장음표시 사용
181쪽
patet quod minorem laeum occupabit. Ergo remanebit in illo vase spacium
Quarto. Sumantur duo Iapides atque plani, &vnus alteri supponatur, tunc pars superior secundum omnes partes aeque eleuetur , tunc aer non intrabitaeque cito, de permotum in instanti ui omni illo spatio . Ergo dabitur u
Quinto. Acespiamus vas omni co pore aere excepto vacuum,undeuuaque bene obturetur, & in profundum maris proiiciatur, tunc cum lomne elementum extra propriam spheram positum corrumpatur, nec fleest aerem itulum corrumpi,& ob frigiditatem in paruam quantitatem aquq reduci. Ergo aliae partes vasis vacuae remanebunt , & lici labitur vacuum . . Pro notitia huius rei. Primo notanducum S. D. ut a.d. I .q. I.art. s. ad 4. & ρ.p. q.qq. art. I. ad 4. quod vacuum bifariam
sumi potest. Primo pure negati tae,ita ut nec pro forinali dicat aliquid positiuum, adeo ut secundum imaginationem dic tur spacium quoddam, x t illud im ginamur extra coelum esse, quod tamen se dum veritatem salsum est, & hoc potius vocatur inane, quam vacuum. Secundo sumitur priuatiue, & proprie, pro spacio reali inter latera corporis cadente , nullo corpore crasso, vel subtili repleto, & hoc est quod negamus, tam
intra,quam extra corpora. Secundo adnotandum venit,qnod cupliciter possumus disputare, an vacuum detur. Primo, naturaliter. Secundo in ordine ad diuinam potentiam. Si in secundo sensu hanc quaestionem disputemus, indubie fatemur, per diuinam potentiam , non ordinariam, sed extraordinariam posse dari vacuum, quia Deus potest aerem anni hilare, vel impedire, ne corpora vacua repleat, & ita daretur vacuum . Si autem in primo sensu disputatio fiat. Vel loquimur de J entia
naturae, vel de Angelica, an scilicet per potentiam Angeli possit dari vacuum. Si in primo sensu, diximus non polle dari vacuum. Si in ordine ad potentiam Anieli , aliqui tenuerunt ismativam quod Deo non contradicente . Hoc Probauerunt. Primo . Quia corpora
Angelis obediunt, si no ad omnri
tum, ad motum tamen localem, ut d cet S. D. p.p. q. IIoari. s. Ergo toterime
impedire ne aer ingrediatur illud co pus , quod aqua, vel alio m re eu matur. Secundo. Quia maior vi tus Angeli quam inclinatio cuiuslibeteorporis ad motum. Ergo poterit imp dire ne unum corpus in locum alterius laccedat, & sic dabitur vacuum. Opposita tamen sentetia tenense est Primo. Quia Angeli non possunt imni tare ordinem praestium elemetis a Deo ,
timum, & consequenter non poterunt imp re ne corpus subtile aeris lac dat in locum vacuum. Secundo. Quia se possent immutate spheras eleme torum , ia impedire ne una alteri esset
Ideo tertio notandum venit, quod
quaedam sint entia priuathlo dicam
ordine ordinata, sui a particularem ditis dinem dicunt, & important, ut mouere mM F. aliquam partem terrae, vel aquae. Alia vero dicuntur ordinata ordine uniuersi , idest generali ordine, respieiente totum uniuersum, ut a Deo est constitutum. Quae primo modo ordinantur, imperia Angelorum in motu locali subduntur, non vero quae sunt ordinata secundo o dino,ut sunt paries prinspales uniuersi, inter quae sun t elementa, ut sibi succo dunt, & tangere se habent . Hinc non potest Angeilus tollere, quod ubi erat corpus solidum, aer non subintret, quia hic ordo respicit ordinem uniueis, ab Auctore naturae praefixum, & per hoc patet ad motiva tenentium posse dari vacuum virtute Angelorum. Nam v rum est quod particulares motus, 'uoad ea quae sunt particularis ordinis 'b diunt Angelis, non vero quae respiciunt uniuersas ordinem uniuersi. Et ita verum est maiorem esse virtutem Angelorum, quam corporum, ubi virtus concernit ordinem priuatum, no tamen vis respicit ordinem uniuersi a Deo praefixum, & ideo non possunt Angeli contrascere naturae uniuersali, quae constituit non admittere vacuum. Quarto ergo loco ponitur haec con- Coes, cluso. Vacuum naturaliter nullo mo- pr
do est possibile. Probatur primo. ω- ,Mur.
182쪽
metas elementorum , a Deo ltatuta, tolli non potest. Sed dato vacuo tolleretur . Ergo non datur. Maior habetur in
speciali de Angelis ad Hebraeos secunco dum dicitur . Non enim Angelis subiecit Deus orbem terrae, & Iob. 34. Quem constituit alium si iser terram, aut quem posuit super orbem quem fabricatus est. Minor prob. Quia connaturale est, quod ubi corpus suidum cedit , subtile ingreditur. Secundo. Inseriora caelestibus lationibus, se influxibus subduntur necessario. Sed haec tollerentur dato vacuo, quia transmittuntur ad inferiora per elementa, Se non per inane, de vacuum. Erllo non datur. Tertio probatur experientiis. Nam
latera sollium conitricia, nulla vi diduci queunt, nisi aperto orificio, ut aer ingrediatur. Ita quamuis aqua sit grauis, si tamen ex fistula aer attrahatur, illico aqua ascendit. Ita cucurbiculae, qugmedicis sunt in usu, carnem sursum attrahunt, quoniam aer qui prius igne incaluerat, & rarus factus fuerat, extincta famma, frigiditatem, se densitatem recipit , unde caro eleuatur ne detur u cuum , & multae aliae tales experientiae
Ad primum ergo respondetur, quod illud spacium non est reale, sed imaginarium . Secundo dicitur, quod si daretur, non esset vocandum vacuum, quia vacuum est spacium replebile corpore naturaliter , illud autem spacium non pollat repleri corpore naturaliter, de ideo non esset dicendum vacuum, sed
Ad secundum dicendum, quod in illo casu solles non possent eleuari, Se si vis
adhiberetur, rumperentur, quia natura abhorret vacuum.
Ad tertium dicendum, quod ex aqua congelata vapores subtiliores ascendunt, vel aer ingreditur, de sic non da
Ad quartum dicendum , quod tunc unus lapis traheret alium, & si oblique penderet, aer subintraret quodam ordine. Ad quintum dicendum , quod tunc
ascenderent vapores subtiliores , vel rumperetur vas a natur uniuersali coim tradicente vacuo. Per lipe autem manent soluta tria alia argumenta, quorum primum de sumiatur ex Arist. a.coeli, tex. 17. ubi probae spheras celestes esse orbiculares, ne de tur vacuum, scilicet ne angulus succederet, ubi non erat corpus. At coelum eminpyreum secundum Theologos est figurae quadratae. Ergo si moueretur, dare
Secundum eli. Quia si non datur vacuum necesse est Quandoque quod aliqua rcs moueatur contra proprium bonum , & inclinationem, ut quod aqua sursum ascendat per fistulam, ne detur vacuum. Hoc autem est contra Arili telem dicentem , quod propter commune bonum, res sui detrimentum non appetit , sic enim dicit 8. Ethicorum cap a. Bonum amabile est, maxime autem unicuique proprium. Ergo potest dati v
Tertio est. Ponatur ho mo in celo, te Deus faciat quod extra illud manum porrigat, aut lapidem iaciat, tunc haec
Ad primum ergo horum dicunt aliis qui, quod dato, quod coelum empyreum
moueretur, non daretur vacuum , quia
anguli sibi succederent. At nobis melius videtur dicendum, quod in partiabus intercedentibus inter angulos su cederet alisua virtus, vel influxus aeri in inferioribus aequivallens, & h.cco tiguitatem causaret, S: sic non daretur
Ad secundum dicitur. Naturam m is esse inclinatam ad conseruationemoni communis , quam particularis, unde Pars se exponit pro toto, & ideo pimpositio Aristotelis intelligitur, comparando bonum proprium priuatum, ad aliud bonum priuatum, & non ad uni uersale bonum. Ad tertium dic sicut ad primum principale .
De tempore. Consequens autem dictis eII. lex I
HIe est tertius tractatus principalis huius quarti libri, in quo Phil. agit
183쪽
ee tempore. Ait ergo quod postquam
deteri nimium est de loco, ia vacuo, agendum est de tempore. Acturus autem de tempore , promittit prius pur rationes extraneas ideli ab aliis positas is terminare , an sit tempus, vel non, di si est,quaenam sit natura eius. Secundo loco a signat duas rationes,cuibus quida n clixerunt tempus non esse, vel a nobis esse imperceptibile. Prima est Coinpositu: n ex Partibus non existentibus non datur. Sed tempus componitur ex praeterito, & futuro, tanquam Ex parti bas non exilientibus, cum praeteridum non sit, & futurum iam exiliat. Ergo tempus non est. Secunda ratio est.
Cuiuslibet d: visi bilis existentis necessecti aliquam eius parte ei se . Sed nulla
pars temporis eli, quia si et set, nunc esset. Sed tempus non comPonitur Ex nunc
indivisibilibus , cum nullum diuisibile componatur ex indiuisi, libus . Ergo
Temo loco inquirit, an detur unum
nunc in toto tenam . Prius tamen habet, difficile elle scire, utrum nunc temporis quod videtur distinguere inter Praeteritum, & futurum sit unum in toto tempore. Ostendit autem quod non sit aliud, & aliud nunc tali ratione. Duae partes tomporis non possunt simul ei se , nisi una contineat aliam. Uel ergo necesseeli quod duo nunc corrumpantur, vel quod li:u infinita n anc simul. Omnia autem ista sit ni inconuenientia. Q iod vero non sit um n minc dupliciter probat.
Primo. Nullius diuisibilis fili iti potest esse unus te riumus tantum. Sed tempus elidi uis itale fiat tum. Ergo non potest habere unum nunc pro term no . Scrundo. Si esset unum nunc in toto tempore icquCretur, quod quae aeric mille annos fuerunt, inodo ellent in illo nunc.
arto loco allignat quid sit tempus
iuxta placita antiquorum. Hi autem dupli C. ter de te inPire locuti sunt Nani quidam dice . it tempus esse motum csti, re quida tu , hirnam spheram . Imi r bat autem huic opinionem scilicet quod templi, sit motus caeli dupliciter. Et primo i c. Pars lcmporis, tempus est Sed par, circusatio: is non cli circulatro. E go tempus non erit circulatio ideli in tus caeli. Secundo. Si circiitur Plurea caeli, plures essent es lationes. Ergo si
ra tempora,quod est absurdum. Scoindo loco excludit optiuonem , S na Otiuum , quod esset vltuna sphera,motivum enim huius opinionis fuit, quod ultima sphera,continet,& tempus continet. At Maeratio inqiut Philosophiis dupliciter peccat. Primo. Quia aequi uoce conuenit c tinere tempori,& vltimae spherae. Secus
do. Quia argumentabantur in secunda figura ex dii a Lusa Armativis Quinto loco quaerit, utrum motus, &tempus sint idem, & probat quod non , duplic: ter. Et privio sici Morus est solum in subitantia. quatilitate, Se ubi. At te pus est etiam in aliis ab his. Ergo disti duuntur. Secundo. Tempus ne l. est v lox, aeq. tardum . Sed mutatio est velox, vel tau da. Ergo distinguuntur. Maiorem probat. Quia velox, vel tardum dete minantur tempore . At nihil determinat se:psum. Ergo distinguuntur. Subdit i men quod tempus non cli sine motu, deci Circa supradicta notandum est, quod
Philos postqiani egit de infinito, de lo- τ .
co, de vacuo, .igit dulcmpore,quia locus,& vacuum sequutitur naturam Iinum, locus secundum veritatem, ut concinens, pq ς de menserans locatum,& vacuum secundum aestimatioriem, tempus vero re, uaturales trarasmutabiles respicit, ut e rum mensura, unde de eo erat agendum Sccundo notailduin vcnit, quod tempus dicatur motus caeli, vel circulatio,
potest dupliciter intelligi. t 'rimo sernis liter, & huc eit falsuin, si ' obauit Phil.
Sccundo virtualiter,& cauialiter, & hoc est verum, cum tempus cauletur a motu caeli, & a diuersis vitis circulationibus , ut uifra videbunus.
Vtrum motus tempus tur reatiιer.
Videtur quod noli. Nam motus, Setempus sunt entia successita. Aut ergo erit cadem staccesso temporis, Semotus, aut diuersa. Si eadem, habemus iii iesuuin . Si diuersa, hoc est absurdum, quia impossibile eii duas quantitates per- maia si uas, in eodem quanto permansiuacile . Ergo non poterunt simul esse haedii
184쪽
duae successiones scilicet temporis , ia
Secundo. Philos & S. D. hic asserunt, quod tempus est motus, quia tempus est prioris, & posterioris in motu .
Tertio. Argumentatur Pererius lib. I r. cap. I. suae Phil.Tempus nihil aliud est, quam numerus prioris, & posterioris in motu . Prius autem & posterius nihil adiungunt motui secundum rem, ab eo distinetum, per Aristotelem hic. Ergo non distinguuntur realiter.
Quarto . Vina panni non est distincta
secundum rem a panno, ut ipsum mensurat per quartas. Ergo nec tempus distinguitur a motu, quia e in modo se
Quinto. Tempus, de motus sunt res successivae, & ambo sunt numerus pri ris, &posterioris. Ergo non distinguuntur secundum rem.
Pro decisione huius quaestionis. Pri-
π tem- mo adnotandum est, quod tempus, scinopus ssit tus sunt res successsiuae. Res autem sucres μα- cessita dupliciter distinguitur a re perees a. manenti. Primo, quia partes rei permanentis sunt simul in actu v. g. omnes partes hominis existentis. Partes vero rei successivae, non omnes simul sunt in actit, sed una est in actu, S: alia in potentia, ut constat in tempore, & motu . Secundo differunt,quia totum permanens non est. dum fit, dum enim homo geireratur, ii mo non est, totum vero successivum dum
fit, est. Intellige tamen , quod partes rei permanentis simul sunt, non dum res fit, ura tunc habet rationem successivi, sedum iam res facta est, de permanet. Ita dum una pars temporis v. g. praesens ais uenit, alia ideli praeteritum corrumpitur, quia de ratione successui est non habere omnes I artes simul. τὰ pias secundo sciendum est, quod tempus dupliei dupliciter sumitiar. Primo communiter, ter se pro quacunq. mensura durationis, scuto,itur . solemus dicem, quod dum Sortes domum petit, meridies est. Secundo sumitur proprie, pro mensura prioris, & posterioris rei mobilis, ut est sub motu,
V. g. confideramus durationeni mensurantem motum idest transitum de frigia ditate ad calidi idtem, quem facit manus
dum caliditate acquirit, & sic de tepore, α motu sermone habemus in praetcnti.
Tereio sciendum est, quod in motu tria In motu sunt consideranda . Primum est subie- tria saectum motus, tu hoc clarum est distinguia tempore,& motu. Secundum est forma illa tinperfecta, quae acquiritur per motum, & fluxum, de esse imperfecto eiusdem λrmae ad esse perfectum . Tertium est mora, seu duratio, vel dicamus tem pus quo mobile hanc persectiorem sormam acquirit, tu hoc modo dicimus m tum , & fluxum formae te . identis de esse
imperfecto ad esse perfectum distingui
realiter a duratione , hunc transitum
Quarto rememoranda est illa distinctio saepius repetita, de distinetione reali idest quod aliud est distingui aliqua vires, & res, & aliud est distingui ut realitas distinguitur a realitate. Primo enim modo non distinguuntur motus, de tempus, in supponantur esse in eodem mobili . secundo autem modo dicimus haec diit ingui.
Quo ad secundum principale ponitur Creta.
haec conclusio. Motus, S: tempus distinguuntur realiter. Probatur Primo . illa bHur. distinguuntur realiter, quae distin Suuntur propriis diffinitionibus, cram classinitio indicet esse. Sed alia est diffinitio temporis , id alia motus, sicut alia est consideratio motus, & alia temporis, unde vendicant sibi distinctos libros in hac scientia, ut patet. Elgo distinguunturr liter. Secundo. illa ui stinguuntur realiter,quae dicunt dii tinctis realitates. Sed sic se habent notus, Ne tempus. Ergo rce. Probatur minor, quia mobile per in tum acquirit formam, unde dicit fluxum Armae fluentis, per tempus vero eam non acquirit &c. Tertio. Passio, quae non
est transcendentalis diffingititur realiter a suo sub cisto, quia d: Itinguuntur praedicamento. Sed tempus est passio in tus, ipsum conseqirens, per Aristotelem h c. Quarto . Illa distinguuntur rces ter,
quae habent distincti principia, & dillinctas proprietates . Sed motus, & tempus sic se habent, nam principium motus est natura, temporis vero Deus, habetq. multa motus quae non habet tempus , ut patet quinto l)hysicorum. Elgo. Sexto.
Causa, de et sectus dii linguuntur reali ter, per Aristotelem s. Methaptiy. Sed tempus est effectus motus, nam causatur Y x a pri
185쪽
a priori. & posteriori in mora , ut patet
ex dimitione temporis . Ergo distinguiantur res iter.
Ad primum respondetur, quod tempus, & motus d. ciliat eandem successionem materialiter, sed non Armaliter, quia fundantur in diuersis modis succes.sionis dili in his , non solum secundum
rationem ratiocinantem, ted etiam ratiocinatam ,& per hoc soluuntur oninia argumenta, concludunt enim tempus, ta motum fundari in eadem re, non tamen dicere eandem realitatem, modo explicato.
Virum duratio rei distinguatur ab eius
Irca hane di ilicultatem duas opiniones inuenio. Prima eli Scoti in a.d. a. q. i Je quodli .s. Darandi in a.diit. 2.q. 3 numero i Caici. P. P. q. Io. art. s. &6. Sitare Z d. sp .so. suae Methaphy. sectio. r.
numero s. & Toleti quatit v. huius . Hi enim tenent haec distingui secundum rationem ratiocinatam, quod protrant. Primo. inita duratio non est nisi permanentia in se, vel continuatio eiusdem esse . Permanentia aute n in esse, seu continuat:o eiusdem in esse, non est distinctum ei se ab eodem esse. Secundo . Quia sic distinguerentur realiter creatio, o conseruatio rei, nam creatro dicit motum, &conseruatio di rationem eiusdem rei Tertio. Quia si dii ratio distingueretur ab exilietia rei realiter, sequeretur quod existen ta non citet ultima ac ualitas rei,
quia mensuraretur me. isura durationis. secunda opinio censetur s. Do t. in a.diit. q. I art. z. Se p. p q io art .s. via d cet tempus, & ae.ium uill ngiii ab Angelis, se in bilibus, ut me sura rcalis, a inensuratis real: ter,& vidistingurriatiir accudentia a propriis subiectis, quorii indistinctio eli realis Hanc sequiiutar Duellas q. io. huius. Soto q. l. Conclusione r.&4. Couimbr.& Ruuio hic tractatu de tempore. lli enim oma es tenent curationein rei dii tingua realiter ab eius in, sentia. HIc proliant.
Priina . Quia accidens, Sc subolantia
distinguuntur realiter, modo duratio est accidens reale , adiacens existentiae rei, solus enim Deus mensuratur per suam subitantiam. Secundo. Diuina attributa aeternitatis, esse, distinguuntur realiter inter se v:riualiter, seu secundum Scotum ex natura res . Ergo realiter actualiter distin uiatur in creaturis . Probatur sequela. Quia minor esi di itinctio in Deo,
quam in creaturis. Tertio . Quaerataque non patiuntur Candem variationem realem, necesse est
ea dii tingui realiter. Sed sie se habent duratio , & existentia , cum existentia non dicat prius, se posterius, ut dicit tempus, seu duratio, sed dicat esse. Quarto. Quae distinguuntar prasicamentaliter, ita ut unum sibi vendicet determinatum praedi inentum, & non aliud, di ilinguuntur realiter. Sic se habent tempus, 3e existetitia, quia tempus est de praedicamento quantitatis, & cx stentia substantiae , eli de practeamento substantiae,quantitati s,quantitatu, qualitatis, qualitatis, S: sic discurrendo, nam actus, de potentia sint eiusdem p tardi menti, per Arit fines em 9.diuniorum. Ad conciliandas has opiniones, in verbis solum differentes, dicimus primam Ο -nionem et se veram, quod noli distinguuntur viduae res, sed beno ut duae realit tes, quod intellexerunt Doctores secui daesciuentiae , unde cellant omnia argu menta , nam primum primae opinionis probat, durationem esse rei, itare cum existentia in eadem re, sed non in eadem realitate , quod se secundum probat. Setentu in ses solum habeas pro responsi ne ad tertium. quod existent in dicitur viat ima actualitas i ii ordine ad causam cis et tuain, quia terininat rei productionem. At duratio mensurat clia in genere sae s 'ralis, unde variatur genus caulae.
Virum tempus sit num/rus motus secu dum priur. opserius.
186쪽
tinua, Si quantitas discreta distinguun- tempore, sint prius, D posterius spactur specie. Sed tempus est quantitas con- dii, vel motus. Non ipacii, quia permatinua, & numerus quantitas discreta, ut nent. Non moras, quia sic tempus, de patet per Aristotelem cap.de quantitate. motus essent idem . Ergo tempus non est numerus . Undecimo . Mensura est indivisibilis, Secundo. Numeratum non est nume- minuta. Sed tempus est diuisibile, deras. Sed tempus est numeratum, per lonais limum. Ergo non erit numerus, Commentatorem, numeratur enim nu- Heu mensura motus. mero sermali. Ergo &c. Duodecimo. Mensura debet esse m Tertio. Numerus est plurium . E nifesta. Sed tempus, est immanifestum, go in dirinitione d:ondum eis , tem- quare dicebat D. Augustinus it. Confess. pus est numerus motuum, & non nume- cap. 14. Quid est tempus si nemo ex merus motus. quaerat scio, si quaerenti explicare volue- Quarto. Numerus est discretorum , ro , nescio. Ergo tempus non est nume- eum sit quantitas discreta. Sed prius, rus, idest mensura.&posterius in motu, & tempore sunt Tertiodecimo. Falsum videtur tempus continua. Erςo non est numerus motus, esse numerum prioris, & posterioris in secundum prius , S posterius. motu primi mobilis. Nam Gene. i. hab Quinto. Si tempus est motus, aut mus posita fuisse luminaria infirmanae tempus consequitur motum sensibilem to coeli, ut diuiderent diem, ac noctem, extra animam, aut motum animae, aut essentque in signa, se tempora, dies, de omnem motum. Non primum, quia sic annos, unde per stellas, per selem, &qui non perciperet motum sensibilem , lunam distinguimus dies , annos , Senon perciperet temus. Non secundum, menses. quia sic tempus esset intentio animae . Quartodecimo. Tempus non solum Non tertium, quia sic tot essent tempo- est numerus motus, sed etiam quietis ,ra, quot motus. Ergo dec. quia etiam quies mensuratur tempore, Sexto. Tempus est mensura motus. ut asserit D. Augustinus lib. ii. Conscis. Sed mensura, de mensuratum sunt in tem cap. 24. Ergo male omissa est illa particutio moclo relativorum quorum uni impo la, eit numerus motus, & quietis.
test esse absq. alio. Ergo tempus necessa- Pro enodatione huius questionis,omis rio non erit motus. sis multis opinionibus de tempore , in Septimo. Si tenaris est numerus, aut Scolis antiquorum disputatis, quas licet est numerus partium motus, secundum videre apud Conimbricenses, quaest. r. quod una pars est prior, S: altera poste- de tempore in hoc rior . Vel est numerus secundum inu t, Primo notadum venit circa illam parta esse indivisibilia , quorum umina est ticulam, quod tempus sit numerus, d prius, & alterum pol rius. Non pri- plicem esse numerum. Primus diciturmum, quia illae partes sunt continuae, & numerans, ut I.2.3. Secundus numerus inter illas non eli discretio. Non secun- dicitur numeratus verbi gratia duae h dum, quia mutata esse sunt discreta. At rae, tres homines Primus vocatur nu- tempus non est numerus discretorum, merus serinalis, quia se habet ut quo res
sed continuorum . numeratae numerantur. Secundus vero
Octauo . Absolutum non est respe- dicitur numerus materialis. quia respicitetiuum . Sed tempus est quoddam a, ipsa numerata materialia. Tempus non solutum, &prius & posterius quoddam d citur numerus numerans, sed nume respectivum. Ergo tempus non est nu- rus numeratus prioris, de posterioris momerus motus, secundum prius, Ze P tus, de partium rei motae. Sed hoc etiam serius. bifariam intelligi potest. Primo materia
Nono. Prius, & posterius infra dissi- liter idest ut sit numerus rei, ut stat subniuntur per tempus, & modo tempus duratione. Secundo sermaliter ut condi linitur per prius, de posterius. Ergo sideramus rem, existentem subdurati committitur circulus vitandus. ne secundum se continua, diltingui ab
Decimo. Vul prius , de mite: u in mima in Pratetituita, praesens, de suto
187쪽
rem, in dies, menses, ge annos, nam intellectus aptus natus est continua diuidere, & hoc secundo modo tempus dicitur numerus formaliter, & compi liue . Secundo adnotandum venit, quod tem' pus sit numerus motus, dupliciter considerari potest. Primo considerando motum ut dicit formam impersectam, continuo ad esse perfectium tendentem. Secundo ut significat prioritatem,& posterioritatem. Nam si primo modo consideretur, sic a tempore distinguitur, quia tumpus, ut tempus non dicit esse formae in subiecto. Secundo ergo modo tempus dicitur numerus motus , quia tempus consequitur motum , prout in motu datur prius, & pol terius, quia hanc pri ritatem , & posterioritatem mensurat
Acti , I ertio notandum est, tempus esse nu- passi merum motus bifariam posse intelligi.ua. Primo attiue idest tempus est numerus numerans motum. Secundo passive idest
tempus est numerus numeratus . Aue roes hic textu lor. ios.& Coninabr. q. . de tempore, docent tempus esse numerum motus active idest cli numerus numerans prius, de posterius motus. Opp stum d ent alii plures, quibus videtur
furere S. D. opusculo de tempore cap. 2. Toletus, &Ruuio hicinam docent tempus esse numerum motus passiiue. At ego
distinguendii in puto, dicendo,quod tempus dupliciter inspici potest. Primo si condum realitate ni quam habet secundum se in motu primi orbis, & sic vid tur numerus motus passive, quia sic causatur ex circulationibus primi caeli. Secundo pote si considerari formaliter, &complete, secundum quod habet esse formale, ta completum ab anima numerante prius, de posterius motus, & sic videtur teneri actiue,quia per animam nu
sis da Quarto adnotatam est circa lyprius, rius Ar de posterius, quod prius, & p'ilenus posὸ i . duobus modis sumi possunt. Primo propriori , & posteriori temporis, habet
enim tempus suum prius, & posterius. Secundo modo potest sumi pro priori,S: Posteriori motus, vel localis, vel augmenti, R decrementi, vel alterationis, secundum quod in his motibus reperitur pri
XIV. Se posterius, & sic sumitur in dissim so
ne temporis, unde tempus dicitur numerus motus, secundum prius, de posterius .
Secundo loco principalli ponitur hare Coo. conclusio. Rem assignata fuit diffinitios. να
temporis sic. Tempus est numerus m tus, incundum prius, Sc posterius. Prob tur ergo primo, quod tempus sit aliquid motus. Nam simul sentimus motum, α& tempus . Uel ergo tempus est m itus, vel aliquid motus . Sed non est ni tus, ut visum est. Ergo erit aliquid ni
Secundo probat Phil. quod te ua sienumerus motus. Illud quo iudicamus aliquid plus, vel minus, est numerus eius. Sed motum iudicamus maiorem, vel natinorem ex tempore. Ergo tempus erit
Tertio probatur quod tempus sit numerus motus, secundum prius, sepoli rius sic. Cognito priori, & posteriori
in motu , cognoscimus tempus . Ergo tempus est numerus motus secundum prius , & posterius. Antecedens patet, quia prius, & posterius motus, est causa cognitionis temporis. Circa supradictas autem probationes. Primo venit notandum circa probati nem , quod tempus est numerus motus , quod aliter diis nimiis acc:dentia in concrcro ,& aliter in abstracto, dum enim ea diffinimus in abstracto, ea per propriugenus diri nimiis, & loco differentia: p nimus subtemina, quia differentia accia dentis abstram causatur ex principiis subiecti. Dum autem distinimus accidentia in concreto, quia ea di sinimus per modum substantiae, hinc cum genus amateria sumatur, ponimus subiectia nil co generis. Verbi gratia. Si di finiamus simitatem in abstracto,dicemus,quod est curvitas nasi,at in concreto, quod est nasus curuus. Cum igitur tempus dissinitum sit in abluacto, ideo diffinitum est per proprium genus. Secundo notandum venit circa probationem terrae particule,quod tempus causetur ex priori,& posteriori, in motu, bifariam hoc intelligi potest.Primo secundum prius, & lterius motus, in m gnitudine , & sic videtur solum veri fic ii de tempore mensurate motum loca lema
188쪽
istra . quia talis solum fit supra magnitu- Ad decimum dictum est pariter, quod
Uinem - SCcundo secundum prius,& p ster ius motus ut sic, & ira cotinuitas motus flavra magnitudinem non erit praecisa xatio Continuitatis cuiuscunq; motus, ut clicemus suo loco de motu augmenti, Ee alae rationis. Ad primum argumentum respondetur , quod tempus dupliciter considerari potest. Primo solitatae, & secundum se, M sic cum secundum se sit numerus, erit inaniritas discreta. Secundo pote it con-iderari subiective, ut est in subiecto me .surabili priori, de posteriori motus continui , M sic vocabitur 'luantitas continua. Secundo responderiir, quod numerus numerans, per adtiam animae est qualitas discreta . At numerus numeratus
Prioris,& pollerioris in motu continuo, ut ea tem vis, est quantitas continua. Ad si dictum eli in tertio notabili. Ad tertium dicendum, quod tempus ad duo potest referri. Primo ad prius, fe& posterius motus, Se sic numerus diciatur plurium. Secundo ad moti ina, Se siedicitur numerus motus, habentis prius,& posterit . Ad quartum dicendum est ut supra. Ad quintum dicenda ira, quod tempus de det a motu primi mo lis, unde ce Diant omitia a sumpta ita argumento.
Ad sextuin dicendum, quod tempus dupliciter consideratur. Primo ut mensura mitiscunque motus,& sic potelles se sine uno motu, sed non sine omni motu .Secundo ut est pessio motus primi mobilis, de sic fit mensura caeterorum m tuum,de ita no potest esse fine omni motu, ge hoc modo non dicitur mensura absolute, sed mensura inseparabilis, de fominalis, quae non pote:t esse sine mensu
Ad septimum dicendum, quod tempus dicitur numerus partium motus, s cundum quod una pars est prior, de est rapol ferior, non quidem secundum esse, sed secundum apprehensionem, de designationem per actum animae. Ad octauum dicendum quod prius, Semlterius sorinaliter dicunt respectum, Dd sundamentaliter important absolu-
Ad aonivn dichim est in quarto notabili. priss , & pollerius posita in dissinitione temporis sunt prius, de pollarius motus, cum ordine ad spactum continuum dec. Ad undecimam dicendum , quod duplex eli mensura. Prima dicitur mensurans, & haec consiliit in indivisibili. S cunda dicitur mensura mensurata,& h longa est,ia breuis, diuisibilis, & indiuisibilis, secundum quantitatem rei mensi iratae, Se talis mensura eli tempus, unde cum tempus sit longii si inum , talis etiam est eius mensura. Sed hic aduertequod tempus bifariam considerari potest. Primo ut quoddam totum, Se sic realiter stat in succellione, quia est totum siccessivum . Secundo ut respicit italiantia quorum unum dicitur principium futuri , de aliud terminus praeteriti, inter quae duo initantia intelligitim mediam tempus, te sicilitelligitur exiliere in rerum natura solum per instantia, quia de tempore non habemus nisi nunc, Se res duin fit,permanenter non est. Ad duodecimum dicitur, quod te pus est notum secundum se, sed ratione nostri notificatur ex motu . Addecimumtemuin d citur, quod in prinio mobili ut in prima, de maxur vnubrmi me sura residet tempus, in aliis vero orbibus prout habent cum eo collationem , unde Sol annos facit, & luna menses, sed primus orbis d es naturales conitituit,& ex his fiunt meses, de anni. Ad deciniumquamina dicitur, quia mensurare secuiusum prius, & posterius conuenit solum motui per se, qtineti v ro per aliud, idest per ordinem ad motu, ut annuit Aristoteles 8. Phys. tex. 83. de secundo de coelo text. 35. de ideo omisia est.
T r Idetur quod iv la habet mutnon. Primo. Nam sicut mutatum esse ad motum , ita nunc ad tempus. Sed in motu sunt plura mutata esse,& motus. Ergo etiam in tempore erunt plura nunc. 11inor pM
189쪽
tet.Maior prodi quia indivisibile temporis elt nunc, de indivisibile motus, muratam esse. Secundo. Si in toto tempore est tantuvnum nunc. Ergo omnia mutata esse, &omnes partes motus sunt simul. Sed hoe est absurdum, vi patet. Ergo m. Maior prob. quia ea limul sunt,quae in eodea nunc sunt. Tertio. Nunc non potest bis demonstrari. Ergo raptim transit, de non eit
unum, Antecedens est i hilosophi. Quarto . Cuiuslibet finiti diuisibilis oportet esse duos terminos. Sed tempus v.g. hora, est quoddam diuisibile finitum. Igitur habebit duo nunc pro terminis. Quinto. Si esset unum nunc in toto tempore, sequeretur qubd accidens migraret de subiecto in subiectu . Sed hoe est falsum. Ergo &c. Assumptum prob. Quia de uno mutato et se,transit ad aliud
mutatum elle. Sexto. Aut hoc nunc esset terminus discreti, vel continui. Non primuin,quia non datur tempus discretum. Non secula dum. Quia cuiuslibet continui dantur duo termini distilicti. Septimo. Per nunc temporis cognoscimus prius, Sc po terius ui temporeta . hoc non fit per unum nunc, quia nec etiam per unum mobile cognoscimus prius, de pollerius in motu . Ergo non datur unum initans in toto tempore. risecta enodatione huius quaestionis. Pris ino notandum venit, ut ascendamus ad cognitionem unius nunc in toto tempo-I re, quod in linea dantur duo puncta scilicet intrinsecum,& cxti insec im. Punctae illud est,quod suo motu in ' telligitur causare lineam suo suxu, de sua continuatione. Dicitur autem extriniecum, quia non est de ratione intrinseca lineae, cum non possit esse in diuersis partibus lineae. Nec etiam habet ratione nistermini lineae,quia terminos lineae intelligimus duo puncta, quorum unum te habet ut principium, & aliud ut finis, virum autem instans hac duplici ratione audere non potest. Nec continuat Iincam , quia sic haberet plures rartes in linea. Punctum intrinsecum illici dicitur , quod lineam continuat, & in actu habet rationem duorum pulvstorum, &ia potentia iamtoni , secundum quod
in linea intellittitur esse in sinita pii
in potentia, quia linea est diuisibilis in infinitum. Pulicta aute in actu sunt primcipium, & finis lineae. Secundo notandum, quod similiter in Da 6. tempore sunt duo nunc, siue duo instan - ρtiae ncitia, vel momenta. Primum dicitur extrin i,inisse secum, quod intelligimus. suo fluxu, te diis' o motu causare tempus, sicut distam est Misisse punctum extrinsecum apud Geometra is .causare lineam. Sed hoc instans neque
continuat tempus, neque ipsuin termianat , aliter non haberet rationem unius
instantis, quia terminans, te terminatu, continuum,& continuans, intelliguntur esse distincta. Secundum igitur intians dicitur intrinsecum, quia diuidit tempus prius , & posterius, ipsum continuat, determinat, ut de eius intrinseca ratione. Si loquamur ergo de instanti intrinseco dicendum venit, quod in toto tempore sunt plura instantia, quoniam idem non potest esse,principium, tu finis. Loquendo vero de instanti extrinseco, sic dicismus esse unum in toto tempore, quia unum est subiectum in quo lubi emtiir , ivt unum accidens. i. in primo mobili. Tertio ergo notanduin, quod primWm p a mobile, tripliciter considerari, potest. Primo: secundum suam subitantiam, &sic cum sit incorruptibile, & unum esse perpetuum habeat unico nunc mensuitur, quod iscundum Aristotelem p test dici aeternitas, & stoindum Theologos aeuum. Secundo modo consideratur quatenus est in motu . Se diuersa ubi a quirit , nihil perdendo de sua sibi tantia ,& sic dicitur sub perpetuo motu unifo mi, & invariabili, & propterea affirmamus dicere unum tempus , sicut dicit unum motum. Tertio modo consider tur quoad esse accidentale, quod habet in diuersis instantibus temporis, mensi serantis mutationem rei generabilis, gecorruptibilis: & hoc tertio modo in primo mobili ponimus plura instantia ca saliter, quia omnis motus est a primo 'motu, non tamen sorinaliter, quia tempus ut in primo mobili subiectatur, semper eodem modo est uniforme, de inua riabile. irins Quarto animaduertendum venit , Oe iquod nunc extrinsecum , quod unum ocut pra constituit, & intrinsecum quod μης plura
190쪽
issura rem saeit,pluribus modis disserunt . Primo, quia iuuac extrinsecum
vinitur mensura primi mobilis , S: pr γterea cum unum sit primum morule, miformi motu gaudens , unicum diciarius esse initans. Ityt si cimi rem p ritur mensura non primi mobilis,sed re- nun . quae dicuntur habere diuersa muta ra esse, quae cum plura sint, ideo dicimus limilia nune plura esse . Secundo differunt, quia nunc extrinsecum habet pro ubiecto primum mobile,& nunc intrin- ecum mutata esse. Tertio differunt.q uia
aunc extrinsecum. us liter tum, &ron formaliter terminat, vel continuat aries temporis, intrinsecum vero se naliter illas continuat, & terminat. Quinto animaduertedum venit, quod disse unum instans in toto tempore du-γliciter, potest intelligi. Primo secunium rem subiective. & hoc est ouod asi erit Philosophus idest ι quod iuuiecto,
se realiter est unum instans in toto tem ore. Secundo, secundum rationem,pridiit consideramus diuersa instantia, ia di- aerias partes in eodem tempore, & sien eo ponuntur plura initantia, & plures artes. Quomodo autem hoc sit verum nulti multa ditant. At ego puto dicenium, quod esse unum nunc reale in toto tempore, & plura distincta secundumationem bifariam potest intelligi. Prino ut tempus subiectatur in primo mobili , sic est unum punc, quia in moturius nulla est mutatio, milla variatio, &naxima uniformitas. Secundo, ut perfi-
itur per rationem nostram, ipsum di- tinguentem in lustra, annos, menses, si es,horas, & momenta, Ze sic in tempo- e sunt diuersa nunς. sed ne intelligas liuersas partes, de diuersa nunc temporis esse tantum a ratione, nam fund nenialiter, & aptitudinaliter sunt a n rara temporis, entis successui, de diuisse,ilis secundum prius, de posterius, com- letiue tamen & formaliter dicuntur es-
e a ratione, quia haec est illa, quae has paries actu, de Armaliter distinguit, &nominat.
Moendo loco erin ipsi, ex Philos
pho in textu elicimus lianc conclusi nem. Vnum est nunc reale in toto tempore , de diuersum secundum rationem.
Probatur, sicut se habet tempus ad mo-
i , i a nunc ad mobile, per commutatam proportionem . sed unum est inobsele secundum substantiam in toto motu.5 si dulei sum sit secundum rationem, prout consideratur in divorsis. ubi, dociyrgo unum est instan in toto tempore
Walm, de plura distincta secundum intionem . Secundo. Nunc est unitas primi mobilis. ' mobileest. Sed talis unitas una est,cum In eo detur maxima unia formitas. Ergo est unum nunc tantum in
. Tereio Causa est simul. cum suo elis ctu, ex s. Methaph. Sed nunc est caua temporis. Ergo semper erit cum tem
Contra autem hanc conclusionem explicatam, de probatam non militant argumenta Toleti, & Ruuio. Argumen latur enim Vletus. Primo contra exemplum datum de uno puncto extrinseco, de linea no nunc extrinseco in tempore, de alsouod nunc causans lineam babet sol ocum in imaginatione, de non in re nos autem loquimur hic de
uno nunc non secundum imaginati nem sed secundum rem . Secundo arguit, quod praesentia m bilis non facit unum nunc formaliter ,
sed materialiter; nam se aliter,idest 'evit sub motu, cit utique sub d uersis partibus motus.
Tertio arguit Ruuio ex Aristoteli textu Ioo. Vbi aperte docet, se alia disse momenta, idest nunc in tempore, quia tempus non est numerus numerans, sed
Quarto, quia in tempore sunt ditie is partes distinctae realiter, quae copulantur necessario ad diuessa nunc india
Quinto , quia tempus continuo fuit , instans vero permanet , unde pugilat
Sed haec argumenta vi dixi non attirgunt mentem nostram, qui loquimur Gevno instanti subiective,& extrinseco. unde primum argumentum soluitur diacendo. Quod putactum extrinsecum non habet seb: ectum existens, de suppositum reale , sicut habet nunc temporis primum mobile, unde in illo puncto utimur imagitiatione, se in nunc tempoxis realitate.