa ab istis .'Praeterea alius est terminus paternae societatis, alius vel alij termini coniugales. Quare & istet diis societates distinguutur etiam specie: Paterna autem videtur similis regiae se eietati coniugalis ciuili. Quare si illae,scilicet ciuilis & regia, distinguuntur specie, similiter & istae . considerandum, ut dicit philosophus, quod idem homo, qui est & vir &Pater,pra est uxori, & nlijs,non ut seruis,sed liberis. In quo differunt hae duae societates a societate domini &strui. Deinde intelligendum,quod etiam differunt istet
96쪽
duae inter se secundum praesidentia,quia vir preest uxori ciuiliter , ut quida magistratus in republica praesimi secundum leges: Uerum pater praeest filijs regali quadam praesidentia,& ita constare videtur ordine naturae, ut principalius dominetur. At mas est principalior naturaliter, tuam foemina,nisi aliter accidat,praeter intentionem natu ae; quod euenit raro,& similiter pater est principalior filio, & antiquus iuniore, & perfectius imperfecto.Dictum est autem coniugale imperium esse simile ciuili, verum non omnino conuenit, quia ma, naturaliter praeest uxori,& non sit vicissitudo dominandi, nisi accidat. At ciues modo alijs ciuibus praesunt, modo alijs obtemperant,ob vicissitudinem magistratuum. Aequales enim esse volunt secundum naturam . At ma stultis,quam fgmina principalior est secundum natura, nisi aliter eueniat ut sit pra diximus. Simile est tamen in eo, quia vir praesidet ciuili quadam praesidentia, non dominica, nec regia. Principalior, idest natura aptus ad imperandum,accidit tamen interdum, ut uxor sit prestaselior viro. Sermonibus, idest appellationibus. Ut Amasis, stilicet poeta inquit de pedum lotore, cui si circumpo nerentur huiusmodi insignia, & honores non videretur differre ab eo, qu est in magistratu . Semper ita e habet, quia non fit vicissitudo. Quis dam non vult esse in textu. Eundem non alienigenam. Figuris, quoad habitum exteriorem & insignia . . . omnifestum ergo est, quod plus Audi, domestisae di cliniae qcirca homines, quam circa postes ionem inanimatorum: ct eirea eorum mirtutes,qu.im circa Ῥιrtutes possessionis , quas diuitia4 adipellavius: ct circa liberos magis,quam circa seruos .
Haec est secunda pars capituli,in qua refert sententia ex supradictis,quam appellant corollarium, id est quod rei familiaris disciplina magis intendere debet circa curam hominum, quam circa possessiones, & huiusmodi, & magis circa curam liberorum, quam seruorum, Ut
Primum igiςur dacterius , dubitauerit utique qui iam, Wr m
97쪽
praeter ministeria O corporalia opera sit aliqua uirtus serui excalentior, puta modesta Osrtitudo ct iustitia, O ali, huiu Odi
habitus: an non sit ulla praeter corporat a ministeria. Ambiguitate sane id utraque ex parte habra: nam siue sit aliqua, excestentiores erunt serui, quam liberi: siue non es aliqua cum homines sint rationis particeto absurdum videbitur. Eadem fere est quasi is de muliere edi puero: vinum ct horum sint νirtutes:ci oporteat mulierem esse modestam Osrt oiustam. an puer Dintemperans ct modestus, an non. Et uniuersaliter istud ptiere dum se de imperante natura, ct parente, utrum eadem virtus analia. Si enim oportet utrosique participes esse probitatis, cur tandem alter imperare debet,alter parere penitus on.nsecundum
magis O minus possunt differre: imperare o parere Oecie disserunt,o non secundu magis O minus.Sin vera alium oportet,abusion,admirabile est. nasi imperans non erit temperatus θ' iusti , iquomodo bene imperabit uero is cui imperabitur , quomodo bene parebit Intemperatuι n. O timidus,nihil facie ut oportet.
Hoc est secundum capitulum huius tertij tractatus, in quo philosophus posteaquam determinauit breuiter de alijs duabus societatibus domus, quae sunt inter viru& uxorem,& inter patrem & filium,nunc mouet quasdadubitationes,& soluit citca virtutes,quq coueniunt terminis talium secietatum . Diuiditur autem hoc capiturum in quattuor partes, quae suis locis patebunt. In prima igitur philosophus amert dubitatione de virtutibus pertinentibus ad tres illas societates. Et primo circa societatem domini & serui dubitatur,virum praeter virtutem ministrativam pertinentem ad corporalia ministeria,st aliqua virtus moralis competens servo: Vt temperantia, sortitudo,& huiusmodi. Antea enim dicebatur, quod seruus est natura seruus. Quod si ei tribuitur virtus , ut libero, tunc nihil intererit inter seruum, & dominum. Sed hoc absiurdum,ergo & antecedens: contra, cum seruus sit homo rationis particeps, attribuenda est ei virtus. nam homo,ut homo,est aptus ad consequend felicitatem per virtutes, ut in ethicis ostendit philoso- Phus. Quare virtus nunc seruo tribuenda videturmunc
98쪽
non videtur. Merito dubitatur ex utraq; parte. Item de viro & uxore oritur dubitatio. Nam ex una parte non videtur mulieri tribuenda virtus sicut viro,cu sit impersectior,ex altera parte cu sit homo,& libera, videtur con-
ruere ei virtus & etiam ut consistat talis societas. Item e patre & filijs eodem modo oritur quaestio, & uniue
saliter dubitatur, utrum sit eadem virtus imperantis, ac parentis vel non. Ham siuesit aliqua, idest si sit aliqua virtus serui,in quo differret a liberis Imperare debet T. continue,sine vicissitudine. Von secundum magis O minurrentia masis de minus. i. intensio vel remissio virtutis non facit disrarre specie. Sed imperare & parere differunt specie, ergo requiritur aliud qua habere plus, uel minus de virtute. Sin vero dicatur,quod altu oportet habere virtute, alia non habererquomodo imperans si no habeat virtute,bene imperabit,vel obtemperans, si no habeat quomodo bene obediet merito igitur dubitadum videtur. Constat igitur oportere virosis habere virtutem, sed in ipsi ἡν
te se disterentiam: quemadmodum in iis quae natura obediunt id aperte in animo insticitur et ea .n. in animo quod natura ιN ct quod paret: quom diuersam censimis eo virtutem νι
rionem habentis se irrationalis.patet igitur eodem modos bab re in az s. Quare pleraque sunt natura imperantia o parensia . albo enim modo liber praeest seruo , o masculus praeest D
min O Ῥir puero ct omnibus insunt partes anim verum differemer insint, seruus enim omnino non habet deliberandi arbitrium: mulier vero habet quidem, sed inualidum: puer autem habe sed imperfretam. Eodem igitur modo se habere necesse est esseca morales virtutes. Putandum autem ea omnes participes esse
oporter sed no eode modo sed quantia cul; opus est.Ex quo fh φis qui imperat, perfectam rirtutem habere debeat moralem nam
eius opus est illius qui simpliciter praecipit ac praesidenratio autem praecipit atq; praesideu alior σο - quisque , quantum sibi competit. Quare pater virtute moralem ese omnium supradictorum. Nec Midem temperaritia mulieris O vir naq; fortitudo nes iustiari ut Socrates putabatsed haec quidem iubens fortitudo, illa ν τὸ obediens:eodem modo ct in abys.Patet auιem id magis parric larit
99쪽
lariter considerantibus: nam qui uniuersaliter dicunt, quod an mam bene se habere istus est,aut recte agere,aur aliquid tale.s ipsis decipiunt. multo .m melius dicunt, qui enumerant virtutes, quemadmodum Gorgia quam qui ita definiunx. quapropter νο ter, sicut Poeta de muliere dixit,ita censere in omnibus: Mulieri decus affert taciturnitas, sed non idem viro. cum vero puersit --
perfectus , patet quod Hrtus huius non ipsi ad seipsum est, sed ad
perferitam O ducem: similiter Oserui ad dominum. Pinuimus autem seruum ad necessaria e se utilem. quapropter patet ipsum
virtute indigere parua, tanta, o neque propto intemperantia , neque propter timiditatem in operibus deficiat.
Haec est secunda pars huius capituli, in qua philo phus perpulchre seluit propositam quaestionem. Na ijs
omnibus tribuenda est virtus: sed tamen diuerso modo. Ut. n. imperare & parere differunt specie,sic etiam imperantis & parentis virtutes differentes specie esse debent.
Est.n. imperans,ut architectus: obedientes vero,ut operari j:quorum simi diuersa ossicia diuerseo; vitutes. Hoc probatur in nobis & cx viribus animae nostrae, in quibus secundum naturam ratio dominatur: appetitus sensititius obtemperat,& sicut harum potentiarum simi diuersae virtutes: Nam rationalis sunt virtutes intellectitiae: irrationalis vero stat virtutes morales differentes specie,ut latissime docet philosophus in libris ethicorum: sic in hominibus euenit,quod virtutes imperantium, &virtutes parentium sunt diuersae specie. Nam alia virtus tribuitur appetitui sensitivo, ut temperantia: sortitudo:alia rationi,vt prudentia. Eode pacto alia virtus hero,alia seruo. Item alia patri,alia filio. Et viro similiter& uxori alia, atq; alia,& omnino imperanti atq; parenti tribuenda est virtus diuerso modo, & persectius uni quam alij. Nec se iuris haec diuersitas sumenda est,ut dictum fuit, de partibus animae, quarum alijs competunt virtutes intellectili ,, alijs morales, sed etiam circa vi tutes morales diuerso modo tribuenda est modestia mulieri, & viro sortitudo, similiter & iustiuia contra opinione Socratis, qui tribuebat istis morat A virtutes co
100쪽
dem modo,& sine differentia vlla . Nos autem dicimus quod diuerso modo tribuende sunt,ut imperanti sortitudo iubens: parenti obediens est tribuenda. & affert Gorgis sententiam. Tum etiam dictum Sophoclis Poetae, videlicet quod taciturnitas affert decus mulieri,non item viro . Debet igitur esse virtus serui accommodata ei, & respicies imperium domini, id est virtus obediens. Sie dicendum est de alijs societatibus, seruatis gradibus unius citiusq; , ut late patet in textu philosophi. Notai dum quod imperantis & parentis, ut quidam expositores volunt,possunt esse eaedem virtutes speculatiuar,veluti eandem geometria, specie habere potest imperans,& obediens, sed non eandem prudentiam,quae est activa virtuS, nec easdem virtutes morales. Ite dicunt easdemelse virtutes imperantis & parentis,ut sunt homines.Verum non cum hae reduplicatione imperantis, ut imperantis, & parentis, ut parentis. In is a viritire est e differentiam, id est virtutes esse differentes, ut sunt differentes termini societatum. Cuique opus, scilicet ad situm munus exercendum . Praecipientis melius architecti,ubi dicit ratio . Praecipit, videlicet ratio architecti,ut in sexto ethi corum ostendit philosophus. Nam qui uniuersaliter dicunt qaod benese habero, saliuntur,quia loquuntur uniuersaliter de bene agere: sed tamen non eodem modo se habet
in hoc seruiis & dominus . Est enim facienda distinctio, ut Gorgias faciebat. Nam sermo uniuersalis,ut ille inquit insufficies est, cum actus humani sint particulares, ideo particulariter loqui oportet, ut etiam in ethicis ostendit philosophus. Notandum primo,ut dicunt qui dam expositores, quod viro competit persectior virtus respectu subiectorum, siue sit seruus, siue mulier, siue
puer, qui ab eo regitur. Item seruus,ut seruus non dicitur habere consilium, ex eo, quia consultamus de ijs, quae a nobis agi possunt,ut in tertio ethicorum ostendit philosophus. Seruus autem agit ea, quae a domino sibi praescribuntur. Ergo in actibus & consilijs suis reseruatur ad dominum. Competit enim habere tantum virtu-