장음표시 사용
101쪽
uatus est, non clii in verit ad soluena, ut moi tem fugeret, sed Mi hiberet, Se ita casuale est quod tripoda , idcit tres halaeiupedcs cadat. & tunc sit ac nina ara ad sellionem alicuius. Fortuna i ro maiori explicatione supradictos cogno rum. Primo venit notandrina,quod cum
scibitisi fortuna natura infiniti striat, ideo quod particu - sit cognoscibilis, vel di sal bilis stat duatari. pliciter. Primo in communi,quo ad comni inem rationem, & sic est cognoscibi Iis, S di sinibilis, sicut etiam hoc modo sunt cognoscibilia, bc di finibiba accide-tia, contingentia, corruptibilia, di infinita. Secundo in particulari, prout eliin hoc, D in illo effectu fortuito, &c suali, & sic cum non dicat determinatam causam , & pollit ex inlinis, causis accidere, dicimus ea n in particulari non esse gnoscibilem, ideli, ut dicit causam per accidens, vel cimedium a causa per
accidens procesentem. γιndet Secunao aditolaird ina venit, quod sorioni tuna procedat ex infinitis causis, duobus ris caua modis poteli int iligi. Primo vere', te realiter, & sic falsuiu cst, quia cum infinitum non detur in rerum , natura nec etiam damur infinitae causae. Secundo nore pugnanter,& sic verum est,quia casus fortuitus non determinat sibi nanc causam, quod ab alia cilc non possit, cum iro
habeat causa per se, sed tantii 4r accides. N.n os adno: ndum cst circa id quod dicit Phylos scilicet fortunam esse sinelion. D, ra ione, hoc qnidem esse intelligendum. .i, ad Ordine ad causas particulares, de raro B.,m. et sc tum producentc , non vero lioc u DR accipiendum in or 'inc ad Deum ipsum, primam, &x niuersalissimam causam,omnia sortiter, & suauiter iuxta altissimam, ac benignissimam prouidentia
suam disponentem, excquentem .
Di,id; Quarto sciendum csi, quod diuisio sor/-- rdis tunae in eui ortunium, te infortui risi, non ., m .i., diuiso generis in suas species, cum fortuna non sit genus , unde eli enumeratio in modos tuos . Nam fortunae d plex est essendi i Mus. Primus est bonus,quo bona daeitur,ia bona promittit,&efiicit, imiaque euitare facit. Secudus dicitur malus, quo mala minatur, & ef cit, vel a magno bono dericit, di hoc est quod voluerunt annuere Poetae , dum sortuna cu duabus faciebus descripserui.
inlato liotandum est, quod casus tria Casus pliciter summi potest. Primo communi- fumisia ter, secundum quod etiam effecitas sor- iri motuiti castiales nuncupari possunt. Secun- dis , ct do proprie, prout distinSuitur a sortii- d, ὸν ana', quod calus non est in agentibus a fortuna. proposito, Se sortuna utiqtie Iertio si initur improprie, ut idem sonat, quod vanum frustatorium, Scinnane. Hac autem occasione scito, casum, & fortunam multipl: citer dii furta. Primo ut dixiamus a quia sortiina sponitur solii in agentibus a proposito, casus vero in agentibus naturalibus, in pueris, δέ in belli;s . Secundo, quia in plus se habet casus qua fortuna, ut supra. Tertio, quia fortuna proprie sibi videtur vendicare, eusortunium,& infortunium, cum homines fiat illi,qui cicantur fortunati, & nyn sorti nati; Casus vero secundum linii litu&r eni sibi determinii re videtur fortuniu , de infortunium. ynde dicebat Phylos i pides templorum similitudinarie esse thrtunatos, qui hatantur gia masnuna honorem ili vero qui quotidie conculcai tur, intortii latos cilς, quia omni timore priuantur. TMidcm diu Tu aliquod usa sortunae sint cile extrinsecata casus intrinseca .
Sexto notandum est, quod qtiam uis Di errsecundum rem idem videantur esse cx ratam asus,& fortuna, vanum, frusti λ, &tem frusra , rarium, tamcu distίnguuntur secundum et teme- propri/s rationes. Nam casus,& sortuna resectia sunt extra intentiolaem agetuis, & srustra non est extra intentionem agentis, sed executionis operis, quia agens non
potest illud ad finem traducere. Vanum vero illud dicitur, quod in aliquem fine ordinatur, sed indocte,& insipienter, ut si quis vellet Deo auxiliari, ut homicidia
committeret, hoc enim vanum est. Temere vero illud dicitur, quando actoo ad finem contrarium ordinatur, bonum quia
dem per accides, ut si febricitans vinum biberet, de sic sanitatem mi asequeretur.
Videtur quod non . Primo. Nam verbi gratia inuentio thesauri proca sanota,
102쪽
. t sepulchri, & non aliam. Ergo effectis reuitus habet causam notam, & dete
Secundo. Effectus necessario ab hac causa proueniens, ita ut ab altera esse non pollit , habet causam manifestam, &determinatam. Sed es ectis fortuiti, Serasuales tales sint , nam si homo non se-- disiet sepulchrum, non inuenisset thesaurum , id si non generasset hominem, et m non generasset cum sex digitis. &nisi equus currisset ad flumen , ut biberet, manus militum num malisset. Ergo semina dicit causam manifestam, de determinatam .m a Pro notitia huius quaestionis.'Primo friuiis recollendum est, quod hic loquimur de in e3mis causis sertunae in communi , ovibus nonni iῶt in repugnat talem et sectum producere, vir. δει, mi de loquimur de fortuna ut sic,& non re- nisi spectu huius determinatae cause qtis iam produxit effectum, vel ad eum prodi cendum ordinatur, Se ex livppotes potest diei ne biria, idest ex suppositioire. Secunda Secundo sciendum est , quod bifariam
Ie, o ex contingit, quod aliqua calila dicatur de- parte es terminata. Primo ratione sui ipsius, quia fectus. secundum se non magis inclinatur ad hunc effectum pro tum producendum, quam ad alium. Secundo ex parte fibctus,quia scilicet effectus non ita dependet ab hac causa, quin possit ab alia d
Pendere, D utroque modo sortuna diciatur causa in determinata. Ex parte quidem cause,quia verbi gratia fossio sepiilchri secudii in se non magis inci: natur ad inueniendum thesauriam, quam sementem, vel l: brum. Ex parte etiam effectus, sui a verbi gratia inuentio thesauri non magis dependet a tali mic sepulchrum, quam puteum, vel terram, ut ibi planta
Quia ἰν Tertio sciendum est, hane esse diffe-λ' rentiam inter causas per se, D per acci, dens, quod dum interrogamur de cise tu accidἡ . pG certudinaliter respqndemus, per causam per se ; dum vero interrogamur de effectu, qui processit a causa per accidens , non ' ssumus certam astignare ei causam, quod ab alia esse non pollit. M do cuilibet agenti est certus filiis, extra cuius intentione, effectus fortuitus princedit, unde e sectus sortuitu , non dicitur habere causam certam , & determi
Qii arto notandum est, quod cuiusli- bet agentis sit determinatus finis dupliciter intelligi potest. Primo loquendo de fine operantis, & hic multiplex esse potest, quia quis potest sedere terram , ut ibi mortuum sepeliat, arborem plantet, herbas eradicet Sec. Secundo loquendo de fine operis, qui finis vocatur intrinsecus,& hic unus est, ex uno opere Proc dens, cum ergo plures possint ene fines operantis,si unum attingat, sum non intellexit, tune dic: tur operari sertuito, &casualiter.
Ad primum igitur dicendum, quod
fortuna sit causa' determinata potest dupliciter intelligi. t 'rimo absolute, & hoc est falsum , cum lioli sit rabis per se , sed
per accidens. secundo ex suppositione applicationis causae, aptae ad producendum unum et chim , quamuis non intentum. Et sic inrtuna habet causam d terminatam, quia dum res est, necesse est eam esse. vel dicendum , quod effectiis inuitus potest habere causam determia natam Physice , idest in ordine ad causi suam Physicam, non vero habet causam determinatam moraliter, idest agentem ex intentione, quia euenit praeter intentionem agentis. Ad secundum d tum est. Currit enim de causa Physica,& non morali, in particulari, non in communi,ex suppositione, non absolute.
An Aristotelas sibi'een tradicat .
V Idetur quod sic. Nam dum distinquit sori unam a calti, allicrit,fortunam habere causam ab extra, de casum ab intra . At in textu 6 . affirmat etiam c sum habere causam extrinsecana. Ad hanc di scultatem respondztur,
quod aliqua causa dupliciter porcst dici
extrinseca. Primo secundum intenti ine, ita vi illa dicatur causa extrinseca, qtiae est extra intentionem agentis. Secundo secundum re, quia scilicet caula cis extrinseda. Primo modo loquutus est P rylos dum distinxit fortunam a casu . Nam
cum Ertuna sit in agetibus a proposito, M 1 sed
103쪽
sed extra eorum propositum, idest extra
interuionem, ideo d: citur causa extrinseca, at casus cum sit in agentibus naturalibus, actiones quorum natura est principium intrinsecum, ideo casualia dicuntur habere causam intrinsecam . vel dicendum venit, quod cura sertuna sit in agentibus a proposito, propter finem, ideo iii eflectibus sertuitis causa dicitur extrinseca, idest extra propositum; casus autem, & casualia cum sint in carentibus ratione, per impetu in eis impressum ab intelligentia non errante, ideo ratione huius motionis intrinsece, ca- Lalia dicuntur habere causam ab intra .
' Idetur quod non . Nam D. Gregorius dicit in Honi. Epiphaniae. Absita fidelium mentibus, ut fatum aliquidella dicant. Ergo non datur fatum. Secundo. Ea quae fato aguntur, non sunt improuisa, sed prouisa, per D. Aug. quinto de Ciu. Dei dicentem, quod ia tum dicitur, quasi ab alio eilatum. Ergo non datur satum sertuitum, &casuale. Tertio. Si daretur fatum, esset in creaturis. Sed hoc est falsum, per D. August. quinto de Ciu. Dei dicentem, fatum esse Dei voluntatem, seu potestat in . Ergo
Quarto. Si fatum datur. Vel est se, stantia, vel accidens. Non substantia, mnon semper subsistat . Si accidens, ergo multiplicabitur secundum quantite su stantiarum, & accidentium, cum acci- 'ns .multiplicetur ad multiplicationem sudicii. Ergo non erit unum fatum. Quinto. Si daretur, esset immobile, Per Boetium dicentem. Quod est inam hilis di sitio. Sed per eundem quarto de con latione, satum est mobile. Ergo
Mimo. Sic quae fato euenirent, immobiliter euenirent, & sic perirent contingentia, & libertas nostra. In contrarium stat Boetius quarto de consolatione, ubi fatum sic diffinit. Fatum est inhaerens rebus mobilibus di spositio, per quam providentia suis quoqnenctari ordinibus.
tandum venit, quod de fato dupliciter nes mimui possumus. Primo secundum opi- ι .nion ena veterum. Secundo secutam v
ritatem Si de eo primo modo loquamur. sic reiicitur, cum D. Aug. in Ioannem Trael. 3 7. & quinto de Giuit. Dei, & D. Gregorio ut supra. Nam Antiqui dixerunt fatum scilicet calam, & fortunam, quae fatalia ab ipsis dicuntur, euenire au .sque aliqua ordinatione superioris causae, id est sine diuina prouidentia, adeo ut diuinam prouidentiam Omnia ordina tem tollant. Sed S alii ex opposito dixerunt, omnia quae sic apud nos sertuito euenire dicuntur,necessario quidem euenire, ex dispositione coelorum, & inqu-xu siderum, siue haec pertineant ad alius humanos, siue ad naturales, unde fatum secundum hos . est necessaria,immutab
iis, &immobilis dispositio siderum, in
qua unusquisque natus est. Sed hac opianio damnatur . Primo ; Quia repugnat, actus voluntatis liberos, ine a sutoribus immutabiliter coactos.Vnde etia Aser i piis ait , quod sapiens dominabitur Uris.Secundo. Quia sic fatum non in et ideiri quod fortuna,&casus, quae ponula per accidens ; nam coelum si necessano agit, & ad unum determinatum mouet,omnino tollitur causa pera
ridens. si igitur de sato secundo modo loquamur, idest secundum veritatem, sic dicimus dari, quia fatum hoc modo semptum, non est nisi diuina prouidentia, omnia suauiter , & sertiter disponens. Haec enim diuina dispositio ad causas s cunis relata dicitur casualis, vel serturuta, idest extra intentionem earum. At in ordine ad Deum uniuersalem prouis rem, fatum dicitur quasi prolocutum, dedis situm. becundo emo notandum, quod satum v -- bifariam confiderari potest. Primo ut est in Deo ordinante, &dishonente omnia,& sic in eo non dicitur talum, sed proii dentia. Secundo ut est in causis mediis , quibus Deus prouisum ad executionem Uucit, & sic fatum dicitur casuale, &fortuitum,quia Deus voluit,& disposuit quod colitin gentia,& fortuita inienire Per causas contingentes, desectibiles, &impedibiles. Ideo tertio notandum venit, quod hec
104쪽
, rare.ηsi dispositio tausarum secundarum,quae fa- cantur ordinata ; sed haec multiplicatio a in Iur. tum nuncupatur bifariam considerari pol test. Primo in sensu diuiso, idest secundum se , & ita effectias earum poterunt esse contingentes, de casuales, quia eam causae vere impediri possunt in suis actionibus, de possunt multa euenire extra illarum intentionem.Secundo in sensu G- posito, idest, ut a Deo intelliguntur di LPositae, ut eo modo quo effectum prod cunt illum producere habeant, & sic dicuntur nec rario agere, non necessitate . coactionis, cum Deus non immutet, vel invertat naturam harum causarum, sed
. necessitate immutabilitatis, quia impossibile est,quod illud quod Deus disposuit
euenire, non eueniat, & eo modo, quo vult illud euenire. In natu Quarto ergo notandum,quod res sunt malibis, in duplici disterentia. Quada enim Deus reperi- facit per causas secundas , & haec omnia rur. fato subduntur, quia subduntur secundust causis defectibilibus,& non necessitantibus. Alia vero a Deo immediate essiciuntur, ut fuit creatio uniuersi,& ut est miraculorum operatio, illotificatio san-
rum,& similia, te ista longe sunt a fa-
Ad primum ergo dicitur,quod Gregorius reprobat fatum, ut ipsum posuerunt Antiqui, scilicet ut causam necessitatem. Ad secundum dicitur, quod procedit de fato, ut diuinam prouidentiam nomi- . nat, de non ut dicit ordinem causarum secundurum defectibilium,&α Ad tertium similiter dicitur, quod procedit de facto causalitei , idest, v t dicit l-
uidentiam , nos autem loquimur de sato essentialiter, idest, ut dicit ordinem O sarum secundarum.
Ad quartum dicedum, quod fatum est accidens, quia est ordo, &dispositio secundarum causarum. Quoad autem sit dispositio secundarum causarum, dupliciter potest intelligi. Priino,quod sit dispositio de genere qualitatis, & hoc negamus. Se do quod sit dispositio, idest ordo,& connexio causarum inter se, secundum dependentia unius ab altera, & hoc inmanius. Hic autem ordo bifaria considerari potest. Primo in ordine ad suum principium, & sic est unus unitate ordinis. Secundo in ordine ad causas ordina' ria disic est multiplex, prcut multiplis
est materialis. Non sequitur autem,quod cum ordo sit relatio, relatio agat, maxime cum satum sit cum causa, sed sequitur, suod ordinata, L eii causae quae subsunt illi ordini,& relationi, ipsae agant. Ad quintum dicitur, quod factum est mobile, ut nominat causas ordinatas, de immobile,ut dicit diuinam prouidentiam
Ad sextum dicimus , quod fatum non tollit contingentiam, nec liberia e, quia omnia ei subdunt, ut diuinam prouiuentiam important, non necessitate coacti nis, sed immutabilitatis, ut supra.
Sed medorum, ea arum, in quibur est. unde principium motus.
A Wxtu i s. usque ad s. tria princia
paliter docet Phrios. Primo ergo
docet fortunam, & casum reduci ad causas e ficientes. Hoc probat,quia calus, Se fortuna , vel accidunt agentibus naturalibus, vel intellectitatibus, ut supra ; sed
tam agentia naturalia, quam intellectualia sunt causae essicientes . Ergo sunt causae efficientes . Hinc inuenit contra illos, qui dixerunt sertunam, de casum esse cauas caeli sic. Si casus, & fortuna sunt circa causis agentes, voluntate, vel natura, necessariunt eli ponere naturam,& intellectu esse causas alicuius partis uniuersi per se; At causa per se praecedit Zuisa in per accidens, modo sol luna,& casus sunt causae per accidens. At hoc eli in conueniens, dicere quod aliquis sit pi ius causa caelo. Ergo caelum non potest esse a sortuna , & casu. Sectindo docet, quod non sunt pili res causae quam superius sint assign. . te,quod probat sic. Tot sunt causis,quot sunt propter quid. Sed tantum sunt quatuor propter quid. Ergo tantum quati Dr causae. Hoc torum explicat in causa formali per lineam, in mouente, & snali per pugna, in materiali per corruptibilitatem corporis,ex contrariis elenientis constituti. Tertio doctit ad naturalem spectare, cons
105쪽
consi tetrare quati tot genera causanim,& omnia sint clara in textri .Xi, Iesea Circa supradicti primo notandum est, Da e-- circa id praecipite, quod dicit Phylosoph. Drum. quartior esse genera causarum, & consit de rationem earum spectare ad naturale, quod ex hoc deducimus lassici etiam causarum cum Daho.tex.69. Nam causa est ad cuius esse sequitur alterius esse. Esse ergo causae. b sariam considerari potest. Primo absolii te. & tale esse significat formam a s litam sequitur esse. Vel secundo p teli sumi quatenus reducit rem de potentia ad actum, quod si esse titie erit efficiens si subiectrue, idest, sit subiectum
transiens de potentia ad actum , erit materia . Omnis autem generatio, & actio alicii iiis gratia fit, S habemus caulain
finalem. Tor '. Seoindo adnotandum venit,quod
eoim Vs. efficiens, & finis sint idem orando'. π f' , num cro, con ingit dupliciter. Primo in tuom ' causis um uocis, ru hoc verum est, loquedo sint do de finali in generatione, non autem 3 niι de fine rei genitae, nam forma dat efie an ero. citi,c sciens ei sective, & finis est esse subsistens rei. secilia io in causis aequivocis, idest diti eis iram specieriim, S Senerum, tu se est filium . quia cum aeqiii uoca, seu a. aloga distent genere, vel specie, non
pollitiit conuetrare in una unitate num rati, ita ut dicantur esse idem numero. Te a1Πt Tertio adnotandum est circa alteram
negotia illam propositionem , quoes tria sunt ne- P0sica. potia. Primum circa immobile. Secundum circa mobile, sed incorruptibile, Se Tertium circa mobile, ge corruptibile. Per primum negotium aliqui intellexerunt Iletaphysicam, per secundum Ma- . il emat lcain, di per tertium Physicam, quia hae tres sunt scientiae reales, specu
ro: itio non placet S. D. quia Astrologia, quς magis est naturalis quam Mathematica,est de ente mobrii, sed incorciiptibili. Per immobile igitur negotium exponit S. D. Metaphys quae considerat nitracta a motu,& a materia, quae entia dicuntur immobilia. Per mobile, sed incorruptibile, intellexit libros de Cato, &de
Anima, quoniam caelum, Sc anima rationalis sunt entia incorruptibilia. Per mobile vero, e corruptibile intellexit alia earla,generationi, & corruptioni subi
m. At si licet allier exponere terrum. dico Philosophum in eo tres partes Phuloso; iae naturalis annuisse. Prima est in qua agit de primo motore,qui immotus, mouet, de haec habetur in octauo Phys. secunda est de coelo, S: Anima, ut supra, Tertia alias partes Phylosophiae natur
iis respicit, unde ista sunt in negotia Ph sica. . Qigario adnotandum est circa tem νῶ AI in quo Phylo dici t reddendum esse pro- pterpter quid, & inde quod sequitur, sicut aliquid quod sole appropinquante ad polum ar- seruiturciiciam dicimus eum magis calefaore,&
recedente in frigidare , & quod si aliquid .
cxcotrariis genitum est,corruptibile se. Notandum inquam est, non esse semper
necessarium in omnibus quod aliquid seqiratur, hoc enim verum eis in agentibus necessariis semper in agetibus, ut in pluribus, sed in raro producentibus effecta, non accidit intentum, sed aliud ex in dispositione materiae.
ΡRinium diibiu occurrit circa tex.ss. in quo dicitur quod fortuna,Fe casus
reducuntur ad caulas ciscientes, nam videtur quod etia reducantur ad alias causas, quoniam si sutor intendat facere vostem, & inueniat pannum a tinea corr sunt, si is reducetii rad causam materi
lem. Item si pictor intendat leonem fa- , cere; & faciat equum, cassis erit in se ina, & sic reducetur ad causam so ale. Item si quis Romam vadat ad visitanda limina Apostolorum, Se Cardinalis fiat, erit tartuna in genere causae finalis. Item
si equus fracto freno ad sentem segiat ,
ut bibat, & tune manus militum euadat casus erit in genere causae essicientis. Pro resolutione huius dubii notatium est, quod Boetius voluit casum, & sertunam non esse causas, sed euectus sertultos, & consequenter poste reperiri in omni genere causae, sed oppositi im hic e
cuit Aristot. dum connumerat casum, de fortuitam inter causas et scientes. Secundo adnotandum est,quod casus,& sertuna reducanti ir ad causas e scientes potest bifariam intelligi. Primo solii,
S hoc non est verum, ut obiecta prob uentiri. Sectindo It ad notiores,& sim
106쪽
si ires Scilio e verum est, nam sediens su-I mlchrum, &M iii ueniens thesiurum, reducitur ad causam effectivam, idest adsessionem sepulchri. vel 4 cendum,quod si Siliis, de fortuna reducantur ad alias
caules, non tame ad eas reducuntur praeciis, sed simul curti causa eficiente. Ad primum igitur dicitur,quod panni
corrolio dupliciter cosiderari potest. Primo,ut est rei corrossibilis, ta sic non esta casu, sed per se. Secundo, ut habet ordinem ad incientem, idest ad furoremini Dentem incidere vellem in pannum integrum,& sic dicitur casus, & fortuna,
unde concludit intentum noli rum.
Ad secundum similiter dicitur, quod equus pictus pro leone, dicitur fortunas uni respectu pictoris intendentis pinere leonem, & pingentis equum, & sic
icendum est ad alia exempla . Secundo dubitatur circa alteram propositionem hic assertam, scilicet,quod naturalis considera; solum mos en . quodnuiuendo mouetur. Namoppositum habetur 8. Phys ubi probataeiri via; in priumum motorς ex motu gi no, omnino tinmobilem, auus autςm Physest pars scientiae naturalis . Secundo,quia dicit talem motore non habere in se potentiam mouendi, nam si talis motor mouet, neces lx eli Quod in se habeat potentiam miniendi. Ad hsc bieuiter dicitur, S ad eriuauiri, quod Phy sis
mo ς in quo .m est, ut vhvsicii , & si quoad aliqua praedicara quidditatiua , de eo etiam jat, hoc facit indutus habitu
Metaphysico. Ad secundum dicitur, quod valet de potentia a ira motiua,no autem de passiua, qua dicatur moueri,ia de qua intelligit Pbylosophus . . '
HIe incipit Arist. disputare an natura agat propter finem, nde Priar Oait in textu, duo hic esse dissinienda, scilicet quod natura, est de numero illarum
causarum, quae agunt propter finem. S cundum est, an necessitas tarum natui alium pendeat solum a materia, , et etiapendeat ab agente,soriara, & sne, causa autem huius est, quia omnes antiqui reducebant necessitatem ad causam materialem , disentes o tu euenire ex necessitate materiae, ut quod aliqua essent frigida, & aliqua calida. Et quainuis aliqui aliquo modo tetigerint caulam effe- uam, ut AnaxagorM .Ponens ilitellectum diuidentem cna , & Enipedoclo litem, & am: citiam, non tamen cana attigerpnt, nisi in generali, xii de nobis restat de ea tractandum in speciali. Secundo loco ponit qi:oddam argumentum illorum qui tenuerunt omnia a Galaeuenire, & non propter aliquem sinem, idest ut i ullus, vel viilitis quid fiat, unde formatur sic argumentu ua. Illa quae necessario eueniunt, nou fiunt ob aliquem filicin . Sed omnia necessar o euentulit. Igitur non fiunt propter fine in . Maior videtur clara, quia quod neccslario fit, non propter melius fieri dicitur. Minorem probabant, quia quod turpi - ςr pluat, non est ut frumentum crclcat, cum contingat ipsum pluuia corrumpi, sicut patet iii si timetuo in arca posito , dum pluit. Hoc igitur eueirit, quia solvapores ad reetionem si igidam attrahit, in nubes ςondentat, & aquam cinificit, quae cum sit grauis, Scotunc graue, naturaliter tendat docirsunt, ii ne pluit. Ita Pariter,quod dentes anteriores sint acii ti, de maxillares plani, non fuit a natura, vi acuti essent apti ad scindcndum cibis, Ze maxillarcs ad massicalidum,scd fuit in causa concursus materiae ad illas partes in gelicratiorie. Et quia poterat contra
eos obiici, naulta esse ordinata ad bonii , ut quae semper, velut in pluribas cuc-niunt, hinc ait, ipsos solere respoi id re omnia in principio facta et a iau, qua-uis modo propter bonum sub uno esse,& una ratione conseritentur. Fcd tertio loco consulat Phylos supradiclain opinionem n ultis lationibus. Prima cit. Omnia quaesulat,aut fluit fropter fine, aut a casu. Sed sitae sunt a natura nota fiunt a casu. Ergo fiunt propter finem. Probat minorc m. Quae sunt a casu, nota funt nec sic inper,nec frequenter, sed ra-
, ut quod ni tum pluat iii diebus co
107쪽
nicularibus, & sit aestus in hyeme, hoe nubes comprimit,quia proprium est shmen meli a cassi, quia raro accidit. Sed gidi constipare,&congregare. Quare quae fiunt a natura semper, vel frequen- cum calor circunilans urgeat, nubes se ter eueniunt . Ergo fiunt propter A- comprimendo, pluviam emittunt undene. . in aetiate cum maiori impetu descendit, secunda ratio est. ζa sunt propter quia tunc calor ei munitans, magis confinem ab arte , quae si fier it a natura, stipat, & inuehit in humorem mi eoilem modo fierent. Sed si natura do- dum, & aquosum.
inum construeret, non eam secetet alio
modo,qtiam modo ars faciat, verbi gra- D V B I A . tia ponendo subdamentum in ima parte, .& tectum in superiori. Ait tamen, mim Vae autem dicti sent in superior dam fieri ab arte, quae non pollunt fieri bus, dubias non carent, & prima a Matura. dubitatur circa illud diissim. Tertia ratio desumitur ex manifestis quod antiqui non posuerime causam eia
naturae, quia videmus araneas facere te- fectivam, sed solum materiam. Nam pertas ut capiat muscas, & formicas in aesta- Aristot. antiqui voluerunt calidum, de te congregare grana, ut nossint ea co- frigidum,& quidam litem,&amicitiam, medere in hyeme, unde multi dubitaue- causas rerum. Sed haec spectinat ad cau-runt num agerent intelle tu . sam effectivam . Ergo sibi contradicit,
Coissidis Circa supradicta priino notadum est, dum erit ipsos non posuisse causam
patio na quod haec quaestio, utrunt natura agat effectivam .iuν. a. Propter finem, utilis est. Primo ad pem Ad hoc respondetur, quod in calidos/ ijρ . icrutandam diuinam prouidentiam, quo & frigido duo sunt.Primum est actio ea ριὸν cum videamus naturalia in finem lidi, & frigidi, sunt enim qualitates acti. O . ilis tendere, noma fugere, & bona pros uae Secundum est ratio agendi,idest finis
qui,non cognoscendo finent,deducimus actionis horum. Primum antiqui admit-ca omnipotentis Dei prouidentia, ac tetant, cum sensu constet calidum, iamotione,moueri, ac gubernari.Secundo frigidum agere Secundum negabant, est utilis ad sciendum, an omnia eueniant idest quod propter finem agerent, di- ex necessitate materiae, Nam si quaedam centes hoc contingere ex necelsitate mapropter finem fiunt, non omnia ex ns teriae. Sed haec responsio non placet cessitate materiae ab luta proueniunt. leto, quia etiam actio est ad finem. Sed
Tertio est utilis ad sciendum quomodo hoc hiuolum est, quia non disputamus multa animalia operentur propter fine, de veritate rei, setis uni quam verum& aiatelleistia, ac iudicio sint orbata. est actionem este propter finem, sed dis-Pluuia Secundo propter exemplum alatum putamus hic de sensu antiquorum . Non de pluuia, sciendum est quomodo gene- tamen abhorremus eius responsionem, uo gene retiir. Coia sideraridum ergo venit, tres quod duplex est agens. Primum diciturmur. esse aeris regiones. Prima terrae proxi- purum, quia non componit cum re acta,ma, & haec calescit, &frigescit secun- ut dum ignis.ignem facit.Secundum di-.dum, quod sol directis, ves obliquis ra- estur compositum, quia compositionem
diis cain illumnat,ac percutit. Secunda facit, ut patet de quattuor clementis indicitur media, quae eum radiis solis cau- mixto. Secundum concedeiant, & ad santibus reuersationem, & repercussim materiam reducebant; Primum vero ne-nena non sit subiecta, frigida remanet. gabant, nolendo admittere tale pri ne
Tertia dicitur suprema, & spherae ignis Dium este distinctum a re acta . Sed pos-
propinqua, te ideo extuans est.In secun- sumus etiam dicere, ipsos posuisse caliada aeris regione pluuiae generantur ex dum,&frigidum,litem, Samicitiam es. vapore aruoso , de humido, a sele ibi se principia effectiva rerum, non secuna t. acto, ia ala nubem condensato. Nam dum veritatem, & intellectim,is cum in i lo vapore quaedam partes cali- Ium secundum extimationem, & sei da cial: ruentur,dum ad mediam regi sum, secundum quod etiam diximus in reni azi is, quae frigida in accedunt,ipsa primo Physicoruna.
108쪽
1 secundum dubium a cidit circa aliud distim, videlicet, quod quae eueniunt, ut in pluribus sunt Priapter tinem. Nam corruptio, ut in pluribus euenit. Sed corruptio est contra finem, cum finis habeat rationem boni conseruatiui, de corruptio
mali, Se destructiui. . Ad hoe breuiter omittendo quae dicunt Commentis dicitur quod corruptio non sit propior finem stat dupliciter. Primo ex parte rei corruptae, de hoc verum est, quia nulla res intendit sui ipsius corruptionem. Secundo ex Parte agentis intendentis nouam formam introducere, at corruptionem prioris in materia, de siedicitur esse propter finem,quia corruptio unius est generatio alterius. Tertium dubium est circa hoe, quod animalia agant propter finem . Nam quae Propter finem agunt, salieni ab extimatiua mouentur . sed araneae, ge formiucae videntur carere extimatiua, cum haec habeant determinata organa in capite, quae non videtur posse assignari formicis, de araneis. Confirmatur, quia sc sequeretur araneam no facere leuam nisi prius muscas senserit. Sed hoc est falsuiu, ut patet in aranea modo genita. Pro solutione huius quaestionis. Primo notandum yenit, quod quidam dixerunt animalibus esse inlitam cognitione finis. Sed hoc est saliuin, quia nec in uniuersali, nec in particulari cognoscunt finem, ut infra ostendemus. Dicendum e It igitur, quod mouentur extimatiua, re phantasia circa obiectum tamen semper praesens, quia de futuro non iudicant, sed obiecto praesente illud, vel ut nocilium fugiunt vel vi proficuum sequuntur. Sciendum est tame secundo,quod quPdam animalia videntur futurum cogia stere, sicut Armica quae in aettate granamregat,propter hyemem, de bruta,quae dum in pascuis morantur futuram pluuia cognoscendo, voracius comedunt, Sed mum redire quam citius co endunt. Ideo sciendum, quod animalia sunt in duplicidit ferentia. .aedam enim solum iudicant conuenientiam, &discouenientiam praesentem, Se nullo Dodo de futuro cogitant , unde non sibi in futurum proui-Gent, ut patet in muscis. Alia vero sibi in futtiro prouident de cibo, non cognoscendo tamen latura, de haec vocantur animalia prudentia naturali quidem, te potius metaphorica prudentia non vero ration ti, de propria. Tertio scienda est igitur, quod cognoscerenturiim stat dupliciter. Primo sub ratione fili uri, conferendo praeteritum. cum praesenti, de haec cum futuro, quod est scire futurum , ut futurum . Secundo sub ratione praesentis, Se hoc modo animalia, de primo modo linmines dicuntur cognoscere suturum, nam dum formica
iii aestate grana congregat, suam raecessitatem prςsentem ex illimat, non cogitaado de hyeme, quavis Deus illam moueat ad congreganda grana, de ad iudicandum de ne istate praesenti, propter futurum. Ad primum ergo res 'ndetur, quod duplex est phantasia. Prima. dicitur determinata , quia habet determinata org na, de est circa determinatum obicctuin . Secunda dicitur indeterminata, quia non postulat de temtilaata organa in capite,denaec fertur circa obiectilin praesens, id tantum exigit extimatiuam, Sthantasiam. Ad confirmationem dici dum venit, quod apprehensio aestimatiue, Se phantasiae dupliciter pensari potest. Primo ut cali sati ix a sensii bili exteriori, ex frequentatis actibus, de sic causat memoriam. Secundo, ut ab obiecto exteriori praecise cau fatur, cuinclinatione quadam naturali. Prima r petitur in animalibus hal ntibus auditu. 5ecunda vero etiam in aliis, ut in araneis, de muscis, unde in iis non est necessaria
Vtrum animalia brutis agant propter stinem ab ipsis cuuitum.
VI etur quod sic. Nam hoc tenet
Porphirius lib. 3. de abstinentia, ubi docet omnibus animalibus, quibus natura dedit visum,de memoriani,dedisse etiarationem , de locutionem, de interpreta
tionem, quam halvi erit ne Git) Appoli nius neus, de Tales Millesius. Idein de Anaxagora refert Plutarcus, inimo ipse videtur deuellisse in hanc sententiam, in dialogo inscripto, quod brutis ratio insit. Secundo. Virtutes sunt animae intellectivae dotes. Sed multae de ijs in brutis apparen ut magnanimitas in leone, fideli-
109쪽
tu in cane, Petra in ciconisis, fides coniu- pii in turturibus, prudentia in Elephantiabus. Ergo habent rationem. Tertio. Ars est actus intelle his, sed multae sunt artes in brutis, ut ars texendi telam in aranea, instruendi exercitum ingrue, redemti nauem in miluo, eiiciendi malum sangm ne in hippopoloma. Ergo.
Quarto. -Annunciare flatura est intelligentis ea. At multa imita futura annun- Ciant, ut tempestates, aeris mutatima h&certius quam Altrologi , per scientiam Astrologiae pronuncient. Ergo. Quinto. Addiscere est a ius rationis. At multae volucres, & bestiae addiscunt voces proferre, ac plurimos actus fere humanos facere. Ergo. Sexto. Syllogizare est intelligentis . Hoc facit cavis ait D. Basilius hom. nona
Hexam quia si leporem persequitur, &in perseque udo ad triuiii in venerit, cum primum duplicem viam odorauerit, nec odorem leporis se serit, tertiam viam ingredit tir, sir sv Ilogi rans, quini peream necessaria oporterit illam fugisse. Sed in contrarium stat primo, omnium sere sapientum conse usus, qui bestuas r tione orbatas asserit Semindo stat di finitio hominis , nam ipse diffinitiir, ut animal rationale, alia vero animalia dicu ntur irrationalia. Tertio stat, quod sic agerent ex electione, de ita in eorum actionibus esset laus ,
stuperium, meritum,& demeritum,h nor,& contumelia, quae omnia sunt cogitatione sapient i in aliena. Quarto. Hoc probat S. D. secundo contra Gentes, cap. 82. quia omnes bes-lua habent determinatum modum operandi, non sic homines, qui artibus alne sciant, rationibus vivunt, ac in diuersas operationes di lirahuntur.
Ad primum ergo ducitur,quod illi Phylasbphi voluerunt intelligere, iii brutis esse rationem non vere, M secun sim re , sed secundum imitationem, & quod ii, bent suos cantus, & voces per quas congregantur , S: firgiunt, motae ab intelli
Ad secundum dicimus , quod bruta in
enumeratis non mouentur intellectu, sed impetu naturae, imittando virtutes Pr prias intellectualnam.
Ad tertium, idcindi ir , quod illae non sunt artes proprie, sed imitationes
Ad quartum dicitur, quod illae annunciationes futurorum sunt motus lacti in eis ab intelligentia non errante, ut docet S D. p p. q. 8s.art. q. Au quintum dicimus, quod probat maiorem, de minorem imitatione verae prii-detiae plus esse in qui isdam animalitas , quam iii aliis, non veri, probat in eis esse veram prudentiam , cum cognitione vocum ad placitum, cum discursu, & colla tione praeteriti, in futuro,nullo moti praesenti exissente.
Peleatum autem in his, tex. ra.
Postquam Phylosophus quibusda r
tionibus , ex principiis propriis desumptis, opinionem antiquorum negantium naturam agere propter finem, euertit, modo ex principiis eorumdem antia quorum idem probare contendit. In his ergo duabus lectionibus primo explica bimus tex. Rristot. a te x.82. usque ad secundo circa hos textus aliqua annot bimus. Tei tio quaedam dubia adijciemus, ta quarto videbimias an natura agat Pr pter finem.
Quo ad primum. Priino loco Phylos
phus refutat quoddam a Tilmentum ant: quorum quo ducebantur ad negandum naturam agere propter finem, quia scillia oti nol)eribus naturae peccata,idest monstra accidebant. Argumentatur em Priamo sic Sicut se habet ars in artificiali laus, ita se habet natura in naturalibus.Sed ars, verbi gratia scribendi, quamuis agat propter finem tamen in ea accidunt Pecisa, idest errores, sicut etiam contingit in a te medica medicum malam meiticina tali morbo aptare, ergo ex hoc quod peccata,ia inonstra in naturalibus accidi int,tollendum non est, quod propter finem 'iona-gant. Hinc conuincitur Erat Gelesia turam agere propter finem dum ducit, in
principio mundi quasdam substantias media parte fuisse boues,& media Ieones. Nam talia animalia s Nile, opus est fateri, qua cum natura agat propter finem, non
110쪽
potuit ea ad unitatem specificam cum generante deducere. Secundo probat iratu- ram agere propter finem sic. Ubi sunt determinata principia, de determinata in
dia agen1 .ibieit de aerminatus finis. Sed in generatione deternarrata sent principia,&media, nam semen prius est molle, pollea se durum,&deinde incipit vivere
vita animae vegetatis tequam animal persectu: .r fiat. Erso in omni generatione, finis quoque erit deic inatus. Te
tio hocprobae. Si propter peccata natum ab ea subtraheretur ratio agendi propter fit cm ita ut omnia a casii eueniant, sequet etiar, quod in arboribus tolleretur ratio finis, quia in his minus apparet ratio finis. Sed noc est falsum experientia teste cum in arboribus insertis videamus, eas diuersos seu is producere. Ergo &c.' Quarto si omnia casu euenirent, ita ut quodlibet posset produci a quolibet, sequeretur, quo semine hominis, leo posset generari, e ex semine leonis, c pra, &αι Secundo soluit Phylosophus motivum illorum qui tenuerunt omnia a casu, &ex neeessitate materiae, & non propter fi-- dem euenire, sic contra eos arguendo. Id
quod, ves semper, vel ut in pluribus fine. consequitur, nisi impediatur, propter finem esse,fatendum est, & non a casu. vel ex neccssitate materiae. Sed naturalia si non impediantur semper suum finem determinaciam,& certum cosequuntur, M. Ergo sunt propter finem. Tertio soluit tertium motiuu antiquorum , negantium naturam agere propter finem, quia scilicet non deliberat. Nam . contra hos sic arguit. Ars certissima, ve
bi gratia strimi, vel citarizandi propter finem est, & tamen nPn deliberat, ergo neque est necessarium naturam deliberare, ad hoc quod agat propter finem. Monstra Quoad secundum primo notandu est, ἀιῶtur quoa Phul. vocat monstra peccata natu peccata rae, duplicem causam. Prima est, quia natura. peccatum nihil aliud eli quam auersio a fine recto,dum enim per peccatum a Deo auertimur, fi cm iacitru derelinquimus. Secunda est, quia peccatum defectum significat, unia Theol. dicunt peccatu esse priuationem boni. A simili ergo dicimus, monitra esse παρο nature, uia cum na
tura inredat sibi si lepelieri pro ce
re, proquato potest,dum impeditu r,ach dii monstrum, quod ideo dicitur defectus
Secundo notandum venit circa illam propositionem, quod non quodlibet fit ex tibia si ruodlibet. sed simile fit a simili, quod de ex ouotieri rei dupliciter loqui contingit. Psi bit. mo in generatione,& sic verum est, quod simile sibi simile generat, & non quodlibet fit ex quolibet,quoniam semen gen rantis in una specie, non est aptum ad Gliam speciem . Secundo in quociique alio fieri, etiam per alteratione, ut dum aqua
fit aer, de aer ignis, & sic habet aliquam difficultatem in Metaphys examinatam. D V Η Ι Α .
V Idetur enim quod sie . Nam habens
caulain determinatam, per se fit. Sed monstra habent causam uetermin tam Heli defectum materiae, vel agentis. Ergo sunt intenta a natura. Secundum dubium est contra id, quos asserit Philos scilicet in arboribus non a
eidere monstra. Nam contra stat experientia , quia videmus arborem unam insertam, proiicere fructus arborum diuersarum speciem na, verbi gratia oliuas,P ma, 8e pira &c. Hoc autem videtur monstruosum . Igitur ecia in arboribus reperiuntur monitra . Tertio dubitatur cotra alteram propositionem, scilicet Quod quae fiunt per se ,
non possunt pro luci, nisi ex determinato semine. At contra itat, quod quis sic arguere poterit. Ergo quae sunt a casu, ex quolibet semine fieri possunt. Sed hoc est Ialsum, quia monstrum in natura humanano fit nisi ex semine hominiet.& inuentio thesauri, sub terra reconditi, non eis nisa sodiente terram , cum tamen hic es eius sit casia alis. Pro resolutione horum dubiorum multa erunt fienda, in s eciali autem pro re solutione primi. Primo videbimusqvid Mu si sit monitruria. Secundo quot sint eius ge- qui mnera. Tertio quot,& qus causae de Qua to an a casu vel per se rint. Quo ad primum dicimus . Monstrum secundum rem este naturalem essectum, degeneranteni a solita, & ordinaria dispo . N i sitione