Dialectica Ioannis Caesarii viri vndecunque doctissimi, nuper ab ipso autore recognita & aucta. Adiecta est ad finem huius Dialecticae instiutiones, Ioannis Murmelli Isagoge in decem Praedicamenta Aristotelis ..

71쪽

DE PRO Pos ITIONE praedicati, ut omnis homo iustus est, quida homo iustia est:uel nullus homo iustus est,quidi homo iustus no est. Opposito igitur est,ut ex praedictis patet,duarum propositionum categoricaru repugnantia quaeda, uel quarulitate tantat,uel qualitate tantu,uel qualitate simus er quantitate. Toties enim fbi inuicem aduersumtur dictae categoricae propositiomes. Quarum quidem opposito, ut ueluti oculis exposta babeatur, figuram ex qμatuor angulis constitutam,sub cere non grauabor.

Omnis homo Nullus homo iustus est contraria iustus est Quida homo subeontrariae inida homo iustus est iustus no in De triplici propositionum materia. sed prii squam barum inter se oppostarim proporistionum leges quia uocant) exponamus, commoranendus interm probus lictor est, ipsus uidelicet prori postionis triplicem esse materiam,naturalim, coninis sentemta r o .Voco autem materiam propositio

72쪽

ho loco,earum utrunq; termisit subiectumamqμ- er praedicatum. Quidam uero definiunt habitula dinem, quae est praedicati ad subiecisu. Naturalem igitur materiam esse dicut, quoties praedicaturm est de essentia susiecti,aut certe propriu eius, ut homo est animal homo est rijibilis. Contingente ueris, quoties praedicatum

subiecto aut adesse aut abesse pol praeter subiecti corru

ptionem, ut Socrates ambulat. Remota autem, quando

praedicatu ipsi subiecto nullo modo couenire potest, ut homo est lapis.Itas sciendu quod iuxta prinam quide habitudinem necntiriae propositiones dicuntur, quaria ut et binationes semper uerae sunt ta negationes perapetuo fulsae.Iuxta secundam Aut contingentes seu accridentariae, quarti proinde tam affirmationes quam negationes lacerte sunt tum ueritatis tu fugitati ius suppo tione fum,aut quod praedicatur accides fit in 'parabile. Iuxta tertia uerb imposibiles: quaru ut affirmatio nes quidem fulse semperista negationes semper uerae.

De legibus oppositarum inter se propositionum.

ERgo ut id, quod hoc loco instituimus commodius fieri positive pretiu fuerit hasce leges per certas quasdam regulas digerere, atque dolaibuere. Itas cum quatuor iit inter se oppositarum propositionum differentiae, consciitaneu erit, quatuor quos regulas deius constituere, ut unicuis differetis sua respondeat

regula. Prona igitur regula erit de lege er natura contrariarum, secunda de lege er natura subcontrariaru, tertia de lege er natura contradictoriarum, quarta E Mero

73쪽

uero atq; ultima de lege cr natura subalternarum. Iciler illud obiter occurrit admonendu,non esse harum regularum ullum exactam demons brationem hic exigenαdam,ut nec is sequentibus usquam ubicunque regula propositae uerint: quippe quὸd id supra uires prorsus captumq; efet eoru, qui primis adhuc huius d ciplinae rudimentis imbuendi sunt atq; formandi. Satis autem fuerit,si idoneis tantum exemplis utcunq; declarentur. Quod profecto si ubis obstruetur, non paruum ex eo ni fullo sentient profectum tum auditores, tum etialectores, non modo ad eruditionem ipsam,uer etiam ad fermonis facultatem: tum cr relauabuntur interimer hi, qui docent artem,eπ qui eam docentur.

Prima regula de lege oc natu

ra contrariarum.

SI duarum contrariarum una uera est, reliquam esse falsum est neescat id quidem couertitur minime.

Nam possunt duae huiusmodi propositiones simul esse

false,ut in materia cotingenti: pro de fit haec est uera omnis homo iustus est, fisa erit ea quae proponit, nutilus homo iustus est. Sed illud, ut dictum est, non conuertitur. Non enim fi falsa est, quae dicit, omnis homo uristus est,uera iam erit de nec itate ea, quae dicit,nullus homo iustus est. Fieri nos potest, ut utraque sit falsa. Esto igitur disciplimae gratia, ut aliquis homo sedeat, tunc falsa erit haec quae dicit, nullus homo sedet. Esto rursus ut per Me tempus aliquis homo no sedeat, tuncho quos se se erit, quae dici omnis homo sedet. Haestus

74쪽

TRACTAT Vs II L iras concsa Dpothes,filse erit haec, omnis homo stati falsa itidem ea que dicit,nullus homo sedet. Et sunt hae quide per definitioncm inter se cotraris. Quaprodipter cotrariis .ppositiones aliquado quide falsas mulesse nihil prohibet, e aute simul ueras est imposibile.. Secunda regula de lege-na

tura subcontrariartim.

si duarum seubcontrari rum una fassa est,reliquam

ueram esse nec e est. Verum nec id unquam recurrit. insandoquidem duae subcontraria sinu luerae UReposunt,ut in materia continginti. Quocirca δε haec sussu est, quida homo est iustus, uera protinim erit ea, quae dicit,quidam homo non est iustus. Atqui id ut dictum est non recurrit. Nam non oportet, s uera est quae diis est, quidam homo est iustus, falsam continuo eum sequar dicit, quidam homo no est iustus. Siquidem ut suera esse potest. Esto igitur, falsa sit ea quae dicit, uuialus homo sedet, mox iam uera erit ea quae dici aliquis homo sedet. Similiter aute ac per idem tempus fusa stea, quae dicit omnis homo sedet, iam tum uera erit haec, quidam homo non sedet. Erunt igitur iuxta datam Dispothesim ambae simul uerae, cr haec quae dicit, quidam homo sedet, ex quae dicit, quidam homo non sedet, crsunt inter se subcontrariae. Quocirca subcontrari

propositiones mul quide ueras esse pUibile est,atqui sinui esse seis A est imposibile. Totia regula de lege S natu Sx contradictoriarum.

75쪽

M DE PROPOSITIONE quam ese suis in est necesse: σ contra,f una fusa est,

reliquam protinus ueram esse oportet. Non enim mulaui uerae unquam, aut false esse posunt. Quae quidem regula, quoniam per totam artem logicam principi, loco habetur, uix ullis uel exemplis est comprobanda. aeui tamen hoc etiam in animo sederit, ut exempla omnino sub ciatur, poterit hic per se haud difficulter ea ex duabus superioribus mutuari commodifime. Nam haec ipsa regula cim duabus illis, quae diuersis alioqui naturus inter se habent,couenit quoquo modo, partibus uia delicet hinc inde suis, quae duaesunt, quarum quide una est, qu)d eoistradictoris inter se propositiones nunquasimus uerae esse possunt, qua certe lege contrariae etiam

tenentur. Altera uero, quod duae contradictoriae nunta

quam possunt simul esse sese, quam legem profecto

subeunt er subcontrarDe.Vnde haec etiam regula prια montis loco collocanda erat, ut quai niterentur retia .

quae veluti in aedificio tectum er parietes basei illida

mento. Ver enimuero eum nunc ordinem tenere in

his libuit, quem pasim in Dinnasis literarys obseruat, id quod ex in alijs quoque haud timuite facimus, quam tum quidem rei ratio strat permittat ne, nicti quod, quam maxime possimus, barbariem ubique uitare stud ita si quod er alios pleros, facere uiderised multo felicius is bonis literis iuuandis. Haec siquidem ut semel . introductή, causa proculdubio filii abolitionis pene omnium bonorum studiorum, ita explotas a demum est ciet,ut omnia illa pristino

76쪽

TRAc TATVs III. τε Quarta regula. J propositionum subalteri uiru uniuersalis 1sue affir

mliua in negatio uera est,uera erit er eius parmulari at non contra. Siquidem non oportet,s vera

est particularis,ueram esse er eius uniuersale, ut si haec uera est, omnis homo est iustus,c haec quos uera erit, quidam homo est iustus. Rursus,s haec est uera, nullus homo est lapis, uera etiam erit ea quae dicit, quidam homo no est lapis. Sin uero uniuersalis fuerit falsa, iam nea cesse non est eius particularem esse falsam:tames conistra, ct particularis falsa est necesse est uniuersale quos fulsem esse: ut falsa est, quid in homo lapis est, falsa

quos erit haec,omnis homo lapis est Tin etiamsi fulsa est, quae dicit, quidam homo non est ri bilis, falsa eriter haecinullus homo est ri bilis. De propositionum Aequipollentia. Erigit hinc ratio ordinis, ut post oppositas litater se propositiones a nobis hactenus expositas, de earum aequipollentia protinus institution prose, quamur. Quandoquidem haec facit, ut oppostae ali qui .ppo tiones, atq; inter se tuam ueritate fustate usi tum aut qualitate aut quantitate dissentientes, rursus his ipsis, ueritate dico oe fustate, aut qualitate etiam Cr quantitate coueniant,consentianis inuice. Ac promiude nonnulli eam definiunt, duarum propo tionum categoricarum, formalem ex necessariam consequetiam,

idq; propter negationem, uel praepostam uel postpos tam, uel praepositam mul er postpost m. cuius insuri per tres regulis constituunt, ex quarum primia deinde

77쪽

ς D E pROPOSITIONE atq; secunda quarta eliciunt:quae sit ad eos perinde esseorollarium quoddam.

Prima regula de Aequipollentia pro positionum inter se contradidi oriarum. Voties negatio praeponitur gnosue uniuersalime particulari aequipodere facit proposistiones inter se alioqui contradictor cum iit contatradictoris hae duae,omnis homo iustus est, cr quida iis homo iustus non est, s earum uni priponis negatione, ut exempli causa uniuersali, ac dicas, non ogintis homo iustis est,protinia hae duae, non omnis homo iustus est, er quidam homo iustus non est,ueritate inter se aut fas state consentiunt,ac per hoc, ut regula ipsa proponit, invice aequipollent.Eode quoque modo si particulari praeponatur negatis,nempe huic, quida homo no est iustus, ac proinde ita dicatur, non quidam homo no est iustus, eruntis; hoc pacto mi uerae aut falsae,omnis homo tuis stus est,σ non quida homo iustus non est, quae alias vetaritatem inter se fiftatem, diuidebint. insa quide et

in altera contradiisionis parte ita euenire certum est.

Vtrum iuxta prima hac regula de aequiis polletiis,perpetuo id ita eveniat, qd' illa Praescribit,ut negatio pposita signo siue uniuersali siue particulari faciat contradidiorias inter serpositio es aequipollere. o Ed bis ia quaestio oritur, fortam neque friuola adeo,M-omnino indigna, quae hoc loco apponatur, ex minanda

78쪽

TRACTAT Vs III. minanda tu me discutiendas iudicio lectoru, estq; huiusmodi, An haec propositis excpli gratia) No omnis qui

dicit mihi domine domine, intrabit in regna coelorum, iuxta praesentem regula siue tantu contradictoris aequi polleat, quae quide est, Aliquis qui dicit mihi domi ne domine,no intrabit iri regnu coelorum An potius suae contrari sinempe huic, Nullus qui dicit mihi domine domine, intrabit in regnu coelorum siquidem hunc mihi sensum iis tamen fallor ipse dominus in sacro euagella,

ut est apud Matthaesi capi.'. suis illis uerbis innuere crpraestrae uidetur, quibus dicit, non omnis qui dicit mia hi, erc. quas qui ita dicere uideatur, Nullus qui dicit mihi domine domine, intrabit in regnum coelorum,ns idem Merit uoluntate patris mei. Ncs uero id qd' his

nunc a me proponitur, er in dubiu reuocatur, prorsus exemplo caret. Nam ad eunde plane modum Aurelius Augustinus in s.ct ciuitate Dei lib. cap. 4 contra Varronem distulat, ostedere inibi uolens istu de nulla deotarum natura scrip flet cum tamen ille dixerit libros a fescriptos de natura deoru, cr si non omni. Vnde cr ita tandem idem Augustinus instri atq; concludit, Restat ergo inquies ut denuda deoru natura libros scrip μρ intelligatur, neq; hoc iste aperte dicere uoluse, scd intelligentibus reliquise. Vbi enim dicitur, non omnis, usitate quidem intelligitur aliqua nonsed pol intelligi

Cr nulla. quae nulla est, nec omnis est,nec aliis

qua est. Haec ille lib. er capite paulo supra citatis. in loco Ludovicus Viaesiuis .incto ut uariae lectionis,

ita exacti iudicij in scholijsβιis in etide locu hoc desio addit. Non omne inquiens nihil aftfirmat, sed sue alia

79쪽

us DE PROPOSITIONE quid fit,modo aliquid nonfit sue nihil non omne uerlleficitur. Sane haec nobis ideo hoc loco adjcere placuit, ut studiose artium triuialium intelligant earu leges non esse immutabili nec itate ut Quintiliani uerbis utar

albictas. Qilod tamen ita esse citius in hac arte, quam uel in gramatica uel rhetorica deprehendas, quas etiam artes tres idcirco, quod sermonum praecipuam curam agant, lacteus ille Lactantius tertio diuinarum in titutationum libro, uno nomine Logicam appellari indicat,

eamq; tertiam esse philosophiae partem dicit, cuius haec verba sunt. Superest illa pars tertia philosophiae quam

Logicam uocant, id est,rationalem, in qua tota Dialerictica, cr omnis laquendi ratio continentur.

Secuda regula de Aequipolletia pro positionum inter se contrariarum. Voties negatio postponitur figno, praesertim a niuersali, ipsa aequipollerefacit propositiones

inter se alioqui contrarias ut quonia contrarie inter se sunt hae duae,omnis homo iustus est, cr nullus homo iuristus est,si uni earum postponas negationem, ut exempli gratia huic,omnis homo iustus est, cr idcirco dixeris, omnis homo iustus non est, tum quae prius ueritate ipsa haudquaquam conuenire poterant, utpote contrariae, ambae mutuerae esse possunt. Haud aliter eueniet, fletianium alteri negationem postponas volipe huicinullus homo est iustus. Aequivalent ergo inters ,omnis homo non est iustus,er nullus homo es iustus. Item omnis homo iustus est, C nullus homo no est iustus. Qigari

proindes Ana uera est,er altera: σsfilsa uri altera quoque

80쪽

poque s fa est. Tertia regula de Acquipollentia propositionum sub alternarum. Voties negatio tam praeponitur quam post poni gno fruemiuersali, fine particulari, ipse aequipollere facit propositiones sbi inuicem subalterana ut cum sint hae duae bisubalternae,omnis homo iurisium quidam homo iustus est. Ite hae duae,n Lius homo iustim est, cr quidam homo iustus non est,uta pote quantitate solum dioerentes, si de quolibet parcer p ponendo er postponendo aliterutri earum negationem, ita dixeris, Non omnis homo non est iustus, σquidam homo est iustus, uel omnis homo es iustu σnon quidam homo non est iustus. Similiter, non nullus homo non est iustres,cr quida homo non est iustius.Vel, non quidam homo haudquaquam non est iustus, er nullus homo est iustus.Vbis sane inuenici binas atq; binas ita constitutas propositiones, quae inter se prius quantitate differebant,ut subalternae, fecundum eandem rura sus quantitatem inter se conuenire, ac per hoc ueritate smul aut fulsitate consentire. Quarta regula. O Voties in aliqua propostione duo signa uniueras alia negativa ponuntur,alterum quidem quod ad subiecti , alterum uerb quod ad praedicatum rem ratur, ex his duobus id quod subiectu resticit, contraririo quod uerὸ ipsum concernit praedicatum, suo aequia pollet contradiborio. Huius quidem regula huiusimodi dant e pla. Nihil nihil est. Ex nihilo nihil st: quorum primum