장음표시 사용
211쪽
p ΑRS I. LIBER III QUAE ST I O XVI.
s. I. Veri bis videtur incommoda.
FI Oe ex loco sacrosinctae veritati medium
eonflatum est maximum &velut nimis dura austera, ac terribilis traducitur, quas homines relictis reliquis ad veritatem ipsam quaerendam obligare, ad illamque, qualiter invenerunt, aut invenisse sibi videntur, mores suos exigere, sit austerum nimis, ineommodum,& terribile. Inde alia via quaesita est , quae non magis vera sit quoad res ipsis, quam falsa: inde contra quamnciliis verum videtur, operari eoncessum , & eonia
si uere , & absoluerer indultum inde , ut liceat bonum re ipsa dicere malum, & malum re ipsa tale dicere bonum, modh probabilitas ad sit quae
tamen inspectis omnibus, quae occurrunt utrinque, non magis persuadeat nobis, esse bonum re ipsa, quoad bonum esto dicimus , quam essent alum: esse magis re ipsa lucem , quam esse reipsa tenebras. Videtur porrb, ex quo odium conssatum est veritati , nostra interesse plurimum, quod ad ipsam priscish veritatem non obligamur; nam illa in primis , cum in omni contradictione ,& controversa uni duntaxat parti conveniat , utrique simul congruat nunquam, magnam nobis adimit libertatem, & exempti Nem per contradictoria , ut libet , ambulandi;
illiberale quiddam idcirco appellavit jure Aristoteles veritatem; in essendo quippe illa semper est pro uno; in cognostendo similiter sve per certi tudinem , sive per oeinionem vel pro uno , vel pro nullo , quando scilieet ignoratur : pro utroiaque sint ii sano nunquam: quod adeo veritati re repugnat, atque repugnat ipsam veritatem si inui, & nisitatem esse. Hinc ergo prima , &universilissima veritatis duritis , quod utrique simul flarii, sicut favete non potest , ita neque placere : & similiter Doctorest illius favete, &plaeere virisque smul nequeant. i Deseendendo mox ad facta, moresque hominum , veritatis servata lege plurima facere non polsunt, quae vel ne iunt, vel posse facere sua interest plurimum sive ad tuendum honorem, sive ad eum utandas divitias , ad ampliandum ditionem , jurisdictionem, ac similia: quae inspecie, & in particulari deducere non licet, ne e rum po oo hio via ratar erre aceusatio ; scitur, hoc ex loco veritati illatum bellum , dicendo, peream manus ligari ad plurima: omnibus ex pedire, causam esse omnium , ne ad illam praeelia se teneamur, sed sumciat aliquid, quod utrique contradictorio conciliari queat. Hine, ut alia
praeteream, non ante annos certe innumeros Pa
tri Vasqueet cap. 3. tr. Is . O in absura dum & quod nemo eatenus ausus esset concedere , & inauditum videbatur posse dati bellum justum ex utraque per se loquendo, 8c citra ignorantiam invincibilem unius partium jam tamen
sublata lege veritatis p cisae, eoncessum est betatum justum utrinque citra ignorantiam omnem
In hae quaestione eonsilium non est de nostra
ad veritatem obligatione, atque de reliquorum insum cientia diecre ; dictum est de hoe multum. dicereturque in libris consequentibus. Saenini omnes viae Dei sunt Veritas , viam , & legem veritatis nolle id esse videtur e recede a nobis:
mentiam viarum tuarum nolumus , nam unci
verbo lex Dei, S veritas sunt idem, vel connexa,
utque scitur in Logica, id est in intellectu verum quod in rebus est esse : & ideis sicut veritas, sic talex uni selum parti omni contradictione, & controversia congruit , dc favet , & placere potest. TDe ipso itaque temporali nostro commodo visum est aliqua pro sacrosancta veritate dicere, ut siquidem sola ignorantia, vel error veritati bellum potest indicere, detecto errore ipsam ut nobis etiam commodam amplectamur, neque nobis ex D. Thoma usi. 3. de usuris in prooemio,
aliis increpetur : -- homo a natura non de oraram uexuatem at, ex I. Metaph. a.
F. II. Lex verititu es omnistis commossi,sta sideranda.
laribus occurrentibus casibus veritatem esse
incommodam, duram , & dissicilem. Verum non in hoc sensu nostra nune quaestio instituitur, sed loquendo de omnibus, & per se, &praestin-dendo a cassibus partibus , in quibus de facto sumus , & non de parte , ut ita dicam , causae, sed
de universa causa resipectit omnium casuum, Screspectu nostrum omnium, & singulorum feren
do judicium. Quoniam vero ista indigeat magis rerum ipsa arum declaratione, quam argumentis aliis, qui bus extorqueaturassensus , incipiamus ab eo, quod quasi prasi est tractatum, an lex illa , qua Confessiorem obligavimus ad cogendum poeni tentem ad restitutionem, quam debitam esse reipsa Consistori videtur, sit commoda, vel incommoda ; dura, vel blanda φ Jam dictum est, id, quod suave est paenitenti debitori , durum esse creditori; jam etiam patet, hie, &nune it Ii debitori commodum esse non restituere; commo
dum est e quod Conseior, non ut sibi videtur verum, sed alienae opinioni, quam fallam credits
conseientiam suam per reflexas accommodand serat sententiam.
Consideremus porro hos ipsos εc debitorem, Mereditorem ; furem , & rei dominum ante castis suos occurrentes Omnes, deliberantes, quid sua magis interesset,an quod stantibus utrinque opinionibus res unicuique suae redderentur, &deab ita solverentur, an secus φ An rursus ut pro obligatione restitutionis, aut solutionis opinionibus staretur utrius liber partium, an persenae te tiae, maxime vero sustinentis personam judicis locum tenentis Christi; cujus nulla esset utilitas in restitutione , quam uon restitutione, nec in solutione magis, eluam in non lutione' Quaerantur ergo , quid sibi desiderent, quid sua intersit magis
212쪽
Prosecth videntur responsuri, & Reipublicae, M omnium, & singulorum interesse, quod unu quisque trabeat, quod suum est : & quod sen-
retitia seratur, non juxta opiniones partium, sed Di tui tertiae, personae justum , rectumque vide tur. Reipublicae sane ita expedire e idcirco constitutos esse judices ; leges item latas , ablata restituere , debita soluetu iubeant, manifestum est: id autem, quod expedit Reipublicae , comm dum etiam este civibus, majori saltem parti peris
Sed ad unum, eundemque hominem venia mus nondum debitorem,nee ereditorem, & quid sibi commodum, inquiratu Vellem, ait, ut si ego debitor ad sacramentum paenitentiae pervene ro , Consessarius me absolveret juxta meam pro- habilem opinionem , nee me cogeret restituere, vel solvere; licet ipsi aliud videatur: vellem tamen ut si meus veniret debitor , cogeretur re
stituere quia multum patior ego, dc patiuntur alii, quia sua sibi non restituuntur , neque sol- .vuntur. At dicimus illi, hoe esse non posse;unam
fore legem ereditorum omnium , & debitorum Umnium. Quibus ergo ex genere ,& in unive
sali faveri velit 3 Cert nisi jam sit debitor factus,
aut fur, omnibus in genere expedite dicet,quod debitores cogentur solvere, & fures restituerer sequius esse , ut patiantur, qui aliena expenderunt, aut abstulerunt, quam ii, quibus vel invitis ablatae sunt res suae, vel qui ut bene sacerent,
Rursus mundus plenus est debitoribus, & ereditoribus r offensoribus, & offensis; suribus, &verum dominis. Manifestum est, eam vetitatis legem, & obligationem ad veritatem utilem, &commodam esse creditoribus offensis, rerum d minis r haee autem pars est exteris paribus me- ior pars Reipublicae di melius est enim exteris ervatis paribus ereditorem esse, quam debitorem ; offensam pati, quam inserte ; dominum esse, quam raptorem. Ergo meliori saltem parii Reipublicae commoda utilisque est obligatio ad
veritatem, quae videtur personae tertiae. Sed ad nostrum nunc paenitentem redeamus, eique repraesentemus;quot in uno eommodo ipse Bevoret incommoda 3 sorte enim propontis omnibus ipse jam factus etiam debitor commodum non restitutionis cum tot una incommodis
Volet. Sequentia ergo omnia illi propono sequi contra ipsum, ex hoc suo commodo , quod non cogetur restituere , quia sua opinio est probabilis. Vide ergo ; nam primum sequitur, nee debit res tuos nec praesentes, nee naturos cogendos
solvere. aut restituere in simili: si quis sorte tibi injuriam inseret, aut dedecus , haud tenebitur
xesare ire infamiam, quidquid Consessori videbitur, si ipse pro se habuerit opinionem probabi- Iem. Si famulos habes, poterunt singuli tria, &quatuor, & octo regalia line peccato mortali surripere, & largius ex comestibilibus: licet, quod actus es, illis solvas, id, quod tibi ex modo suoeerit, auserre poterunt. Quisquis gravem necessitatem patitur, ut tot sne numero milites,tot
in Republica sine numero alii, poterunt sbi ex bonis tuis providere. Si pauper es, vel fueris,rari, & rato cleemosinam trib re tenebuntur. Si Rex, aut Princeps opinionem probabilem duorum, aut trium pro se habuerit, quἰdquid In te gio senatui reliquo aliud videatur , poterit ga- bellas imponere , augere, multiplicare. si minia ceps vicinus jus probabile habuerit, poterit Reia gem tuum bello petere, patriam tuam invadere;& circa te, & circa tua peragere ea, quae in bello vel Autore ipso Principe, vel ipso impedire non potente sequi solent malorum omnium. Si Conissessior te tuus recte absolvit contra opinionem suam, etiam Consessor Principis ejus recte facit: consessores reliquorum illorum rith absol vent. Si praeterea timet fundath quis, te revelaturum vera illius erimitia et potetit ille , ut honori suo
provideat, seque defendat, fabricare salsa crimina de te, illaque dicere. Quidquid de te scitur,
quod peccatum non fuerit , putilitare quisque poterir: peccata etiam, scelera, si quae tuo uno
in loeo scitur, a quibuslibet ubilibet evulgari poterunt. Praetereo longiorem rerum harum cat nam retexere. Si consessor tuus contra suam ripinionem eo duntaxat sundamento, quia scilicet contraria quoque opinio tua est probabilis , te potest absolvere , ea omnia vel pleraque, quae proposuimus, & alia multa sequuntur, quae contra te vel sine merato ullo, vel cum peccato solum veniali, quod tam Deile admittitur , fieri possint. Quaero ergo, quod non ad solam non restitutionem, quae par- est cause, sed ad universam causam tuam respiciens , rebus tuis omni hus consuleris , respondeas, quid si tibi comm dius, quid desiderandum magis, an tot contra
te rebus , & consequentiis, & periculis subjici; an restititutionem illam facere & quod lex eonia tradictoriorum nulla sit , sed veritas, quae uni sili semper favet, id est, veritati favet, praeva leat , & ad illam quaerendam obligentur homines relictis reliquis
Responsurus vide is utique , hanc veritaris legem omnibus quaquam versum consideratis commodiorem esse , desderabilioremdue sanhomnibus: ad reliquos minime eam amplexuros: quod si omnes una convenirent , nil futurum Aelleius. Caeterum habemus ex hoc, quidquid intendebamus , veritatem non, ut obtenditur,esse incommodam rebus nostris, non duram, austeram,&terribilem, sed errorem hune esse, qui praetextis erroribus veritati bellum indixit, deuemadmodum erroris pater Daemon hoc eo-em attificio suos seducit persuadendo Deum esse austerum nimis, & durum, multb veth eomm ditis sibi consentire & interea suos torquet, de eruciat; ita prorsus , quoniam veritatis, & Dei una est eausa , suadere nixus est , viam veritatis esse durissimam , rebus nostris incommodam; quod eum eontra veritatem sit, falsum esse, miru
F. III. VBerur declaratio commodorum me riiatis.
SUper illud , O inuri liberalit re, si non placet
veritas, delectet libertas, inquit Augustinus: Mlectet nos saltem commoditas nostra, & utilitas , subdam ego. Jam ergo probabilitates in praesentia commodieausapraetenduntur ; veritatis natura displicet, quae semper est pro uno solo. Hoc tamen obtenis denu
213쪽
d. nti euidue nunc universalis una proponimus, ipsum se sererent: an oppostum' Videtve saah, probabilitates sic vi ,& valere contra ipsum, ne unicuiniae commodis mam, ae valde deside , que pro ipso e hoc tamen discrimine, quod ipse randam esse hane fraternitatis , & mutuae dii tinuq solus est plurimi illi, ut contra ipsum nis ctionis legem. probabilitatibus uti queant: plus autem possunt Dicamus ergo , nobis liberalitatem, & st si
exteri, paribus multi contra unum, quam unus ctam naturam Veritatis conditionem non placere,
eontia multos Ergo universaliter plus praeiudi- quia semper est pro uno, utrisque simul favere eii , vel incommodi asseret unicuiqne, quod la- nequiri Haud tamen dicamus, illam nobis com ritur eum multis contra ipsum , quam quod la- modi sumam non esse. Ligat quidem nobis niuaxetur eum ipso contra multos. Singulari ali- nus in multis: at ligat simul multi, aliis eontra cui: qui propter officium aliquod, Vel potentiam nos. Obligat nos ad multa bona erga aliost o maiorem commodior erit laxitas ; quia plus ipse ligat ipsa multos alios ad multa bona ergo nes. uti potest contra multos , quam multi contra Nostrum erro vitium , non natura sua est, quod ipsum, sed hie est singularis alio uis: non ejus Veritas pluramum non placeat : ignorantia noe diu sim hietiactamus sed universaliter omnium, stra est, quod eam tanquam incommodam, tania& etiam sere omnium singulorum . quam austeram nimis , & rigidam ,&terribilem Nune ad horum claritatem majorem consera- aut tergiversemur; & loco ejus, quae in omni
diu, , Principem eum subditis, &suditos cum contra dictione ,& lite, & controversia semper plinei per Principes cum Principibus , Regna est pro uno selum, aliud quidpiam conquiramugietim Regnis: venditores,& cmptores; mutuan- quod utrique simul contradictorio conveniae, id tes, δc mutuatarios : dominos , & famulos, & est, vero, & falso. uno verbo proximum quemque, de fratrem no- Jam porrh si postremb supremas ipsas pothsta stium eum omnibus proximis suis, & statribus: tes conferre liceret spiritualem , temporalem. &sumu, enim his correlationibus, & nexibus con- praejudicia illa prosequi, quae in autoritate , iniuriis i. eonstrictique vicissim & invicem mem- jurisdictione , in immunitate , in doctrina ipsa bra. Neque vero dicitur , pro aliquo Veritatem passa est aliquando sancta Mater Ecelesia, eo acta necessarium nrin esse e pro caeteris autem contra est alias tolerare flentio ex opinionibus, qui h eipsum uelitatem necessariam csse laxandum cum gςntium, ibi Regnorum probabiles aestimantus, Plinei se, non laxandum cum subditis; vel indul- videret sane oculis suis quilibet , maxim. gendum Primipibus: incertum porro est loquen- omnium interesse sanctae Ecclesae utpote haben do h i,m de potentissimis Principibus,qui quibus iis autoritatem quidem summam , vites tamen plus possint , an subditi omnes contra Princi- xemporales impares, ut omni contradictionumpem, an princeps contra subditos: s laxentur sublata licentia omnes ad unum ad veritatem ob illi me nux ad augendas gabellas, lege eadem la- sigarentur, & quod suum est ι unicuiquὸ te ipsadiati tui subditis ad non solvendum , ad defrau- servaretur ; nec suisceret obtendere , proba li- dandum quia nimiae sunt ad occultas debi- tatem habeo, sed cogeremur ad dicendum eo de, torum comperilationes ; ad parvitates satis ma- &ore, veritatem habeo, O seqρον sn mitiua in gnas corrodendas : ad conductionum augenda justitiam committo pietia, ag mutuatae pecuniae exigenda lucra in- sed dicis; in ipsus etiam veritatis eohnitione gentia , quibus aeraria Regia plerundiae obsu- errari potest: poterit ergo Ecclesia, poterit sedeam uti tui. Quo rursus jure principi solvuntur Apostolica pati praejudicia,& somnes ad ueti a manus, ut ex jure probabili sive vero , sive falso rem ouaerendam, & ad operandum secundum iliab.llum inserat, eodem suis subditis Principibus iam obligentur : existimabit enim ex errore ali soluuntur adVersus ipsum. Nnne quidum quia quis su veritatem sequi, dum praejudieat. Nihil Regum , liquis stelicius habet, ure rua est facili- ergo obtinemus commodi ex obligatione ad ustas bellum movendi, suasqne amoliandi Provin- ritatem. eia: at mutatae sunt vices, mutarique in poste- Enim verb primm nori eo directa est pia,ei rem possunt & haec ipsi probabilitas, quae sibi pue quaestio, ut ostendatur, veritatem esse singu nune est eommoda, sibi sorte Post, aut successo- lis, & omnibus commodiorem piobabilita ibis,
ibus, & Regno cladem afferre poterit. Certὸ utrique smul contradictorio convenientibus po bono eommuni in universum , debilioribus- tiurenim veritati odium conflatum est tanquam Eue principibus hune majoris facilitatis commo- nimis durae ,& vix tolerabili: ad hoc potio eon ditatem unius exitialem esse, nemo non videt. terendum satis soret, s ex illa majora ineommo Commodum unicuique, ut caetera praelibata da pati non posset v. g. suprema Ecelesae autori omittamus, videtur, quod in praecepto dilectio- tas, quam omnibus demum pensatis hine, de in
his pro ου imi laxetur cum ipso , & vix ad aliud de subiret praeiudiciorum ex probabilitatibus ad obligetur, quam ad non odio habendum,& hoc verum, & falsum se habentibu .st amare, se dicet non odio habere , & hoc be- Deinde prope infinitum different praeiudieia, ne Leere iis, qui oderunt nos , illis non male quae ex probabilibus licith , ut dicitur, illa sibit.
Deete. Sit sane ita r non nunc de hoc , Nec enim toties, nec tam facile invenitur veri sed de eommodo uniuscujusque disputa- tas, etiam salsb existimata talis: atque inueniturmo k. Ae videre debet, scut laxatur cum ipso,sic probabilitas 3 nam ista in omnibus paene eontio esse lauandum cum reliquis. Quis ergo sibi vi- versis sponte se offert in utroque contradictolio, detur sole jucundius; & commodius , ut ipse &in eo, quod pro me facit, & in eo, quod con sit idem diligeret proximos, sicut se ipsum , id tra me: ideo in manu mea est eligere autem quod est, ad modum sui, & quantum posset, benefa- volo: eligetur autem , quod facit pro me. Veritaceret de malis eorum, quod diligentium est,tri- tas autem occurret aliquando pro me, aliquandos aretur, de bonis laetaretur: loqueretur tanquam contra me. Non ergo liber maneo. Et rursus
de fialtibus: sic autem vicissm plurimi erga haec doctrina probabilitatum est commoda P in
214쪽
cipi v. g. controvertenti, ut dicunt, ideoque benignam vocant. Ergo necessario est in comm
da parti impugnatae: quia lis est de eodem bono
habendor quantum ergo extensonis uni conceditur, tantum subit incommodi, & damni pars altera oppugnat Quod autem objectum in , circa veritatem etiam ipsam errare posse homines existimando falsum verum , δc ideo nec hae via evitari praejudicia , vel incommoda omnia. Eodem pro sus modo contia justitiam allesari potest, eam
non esse commodam niaque Reipublicae, neque
hominibus ; quia licet teneantur ad justitiam, olli poterunt existimando injustitiam esse justiatiam: idcirco ut de probabilibus intenditur, satis sore , s alterutrum extremum sequamur ju- titiae, vel iniustitiae. Re spondetur enim, homines quidem homines esse, & errori obnoxios: magnum tamen bonum esse, quod ad justitiam
praecise obligemur ; quam nescientes, nihil aggredi contra alium possint; quam quaerere graviter obligentur ; s voluntario etiam indirecte ignorent, peccent contra justitiam, & teneantur restituere, vel sarcire : s rarus casis accidere poterit ignorantiae invincibilis, hoe inter miserias
humanas recenseatur. Idem ergo eodem modo de veritate reponimus : sequentur enim pra judicia vel nulla , vel rara: libro quippe ultimo ostendetur, vel nullam , vel raram eis e juris naturalis inuincibilem ignorantiam.
Quantum porro legi praecise veritatis renun-ι tiando, & ampliorem aliam regulam assumendo, sibi. rebusque suis, ob ignorantiam utique, praejudicatum homines eant , ex divinis veritatis
cro sanctae proprietatibus facile cernitur: habet enim veritas, quod in Augustino super psalmos
notatum memini, proprietates illas, quod semper,&ubique st. Sane ut S.Thomas I. p quaest. s. &ati s demonstrat, veritas creata cum creaturis i pliseonsistit, & cum istae non semper suerint, sed esse aliquando inceperint , nec veritas ipsarum aeterna extitit : qua eadem de causa, cum illae ubique non sint, nec earum veritas ubique adest, sed loeo circumscribitur, vel definitur. At haec ita quidem sunt de veritate, quam transcendentalem vocitant, & a rebus ipsis indistinctam constituunt. Creterum de veritate formali, quae enuntiationibus , cognitionibusque nostris attribuitur , & eongruit, res aliter liabet: est illa semper in intellectu Dei : est illa in potentia ubique temporum etiam respectu intellectus humani, ubicunque iste erit, quandocunque iste erit:ubi-hoe sensu est , & semper est, nunc, & prius , ante , & post: in Italia, in Gallia, in Germania dc
ubique terrarum , apud sngulos, & apud omnes imul tota, & integra: me nunc non occidere, sed scribere verum est ubique,& semper apud omnes& singulos. Hinc cernitur, quantum virium unusquisque habeat in veritate. Rex quidem noster habet in Belgico exercitum, qui magnis constet ex pei
sis curis, laboribus: habet alibi alios: sed nul Iuni Parisis, nullum Viennae, Romae, Venetiis,
Halae , Straciam i&c. vires ibi suae reducuntur ad veritatem, quae omnibus praescribit, hoe esse iustu in hoc injustum. Sed habet, inquis,etiam probabilitates ubique. Vides tamen, quantumst di iminis; nam probabilitates quidem ubiaque habet, sed pro se, & contra set ubi autem
exercitum non habet pro sua probabilitate, ari; pitur contraria probabilitas , dc oppugnatur,& patitur. Ergo s Rex veritati suae renuntie omnibus uitium suarum potentissmis nesciens
renuntiat. Quod porrb ipse etiam similes probabilitates habeat adversum alios, jam dictum est supra , per se loquendo plus posse multos
contra unum qilem libet, quam unus quilibet
contra multos sui gradus , omnes Reges, quam unus. Deinde probabilitates, quae ipsi in seria viant, silum habet , ubi. ipse est & potest : non ante, non post; non alibi , non Parisis, non Londini : potius enim hic inservient probabilitates contrariae. Qui ergo se de fraudat veritate,& aliam, quam praecise veritatis vult legem valere, divina quadam sua se spoliat potentia, qua
ubique locorum, & temporum pugnet, & contra quam nemo agere valeat nisi devorando in
fertium,& nis sub grav issimo onere restitutionis,
ut caetera mala Omittam , quae peccatum conseia quuntur.
Hoc , quod de Rege dictum est, proportionate singulis congruit. Habet ei vis quisque in t ta sua civitate , in sngulis vicis , in unaquaque
domo, apud unumquemque concivium, in meniate , in corde cum adest , cum abest , eum superest, & eum moritur , veritatem sita fiabi bona vel corporis , vel sortianae, vel honoris vindicantem: tot manus, quot sunt homines: tot vires, quot loca , quot tempora. Quia etiam potentissimorum tantum habet virium physicarum , aut civilis potentiae φ Nullus nulli bi nunquam. Vere quippe scriptum est : Scuto circumdatis re veritas ejus.
Est praeterea veritas aequalissima, a Deo nata Dei ad instat: non est acceptatrix personarum, nec veritas viduae, aut pupilli est infirma, & veritas Nobilium potens, veritas Principum valentior. Tantum potest veritas pauperis, veritas viduae, quantum veritas Regum, & quae favet Regibus, sciat Deus Regis, & Degs viduae. Quis jam precor hominum veritati tanto sito horio , omnium suarum rerum tutrici, vindicatricinis ob ignorantiam summam opponat, sua eam non interesse, comodam non esse, desiderandam, ardenter amandam non esse aliud quidpiam uti
lius esse, benignius esse; ipsam illiberalem, duram austeram, ae terribilem esse ' Ergo durum
hominibus non est sed omnium benignissimum, quod ablata facultate vivendi, & ambulandi per
contradictoria, ad veritatem , quae unius,& pro est, obligentur ; quin hoc sua interest. Interest porrb impotentiorum, magis vidua rum, pupillorum, religiosorum, pauperum e potentes enim saepe vi , & potentiae magnitudine se tuentur: at impotentibus veritas sub eoelo re licta est, quae eos taeatur, quae apud hostes,apud Principes in curia, aulaque nos vindicet. Ad pauperes autem Theologi plerumque pertinemus.
Quid ergo veritatem incommodam elle ad quaeia tendam obligare, juxta eam humano modo inventam operari durum esse nos vel praeteximus,
vel opinamur, quorum fere, ut tuti esse possimus, patrimonium, & vis, &arma veritas una est. 1 v.
215쪽
Q Uis hoc , quaeso, trederet, Veritatem magis esse neeessariam hominibus, quam virtute; i pias Orth tam e e necessariam liqui Et, deducitur ex constitutis superius, nam citrabaritatem saltem luris nulla est in universali, &in genere virtus 3 quia ut ex des nitione ipsa vir
tutum accepimus, recta ratio in de necessitate de ratione vinulis ; tecta autem ratio non es ratio errans. Rursus magis in speele nulla virtus in
sellectitatis dicit falsum: nam est evidens, virtu. em intellectualem , & ejus amis sngulos perseere intellectum di item est evidens , nullum actum salsum perseere intellectum. Magis denud;n particulari idem de prudentia commonstravi iamus. At sne prudentia nulla est virtus moralis saltem ut minimum sne usii, & actu prudentiae nullus est usus, & actus virtutis moralis. Ergo de primo ad ultimum , sic uereunt .virtutes una omniis, sicut petit veritas, te scut sunt necessa tiar virtutes, se est necessaria veritas, qua interia
eunte virtutes omnes intereunt. Diuino proin
de ingenio paucis multa complexus Augustinus vii . s. de ei vitate Dei, mim, inquit, lex charitas,t in Rex veritas es: Babylonis proinde lex sediatio, Rex falsitas erit. At praeter virtutum omnem materiam in ipsis Indifferentibus utile est hominibus non salli; amplior est proinde ditio veritatis, quam virtutum reliquarum. Ergo veritas est hominibus neces.sDia & pro virtutibus; & est praeterea utilis quoia ad alia. Rursiis ignorantias in vincibiles facto rum saltem continsentium non obstare virtuti-huq multorum est sententia. Jam ergo salva justitia si tu innocens homicida esse pronaberis, ad furcam tolleri , Ecee tibi servatur justitia, &quia ver iras defuit, innocens raperis. Si ignorantia invincibili uxor tua credatur soluta, vel ipsa etiam similiter te mortuum habuit, nulla ilia sata injustitia formali uxore tua utuntur, quia
veritas vel abfuit, vel latuit. Non tenerentur homines accurate ista nolle, & quanta unusquisque per ignorantiam pateretur IOmitto alia prosequi , maximὲ ver i de ob dientia , qu 1, atque iustitia salus tota Religionum , R domorum singularum, & quae non plus superesse possunt , quam sua unicuique veritas constet, re superst. Nimirum ex dictis hactentis quisque facile accipiet , quantum Superiorum intersit veritas , nec arbitrariis interpretationibus , ut Indiarum Apostolus Xaverius in quadam sua epistola loquitur, ipsorum eludatur voluntas , sciaturque quid re ipsa velint , & id sat, quod jubent: quantum vicissim subdito uni
cuique expediat non saniam quamlibet, non ruinmores, non apparentias, sed veritatem ipsam
suam rese iri a superioribus , &si quando sua id
non interest, intersit tamen communitatis.
Uno jam verbo se , & adeo est hominibus
e mmoda veritas aliquando pro uno, aliquando ro alio militans, atque est illis necessarius intelia
ectus; & id erit humana Re publiea sine veritate, quod futura esset De intellectu; non quidem
Hoc nimirum totum, quod glorioso vocabulo ante lectum vocamus, & quo bestiis praesta mus , aliud re ipsa non est , quam potentia quae-uam circa verum versans; atque sublata veritate
interit, scut visus sublato colore: quate per veri tatem homines gubernari aliud non est , quam subernari per intellectum t & circa quae tollitur
veritas, tollitur intellectus circa eadem.
Est enim in irae nostra potentia pars quaeda in apprehensiva amplior , Quam brutorum, & ve. ambitor: hae e proinde sela non utilis,sed perniciosa esset hominibus. Est & pars alia, quae apud aliquos est in summo pretio, di irsua, & illati va aliorum ex aliis, acutissima, subtilissima. Et naeem siste onjuncta eum parte judicativa, quaverum a falso discematur , nisi sit ordinata ini notae veritatis cognitionem , est , nς dicam aliud, omnium rerum vanistinis , nec quidquid
hac parte syllogizaretur,& elaboraretur, quiduuam diuerret a somnias, in quibus ex his ad alia delirando divagamur: & his hoc sensu distursi. vis implere Rempublicam est amentibus illam
complere.. in id quid ergo est boni in hac nostri , qua
antellectum vocamus potentia sine qua cuncta forent mala est vis judicativa , vis diicietiva veri a falso, verum approbans, falsiim respuens et Sciam pars apprehensiva, quam discursva in tantum bonae sunt, in quantum illi eum in finem instrviunt. Si imped iunt, si exundant, nocent; si supercrescant plurimum , faciunt ineptos, vel serupulosos, vel a mentes aut fatuos, aut pacifi- , cos , & noxios; qui si plurimi essent, atque multo plures a quibus ligarentur, non superessent, conclamatum jam usi et de humano genere. Homines ergo sumus, in quantum vi ista judicativa, vi ista discretiva veri a salso, verum accipiente, falsium respuente praediti sumus a Deo veritatis.
Haec cum ita sint de veritat ei universa , qua
Lublata homines esse desinimus, dc ad solamue
ritatem moralem , quae actus humanos dirigit, sermonem restringendo per probabilitates rerum moralium contractuum, univeris justitiae, univeris obedientiae, religionis, pietatis, castita.
tis, paupertatis, & quod primo dicendum fuerat , charitatis, per probabilitates, inquam, utrique contradictorio communes nulla veritas habetur rerum ipsarum moralium ; eas probabilitates sussicere est veritatem non esse necessariam eas commodiores tueri est veritatem ipiam incommodam dicere. Nescitur inquam, probabilitates istas vetitas i psa rerum moralium : sti3 probabile esse hoc justit: ae eongruere, religioni congruere, obedientiae, castitati congruere; de
oppositum similiter congruere quid re ipsa congruat, quae sit re ipsa vetatas, qua falsitas rerum omnium talium tam corde vi talium probabili aiatum dicere non possum atque dicere non possum, quot sint arenae in littore maris. At si tot iere in universum veritatem est tollere intellectum, tollere homines; tollere profectb verit tem ipsam rerum moralium tam circa jus, di de bono,& malo, quam circa facta etiam ipsa, circa
216쪽
Indisserentia etiam , videbitur esse tollere intellectum circa talia, &quas dicere , homines qui'. dem in negotiis mutuis, in epistolis, in eo uvictutiniverso homines esse oportere: at in rebus mo-xalibus ei rea bona ipsa, & mala , ei rea facta con-xernentia nihil esse necessariam veritatem, nihil proinde intellectum eirea ea; nihil proinde homines esse. Acutissimo praemisso disciat se, concludit Auia
sustinus hb. de vera re ii cap. 4'. Ira omnis piam ognitioni datur , ct arrisii, , O compresen om serieturas , ad quam nullo modo pervens I, qui fora eam qu ram. Itaque in tantus nuru, ct turpitudiari mri sumus , at cum interroganti , qmd D mebas, merum Dynms adde an neutrum ) ore uno res redeamιατ rem es melius jocu , Oladu; tamen ubi nos urqvie non ieris cistafulsu delectam, multo propensius, quam pra- te is ipsiu verituris haereamus. Ita nostro juditis, O
.re punimur, atiis parisne approbantes, aliud vanuaus 1 ηres. Quaeratur san. a quolibet, quid sit melius & in se, & nobis, an verum , an falsum, an neutrum , sed indifferens ad utrumlibet &omnis palma veritati utique dabitur. Haec ergo nostra interest.
mu patiisti est, imitamentis veritatis 3 inhsamus,
O ab eis recedentes amplexamur nostra phanta via. Num redeuntibus nobis ad inistrandum meritatem, ipsis itinere occurrum, O nos transire κοη mi , nullis miribus , sed magna infidis Iunocinansiis , non intestigemribus, quam late pateat, Dia dictum es , cavere a μώ-
Phantasma,& simul aehrum hic idem sunt Augustino. Jam probabilitatem accipe quantamcunque rei salsae,v.g.quae repraesentet eo tractum
xe ipsa usurarium non esse usurarium: sit apparene tia quantacunque, sicut mons. Phantasma est,& simulachrum ex Augustino quod sit manu elaboratum , vel mente fabricatum nihil de simulachro, & phantasmate tollit; nee mente, nec manu fabricari quidquam potest contra veritatemnis phantasma, & eh sunt majora, qud apparentiora. Nec enim in phantasmate, aut simulachro,
aut fictione esse phantasma, aut esse fictione quid phantasticum, &sEtrum est: talia sunt respectu repraesentati, & ficti.Sic est probabilitas rei salsae; ipsi quidem in si quid verum est ; facit autem apparere quod non est. Explicetur ergo quid , &unde a phantasmatibus illis disserat, quae insecutus est Augustinus. s. v. ν nihilominus odio haletur veririsas.
Experientia satis . nimiumque est notum, vetitatem odio haberii constat res undique , &in proverbium abiit. Videtur ergo, eam nobis commodam haud esse: nam commoditates quisis re nostras facile prosequimur. Odium ergo notum illius videtur evineere duritiem, molestamque naturam. Aliquas proinde hujus pestilentis odii eausas prosequi visiam est , quae ipsae ostendant veritatem undὲ amabilem, jueundam, suavem pretiosam.
Dieimus ergo universalissime, veritatem haud haberi odio quasi absolute, & citra incons derationem, vel errorem, vel passionem incurreniatem , sed per aecidens, & ex suppositiona Ineudentis erroris, vel passonis, ex quibus illi mo
lestia aceidit r oportere autem etiam pro ipsa n stra commoditate smiles errores, & ignorantias removere ; passiones praescindere; quin ex harum etiam sappositione veritatem nostra interesse, quam qnam jam tune sit injucunda. Disserat nonnihil primum Augininus I s. ro. confessis. e. 23. Nam quaero , - . ab omnibus utrum malint de veritate, quam de falsitate gauia de re tam non dubitant dicere , beatos esse se velle. Multos expertus sum, qui vellent sali re: qui autem falli, neminem. Ubi ergo novorunt, hane vitam beatam , nisi ubi noverunt etiam veritatem l Amant enim & ipsam, quia falli nolunt. D mox. Cur ergo de illa non gaudenti Cur beati non sunt' Quia sortius occupa tur in aliis, quae potius eos iaciuut misero4,quam illud beatos , quod tenuiter memineriint Cur autem veritas odium parit, & inimicus eis factus est homo tuus verum praedicans, cum ametur beata vita, quae non est nisi gaudium de veritates Nisi quia sic amatur veritas, ut quicunque aliud amant, hoe, quod amant, velint esse veritatem:& quia salti nolunt convinci, quod falsi sint. Ita
que propter eam rem oderunt veritatem, quam pro veritate amant. Sic se etiam, se animus h manus etiam, sic earcus, & languidus , turpis, atque indecens latere vult: se autem ut lateat aliquid , non vult. Contra illi redditur, ut ipse non
lateat veritatem ipsum autem lateat veritas.
Sie sibi eontradicis , sic sese invoIuit, & impli-
eat humanus animus ; falli non vult ; & sonvinei non vult ; quia hoc, quod amat, vult esse veritatem ramat simul, & odit veritatem, nes Vula nosse eam veritatem non esse , quam veritatem esse vult. Ex sua ergo passione, & ignarantia i cidit veritati rem odiosam esse Rem porti, ad veritatem moralem restringenia do, illa aliquando non placet; quia non tota auditur , & sie inaudita condemnatur. Illius nimirum universa inspecta causa videndum es et quia contra nos praescribat, &quid simul pro nobise placeret autem audita tota , quandoquidem est omnibus, & singulis commoda, ut fuit eommonstratum.
Rursus aliquando displitet, quia non est nobis commoda nunc; aut non est commoda hie i spiciendum est , an sit commoda alibi, an sit sutura eommoda post: & 'u ia non totum inspiciatur, displicet. Ita puero displicet labor: at sua interest plurimum laborare , siquidem Patres sui,
rni eum impense diligunt, id super omnia desierant: sie cui displicet non nimium bibere, Maegrotabit post. sic nunc sorte commodum esset Regi Chrimanissimo , quod devolutiones privatorum locum haberent in Ducatu Brabantiae: atha e ipsa juris privatorum eum jure Regnorum consulto esset aliquando sorte perniciosa aut sibi. aut Christianissimis Regibus posteris: nee enim in resolutionibus ini potest in particularibus,sed ad universale aliquid est deviendum : nam expuris particularibus nil sequitur v. g. in hae re assumendum est , jura communia privatorum uniuscujusque Regni locum habent etiam circi Regna. Hoc universali nemo Regum amat, sed
amat veritatem universalem contrariam , tanquam sibi commodam, jucundam, & pretiosam. Amate autem universale, α Odio habere partiis culare
217쪽
essare nisi ex ignorantia vel inconsideratione fori non potest. Ergo veritas moralis solum ex ignorantia displicet tanquam incommo3a. sic est sere in omnibus resolutionibus: nniver silia amantur , dc particularia saepe odio habenaret. Quod omnes de surguli praeter me semper secundum veritatem viverent, de debita restituerent. injurias resarcuent, non detraherent, mihi
esset commodissimum,&se illa, dc illi, & singulis universale hoc a singulis amatum , in quo ego comprehensi is sum aequaliter, displicet in particulati id, quod in suma dicimus, Heu per ora porma Ose. Sed si replicetur, vel in nulla, vel etiam in tua. Nemo est, qui non magis odio habeat, in nulla este, quam in sua esse.Hoc ergo odium pariatico latium unicuique suorum nascitur ex igno xantia, inconsideratione totius. Nemo enim hosiluos assectus simul habere potest , muti Iu uiam etiam tu doma mea servari, quam M nartifer Nio ne- Io iustimam assulare seriari in domo meai sunt enim in-e .n post biles amor veritatis in universali, &odium in particulari. Et haec est causa, & ratio peructustae illius Aristotelis, S. Thomae, & aliorum doctrito requirentis inconsiderationem actualem ad peccandum, de qua alias. Quod ero Rex habens pr me qira tuor Theologos tulisti rea eo detentia quodlibet bellum movere pollina, se in particulari plaeet. At univeisale placere neri
quit, quod quilibet Rex, vel subditus quando libet idem pollit.
Ex his ergo cernitur, veritatem silum in particulari, &ob isnorantiam, vel inconsiderationem odio haberi tanquam incommodam; in universali porrh omnibus esse valde amabilem, juia eundam , suavem, & pretiosam. Contra hoc proinde odium universales ver irates vivaciter In mente, & in nae rei otia retinendae , & radicanda sunt, per nuas particularis error , vel meonside ratio repellatur: ne id nobis accidat , quod Augustinus ea utitur: Cur non brari furi ρ Quia fortiti,
ei pantur id alius, qua potius eos faciant miseros, samiltad leuior, qsod tenuiter in nerunt immersi toti in particulari nobis obversante, universales vix meminimus.
sed accidit etiam prxtorea, quod nobis ex pacsione, & prava dispositione veritas moralis dis. pliceat, & odio habeatur; δc malo nunc propter passionis vehementiam advocatum invenire, qisim causa etiam pessima opiniones, & modos mihi reperiat, quibus prolixa lite insensum mihi ho minem involvam, satigem diu, & perdam. Dicis, hoe non licere. At ego, qui palam peccare nollem, opiniones,&praetextus hine inde conquiri vel lem , quibus lis longissime implexeretiit. Sed di eis iterum, rem hane esse mihi etiam ipsi incommodam , expensas certas, laborem assiduum, incertum exitum : addit eodem modo alios me,
quod valde noceret,impetere possὰ litibus,quibus absit mari hane denique lites movendi, promovendi, irretiendi tacitata tem esse omnibus. & singulis, 3c Reipublicae valde noxiam. At ego quia passione vehementi aestuo, veritates istas odio habeo, & omnia perdi malo, quam hac nune commoditate fraudari. terum hoc genus odii haud probat, veritatem nobis, rebus ve nostri spra judicate,illius coniatra ostendit utilitatem,&commodat, quippe quae nisi ob ignorantiam,& inconsiderationem, ut dictum est, vel propter praecipitantem nos passio
nem odio haberi nequit. Hoe odii genere vitam, sine qua nullum superest bonum , Odio habuere aliqui: sie aegrotante sanitatem asiatura medieamenta respuunt febricitans frigidam bibit, qua pereati ludo absumit alter patrimonium. potius
ergo habetur, veritatem moralem nostra interesia se .plurimum , cujus causam universam omnes
amant; quam in particulari ex ignorantia solum, vel passione , vel ex utraque simul conspirante
contra nos ipsos sententiam dicentes respuumus, nolumus.
s. VI. Adsistatio adierit rem.
UIsum est, quam ea sit injusta accusatib , qua
veritatem ut nobis incommodam, duram,
praejudicialem obtendentes, aliud quidpiam loco ejus ad mores nostros formandos reponunt.Ex eo nunc, quantum illa nobis expediat, quisque conjiciet, si consideret, quid de nobis miletis suturum ellet, si magnus Deus nobis vicem. rependere iret; sie, & per id de se gerere erga nos vellet, quod nos erga ipsum , legemque sancta nisuam recte gerere esse dicimus, oc eo regularem e tiretur, di inensurandumque esse dicimus, non regula veritatis,sed regula alia indifferenti Id veiarum , dc falsum, rectineando modi omnia per rea
Deo quidem glotioso nullae sunt opiniones, nihil probabile; patentia omnia,& nuda. Cognoscit tamen istas probabilitates nostias , regulas istas, & mensuras , qua rectas, 1c rectissimas esse dicimus: & certe si rectae sunt , tectas esse videt. Administret ergo mundum, administretgratiam, gloriam, praemia , poenas ex hae regula; δc nivi non magis competit frigus, quam non stigus, bene data gratia utentibus non magis augmentum gratiae, quam non gratiae; re ipsa justis forte praemia obvenient, solite poenae os venient. Mundus sane susque deque turbaretur, dc periret cito t tus , si vicem rependeret Deus magnus,nostrisque nobis mensuris,.quas rectas, εc bonas esse tuea
Jam eadem autoritate, eodem sermone, nihil clarius nihil obscurius dictum edictum est,quaesquod sermones ejus sei vernus , legem custodiamus, faciamus; mandata custodiamus, ti quod ipse incrementa gratiae concedet, justis praemia larsietur, malos puniet. Si recta est nostri erga ipsum regula aliud praetet veritatem,r cta erit regula i psius erga nos aliud praeter veritatem r an ipse plus nobis tenetur, quam nos tenemur I Andicere non poteris: amice, non facio tibi injuriam dii ipse hanc regulam, de mensitam ditiisti rectam, eaque mihi mensus es; eadem tibi tea
Deus, inquis, videt veritatem ipsari .ex tertini hoc solum probat nobis non videntibus sed ignorantibus posse vid; ri esse rectam mensuram, quae recta non erat. At si recta est,nequit per scientiam reddi distorta. Vel ergo isti tua regula per igia norantiam dicitur rem & hoc intendo, tectam
non esse, de te ignorare. Vel non est per ignora natiam'&tune semper est recta. De quo mox cona
218쪽
δ trum eos omnium horam determinatio, esto intius couscientiae disi is ter verum, vel fati sum ' Is: nonnihil de Aboratas. TRatis mitto hic plures de Iudicibus, de Adia
vocatis , de bello, ec pace, quas pataveram, ouaestiones item quomodo mutare opiniones,&legem eludere non liceat: quomodo ex probabilibus contrariis sequatur jure nihil. Haec enim, ut ex probabilitate nih il verum probante, seu exprobabilitate non probante sequuntur omnia, cellam euncta in probabilitate noura, quae rem probabilem iacit, quia utique probat: nam sere semper veritatem affert : ubi peccat, & des eiciemendenda , corrigendaque est: cum , sicut notavimus, fatis quisque conspiciat, quam sit absurdum, leges etiam ipsas, ubi deficiunt, & sallunt , emendandas esse per epichejam: opiniones autem nostras, sive fallant, sive non saltant, intemeratas relinquendas esse, & tutissimas, rectissimasque esse regulas morum beneficio res exa tam : quasi veris reflexae istae deesse legibus etiam possent. Ut porth finem huic libro imponam , dolenter de Advocatis, eaeterisque inserioribus litium Ad ministris dicere praetereo, qui cum ut unusquisque, quod suum est, habeat, instituti sannium Jud eum mentem, quantum possunt, eonfundendo; tum praeter,& contra opinionem suam clienti plus expensarum,quam comodi inserendo; tum parti contrariae praejudieando, saepὲ eo operam suam locant omnem, ut quod suum est,habeat nemo,aut habeat serb emat expensis pecuniis. Advocatis tamen hic obiter bonum legis Dei Doctorem non exhibere non possum,Augui inumscilicet epist. ad Macedonium. Dimidium rerum mearum do pauperibus, & si cui aliquid abstuli, quadruplum reddo. Verumtamen si justitia sincerius consulatur , justius dieitur Advorator redde, quod accepisti, quando eontra veritatem setisti, iniquitati ad uilli, judicem sesellisti iustam causam oppressisti, salsitate vicisti: quod vides multos honestissimos, & disertissimos viros non solum impune, verum etiam gloriose. videri tibi committeresqrippe m δει emper est an quam cuiquam in quolibet ossicio militanti. Redde, quod accepisti, quando jubente judice euicunque
causae necessarium hominem tenuisti, &e. Sed illud, cur Advocato non dicatur, in promptu est; quia stitieet ita non vult homo repetere, quod Patrono, ut math vinceret, dedit; neut non vult reddere, quod ab adversario, eum male viei siet,aceepit. Quis tandem Advocatus, aut ex Ad eato ita vir optimus facile reperitur , oui suscepto filo dicat: recipe, quod mini,cum maIh ad essem, dedisti, & redde adversario, quod me agente intiaque abstulisti Et tamen quem prioris non rectae vitae rectissime menitet, etiam hoc facere debet, ut si ille, qui inique litigavit, non vult admonitus corrigere tuiquitatem , ejus tamen iniquita tis nolit iste habere mercedem:nisi sorth restituen dum est alienum , quod per furtum claneulo an sertur, & restituencium non est alienum , quod
in ipso foro, ubi peccata puniuntur deceptu jussi
ce,eireumventis legibus obtinetur.
iste profecto Augustini dolor loeum non habet, ubi opiniones, vel autores,vel interpretat; nes, & apparentiae desunt e de talibus nuspiam fuere lites, in talibus nulli decepti ludices, nulla victa causa. Jam illam defensionem dolose eum
Deo agentium: Quam multi Misa iamr Quu nostissinam omnes peraeturas est Deu superius ex eodem Augustino repulimus ostendis mi is iue alia , hoc esse circulum ecimmittere juxta illua tu in ara amba
tantaeum alii per alios sese vicillim exeusant. Haee nune de Advocatis , in serioribus ille aliis litium administris sume iant, quae abs re in haedoctrinae serie inducta non sunt, ubi de comm dis , utilitatibusque veritatis modo tractavimus; nune vera de conicienti e totius ad eam resolutio. ne est dicendum: quibus veritatis maximis tam Reipublicae,quam singulorum commodis praejudicant plurimum . qui bene scici opinionum liueverarum , sive selsarum, nihil ipsi opinantes vel
tontra etiam sentientes veritatis cursum uel morantur, vel interimunt. verum ut contra rasurarios rectos usurpat Hieronγmus, Dominus non irridet ut
A. I. uomodb omnium horum resolutio super verum,
set non vertim 'ADed per unam veritatem res omnes terr nandae sunt, ut ea remota, illiusque praeter
misso judieio nee hae ipse quidem de probabiliabus , & de conscientia controveisiae silem habete queant ullum: in tantum enim hoc probabile sus dicere, illud aliud non sussicere ; hoc requiri, hoe non requiri controverti potest. ammari potest; in quantum hoc verum est,hoc aliud verum non
est, & per probabile, vel quidlibet quomodolibet
aliud ei tra veritatem eisputare, de controvertere
velle est disputationem instituere nihil signifi
eantem , nec habentem finem unquam ullum,n
aue terminum. Adeo citra judicium veritatis euietur, neque loqui quidem possumus. omnis porth intellectus nostri dispostio sumitur ex verb, vel non vero, & sic habemus nos.& ωomparamur, qualiter habemus, & compar mur circa veritatem. Ad haec solum tria statua noster omnis resolvitur, ut verum sognoscamus,
vel neseiamus, vel dubitemus; & praeter haec tria nulla est possibilis dispositio nostra. omnis pro babilis, vel improbabilis, & quoquo modo imaginabilis conclusio vel cognoscitur eme vera, vel nescitur esse vera et dubitatur esse vera:& qum situs quilibet de qualibet conclusone, de boni late contractus, de jejunio de charitate vel tacere, es dicere debet, ita esse, vel non esse, vel nescio vel dubito. Dicenda esse probabile, hil de re ipsa respondet: est enim responsio de modo, non de re ipsa. Si nesciat, tanquam ignorans, & ne ires sesegetere debet in operando, & consulendo: simili ter tanquam dubitans, s dubitet . ut late lib. se ruptosequemur: nec per ullas Iesseras nesciens e
fel potest scien aut dubitans non dubitantisi re Ela reflectat, hoe inveniae debet, quod est. scilicet se nescire, aut dubitare, nec aeumen erit, sed etrocerit,si in eniat,aut consngat,quod non est. Iam si putat se veritatem habere.si re ipsa eam habetibenh habet: & est dispositio intellectus recta. Si fallitur , male habete & per regulaseonscientiae, erroneae dijudicandus est, da quibus statim,di jam etiam superius satis.
219쪽
Estantem veritatem habere multis modis, itatis modi quidem sint divers; una tamen veritas modi; sbi possibilibus omnibus nota. Est enim in intellectu nostro Sc quaedam quasi intuitio quodntellectum primorum principiorum donamus ; est scientia; est fides divina; est cognitio ei-tra scientiam omnem , certe tamen ; est cognitio minativa, id est, cognitio non firma. His modis
ad velitatem comparamur dc eam nos nosti ex-llii manuis ,& vi ha um eogn tionum loquimur,& amrmamus , & negamus.
Jam hine, quod ad finem quaestionis praecedentis dicebatur, Dei glorios, 3c nosti diverss.
simus est modus cognoscendi;una tamen utrisque veritas, secundum quam & nos erga ipsem nosmet gerere Aebeamus, fic ipse vie illim erga nos. Nos s de credimus; humana fide multa certa ha hemus; alia vera esse opinione nostra censemus:
ipsi hare cuncta sunt conspicua: regula interea ips,& nosis persectissime videt; nos esse censemus. Si illud praeter illam regula esset, ipsi, & nobis regula eslet, ei quidem visa; nobis modo nostro
cognita: ut enim veritas, quia rectitudo ipsa est, quia persectius, aut impersectius cognoscitum re cte esse non fuit , ita rectitudo illa alia persectius, . vel imperfectius cognita noti desineret esse recta; sciat neque linea.
g. ii. mutae uritis divisio per verum , vel no
Ene ab initio eonscientia ad aequath divisa
fuit in conscientiam rectam, Ac erroneam:
nam dubia , 3c serupulosa reductive .magis, 3cim proprie dicuntur con scientiae, ut mox declarabo. Supponunt communiter omnes, & tenent Henricum invidi. quast. I 8. conscientia in , non
voluntatis, sed intellectus esse vel actum , uis. 'phonias, de alii communiter tradunt, vel sabi tum , quo Scotus inclinavit. Guni ergo omnis ctus intellectus, qua intellectus, si verus , aut salsus,& a sanctis conscientia, judicium rata sis, lex intellectus, naturale iudicatorium com- . selletur, necesse suit conscientiam adaequate di videre per vetuita, & salsum; & conscientia veri tate constans dicitur recta , salsitatem continens,
dicitur eis nea. Alii vi et hymologiae consei eti- tiam esse deliniunt: S. Tholaiai ubique des nit ec' se applicationum scientiae ad actum particularem, scilicet hie ,& nunc sub omnibus circumstantiis. . min toto risore selmonis, & definitionis reia sinto, sola conscientia recta est smolieiter eon scientia non ei honea, Ied quasi pseud Onset si- 'tia, di τὸ errauea in ρdditum diminuens , distra- ens: quemadmodum liquet in cons milibus di visionibus: quod tamen interest parum ad sco
Inde, quod jam superius explicuimus, o nes
gnitiones verae ad res conscientiae pertinentes,
s .e intuitivae sint, sue demonstrativae, sive so- sam morat ter certae, sue solii in opinativas ad villam 'aliam eonscientiam pertinere pomalit, iam ad rectam,ta sic t esse opinionem vetat i, vel fidem, vel inimitionem,uel demonsistoneis modos quidem habendi veritatem dividit, ipsos
tamen actus qua veros non dividit, & opinio veta est proprii si me vera, sicut demonstratio vera, nec per verum, & falsum, nec per verum, & minua verum dividi possunt, dc omnis hoc citra dia
visio erit materialis, non formatis ς se e scientia tecta probabilis est recta conscientia, nec diviso per certum, evidens est diviso eonscientiae, qua rectae. Ememplo sit, ut reni capias
lineas rectae aenea, dc linea tecta arundineat vel serica .
Omnis homo, qua homo judicio rationis eois stati ut fuit etiannyrari qarast. declaratum hine daliberate consulere posse, hine liberum esse, hine
hum no modo operati ips eongruit. Tenetur e
go judicio rationis, non solum apprehendendo, non dubitando, non nesciendo, sed iudieando
operari. Est autem, ut Drap. 3o. & alias nobis iii matur,posita in conspectu nostro vita,& bonum mors, & malum. De ita ergo tenemur sormare
rationis judicium,& conscientiam, & dictamen;8c citra hoe operari non est constio, & debita deliberatione , nec humano modooperari, cognoscendo cilicet, qub manum portigamus, an ad ignem 3 an ad aquam; an ad vitam, vel mortem; an ad bonum, vel malum, eognoscendo rursus, ut sciamus eligere bonum, & reprobare malum.
Qui proinde quaesitus non de probabilitate, sed de re ipsa , quam agit, vel omittit, an sit bona, an mala, nihil in eo e seo isdieat, nihil re. spondet, omni h temere & sne ςonsito, & non
qua homo Operatur. Quare superius ostensum fuit conscient lim solis reflexis constare non posse
si ut dictum est , fallitur homo existimand
bonum malum, vel e contra, resultat conscientia erronea De conseientia tecta nihil est neeessessi e te; nam recta sunt, quae eil illa eonsequuntur.
De ere ea nihil ferme aliud ab initio traditum fuit, his divisio eius in vinei bilem , & invineia bilem: seu quod pro eodem fuit traditum,in eo
tinentem ignorantiam omninb, id est, tam dire cte quam indirecth involuntariam : atque de hae omnes. una Theologi veteres,& posteri repusnante olim Luthero ; mox reeentius oblu- 'an rebus Novatoribus, indubitata conclusone 'en uergnt, eam excusare a peccato in torum, &'hae toto I in conscientiam erroneam contine rem ignotantiam vel directe, vel in directe voluntaritati': atque de ista dixerunt non exeunte Gindirecte talaen voluntariam diminuere pescatum 'De quibus lotigior sermo M. ali. Jam scut omnis cognitio probabile , seu opinati a vera ad eonscientiam rectam pertinet, se omnis salsa ad erroneam. Nam sicut opinativa vera , est Reta , sicut demqnstratio , id in , strictis. sme vera sse omnis opitiativa falsa sve proba
bilis sit cinoad nos, sive quidlibet, est propriissi-Hε alia' t pertinet ad tonscientiam en neam. Et certe mirabile esset, quod quis obstinate deeeptus existimans Lutherum esse virum Apostolicum , aurea uiadaltem vitandae mortistiGra simplicem semicationem, moua in esset iarandumῆ quod iste pro aeeltissimo habens , quia
tamen fallitur , habeat eos scaentiam erroneam:&quod ipse opinaria contractum Idi vera usurarium. non habeat conscientiam exrpneam:& quod minor quoad ipsum bonitatis apparentia faciat ipsus eo scientiam rectam;& quod maior notiis c tara ita q:.cum evidens sit,quod prohahi litas non faciat, ni cognitio salsa si vera , ita nec efficere intestptit latici non erret: ergo nec quod non errete seientia dictando malum esse non malum. Hi vitan labetui, cin de nullo alio videra
220쪽
tur disputandum sue simus in probabilibus , sive in improbabilibus. sve in erroneis,nisi solum, an
ratio, ae subinde conscientia erret, vel non erret. Si non errat,nil occurrit disputare.Si errat in quibuslibet , id unice videretur quaerendum,an Uoluntario, an in voluntari. erraverit. Si omnin his voluntarius extitit error sive in probabilibus, siue in improbabilibus , sive in erroneis, sive in ipsa etiam ha test, excusatur in totum, & ex toto. Si potio voluntarius,in nullis excusat ex toto;
qui in nullis iacit, ne iit dictum, vel factum, vel
concupitum voluntarib contra legem aeternam
Dei ; ὐel ne sit violatio voluntaria legis Dei; quae sunt definitiones peccati, & cui pae. De conscientia scrupulosa, & dubia parum superest addendum, quod ex dictis non liqueat. Scrupulosa in primis non est conssentia: pleiuniaque solis constat apprehensionibus vehement illi mis, quae videntur ludicia, & non sunt. Ideo contra eam Operari consulunt; quia ad nihil ligat, vel obligat, eum ipsa non'sit hominis qua hominis. Si quando autem judicio rationis constaret, bene consulimur eam deponere,non attendendo,
sed contemnendo; quia formatur ex levibus, &contemnendis rationibus quods non deponatur, atque juxta eam operetur jam superius dixi,quo modo, & quando voluntas scrupulosa illi conia cordans sit bona. Conseientia dubia similiter non est presse conscientia , quia in ea non est neque verum : neque Ialsum, sed dubitatur. Lex tamen universalis est, quod in talibus , quandiu dubium ipsum non de ponitur , teneatur pars tutior: de quo jam hoc lusio sequenti est differendum. Inde cognitio resedia hujus obligationis est constientia tecta. Ex his accipies, quare in vetustis Theologis hae nostrae de probabilibus controversae desint. Autumant aliqui hoc fuisse novum inventum, quod eos latuerat. Haud sane haec est causa, sed quia in eorum principiis locum habere non poetu erant; pro certo enim habuerunt, nullam co-
eritionem falsam , sive si probabilis, sive quidli-
et scit mare posse , nis constientiam erroneam: idcirco conscientiam , uti nos modo fecimus, in rectam, & erroneam dividentes, copiosus,quam
modo de erronea tractarunt et ut ex eorum adduia
ductio is auca. Non eo ordine illa recapitulabo, quo sitima sunt. Prosecto s res istae instar aliarum exti tissent, in quibus nulla ad veriariorum multitudo
obstaret, magna in contrarium consuetudo,atque hoc genus multa alia non impedirent, satis futurum existimamus,si hoe, quo nune dicturi sumus, ordine brevilis, & perspicue doctrinam nostram traderemus t at dicta illa,coegerunt ad actuosam, ae multiplicem Oppugnationem doctrinae eontrariae , eujus visa falsitate Deilior veritati adesset aditus. Dabo tith ilominias summam totam quar,
t muniversae doctrinae; quod paulli latius alio opusculo, quod inius velut compendium si,&
mnibus intellectu sacilius , Deo vitam dante praestabo.
ma tonclusiones capitales. T Rima ergo nostra , & omnium rapitalis con L cluso est, legem Dei esse primam, & principalem regulam humanorum actuum . quemadmodum motus solis est prima regula dierum,&se in aliis. De hae concluso ne nemo dubitat,nee in eo quisquam alterare, quin nee Deus ipse dinpensire potest. Leges etiam humanae sunt regu
Ia; at pro eon silentia saltem Theologich tali reis gula iunt ac vim obligandi in consilentia habenta lege Dei, qua ipse iussit superioribus obedire. Haec est vera , & eommun issima sententia: s quis
tamen eam nolit admittere, licet per nos quoad praesens : tunc enim p escribemus, legem divinam, vel humanam esse regulam humanorum
Secunda nostra ,& omnium capitalis conci so est,humanam rationem esse regulam secundoriam humanorum actuum : alii vocant applicationem primae regulae. Sunt istae duae regulae ad
instar motus solis , & horologii; motus solis est regula dierum,& horarum; horologium quoquerdiversimode tamen; nam motus solis est pra maregula; horologium secundaria ,& prima, sub
ordinata. Sie S. Thomas, & aliis notanter moianuerunt , humanam rationem esse regulam sub
ordinatam legi Dei, quae est prima regula. Hoe si
clarum non esset, obvium erat exponere exemis
piis aliis, ut in quoad fidem autoritas, & verbum Dei, & applicatio Ecclesia1, pet quam illud applicatur & intimatur. Est etiam illud exemplum S. Augustini Theologis tam obvium v luntatis imperatoris ,& proconsulis r lex enim Dei est sicut Imperator et ratio humana scut Pro eonsul; & in tantum ista obligat , vel de obligat, in quantum illam intimat ver non intimat.
Oportuit autem, humanam rationem esset
tutam subordinatam legi Dei; nam oportet deis ectibilia subordinari alicui indefectibili. Huma na porro ratio est desectibilis circa bonum,& ma tum , errat; quin quam stupende ut ita loquat
si desectibilis , demonstrant palmariter omnesset me libri Morales humana ratione constantes; nam vix est ulla quaestio, in qua non sit contradictio aliorum cum aliis , & se error alter trorun, Nullum ergo videtur esse horologium aded desectuosum circa dies,& horas, quam humana ratio in genere sumpta est defectibilis ebe bonum, & malum. Oportuit ergo , quin valo oportuit, eam non esse quas disparatam sed sub ordinatam, & subordinatissimam regulam Iegi Dhi quae est in desectibilis, & nunquam errat quo ex loeo s. Thomas , & alii plene demonstrant neeesstatem divinae legis. Quemadmodum quia horologia desciunt ,& errant; motus autem si
lis nunquam descit, horologia sint regula di tum, di notarum subordinata motui solis.