장음표시 사용
81쪽
miar, ab e sciente responsum damus. Si ex quo res fit, per materiam rem esse dicimus . Si propter quid, per formam. Ad
caiisama tem effectivam reducitur causa instrumentalis, ut est calor respeetu ignis,& straa re Dectu artificis,quia & si ei sectus principaliter non sit ab efficiente instrumentali tamen ab eo est essecti-ue, instruinentaliter. Obiecta autem adca: isam formalem reducitntur,mita amiscuisant in denere causae sormalis non intrinsece quidem com Donendo, quia actus non comportant , sed extrinsece , actus mensura quo, ut docet S. D. P 2.q. .art.3.
Exemplar quoque ad caiisam sormalem reducitur , prout dicitur forma extrinse- ea. ad quam artifex aspiciens operatur,ut
art.ῖ. re ante ipsit in D. Dionysius quinto capite dedininis nominibus. August. lib. 83. qtiaest. 8c Boetius primo de Trinitate. Habet enim rationem similitudinis sor- malis, uia sicut forma in naturalibus dat esse rei naturali, ita in artificialibus exemplar dat esse exemplato . Tertio notandum venit, und in causa tria inspicere debemus. Pmmum eli res, quae denominatur causa, verbi gratia, materia, ut eli potentia, forma vi actus, finis ut bonum, se efficiens, ut habens vim Ratio activam . Secundum est ipsa causalitas, ea a in quae non est nisi quidam modus rei, a re quo ten- issa realiter distinctiis, cum res secti dum viai. se coli siderata a causalitate praescit dat. Tertium est quidam respectus ortus in- ter causam,& estechim, ex hoc quod cauia ad effectuin ordinatur, & ad eum resipe tum dicit. In pi imo ergo non consi iiii vera ratio causae,cum sic res absolute intelligatur nec in tertio collocatur, garelatio effecisis ad causam est posterior causa; quare vera ratio causalitatis collocanda eli in modo uniuscuiusque cai sis, securidum quod causare dicitur. Prastati Quarto notandum eit, quod causa,&a ea D eilaetus dupliciter considerari possunt'. νum. Primo ut causa dicitur caiisa, se effectus, causat effectas formaliter, & sic causa, ut cauia, s emper est nobilior effectu, ut effectus est, quia nobilius est dare, ut est d
4 e, quam recipere, ut est recipere. Secundo possitnt considerata quoad suas enti- ratcs, in quibus tundantur. His stantibusd: cinrus Primo clarum esse causam cis
biliorem, si sit aequiliora, quia id totum uod in effectri est, a causa principali est.
ed hoc non eli verum de causa instrumentali, patet enim quod semen non est
nobilius nomine genito per illuq, tanquam per instrumentum, & esarum est calorem instrumennim ignis, non esse ipse igue pnestantiorem . si autem sermo sit ue causa univoca, dicendum venit ei esse eiusdem nobilitatis specifice cum suo effectu, cum quo semper stat,quod ratiocata is, ut est causa, praestat supra ratione effectus, ut effectus est. Loquendo autede causa sormati,afferimus eam non esse composito nobiliorem entitatiue, sed ta- tum causaliter, nam compositu habet esse formale a sorma, sed ulterius materiam
includit, se esse subsistens ut quod dicit.
Forma est tamen praestantior materia, quia ei dat esse. De causa autem studi sermonem habendo affirmamus eam inter alias excellere, unde vocatur causa causarum, sed hoc intellige in mouedo, namentitatiue non semper est nobilior agente Quem mouet, quia quis potest Phylosopniae stude ob lucrum, de tamen Diasesso Phylosophiae altior est pecunia.
Materia autem ultimam tenet locum in causis, quoniam est veluti sex rerum.
VI ςtur enim quod non . Primo. Nam et causa significat aliquid causare in
actu. Sed hoc non potest conuenire materiae, cum sit pura potentia. Ergo. Secundo. Si esset causa, esset quia forma sustentaret. Sed hoc est falsum, cum non om semiam sustentet, videlicet animam intellectivam. Ergo. Pro solutione huiusquηltionis ,&in- intelligentia sequentium, recollendum est, 'ς Ur Aristot. hic non agere de causis abselim deratur
te, hoc enim est opus Metaph; sic i)sed ut onrvi concernunt motum, Ze adeo satis es cum otu. fuit assignare propriam ratione sitae causalitatis cum motu .
Secundo etiani recollendum est, quod orata ἐρ- causae quadrupliciter cosiderati Mum t. μνε ra. Primo
82쪽
Primo secundum ordinem generationis,& sic materia est prima, cum sit eius subiectiim; Secunda elisorma,quae actuat,& dat esse materiae . Tertia est efficiens,
ruod est principium motus, non intrin-ecum , sicut est serma, sed extrinsecum vi est filiis, qui est terminus generati nis . Secundo considerantur secundum
ordinem intentionis, & sic prima causi est finis , qui primo cadit in intentione, secunda est eisciens,nimum a fine,tertia
est forma, actuans materiam, Se quarta est materia, achiata. Tertio modo considerantur secundum esse, & ita. Primum locum tenet essiciens, quod causat esse . Secundum tenet materia,ab essiciente dispositis esse. Tertium obtinet forma, T Idetur enim quod causalitas sermaecam e e formali , & quartum locum V non stet in dare esse. Nam primo. habet finis, quiFit vltimus in executi Agens est illud quod dat esse. Ergo non
quod valet de eausis activis, de non de
passuis, ut est Mat. Ad secundum dicimus, materiam substentare animam intellectivam poste intelligi dupliciter. Primo quoad actum informandi, de sic eam sustentat, ut proprium actum. Secundo quo ad esse,& sic
eam non coarctat, ut ab ea separari non possit, omnes autem alias Armas eductas
de potentia materiae sustentat, & quoad actum informandi, & quoad esse.
Vtrum serma vit esse. Cassa ne. Quarto considerantur secundum rationem agendi, & tunc primo loco stat forma, cum sit principium intrinsecum
actionis,secundo viciens,eius principiuextrinsecum,tertio finisdatio mouendi, de quarto materia, quae solum recipit. Arist. autem in textu, primum ordinem serumst. Tertio notandum venit, quod causali- Lia, ma immMeriae consistit in recipere esse, deraria os limitare. Nam naturaehis non ptisua. ut aliis causis conuenit, sed passive, ut eius naturae congruit. Duplicem autem causalitatem habet materia qrdinate, scilicet formam recipere, Se limitare, Se compositum facere. Quarto adnotandum est, quod mat
ria formam limitat. Sed scito quod duplex eli limitatio. Quaedam enim diciturentitativa, de sc quaelibet res sua natura est limitata, cum non si infinita, in perfectione ; Ahera dicitur limitatio mod iis, quia eius amplitudo coarctatur ab alio in quo recipitur, de hoc modo dicimus formam a materia limitari, quia ab ea determipatur, ad hoc, vel illud esse in materia; nam si esset abstracta, retineret totam perfectionem suae speciei. Secundo ergo loco principali ponitur haec conclusio. Malitas materiae stat in recipere. Probatur. De ratione principii
pa non est dare esse active, sed illua
recipere pastae. At Mati est principium
passimum. Ergo dec. Omnia nota.
Ad primum ergo dicitur ad maiorem,
forma; cum distinguantur. Secundo. Si attuat Materiam, de ei datem actuabri omnem materiam,Se ei d
bit esse. Sed hoc est talium in materia caeli, cum habeat perpetuum esse. Ergo &c. Pro intelligentia huius quaestionis no- Forma tandum est, quod forma duo habeb -- actuarlicet dare esse materiae,quae de se,est pii materiara potentia, de ex unione eius cum m te- ct eoiaria rabet ulterius constituere composi- rati eam tum. Nam compositum, sorinae inparatum,non habet rationem causae consti
tuentis, sed effectius constituti. Nee ossicit, quod sic cffectus effet praestantior causa, quia verum est caustin esse pr. stantiorem effiatu, uado id totum quod in effectu est, a causa est, secundum m dum causae; modo compositum vicia persectionem formae, includit etiam pers
ctionem materis sub forma,& subsistet tiam ut quod, ut in Metaphysica ad longum ostendo. .
secundo notandum est,quod sicut potentia materiae per quam redditur apta
ad recipiendam tormam, non est aliquid nutare ab ea distinctum secundum rem,& ei s peradditum, ita pariter nec aptitudo sominae ad informandam materiam, est alia
uidet superadditum, de ab ea realiter istinctum; qua propter forma secunduseam subitantiam, & ementiam materia
informat, ut docet S. D. secundo contra 'Gentes,C. 8. Se p p.q 76. ar.7. 5c COrnin. secundo lib. de animat .s.&8. bactap.
83쪽
lex .is.&Scotus in secundo dist. 31.q p. Nam si per superadditum ei materiae uniretiir, unio materiae, & formae non esset immediata per se, & substantialis, quia inter ipsa intercederet illud medium, diastinctutia ab illis. Et quamuis ad hanc rationem formae, materia praeuiis dispositionilvis disponatur,tame in unione semniae illae pratulae dispositiones corrupuntur, ita ut primum esse Mimae, sit primu non ecte praecedentium dispositionum. Our or Tertio cosiderandum venit, quod duo sono tur sunt pensanda in serma. Primum in eius ad actu subitantia,& enritas, per quam differt aandam maceria, ut eutitas in a diabentitate in maωria tentia, & hoc modo non habet quod ab agen- sit causa, aliter semeer causaret, ouod falae. simi esse ce: iiimus in anima intellectiva separata. Secundum est illud, quod habet veluti propriam passonem, stilicet actitare, S: in Grinare materia, non quod tamen sit palso ab ea realiter distincti, sicut nec Mentia materiae realiter distin Euitur a materia, sed quia est eius m diis, Sc natura, & secundum hoc habet ratione tu causae. Nam intelligimus cina prius materiam infrirmare, & deinde il- lam in uno composito substanti P vnire. vitio autem mimae cum materia disposita, no est a naturali impetu sermae lacundum se consideratae, sed est a virtute agetis, eam ordinantis, ad amrandam materiam, unde semper ad generationem hi minis indiget virtute agentis, ad hoc utvniatur naateriae, Quare non potest propria virtute naturali,&praecise se unire, ita docet Capreolus in A.d.43. '.2. art. 3.α Scotus q. 3. &est sententia Aristot. ponentis larmam semper dependere ab
Meae M Quarto loco colligendum venit,quod modus causandi ser est coarctare amplitudinem materiae. Nam cum materia prima secundum se sit indifferens, & inpotentia ad omnes sermas, haec se a facit, quod materia stet solum sub illa seria . ma, de hoc tam in naturalibus, quam arti ficialibus. Secundo loco igitur principalis nitur haec conclusio. Causalitas rmaeat in actuare materiam,& eiscere compositum. Probatur. Quia est actias mat Tiae, &ex unione eius cum materia fit
Ad primum ergo dicendu,quod agens dat esse effective, & mma larmaliter
actuando materiam, ut diximus. Diuum. Ad secundum dicitur,quod se a sem'. per dat esse se aliter, vel per gener tionem, ut in generabilibus, vel per errationem, ut in creabilibus , semper em ni
agens achians materiam, vel eam creas,
vel generat sub serma, vel concreat cum
Utrum causalitas stu in vera, seu esseere.
Videtur quod non . Nam Deus omnia efficit, &agit secun m illud
Apostoli 1.Corinth. 3. omnia in Omnibus operatur. Ergo nulla alia erit cauta effectiva. Secundo. Multae sunt actiones sine te mino, ut saltare, cantare, cithariaue, lesimiles. Ergo de ratione efficientis non
est rem efficere, idest terminatiuem
Pro resolutione huius quaestionis,mul Carusata adnotanda veniunt. Primo istur adnotandum est, quod causa efficiens mul- ρυx s. tiplex est. Prima dicitur prima causa eL sectiva. quia ipsa absolute, & simplicitera nulla alia causa depudet, & omnes aliae causae ab ea sunt. Secunda d citur eausa secunda,quia a prima dependet. Haec a . tem duplex est. Prima dicitur principalis in genere creatorum, quia per Pr priam virtutem agit in effectum, verbi gratia intelligentia quae mouet caelum. Secunda dicitur instrumentalis,quia agit virtute causae principalis, verbi gratia, calor naturalis dicitur instrumentum animae,ad nutritionem, & augmentum animati. ylterius cauti principalis duplex est, stilicet aequivoca, quae producit ed Nehim diuersae speciei, ut dum Deus, &sol hominem producunt&um uoca, qu h producit estectum eiusdem speciei. ut homo sic generat hominem. Prima semper est persectior est Qui, ut eo altior I secunda nequaqua, nisi ut diximus supra. Item causa principes s , quaedatri citur per se, quia per se Producit effectum, ut statuarius per se facit statuain,& quaedam dicitur per accidens, quia noper se producit ericiuna, sed coungitur
84쪽
, per se illum prodii centi, ut dum S. D. ut supra, dicentis raucina esse essimun ira, vel album esse, coniungitur statuario facienti statuam. Gusa autemper accidens dupliciter sumitur. Primo ex parte causae,quia id quod est per accidens causae coniungitur, ut dum musicuconitingitur statuario. Secundo ex parte ejectus, quia id quod est pςr accidens conitingitur effereti per se, ut dum incentio non intenta thesaur coniungitur essessioni sepulchri por se intenti. Insu- cientem,in ouantum agit. secundo,quia ab actione dicitur agens, di ab discere essiciens.Tertio,quia per agere, te efficere causa effectiva costatuitur in actii. Nec verum est quod agere, ut agere sit effectus agentis; agere enim non fit, unde agere est efficientem in actu costituere,& res atrii erit eius effectus; quapropter actio dicitur ab agente procedere, de in pasta subiectari, ut ei coniungitur,quod
cipium a quo actio precedit. Tiso tausalitassar ιο
Physica est illa,quae habet influxum rea lem in effectum, necessario, vel libere, dummodo influxus sit realis; moralis v ro illa est, quae obiective mouet, ut sunt consulens, pracipiens, dc non impedies, quando potest,& tenetur impedire, quae causae, & s Physicae dicantur per acciadens, moraliter tarqen possunt dici per se, quia in genere morum per se caulantersectum, verbi gratia absentia gubernatoris Navis, Physica est causa per accidens eius subuersionis, ciim causa per se sis fractio Nauis, moraliter tamen est causa per se,quia non periisset, si adsit Lset, unde ei impuratur Per se culp'Caula vero instrumentalis duplex est,scilicet coniuncta & separata. Coniuncta est illa, quae colungitur causae principali agenti, ut calor naturalis conius igitur animae
ad nutriendum animal. Separata est illa, quae concurrit ut simplex in lirumetum, siciit facit dolabra ad faciendum scamnu. Seoindo notandum venit, quod quamuis multiplex sit causa ei dilua, tamen omnis talis causa debet ella primu principium suo modo, a quo actio procedat, si sit eausa per se, per se, si per accidens, per accidetis, si princ paliter, principaliter, si instrumentaliter, instrumentaliter. Sie enim di itinguitur a materia, a quadio non procedit, sed in eam procedo de a Qrma, quae materiam actuat, se in eam procedit formaliter, D non effecti-ue, sicut procedit a causa et sciente. Et ita distinguitur a fine, quia ab eo non procedit actio quo ad executionem realeni, sed tantum quoad intentioncm. Tertio creo deducendum venit cum
Quarto adnotandum venit secundum δ s. D. lia 2. d. p. q.p.art. .&, contra Gentes,cap. . . p. q. Ios art. s.quod circa ' efficientiam secundarum causarum mul-tae suerunt opiniones. Prima quae silet attribui Petro Aliacensi, de Gabriesi in 4.d. p.fuit, quod secundae causae nihil effective producant, sed Deus sit ille, qui ad
earum praesentiam omnia efficit. Sed lis e opinio errat in fide, cum Scriptura dicat Deum dedisse terrae, germinare herbam virentem,& animam viventem, Arboriabus fructus facere, Soli illuminare, Animalibus generare, igni calefacere, M. Nam ad dignitatem primae causae pertinet assumere secundas causas ad producendos suos effectus, quoad executione, de si non quoad primam cohordinati nem, ita enim suauiter operatur omnia
Secunda sententia fuit Auicebron, inlibio sentis vite, negantis corporibus cia . scientiam, Se illam tantum spiritualibus attribuentis. Sed haec ut superior reiicitur, nec enim necesse est, ut omnis causaei sectiva tactu corporeo penetret rem inquam agit, sed sufficit quod eam, vel extrinsece tangat, vel virtutem suam in il- 'lam immittat. Tertia sententia fuit Avicennae, in priamo sitae suffricap io. 8e 4. suae Metapny . cap. .& s. sci lacet, quod prima intelligentia seciuadam produxit, Se secunda tertiam, Se sic usqtie ad vitiniam,quae ta-dem omnes sormas in m.iteriam introducit, adeo ut corpora solum orerentur. non in producendo rmam, sed disponendo materiori. Sed haec opinio duos
S. D. quinto Metapb tex. r. quod causa'ia' errores continet. Pramus eli, quod omtas enicientis stat in agere, de efficere. nia non sint a Deo creata, & securrius Hoc enim pruno deducitur ex verbis quod corpola lolii accidcntiacis politiva K produ-
85쪽
producant, & non sormam, cum clarumst Leonem generare Leonem , & Boue, Bouem. Vltima igitur sententia communiter recepta est. Quamlibet causam secundam , propriam virtutem habere ad proprium effectum producendum, ut docuit Aristot. et Phyl a textu 19. usque ad 39. N s Metaph. p. a. & i. Metheorum cap p .de qua re ad longum ago,in 8. Metaph. ibi vide.
Deus ε- Quinto adnotadum venit,quod Deus peratu. Operatur omnia in omnibus, non solus, ἐῶ 'tuu sed cum causis secundis, concurrendo dis eau- cum ipsis, non solum immediatione vi
sis. tutis, attingendo omnem productione, verum etiam suppositi, habendo immediationein suppositi cum secunda causa, non ut causa totalis eiusdem ordinis cum secunda, sed mausa totalis diuersi ordinis, se sciens, de perfecta. Nam &si causa secunda totalis dicatur sufficies in suo ordine, non tamen talis dicitur abs utri& simpliciter , unde dependet a Deo, a
quo habet ericientiam , & motionem. Ideo merito S. Augustinus quinto super Genesim ad litteram cap. zo. reiicit opinionem illorum uam postea recepit
Durandus in secundo d. p.q. s. & d. 37.q. p. ) qui dixerunt Deum secundas causas cum sitis virtutibus produxisse,& postea eas reliqitisse ut ipsemet sine alio Dei
concursu effectus suos producerent. Hoc enim repugnat Domino nostro dicenti. Pater meus usque modo operatur, &- ego operor,& Actorum tr. ubi dicitur. In ipso sumus, movemur &αλον Sexto notaudum venit, quod dupliciter possiimus imaginari Deum cono:
recla. rere cum omnibus causis ad agendum.
P. imo per impressionem alicuius prauit mouentis causam ad agendum, prius,
non prioritate temporis, sed naturae ,
quasi causa secunda secundum se sit ve- Ititi in actu primo ad agendinia, quare siccbeat exire in actum secundum, opus
sit Deum ei aliquid prius imprimere,
mouens cam ad agendum . Secundo non
per impressonem alicuius, secunda cai Diam praecedentis, sed per actualem in tionem , dceficaciam receptam a prima causa, prout secunda causi on mouet, , nisi mota a prima. His flantibus dico cla
rum esse apud S. D. P. P. q. ro 7. art. . ad
ν secundum, & Capreolum in a. d. p. q. a. t.3.& Aegidium an s. quod actio Dei mouentis se dam causam ad agendum, non est dillincta actio in genere acti nis,& motionis ab actione secundae causae. sed secundo tamen dicendum venit, suod cum hec actio sit Dei,& Greature, independens ut est Dei, & dependens, ut est Creaturae modificativa, &dete minatiua secundae causae ad agendum, ut
cesse est praelia telisere in hac actione quoddam prius determinatiuum acti nis Creature, non secundum prioritatem temporis,cum in uno, emque institiati supponantur prima, Se secunda causa agerς, sed prioritate naturae, & causalitatis, quia secunda causa non intelligiti
sic agere, nisi ut prius intelligitur sic d
terminata ad agendum, non enim repurgnat v nam eandemque actionem esse a
duabus causis totalitas, & subordinatis
diuersorum ordinuhi. Itaque concurrunt
ambae causae, prima, & secundat sed non eodem modo, quia prima agit indepe dei iter, & movi cendo, & secunda d pendenter,& ut modificata. Hinc primo insertur, Deum omnia suauiter operari in omnibus, idest secundum naturam sociandarum causarum, ita ut in agentilao liberis, libere operetur, in necessarijs, necessario, & in contingentibus, conti genter, quia omnes causas modificat, de applicat ad agendum, non cotra ipsorum naturam,scd iuxta eam , quapropter hic concursus in omnibus secudis causis nam
dificatus, erit effective, ut ab una Dei virtute pro 'dit, sed multiplex erit subleuiue, cum diuersificetur secudum naturam suscipientium. Secundo deducitur Deum non solum agere comitando, S: conse uando virtutem causae se dae, sed etiam aetere in causam,eain modificando,& a' plicando ad agendum, cum virtus seriandae cauta sit etiam primae, quamuis diuet simode. Icrtio dediicitur, si iod Deus e dem modo operatur sine s unda causa , sicut operatur cum ea prGucendo est cluna, quia tunc gerit vico virtualiter,& aequi ualentor secundae causae. Septimo notandum venit circa actis In cnem causae et sectivae itasti iuvet alis , quod varius est modus dicendi de eius conor sit ad agendum, cum causa principali. Nam Scotus ut .diii. s.q. I .ia Durandus
86쪽
in num. I 2. sunt in sententia, non esse inlisumento aliqua nem propriam necessariam ad agendum
cum principali agente, & ideo sufficere
tantum eleuationem eius factam a Deo. Sed hic modus dicendi reiicitur. Primo. Quia sic instrumentuni tantum passive concurreret, & non aetiue , hoc autem falsum est, cum instrumentum connumeretur inter cata fas ei sectivas. Secundo , qa sic Deus posset assumere omnes creaturas indifferenter ad certam, & determinatam actionem, ut quantitatem, Se relationem ad creandam animam Petri, quia in instrumento' non pensatur secundum hanc opinionem, id quod ei conuenit secundum suam naturam,sed solum attenditur diuina motio. 8c tertio quia si e D us non ageret suaviter, assumendo secundas causas, ut instrumenta ad prodorcendos in eis commensurabiles. Hi ne spicitur falsum esse, quod phantasma non concurrat instrumentaliter secundualiquid sibi proprium ad speciem intelli- cibilem eliciendam, &ita species sensibilis ad sentiendum, concurrui enim suo modo, ut ostendo in tertio de Anima. Secunda sententia tenet Deu non posse assumere quamlibet rem ut instrum tum ad ali iliem essectum producendum, sua propter esse necessariarn unitatem in instrumento effectui proportionato, unde secundum hos, nec sacramenta, nec
passio Christi sunt instrumenta physica
eratiae, sed tantum moralia. sed etiam haec sententia sic generaliter intellectan bene quadrat, quia sacramenta assumi ad causandum gratiam, sustinet Sila D.Tho. & Deus intest ubi improponio reperitur, proporgonem facere. vltimaistitur sententia est S. D i. p. l qs .arti bidem Caietani, scilicet quod instrumentum debet habere aliquid proprium, scilicet propriam operationem vel quid aliud ratione cuius ei correspondeat fiectus,& hoc proprium debet esse proportionatum effectui, vel naturaliter, vel per eleuationem, ita vitale sit, vel fiat. l Hinc
dicimus creaturam non nosse creare, nec
principaliter, clim non sit infinitae virtutis, nec instrumentaliter, quia non potest eleuari, S: sic proportionari ad hab&lam hanc operationem, ut sibi propriam, scilicet ad agendum in nihil, quod est ii
cessarium ad creandum Oetatio notandum venit duo esse in emciente quibus agit. Primum dicitur principium primum,& radicate actionis,& hoc est substantia, verbi gratia, anima in intellectione. Secundum dicitur proximum,& immediatum, & hoc est potentia, ut intellectus ad intelligendum,& voluntas ad volendum, quia substantia non agit nisi mediante pytetia, & sic dicimusa ens esse immediatum principium actionis, & generationis, sed in virtute sibi tantis de ut dicitur substantia causaliter, & si non entitatiue, ut ad longum ostendi in 7. Metaph.q 6. Ad primum ergo dicta est, quod Deus operatur omnia, ut causa prima, cu quo stat, quod quilibet essetius naturalis habeat suam causam proximam. Ad secundum dicitur, quod illae acti nesciim sumantur ut in heri, sim cit ut causa effectiva dicatur eorum causa ut in fieri, immo sufficit, quod sint a saltante, modulante, essessive . Da ea a Mali.
mo de partibus animalium c. primo, S primo Metaph.c. i. quod Propter ignorantiam causae finalis multi errau runt, qua propter de fine multa sunt dicenda , remittendo lectorem ad plura alia, qtiae de ipso diximus in s. Metaph. Primo ergo distingitedum venit quot Finis modis sumatur, ne in aquivoca laboro suorumus. Finis emo duplex est, scilicet. Pri- ptix sit. mus,& proximus. Finis primus est vitiamum appetibile, & desiae rabile, ratione cuius omnia fienda sunt, & hic sinis est summum bonum, idest Deus ipse. Finis proximus ille est, qui in mediate, de pro- 'xime ab agente intenditur, verbi gratia sanitas, vel cibus. Finis primus incitur vltimus simpliciter, & proximus secundum quid, quia per agentem naturaliter quandoque non ordinatur ad finem viti- Inum,ad quem tamen ordinari potest,&debet. Quare non est de ratione omnis
finis, quta non sit appetii bilis propter
alterum, sed tantum hoc conuenit ultimo fini, & si etiam proprio conuenire possit, non aptitudinaliter, cum natura finis proximi ordinetur ad finem viti-
87쪽
mum, sed actualiter, quia agens tune assii aliter non intendit finem ultimum. Secundo diuiditur finis in finem cuius, decui. Finis cuius est ille finis, qui intenditur ab agente, propter quem assequendum agens mouetur, unde adeptus,
uicitur finis factus, ut dum infirmus sumit medicinam propter sanitatem, sanitas enim est fini cuius, idest propter que medicina sumitur, quae as equuta dicitur finis factus,idest consequutus. Finis cui, oui etiam dicitur finis praesuppositus, est ille cui volumus finem cuius, Jerbi gratia infirmo sanitatem. Hi aut a duo fi-
nes iuxta ea,quae tradit S. D.p. a. q. I .ar. 8.& quail. r. art. 7. quaest. li. arti c. . ad. tertium , complete non habet nisi rati
nem unius finis, Quia sius cuius, ordinatur ad alterum, tuest ad finem cui scilicet sanitas ad infirmum, ubi autem unum est
Propter alterum, unum dicitur tantum.
Tertio diuiditur finis elicitive ex Aristot. i. de Caelo, cap. 3. & in hoc a. p. 7.
in finem operationisi idest quo mediante
perficitur operans, ut generatione generans, Se in finem rei factae, vel genitae,
idest terminatis rem sactam, vel genita,
quaec si formaterna mans, vel generati nem naturalem, vel factionem artificialem, quia introducta forma, cessant sa-ctio, & generatio. Darto diuiditur in finem formalem, di obiectivum, seu quo, si qui. Finis se malis est operatio, qua mediante agens consequitur obie&m , ut cura Dei visione beatus fit beatus. obiectivus est obiectum ipsum, quod assequimur per finem formalem, verbi gratia Deum per
claram Dei visionem. 'i W- . Secundo notandum venit, clarum esse νa cau- in Ge na Arist. quod finis est vera ca D roaui se realis. Hoc enim docuit hic cap.3. 8e a. Metaph. ias. cap. 3. & proliatur primo experientia in agentibus intellectualiabus, operantibus aliquid a proposito, &non a casu delibe rate,&non deliberate; ci sectus enim realis non dcpendet nisi a causa reali, scilicet a moueate realiter,
ira tentioli aliter, quare de si finis quia
exectition zm dicatur effectus Uentis,
idest vi eii finis rei facts, vel genitae,quoad intencionem tamen agentem mouet.
Prima Tertio adi tandum est, quod prima -- ratri t. tiua in fine cit bonitas rei, ex
qua seqttitur, quod radiculiter, 8: In actu ris es boprimo fiat appetii bilis, Se consequenter
moueat agentem ad eius consequuti nem. Quod autem finis habeat rationem Ia.
appetii bilis, tripliciter intelligi potest. Primo quasi appetii bilitas sit communis
bono,& malo,uuasi utrumq. sit appotiabile secundi im is, ut amor, di odium peccare ex malitia, &ex ignorantia,&scScotus in primo dist. i. 'uaes . &in z. d. 3.quaest 1.de Ocham in tertio dis .i a.dub. 3. tenent appetii bilitatem esse conmmunem bono, & malo, quod probant', quia eadem est potentia contrariorum. Ergo voluntas quae est potentia appetii-tiua, mouebitur a bono, & a malo. Sed haec sententia est contra Dionysium de diuinis nominibus cap 4. D. Aug. secado consessonum, cap. s.& 18. Greg.Nissenulib.de Opificio hominis cap. io. Damas num lib. i. fidei or i. & Aristot. I. Ethici cap. i. Hi enim omnes Hamant, quod nemo intendens ad malum operatur, quia
quidquid homo appetit, etiam si malum sit, illud tamen appetit so ratione boni.
Secundo etiam probatur talis opinio sitasP. Quia voluntas m Gur ab intellectu secun in quod illi repraesentat obiectu, sed intellectus no repraesentat obiectum
voluntati, nisi sub ratione eligibilis, Feconuenientis. At malum ut malum intelligibile est, ut repugnans voluntati. Quoia autem dicunt potentiam esse comtrariorum , intelligitur quando utriique habet rationem conuenientis cum potentia, non vero quando unum habet rati nem disconuenientis,quia tunc in conueniens sertur positive,& in disconueniens negative. Secundo modo potest intelligi, quod appetii bile dicat rationem boni non cum determinatione, sed cum in dis serentia, verbi gratia, ire in plateam sine dete natione boni, vel mala snam dantur actus indui rentes. ) Sed de haec opinio reiicitu irimo,qilia indifferens, ut est indifferens non mouet, sed ut apyre
henditur tanquam conueniens, unae in
disterentro actiis consistit in actu signato, nam in actu exercito nihil mouet nisi apprehendatur sub ratione conuenientis. Et ideo dicendum est cum S. D. p a. q. . art. . de Alensa r. p. quaeli. ii. & Aristota hic leae. 3 i . N i. Et hic. p. . quod appet tibilitas finis iliouet in actu exercito, ut
88쪽
finis apprehenditur sub ratione determi illa eon: unctio non excludit finem, sed
nata boni,& conuenientis. ipsum inciudit,quoad eius esse adeptum Εἰαι-- . Quarto notandum venit, quod cauta- Sexto et Iet disputandum an filii, in QPij., litas finis bitariam considerari Dotest . urat voluntatem ut ab extra est, velut ira Primo r dicaliter, & quasi in actu pri- in apprehensione ponitur,sed hanc qum irari .. habeti mouere, attrahere, alli- itionem discussinius in quinto Metapli.' cere,& inuitare voluntatem ad sui amo- q. 1. ibi vide. rem,obiective. Secudo actualiter,ut haec omnia habet in actu secundo, & sic in , De eausa exemplari.
ctuali attramone consumatur tande esiaseausalitas actualis, & se alis, ut docet V Xemphir lectandum s. D. p. x .q. t s. Exula S. D. de potentia qmelae s. o. i.& quaeae art. I. idem est auod se a. de simi- quidsit. ax Ae veritate, art.2. dc est sententia Au litudo . & secundum Platonicos diciturbem Magni s .Metaph. vi. I . p. 3. Son cinatis,quaest.2. Avicennae in s. suae M taph.tra t. s .cap. s .Heruei quod. a .quaesti
. 3 .de causa finali,quaest.I.contra Connimbricenses hic, tap. 7. quaest.2 I. Ponentes
aliquid reale saltem intentionale impressuin realiter in motum ad finem, unde Acunt quod in hac impressione consistit
actio linis. Haec enim vera sunt de rati ne sundamentalis finis,non autem de istmali, de copleta. Verum est tamen,quods per impressionem praecedentem acii nem intelligamus primam radicem motionis, verum dixerunt cum S. D.p. 2 .q. .
artic. t. quia cautiliter, impresso conu nientiae linis pr dit actionem actualem motionis finis. an ιι Quinto notandum venit eum S. D. p.
circa finem, vel circa media ad finem , propter ante, & post consequutionem finis esse . . promer finem, & ideo esse effectus causae finalis. Sed hoc intellige non eodem modo, quia actias humanus ut est circa finem est necinarius specificatiue, quia
appetitus naturaliter trahitur a bonit te finis, ut docuit S. D. cum Ferrariensi P. contra Gentes c. s. scilicet quod causalitas finis in hoc consistit, . quod propter ipsum alia desiderentur , non specificatiue, quia sic mouetur volutas a fine, sed elicitiue,vi libere, idest cum indifferentia eligibilitatis horum, vel aliorum mediorum ad finem. Ita amis humani antequam finis sit adeptus sunt circa ipsum, ut circa rem ha ndam, at dum adcptus est , sunt circa ipsum, ut circa rem habitam, & possessam, ex quo tunc appetitus cum fine coniungitur, de sceum terminat . di perficitur, unde
Idea. Exemplar autem sic di sititur ab eodem s. D. quaest. 3. de veritate art. r. his verbis. Exemplar est forma, quam esse ctus imitatur ex intentione agentis, determinantis sibi finem. Primo ergo PD- , nitur ly se a loco generis, quoniam multiplex est is a. Secundo dicitur suam effectus imitatur, ad disserentiam forinarum, ad quas effectus non sequuntiar.Tertio dicitur ex intentione agentis, ad differentiam formarum, & imaginu, uae non sunt institutae ad representat um simile. into dicitur determinantis sibi finem, ad differentiam formarum naturalium, quae per se non determinat sibi finem. Hac autem dissinitio proprie, necessario conuenit exemplari intemno, quod sibi efformat arii sex, ad similia
tudinem cuius intendit aliquam rem ei similam mere, nam exemplar externa,
verbi gratia domus fiendae, descriptum
in papimi vel tabula, quantuis retineat veram rationem exemplaris ii ixta illud. Fac iuxta exemplar, quod tibi in monte
non stratum est, non tamen hoc exemplar semper est nec stari uni, quia Arti- sex sine eius descriptiotae potest orir ri , secundum exemplar quod in mente habet. Caetera quae spectare possunt ad causam exemplarem habes in octauo Metaphvs ubi de Ideis agitur, & dicemus
Vtrion ea a sim/sibi inuicem cause . Videtur quod non . Primo. Nam causa causae, est etiam ou se causati,ex lib.de causis, propositione prima. At si materia est causa Iormae, de forma materiae a
89쪽
riae, erit etiam causa sui ipsius, quia sciliacet causat formam,ia causanir a forma. Secundo. Idem non potest esse prius,&polterius. Sed causa ut causa, est prior causato,&ri causata erit posterior. Erpo. Tertio. Finis est prima omnium caus rum simpliciter. Ergo non dependet efficiente, quia sic esset causa solum secundum quid. Quarto. Causalitas sorine est actuare. Sed hoc non potest habere inateria, sicut nee finis habet ab efficiente, ut sit id cuius gratia aliquid fit. Ergo causae no sunt sibi inuicem causae. . In contrarium eli Arist. hic tex.3o. de
Dicendum ergo venit, quod propol sint sibi tio Phylosophi vera est , his conditioni-
inuicem bussu tellectis. Prima est, quod genecauia. raliter erit vera, ascend do in causis,ob necessarium nexum quem habent inii mora cum superioribus, non vero erit vera generaliter descendendo, nam matCria dependet a sorina, sorma ab essiciente, de efficiens a fine, no autem omne eiueiens, Se finis a materia,& forma dependent, ut patet in separatis, cum hoc tamequod efficiens semper dependeat a fine, vel actualiter, ut patet in creatis, vel .virtualiter ut in Deo, quia omnia propter suam bonitatem operatur.Sed haec prima conditio quamuis necelsariam connexi dem causarum ostendat, non tamen explicat , quomodo causae sint sibi inuicem
causae, cum notum sit, materiam non causare esse formae. Ideo secun conditio erit, quod causae sunt sibi inuicem cause suo modo. Ideo serina est causa materiae, ut ei dat esse, di materia est caula formς, ut eam sustentat,& limitat, finis erit causae efficientis quoad operationem, quia ' gens agit propter finem, de efficiens erit causa hia is quoad terminum, quia efficiens conducit motionem intentionalem finis ad executionem,& terminum. Ideo apponitur. Tertia conditio, vel dicamus
additur tertia glossa, scilicet quod causae
sunt sibi inuicem causae, respectu unius in quo concurrunt, hoc in quam intelligitur aliquo modo prout pollunt,& conuenit. Hinc materia dicitur causa formae sulicii ratiue, quia eam sustentat, efficientis iccuptiue, uia eius actionem, & sominam ab eo inductam recipit,fini sescitur
causa suppositive quia finis non mouet
agentem ad aliquid agendum, nisi mat riam supponat, in quam actio fieri debet. Ita sorma est causa materiae quoad inserin imationem, efficientis quora terminati . nem, quia eius actionem terminat , & finis quo ad perfectionem, quia finis mouet adesse perfectum, prout possibile est. Irasue inuenimus causas quo modo esse sibi inuicem causas.
Ad primum ergo dicimus, quod lixe propositio. Quod est causa cause, est Gliam causa causui, valet tantum in eodo genere causarum,& no in diuersis. Ideo
verbi gratia, sol est cauti lucis, & cal
ris,quia ad haec effective comparatur,n5 vero est causa materiae,nec sormae, quia materia,& forma sunt in alio genere. Ad secundum dicimus ad maiorem , quod idem secundum eandem rationem, non potest esse prius, &posterius,causa,& effectus, at secundum diuersas rati nes, Scin diuerso genere causarian, in quibus sesum propositio velificatur utruque, ut ostensum in . Ad tertium dicitur,quod finis non v catur prima omnium causarum simpliaester, omnibus modis. Sed simpliciter prioritate motionis,quia primo mouet. Ad quartum diximus,quod causae non sunt sibi inuicem causae quoad esse, quasi una producat esso alterius, sed dicitur causa causae aliquo ira io, destro modo,
Postquam Phylos ostendit quot mo
dis cicantur causae, modo intendit ueclarare quot sint modi causarum. Primo ergo dicitur,quod si modi ca Druin secundum numerum, seu in particulari stimantur, multi sunt. Sed princia pales pauciores reperiuntur Primus e go modus erit,quod aliqua causa dicitur
lirior, & altera posterior, verbi gratia
anitatis cau sa prior erit Medicus, prout dicitur Artifex, & posterior, ut dicit Medicus . H c autem modus siluatur in Causis
90쪽
Causs eiu&em generis ad effectus comparatis . Secundus modus causanim est, ouod
quadam causae dicantur per se, scilicet ouae operantur in quaruum tales,& qu dam dicuntur per accidens, uae operantur non in quantum tales, sed prout a cidunt caulis, per se agetibus, verbi gratia statuarius ut statuarius est per se camsa statuς,quod autem statuarius vocetur lictetus, hoc est per accidens. Subdit ouod tam causae per se, quam per aαidens,qusdam sunt priores,idest uniue saliores, & quadam posteriores, idest minus uniuersales verbi gratia statuarius erit causa uniuersilior quam homo, vel animal. Scito autem quod causa per accidens hic sumitur ut docitur talis ex parte causae, & non ex parte es inis. Tertius modus est,quod quaedam causae dicuntur actu operantes, idest quae acta aliter operantur, & quadam pote
tia orrantes, quae non actu operantur,
sed sunt in potentia ad operandum, sicut adificans actu, dicitur causa domus 'in actu,& adisi care potens dicitur causa inpotentia. In his autem causis, accidunt modi superius positi scilicet uniue iis,&particularis causae,per se,& per a
qua Ouartu modus causarum est, quod adam dicuntur causae complexae, &quadam incomplexae, quare subinfert hos modos uniuersaliter esse sex , qui tandem in duodecim resoluuntur, sciliacet causa uniuersalis in actis,& uniuem salis in potentia, particularis in abu , Separticularis in potentia , per se actu, iaper se potentia, per accidens acta,& per accidens potentia,simplicis actu, simplicis in potenti complexa in actu,& complexa in potentia. .
Secundo loco principali assignat quadam discrimina inter modos h Am Gusarum . Primum ergo est, quod causa in actu semper simul est e tactu in actu, causa in potentia, nequaquam. secvn- 1 ia . est,qum in scit latia oportet semper . quaerere primam causam, idest immedi tam , vel secundum alios uniuersalem . Tertium est, quod effectibus debent a gnari proportionatae, & propriae causae, di haec erunt quasi pro corrollariis. Sed circa supradicta primo notanum
.er inest cum s. D. quid causa vialiter salis duplex est. Plista dicituri uniuersalis inpra dicandis, quo modo dicimus Artificem sanare infirmum. Secuhda dicitur in causando, secundum quam dicimus solem homi ncm generare tanquam causa generationis initiersalem,hominem v ro tanquam causam proximam, Se pr Iriam. Conueniunt autem istae causae inoc, quod sunt magis abstractae, quam minus uniuersales. At hoc intelligas de abstractione formali, qua quantum res magis a materia elongantur, tanto a stractiores dicuntur,& fic pei sectiores, non auic in hoc verum est de abltracto abstracticiae uniuersalis, qua consili sum,
idest genus abstrahitur a distinctis, idest speciebus S indiuiditas, tale enim abstrarium non dicitur perfectius minus at stracto, sed imperfectius, confusius. Secundo notandum venit circa illud dictum, scilicet quod causa, & cffectus simul sunt, hoc posse duplaeiter inter-smuti ἄν pretari. Primo ut causa, 5e est ectus di- aream cantur semper simul esse actu,& hic sic n- αε α sus est falsus, quia aedificator potest esse,N non edificare.Secundo ut dicantur et se simul accommode, ita ut causa eo π ὐdo quo est causa, semper simul sic:: in suo ei lactn, ita ut si est causa in actu, simul si cum effectu in actu,ut sunt sinu lilluminare,& illuminatio; si erit causa inferi, simul sit cum effictu in feri, sicut calor smul cit cum calido dum calefits sierit causa in potentia, sit simul cum est ctu in potentia, ut est ei mus adificanda
cum aedificatore, potente aedificare. . Tertio adnotandum est circa alteram pro sitione, ab Ari. assii reptam tex.38. Quod oportet v nuis citius'. causa si m-mam quaerere, quod per causam summa'ς ω- aliqui anterpretantur, causam proxima, os g- dc mediatam, quare dicunt hanc causam νιλ. . debere habere tres conditiones. Prima
est, quod sit per th, quia essectus per se,
non est reddenda causa pcraccideia Si S Hcurda est , quod fit propita IS non uniuersalis, inde si interio gcimur cur Medicus sanat, non bene respcnectimus dicendo,quia est Artifex, non enim omnis Arti se anat, sed dicemus, quia est MN dicus, quia ut Medicus sanat. Tertia est, iquod fit immediata, quoniam si Mediciis sanat,sanat inquantum est Medicus Dinpositum