장음표시 사용
221쪽
s. II. Tuo probabile coaesinerem non est regula suma
Voco probabile consuetum, quod omnes serhnolunt , & quod multi tenent animitus,esse regulam humanorum actuum;quod utriqne conia tradictorio , huic conclusioni, & contradictoriae simul convenire tradunt , transcenditque omnes opiniones sive aequaliter, sive magis sive etiam
minus probabiles: & quod illud sit, intelligunt
omnes sane majori expositione Intuli ex positis sive principiis sive eones usio. nibus omnium tergo hoe probabile non est regula humanorum actuum. Inquam, regula, scilicet bona,& recta, quam fmplex vox regulae s gniscat, ut se itura malam quippe regulam eue, atque obliis quam, & distortam palam, de ultro fatemur. Illa tio haec sola , si recta est , convellit stirpitiis quidquid molis super probabilia ista fabri eatum est. Eam porro rectam non esse se videtur eonfici. Conesulio,vel opinio vel humana ratio hae solii mprobabilitate probabilis in primis non subordinatur divinae legi;nee item est secundaria respectu eius; nce dem lim applicativa illius. Quae probantur; nam subordinatum subest , ae subditur suo pri ncipali: at opinio vel ratio humana modhdicto probabilis non subest legi Dei; nam lex est uana,& pro una solum parte contradictionis;opinio vero, & ratio humana sic probabilis est in utraque& pro utraque parte;& ita pro lege, & contra legem, ut patet. Rursus secundarium respectu alte. rius non egreditur sphaeram ejus, ut cernitur in causa prima,& secunda; & si causae secundae egrederentur sphaeram primae, iam in quo egrediuntur,non e1sent secundae,sed primar,ut est mani se stum. At haee ratio humana egreditur, quin per se,& necessario egreditur splueram divinae legis; nam illa per se, & necessario salsis etiam, & utri que parti contradictionis convenit lex autem per se,&neeessario solum veris, & uni solum parti contradictionis. Denique haec humana ratio non est applicativa divinae legis magis quam actio prorsus indisserens ad trahendum secum ignem est applicativa ignis. Etenim ratio haec humana se habet indisserenter ad contradictoria: ergo ad legem,& non legem. Non est ergo magis tractiva, & applieativa ejus,quam non applieativa. Exponitur. Haee ratio humana dividitur in m ἱ-nus probabilem, & in magis probabilem, &inaequaliter probabilem. Nolunt adversarii eam re- strangere ad magis probabilem, quae sane saltem quoad nos habet magis applicare, quam non apinplicare ; sed a junt, eam esse re M lam in communi,& prout praescindit ab his diaetentiis magis, vel minus, vel aequaliter probabilis. Sic autem indis ferenter se habet prorsus ad legem, & non legem,& ad verum , dc salsum ; & ratio aequaliter probabilis, prorsus aequaliter; ratio minus probabilis magis ad falsum,& contra legem quoad nos,&nulla nec praesumptio quidem est de ejus cum te ge eoncordia, quin ptaesumptio. eli de de disco dia, & repugnantia, dc contrarietate. Haec ergo humana ratio non est subordinata divinar legi,
secundaria, non applicativa eius: ergo noti est reia gula humanorum actuum. Quae omnes intelligant, insistamus eidem eriemplo horologiorum, de inotus solis. Plane ho tologium; quod non magis haberet concordare,
ruam discordare cum motu solis,quin necessario, e signaret horas juxta , & contra motum solis esset missimum horologium,& pessima regula horarum; quia scilicet tectitudo regulae secundariae pendet a subordinatione, & concordia eum sua Irima regula. Nostra autem ista humana ratio soabet ad divinam legem, sicut horologium istud ad motum solis. Ergo &c. Hinc conspicitur, quam nulla sit illa adversa riorum evasio, qua aiunt, habita sua probabilitate, violationem legis, s contingat, scire pure materialem,id est, involuntariam,ac in imputabilem, non autem,sormalem. Habeat quis praedictum horologium , cujus nulla sit magis concordia, quam discordia, & contrarietas cum motu solist& velit nihilominus regulare horas, & dies me istud suum quod unic. amat, horologium. Proseiacto errabit passim in horis, & error est sibi volum tarius, & imputabilis , praecognitus nimirum, ac libere volitus. Sic ergo & in ista tua humana
illatio ergo, quam fecimus, videtur recta & legitima. Eam vero probavimus omnibus, & sin gulis quaestionibus libri secundi. Ibi Ostensum est, propter istam indisserentiam, & casualitatem ad concordiam , vel contrarietatem eum lege Dei partem apprehensivam intellectus, quae ad vera,& ad falsa aequaliter se habet, non esse regulam humanonum actuum, quod omnes admittunt tanquam evidens: propter quod idem conscie tia dubia,N sortes, & ludus, ac similia nequeunt esse regula juxta omnes ut l. seq.etiam videbitur. Ostensum item fuit, istam probabilitatem conia tradictoriorum convenire etiam,ae inveniri contra certum, ae evidens; non autem se probabila conscientiae. Ostensum fuit, in omni cantradicti ne sundamenta alterutrius partis esse necessarici pure sophistiea ex toto rigore Logicae,& sie insus scientia pro conscientia,item nullas duas conclusiones contradictorias esse simul probabiles probabilitate conscientiae, quod ibi videtur demon stratum: item nullas duas contradictorias continere doctrinam tutam , & sanam propter probabilitatem. Quibus,& aliis ibi fuse tractatis, constitutis videtur satis recta nostra illatio, quod opinio , humana ratio hac solum probabilitato indisserenti, & ea Gali probabilis non est tegula
humanorum actuum. In reflexis porrὼ, qu , eunt', nullum est resu gium,nam nullae reflexae 5 acumina de non reia gula regulam efficere sumciunt. Res exae dicunt Latersequι opsnionem prasabilem. Moc autem est dieere, opimo, seu ratio humanu probabitu es regula moram, id
est, licet juxta eam operum . quia utique apta regula est. Sed non est apta, sed ineptissirna resula ut est ostensum. Frustra ergo in reflexis remedium quaeiaritur;& quieunque intelligens videt plane dispotationem de reflexis pendere 1 disputatione da
directis,& non contra: ae eversis directis desecaiadere omnem rei exarum molitionem. Atque de
his dictum est late superius,ostensaque multifario reflexarum susscientia. Nec magis juvat aliud illud efiugium ad posisessionem libertatis, quam, ajunt: in probabit ibula praevalere legi. Dictum est sepra contra hoc, &plenius dicetur lib. seq. Nune patet brevitet insufficient a illius; quia tegula de possestione non de probabilibus, sed de dubiis ad litteram
222쪽
loquirer; quare, quod nemo sacere audet, favor his possessionis allegandus potius es et contra conicientiam dubiam , & dicendum , istam nunquam obligare, quia in dubio praevalet possesso libertatis. Rursus indubiis, vel etiam se uallia
ter probabilibus ques formali limum dubium
causant) favetur quidem antea pacifice, ac bona fide possidenti, vel possidenti saltem nunc a non autem, quando nama partium posse diri nec posidet. Hic porthinea sus libertatis,& legis; nam& an ea, & nune est sis, & qua stio inter utramque,sci licet habeamus, vel non libertatem moralem sPhysea quippe est abs re, & nobis relinquitur integra , etiamsi lex obliget. Ergo sne sundamento & ex sono solo verborum privilegia possessionis hie allegantur. Postrem h non juvat illud aliud de non promulgatione aiunt nimirum leges de quibus sunt opiniones istae utrinque probabiles, non esse satis promulgatas, quasi nos opinando se, vel se, e seere valeamus, leges, quas D s gloriosiis pridem promulgavit, reddi impromulgatas. Contra hoe dictum est supra hoc lib. 3. Nune quam hoc esse gium videatur ineons deratum , & c-era ipsum interiorem sensum illud etiam usurpantium , duo palam commonstrant. Primum quod ips ultro ubique fateantur, actiones peractas eontra leges istas esse materialiter malas: at leges non satis promulgatae sunt quasi non essent, contra quas proinde nee materialiter quidem
peceatur. Aliud adhuc manifestius est quia si jam apud ipsos semel constat, & convenit, has legescitea quas sunt smiles opiniones , non esse satis
promulgatas, nequid dieam aliud , vanum esset ,& puerile, eo semel constituto, quaerere in materia earum legum, an hoc esset peccatum, an illud die. vanius porri, asserere hoc, vel illud esse peceatum, cum sciant, supponantque omnes,seges non satis promulgatas nullam vim habere
obligandi. At ips tomos implent iis quaillionibus,& assertionibus quin Theologia moralis tota vix aliis constat. Hoe ergo de non promulgatione est eontra ipsum interius dictamen omnium. Alioqui semel inita pace hoe unum es.sit promulgandum omnibus, scitote, leges has omnes , de quibus sunt utrinque opiniones probabiles, & quibus libri implentur, non esse satis promulgatas , & nihil proinde obligare, solumque divulgandus esset earum eatalogus, non autem disputandum. Haste , da similia viae huius munimenta ex eo omnia deducta sunt, quod opinio, ratio humana modo dicto probabilis sit regula hum anorum actuum : Haec enim est radix harum propagitium : Idcirco ad hoc revocatur universum certamen. At haec humana ratio nec regula est, nee quidquam regulae habet, quin contraria omnia habet, ut late toto opere , & nunc breviter est ostensum. Hoc ergo concluso, cessant omnia.
s. iii. Ergo ratio humana, quae est regula ham oram acutim , determinaιὰ se habes ad legem Dei in aliquo saltem grasea deteris
HAEe illatio est perspicua; s enim ratio humana, modo dicto probabilis, non est regula humanorum actuum , quia indifferenter & pu- te casualiter se habet ad legem Du , cujus proinde non magis est applicativa, quam non applicativa , nec ei subordinatur, nec est Iecundaria, requiritur sine quod ratio humana,quae est regula, determinath se habeat ad legem Dei in aliquo saltem gradu , & quod tollatur illa casualitas, de indifferentia. Quod totum cum ex dictis si dilucidum, nune sola explicatione est nonnihil amia plius declarandum ,& consimandum: atque satis intelligitur similitudine horologii, & motum solis; Proconsulis, Imperatoris r item alia, qua ex sanctis a junt Theologi ,rationem nostram , Mconscientiam esse quasi praeconem aespectu voluntatis Principis,se enim illa intimat voluntatem Dei. Quod si esset praeco aliquis delytus, vel ebrius, qui toties, & aequaliter , ac pure indisserenter , & casu aliter divulgaret juxta, & eontra voluntatem Principis, ligarent planh homines,
Ratio itaque, & cognitio nostra juxta multiplicem gradum perse5ionis habet multiplieem gradum determinationis majoris, vel minoris ad suum objectum. Omnes porti, hi gradus ad tres
Primus gradus determinationis, & summus est,quo repugnat aliter se habere objectum,quam
a ratione, & cognitione nostra enuntiatur.Hune gradum determinationis habent,cognitiones pri morum, principiorum et item conclusones sciemti sese, & praestantius fides di vina; quia licet obj ctum materiale saepe aliter se habere potuerit,non
tamen ut subest objelio formali fidei.Hue quoque
revocantur cognitiones aJiar intuitivae, & experimentales, quarum objecta qualiter aliter se habere nequeant, quatenus earum objecta sunt, sa-cile est , nostra tamen non interest explicare Secundus gradus est cognitionum moraliter certum quarum objecta se semper,& in omnibus se habent, ut ab illis enuntiantur sine defectu,&exceptione. sic cognitio, qua dico,omnem hominem sine Dei gratia peccaturum mortaliter siue privilegio extraordinario,ac sub gratia ordinaria peccaturum veniat iter ; ac multae: hoc genus e
gnitiones habent hunc secundum gradum dete minationis ad sua objecta nunquam, & in nullo fallunt , aut deficiunt, Unde autem hoc genua determinationis, & in quo a primo differat monhuc pertinet.
Tertius,& infimus gradus determinationis, in nouem nihil determinationis supers est illa, qua saltem sere semper , & ut in plurimum o jectum ita se habet, ut a ratione, & eognitione nostra enuntiatur, licet aliter se habere possit; licet item aliter se habeat aliquando raro. Hune gradu m determinationis habent cognitiones quibus asserimus, Matres diligere suos filios: benes
eiis conciliari benevolentiam; ne viventes bene mori, male viventes math. Lib. a. ostensum est;
tantillo plus se habere ad objectum,nihil adp-sens sumcere.
Infra, & praeter hos omnes gradus determinationis vellent adversarii invenire regulam , &suum probabile, illudque huc, illue destilendo vagantur. Sed credant, praeter, & infla hos gradus determinationis ad legem Dei solam sum esse, & relinqui indifferentiam, & casualitatem ad legem, vel contra legem : in talibus porthiam inveniri non posse retulam quam nequit inveniri in parte apprehensiva,aut in casu, aut sorte quod satis est ostensum.
223쪽
a m nemo dubitat s omnem humanam ratio- tiae,&opinionis vidisset planδ, nee dii ita re qui .m ni imo et enere determinationis,& etiam se- dem potuisset, opinionem utique posse esse de ne
cessariis, at de necessariis, de per necessaria esse non polle: eam quia assensus, vel enunciatio est, requirere sane aliquem gradum determinationis ad ita esse in affirmativis; ad ita non esse in ne- sativis r eam rursus quia desectibilis, debilia, Minfirma est, & cum sormidine, requitere continis gentiam aliquam in objecto vel materiali, vel sor mali, vel aliquando in utroque: tam opinionem esse non poste de undique necessariis, atque scientia esse nequit de rebus ullo modo contingentibus; ae vidisse denique , istas non esse opiniones
nostras, sed qiuasi principia Logicae. Jam eonclusionem principalem, quod ratio humana hac probabilitate probabilis, sit tegula
actitum humanorum, probavimus non privatigaliquibus nostris cogitationibus, sed authenti eis, ac publicis pronuntiatis. Ipsa moralis scientia est regula humanorum actuum: ad hoc enim traditur, & discitur, ut eos regulet. At ejus objectum
saepE saltem, ut ex ipsus Moralis scientiae, de
Ethices prooemio aperte liouet; non est prorsus determinatum ad ita esse, sed solum ut plurimum ac sere semper; ac ided ipsa scientiae Morali non est demonstrativa. Ergo ad rationem regulae non requiritur totalis determinatio, sed satis inde terminatio ad seth semper.
Rursus leges humanae. Et si vim obligandi a lege Dei habeant ; sunt tamen regula; ad hoe
enim conduntur, ut juxta eas vivamus: & tamen
non sunt indefectibiles , sed suiscit, si qui jubent , ut in plurimum , ac sere semper bona sint; aliquando tamen desciunt,& peccant;& tunc in digent emendatione, & correctione per aequum A: bonum, seu per epicheiam, ut in Ethicis, aer. 1. traditur. & negat ibi nemo. Haec porth ipsa est desectibilitas humanae rationis modo dicto probabilis. Ergo, &c.
Haec ratio regulae in human4s omnibus ad mitiatitur. Bonus famisius est, bonus Medicus, bonus
Dux, bonus Doctor, si seth nunquam, & rarbu- 1 deficiunt, gc peccant in pertinentibus ad Ga mi hine videat rationes pro ita esse, M si- nia. sic etiam est in horologio ,&se in omnibus.
1 - - . I l: Hoe secundum modum hominum est; nunquam
falli, & errare est Angelorum. A contrario iniquum sanὲ videtur: in humanis omnibus eam rationem regulae velle: at respectu Dei minus re quirere. Pessimi essent praedicti omnes qua tales,u aequaliter se haberent ad errare, vel non errare, ut qualiter probabilia;seu magis ad errare ut mi nus probabilia. Nemo tales simulos vellet, non amicos, non Medicos, Duces, Aurigas, & nee coquos quidem, aut horologia. Quidni ergo Deus velit tales amicos, aut simulos, qui reis gulam sibi usurpent, qua non habeant maris juxta , otiam contra legem sanctam ejus vivere.
Addidi tamen , ubi de his tractatum est, humanam rationem modo dicto probabile esse uti que regulam humanorum actuum; esse tamen regulam cum onere. Quia haec regula est desecti
bilis, aliquando descit, & tenetur quis attende re ,& videre, an in hoe casu partieulari desciat,& erret: quod si deprehensus fuerit error, non lieet juxta eam operari. Hoc est onus hujus reis gulae propter suam defectibilitatem. Nemo juste conqueti potest, hoe nimium, aenimis strictum esse. Absurdum quippe ex termi nis est, plus regulae: hc valoris opinionibus no
nem primo genere ς icundo determinatam an lesem Dei et e regulam humanorum actuum. Est enim haec ratio sic determinata ad legem applicativa ejus, est illi subordinata,& secundaria; ac fideliter,ia sne ullo desectu nobis applicat,& intimat primam regulam volun talis Dei, quam facere obligati sumus, sicut ad
non occidendum, moechandum, &c. Nemo, quem sciam, negavit, humanam rationem tertio etiam genere determinatam ad legem Dei, esse regulam humanorum actuum. Multi sane eorum, qui ad magis probabile obligant, videntur omnimodam certitudinem, & sic omni iam odam determinationem requisivisse; eorum tamen attenta doctrinae serie non totalem postulant certitudinem, sed certitudinem, vel quasi certitudinem' sic etiam determinationem, &quae salva sit in tertio quoque gradu determinationis, atque de hac parte Goctrinae nostrae nune est
Salis est, si humana ratio, qua es regula ferὶ
semper determinate se habeat ad legem Dei hoc probabile conscientia.. Icimus itaque, quod libero hoc 3. ostensum I est, tertium gradum aeterminationis ad legem Dei, quasti licet serἡ semper concordet eum lege Dei, o raro discrepet, sussicere in humana
ratione, ut sit regula humanorum actuum. . Exposui lib. r. ae Aristotelicis ex prcstis defini
tionibus eonstitui, hoc isium, & nihil aliud esse orobabile , sed opinabile , sea objectum propriissimum Ooinionis , quod scilicet sere semper ita se habet, addendo nonnihil aliud, quod ibi decla ratum est. Hoc porrb ex eo breviter videtur manifestissimum quod dempto omni gradu determina tionis ad ita esse magis, qu im ad ita n 'n esse, intellectus nequi enuntiare ira esse Iled totum dicere potest, nefa , vel dubito. Abs re autem est, quod1ntellectus hinc videat rationes pro ita esse, si simul in conspectu habet, & videt, pares alias pro ita non esse , ut in aequaliter probabilibus ; vel sortiores, ut in minns probabilibus. Ergo ut enuntiet, objectum ellie, indiget aliquo gradu deteria minationis ad ita esse. Opinio autem juxta om. nes est enuutiatio, & a stertio. Ergo intellectus
ut opinetur, eget eo gradu determinationis. At
ver probabile famosum, & conscientiae etiam per duersarios non aliud significatum est, quam obia*inum opinabile, inserius quidem ad obiectum
certum , tamen supra dubium, & casuale. Ergo tertius ille . ac insmus gradus dererminationis ad objectum constitu e opinionem , dc rationem humanam probabilem probabilitate conseientiar,& objectum ipsum est probabile per eamdem determinationem ad ita esse. Quae omnia multipliciter ostensa sunt, ac denub in appendice con-
Hi probabilitatis explicationem obaudiens,
vix non obstupuit : mox etiam eam etsi adehpervetustam contempsit quidam Magister, dixit-nue, eam esse probabilitatem de factis, & de eontingentibus; non de jure, atque dς necessariis. Sed eerte , si recte meminisset doctrinae Aristotelis,
dc Logicorum in libris Prior. De differentia ici n-
224쪽
stris dare velle , quam humanis legibus. Et ratiotiam est manifesta: quia leges condunt pauci virilei ct ,& praestantissimi,& diuturna consideratione, euduntur autem facilius opiniones Doctorum.
Si ergo leges illae propter suam desectibilitatem
indigent emendatione contra eas operandum est,
ut quod est exemplum S. Thomae, Domino petenti suum depositum ad patriae impugnatio nem , non est concedendum ; a fortiori quaecumque opiniones probabiles Doctorum propter idem genus desectibilitatis indigent in aliquo, & aliquo, dc aliquando emendatione, nec juxta eas
Exemplum hujus onetis esse possunt istae ipsae conticiversiae de probabilibus. Prosecto regula ho-na probabilis est, quod quis vivat, & operetur juxta sententias omnium Arh Authorum suae aetatis; ut videbatur esse sententia docens, licere Operari juxa opinionem aequaliter, vel etiam minus probabilem contra legem. At audit quis in
contrarium sortissimos clamores aliquorum virocam sane Christianorum , qui odiis etiam ae injuriis hac de causa sese exponant. Tenetur sane bene videre ac omni deposita partium assectione ab origine examinare, an regula , quod communissimae sententiae rarb fallant, deficiat ae peccet in ista quae communissima sese omnium videbatur sen
sic ut quis se rith gerat in pertinentibus ad Matres, & Filios bonam regulam habet cognitio-Dem , qua putat, intres diligere suos. At de Maatre aliqua particulari. Audit murmur magnum in contrarium invenit non unum, aut duos, sed
plures severissim quin vix non sub iuramento attestantes, Matrem illam vehementer odisse s horum suorum aliquem. Ut prosecto se rite, rudenterque gereret erga Matrem illam , &lium in negotio v. gr. quod maxime si ii in te
esset, teneretur tam bene videre, & examinare,
nee sibi sufficeret regula illa, quod Matres diligant filios.
Haee causa me coegit ad harum rerum diligentissimum examen, ex quibus stilicet tum mea, tum eommunis Christianorum vita, & salus pendebat. Tradebam quidem & ego eatenus, licere
equi probabilia & aequaliter, & minus talia. Loquebar , ut loquuntur modo alii ; eisdem utebar formalibus verbis: utebar reflexis ; utebar posses sone libertatis, non promulgatione legis, & id his totum plus minus me se vis e arbitror, quod ciunt modo alii, neque ab eis aliquid tunc me
latens audio. Rem ergo per multos integros annos examinavi: non dico, evidens esse, eam non
esse regulam humanorum actuum: hoe scitum dieo, &testor, & Deus scit, quod non mentior, nihil mihi unquam visum esse evidentius,
Ergo non est, saltem certius, dictamen consiten
Quam est humana ratio, ex qua formatur. Constientia, ut S. Thomas eum aliis definit, est applicatio scientiae ad actum particularem : &haec seientia est , quod nos rationem humanam vocamus: est enim universalis. Nihil nunc ad nos, an conscientia si habitus, ut ait Scotus; an solum actus, quae est sententia s. Thomae. Cou venat,
conscientiae proprium esse applicate ad actum
particularem silentiam vel cognitionem, valuistionem universalem, quae in mente praeest. Nune ergo est videndum, quam certus, vel incertus,
ruam evidens, vel non evidens si iste actus conaeientiae , qui passim dictamen conseientiae eom
Mirum sine mihi videtur, & sorte videatur etiam aliis, quod multi pro regula quidem ponant humanam rationem praedicta illa probabilitate aequaliter, aut minus probabilium probabilem nἔhil eo tinexionis, nihil determinationis habentem ad lege Dei δε mox quod stiant dictamen
non qualecumque, sed prorsus certum, & eri dens conscientiae elicere, quin nec ullam in eo dis seultatem inveniant, se cuncta ipss videantur expeditissima per reflexas. Quam vellem si ire, in qua parte Logicae ista traduntur, ut disterem Aiunt constare per universam Logicam , ex praemissis evidentibus sequi conclusionem evidentem , dc certam : hic porro adesse praemissas istas reflexas evidentes; licet sequi quamlibet opi nionem seu humanam rationem probabilem rsed opinio, vel ratio dicens, hune actum partie larem esse honestum, est probabilis. Ex his prae missis certis, & evidentibus, aiunt, sequitur pro conclusione dictamen, δc actus conseientiae, quo certo, as evidenter constat honestas illius actus particulatis. Idcirch pro indubitato sere habent, ad honeste operandum requiri evidentiam istam, ae certitudinem de honestate actus, vel opera
In hae quaestione paulb ante dictum est contra istas reflexas plenius porris superius hoc libro.
Nunc taceo, majorem praemissam non solum n his non esse evidenter varam, sed evidenter falsam. De non evidentia, sed potius incertitudine minoris dicam mox cursim. Hoc nune solum vellem ob oculos ponere, ac
perspicuὲ dicere. Scitieet major illa propositore- flexa assiimit pro objecto suo immediato opinionem probabilem de non lege, quae quippe ait,
non dari legem, seu eam non obligare. Haec opi-pinio assumpta pro objecto nulla est evidentia non obligationis, quin pure indifferenter, & casualiter se habet ad legem, vel non legem. Ergo major illa a suo objecto non habet nec evidentiam, nec certitudinem non legis, vel non obligationis. Atactus nequeunt esse certi, vel e .identes, s objecta illatum incerta sunt Mevidentia, ut facile oste ditur & a priori, & ab inductione. Ergo major illa nullam habet evidentiam non legis , vel non obligationis 1 sic enim nobis constat nos esse obligatos, sicut eonstat adesse legem, nec plus , nec minus, ut etiam supra fuse habitum est. Expono. Iste homo omnes istas reflexas fabriacans prorsus nenit directh, an re ipsa detur, vel non detur lex Dei prohibens illum actum. Ergo
cum hoc componere nequit evidentiam conci
sonis, & dicta minis, quo certus si, eum actum apendo se non violare re ipsa legem Dei, sed pro sus nestit. At quis intelligat, te, dum operaris, prorsus ne se ire, an re ipsa agas juxta legem Dei,
an eam violes, & smul certam esse, te non pec- ea te Reeursus ad malitiam pure materialem aperte rejectus est. Nam haec materialitas loeum
habet in non praecognitis, & ideo nec volitis rhie autem sumus in visis, & libere volitis: praeia visum est enim, sortὶ esse legem, de hoe sussicit. Non plura nunc. Hoc ian totum simile esse vi-
225쪽
bere euidentiam rectitudinis sui horologii, sivere ipsa concordaret, vel non cum motu selisi desaeet et syllogismum, quasi reflexum i horologia a famosis Artiscibus consecta sunt recta 1 hoe meum est consectum 1 samose Artisee 1 est ergo
rectum. Credo enim , nec vane me credere ambitror , restitudinem nostrae conscientiae non minus pendere a concordia cum divina lege, quam pendeat rectitudo horologiorum a concordia cum motu solis, ut initio quaestionis est habitum.
De minor s illius magna incertitudine enita bam aliquid dieere; est enim illa multis modis in Creta: nisi in responso juslibet Consessoris, Conia litoris , 3c Parochi habeat fidelium quisque non soli1m probabile, sed simul ejus evidentiam: his quippe respons s constant frequentissime mi
n ares particulares. Iam ergo non dicant, Authoia
res graves, sed dicant Consessores quosque, Parochos , dc Consultores , 5e facere probabile, &evidenter facere. Dicta sunt satis multa, de sortia
contra res exas istas. ne at doctrinae nostrae seriem. intulimus itaquis, dictamen conscientiae saltem certius esse non posse, quam si humana ratio, vel scientia, ex qua sormatur, de quam applicat: quod ex eommunibus Theologorum etiam contrarium placitia si e consi matur, 3c exponitur et contra quae plane est opinio requirens ad honeste operandum
dictamen e Videns honestatis, de ad peccandum dictamen inhonestatis. A principio ergo Theologi habuerunt, quod
eum alii a fuse disputat, ae docet S. Thomas conmentiam errare posse t de se erravit conscientia I adaeorum arbitrantium , se , ut veritas ait, obsequium praestare Deo in interseiendis Apostolis. Hine omne et Theologi antiqui, de Recentiores dividunt conscientiam in rectam, & erroneam: atque hane rursus in vincibilem, & in vincibilem Ec nemo est , nec suit, qui has conscientiae die e
rentias negaverit. Insertur e non ergo omnis conscientia est certa, Sc evidens: salso enim, 8c erronea non sunt certa, nec evidentia , ut patet. Non ergo omnis actus conscientiae est eeitus, de evi dens neque ergo dictamen omne.
Expono. Ablur diim esset, fit vix non stolidum dicere, scientia alia est vera, de recta; alia falsa, & erronea; quia de ratione scientiae est veritas, fle tectitudo: atque ita de aliis. Ateonseientia non
est aliud, quam actus sui, 3c dictamina. Si ergo
haee semper saltem , dc omnia certa essent, de evidentia, abserdura esset, conscientiam aliam dicere rectam, aliam erroneam. At omnes hoc dicunt, deponunt: aded veritas pati potest, Ninci prorsus non potest. Ergo non semper saltem, nee omnes actus conscientiae sunt certi, 3c evidentes: ac pro inde neque dictamina. Hinc obiter eontra reseras patet, conscientiam non formari solum circa malitiam, vel bonitaiatem formalem, sed etiam circa materialem, de
circa realem concordiam , vel contrarietatem eum
Die. Nam eonscientia erronea invincibilis est er ronea ; non quia errat circa malitiam formalem; 'nae nulla est. Ergo quia errat circa materialem, de circa ipsam realem concordiam cum lege. Unia de varii sunt conatus volentium per reflexas prae si indere a concordia, vel contrarietate eum legere ipsa, re rmare conscientiam q si in acie honestarem sormalem actus.
Conscient ja itaque errare potest, di errat non semel. Primh quia conscientia aliud non est, quam applicatio scientiae, seu rationis uniuersialis praehabitae ad actum particularem, de quod scientia dicit in universali, hoc conscientia ὰ ictae
in particulari: nee hoe dictum particulare suae vearitatis, de eertitudinis aliam probationem habet, quam universalem illam scientiam, de rationem,
qua sermatur, ae elicitur, 3c in tantum conscientia constat, hunc particularem contractum non esse usurarium, in quantum praecedens scientia universaliter dicit nullum smilem contractum ense usurarium. At ipsa universalis ratio, de scientia est desectibilis, de errare potest; quia non est pressa scientia, sed moralis, quae non est demonstrativa, de procedit ex iis, quae ut in plurimum ita se ha bent. Ergo de ipsa eonscientia in desectibilis, Merrare potest. Confirmatur, quia ostensum est, rationem humatiam jam declarata probabili late probabilem esse regulam morum . apta est ergo,ut ex ipsa formetur conscientia : athaee ratio
humana est delectibilis errat aliquando, ergo dcconscientia illi subnitens, Secunta errare potest conscientia non pro pter defectum.& errorem scientiae prae habitae,sed
propter malam applicationem ejus ad hune actum particularem, ut S. Τnomas late declarat, de doceti de nos declaravimus.
Noe genus desectus committere illi maximὲ ossi int, qui Doctores se saciunt, cum non snt. Onamus quippe, probabile illud consuetum esse rectissimam regulam morum. Iam hoc dato, in in hac cognitione universali nullus est desectus,
neque error. Occurrit actus particularis agendus ,
pro quo est opinio alicujus in libro, de judican dum est de probabilitate opinionis. Judex adest
vel juvenis. vel ineptus Theologus, qui quorsum se habeat Theologia, nescit. Facile est ut erret, Mnon probabile dicat probabile. Et lie etiam errabie conscientia propter dictum ejus applicans mathregulani univeri alem ad actum particularem. Sie. profundus aliquis Doctor doceat rea. . aliquod genus contractus esse licitum. Tu illud non latis assequeris, qitia inops es disturos, de paral-logi ratis , dc judicas eum approbare hunc tuum
contractum particularem. Erras, dc errat subind. conscien tria propter malam applicationem. . 'Ex his porro perspicue cernitur, dictamen eonis scientiae certius esse non posse, quam ipsam selemtiam humanam rationem ex qua sormatur, 3c eliis eitur. Nam nimirum ratio universalis, aut scien tia est principium z actus autem conscientiae conis elusor at disputatur quidem, an concluso aequet
in certitudine praemissas ρ 5e aiunt, de negant rnemini autem in mentem venit, conclusionem esse posse certiorem suis principiis. Neque in re flexis est refugium, ut dictum est.
Quin quo uiam in ipsa applicatione scientiae,
8c rationis universalis denuo peccari potest, conspi itur palam, conscientiam nec aequare quidem in eertitudine scientiani, sic humanam rationem, quae est regula. Haec aliquando ipsa divina fides est, aliquando demonstratio aliquandb eognitio moraliter certa r at tunc etiam errare potest conscientia propter malam applicationem: v. g.
certum est, aegrotum indigentem non esse desis rendum propter audiendam missam: at ex passone, vel amore errati potest, quia sorte hie aeger non multum indiget, nec multum patietur: si
226쪽
militer a eontrario ex eontemptu , & desectu dilectionis eirca hune aegrotantem, qui satis male habet, & verh multum punietur: tu tamen parvi cuncta neis, & eum deseris. Hinc absollite asserimus, ad honestatem actus humani satis esse dictamen probabile honestatis. Inquam probabile eo genere probabilitatis, quo diximus debere esse probabilem humanam rationem, quae est regula humanorum actuum. Haec doctrina concordat tactis prineipiis Theolog
rum Omnium t inde cemitur, quomodo conscientia errare possit, & quom hetiam dividi in rectam ,& erroneam. Eam praeter multos alios antiquiores maximh tradunt etiam vasquer, &Saneheet & loco suo declaravimus. Sed scrupulis, inquis, implemur : jam nemo
certus erit, an bene , an male operatus sit: quam
proinde operanda, & praehabenda est sententia eoneedens dictamina evidentiat Vertim utinam non serupulis, sed humilitate ac sancto timore Domini implerem ut nee in nostra justitia vane eonfideremus t Prosecth quasi mundus in nimium
timorem Dei declinaret, eurare videntur aliqui, ne doctrinae tradantur, undὲ timeat, se eum se Dariis allegari poterit, justos omnes, ne scrupuialis impleantur, re angantur,debere esse certasti mos sui justitiae, & evidentiam habere : nee enim adquietem nostram satis est honestatis actuum esse
cereos, si omnibus demum perpensis de me Ipso
Itaque ista, & smilia considerat. proponi nequeunt. Taceo scripturas anctas. Taceo metum anctorum, ac omnium Deo diligenter, & apertis oculis inservientium. Eorum in suis, non in materia probabilium , sed longh eertiori de tectitudine suorum operum sollieitudinem, & examina praetereo. Hoc unum di :per horam integram passionem, & amorem salvatoris meditatus: non aliud , quam illum redamare nixus es. Habesne totalem ter itudinem, & evidentiam, quod redamasti 'Ergo & totalem certitudinem, in evidentiam tuae justitiae: quod fides condemnat. Abi ergo, & homines totos immerses in telonio cetiatim mos ne honestatis suorum contractuum. Qui ergo ista opponunt, sciunt me melius atque exequuntur, timere, quin speres, esse Daemoni rum 3 sperare, quin metuas , Pharisa leum: spem 3nter, metumque medios ire esse justorum, ad spem probabilitas facit, ad metum certitudinis defectus. Ais, ad operandum quidam evidentia adest': de honestate operatorum non adest. Bene: crupulis ergo, ut aiebas, imitebimur, &nem certus erit, an ben , an male operatus st.
Ergaseis hamana ratio ,sic pronus o i a com
ILlatio ista est manifesta ex iis, quae de eoneo
danda humana ratione, ae deinceps dicta sunt. Ideb enim humana ratio, quae est regula, con
cordanda, exisendaque est ad divinam legem ;quia haec est prima regula, hae e prinei palis, hareindesectibilis, & nunquam erransi illa contra frucundaria, desectibilis, lubordinata, & applicativa
primae. At omnes hae rationes pariter probant de conscientia, ut patet ex nuper ostenss, & humana ratio, & conscientia in eo quoad praesens diiserunt solum, quod humana ratio dictat, applieat legem Dei in universali ; conscientia varo in partieulati ad hunc particularem actum hie, &nune efficiendum. Ergo scut humana ratio. sie prorsus 3c conscientia ipsi concordanda est ad legem Dei. Quin imb a sortioli est concordanda. Nee enim ipsa moralis scientia & humana ratio toneo danda est ad legem : ut in silentiis speculati . is . propter speeulationem, atque hujus ricti iudi nem , & veritatem, sed propter actum, qui est stiis moralis doctrinae, utque actus ips particulares concordent primae regulae: ad quod necesse est. ut ipsa primum conscientia concordet, quae est ultimbrae proxime directiva, & dictativa actuum partieularium, & nis concordet conscientia,
actus concordare nequeunt. Quare si actus, Meonscientia concordanda non esset ad legem Dei. prorsus nec humana ratio, nec stientia conco
date deberet. Ergo a sortiori eoncordanda est conscientia, & exigenda ad legem Dei. Imb ipsus etiam legis, & primae regula finis non sunt universalia, sed particularia, stilicte actus nostri. Hinc proinde concordanda se vi omnia usque ad actus ipsis, prim im quidem s. entia , 8c cognitio universalis; mox cognitio particularis, seu conscientia, ut sic demum habeat
Oncordia actuu in nostrorum cum sua ptima regula, sei licet eum lege Dei ; quae non alia de causi, nee in alium proximum fine n lata est, promulia sata est, nisi ut juxta eam vivamus. Ided sanctiva e' meditantur die, ac nocte; eam in medio eordis habent: per eam vitam, moresque suos
examinant omnesque jussi sumus, nee ad dex teram , neque ad snistram declinare: addete ni hil, nihil detrahere. Ex his, quae conspicua videntur, & a nemine. quem stiam, sub his terminis in dubium reum eata sunt, ylurima per immediatas conseque tias, nisi iasior, clare consequuntur. primo, conscientiam, seu actum conseientiae , setit & ipsam humanam rationem, Ac scientiam .euius est applicatio, esse actum directum, directhdictantem , ac intimantem, an actus particularis nune agendus si juxta , an contra legem Dei, an
lesbitet, seu nesciat Nisi enim hoe dictaret, quin ab hoe postit praest indere, nihil esset illa eo
cordanda ad legem Dei, & primam regulam. secundo sequitur, in tantum conscientiam n bis dictare, nos esse obligatos, vel non esse oblia latos ad hunc particularem actum, is quantum,t sit nobis dictat, hunc particularem actum esse, vel non esse eontra legem Dei , vel dubitari, & mensuram cognitionis obligationis. vel non obligationis hic, de nune esse cognitionem legis, vel non legis ubi praereseo nune conscientiam erroneam vincibilem a Ideo lat. ostensum fuit, in tantum, nee plus , sit temquem scire posse, si non peccare, in quantum seit, 3c sicut scit, se non agere te ipsi epytra lo
Tertio sequitur, vanum prorsus videra, eon stlantiam tuam tibi dictare, quan evi ter di ctate te honeste agere fune actum panicularem Falsi nesciat, an actus re ipsi sit contra legem Dia loe est contra nuper dicta, & illata omnia e est velle habere eonscientiam disparatam Ylere Dei, & quasi avulsam, independentem, noli
sub ordinatam, taliaque cincordandam. Hoc est
227쪽
seut sipra dixi, velle trabere rectum horologium, msi Ue'eone det, sue da se ruet, a motui solis.
Criti seientia itaque dictaret revidens est, te ho nest. essecturum hune actum, sive ille re ipsa se a Deo prohibitus, sue non de quo ratio mihi
mea intimat utrimque opiniones, I fundamenata , 5 ego veritatem ignom. Haec enim cuncta, quae sani eonscientiae non videntur, complectaretur e seientia illa. Quarto sequitur, per isas toties memoratas reflexas conscientiam sorinari non posse. Nam easus repexatum est hic ipse, quem in tertia illatione proposui; euius planὸ conseientiae illegiti-mitae satis clare visa videtur. Ommitto Logicam, ex qua aperte constat, Omnem syllogismum habentem unam propositionem reflexam, & aliam ei, ctam , necessari h involucre quatuor ut minimum terminos t ar major. & minor syllogisti ires exarum suti 'reflexae r inserendus est autem
actus conseientiae, qui est actus directus: de quo
Nunt satis est , quod maj Ir illa, ti et si memneis opsmum probesulem, nihil concordat legi-hus patricul1ribus, de quibus sunt opiniones. cum nee ips, opiniones ecinctii dent, cum inditarent et , & cii aliter se habeant, ut declaratum fuit ; quin nec concordate omnes possint, cum sibi contradi eant. Ergo per illam majorem ne quit conscientia concordari ad particularem legem ill iis materiar, in qua est actus , circa suem sormanda est consis entia. iinto sequitur, pia et erratione n humanam,ri scientiam . quae sit tegula, & conscientiam for mari non poste: non eniti. liabet conscientia , uniae e sibi eonstet, adesse, vel abesse te em, ad quam efformanda est, nisi ex univei sali ratione, vel scientia , cujus ipsa est applicatio ad actum parti iacularem: Miniis inulth sarmati pose conscientiam contra rationem ipsim , quae est regula. Haec po
xo sunt, de quibus copiose dicturn est, nihil opinando, nec judicando ei rea legem, sed solum videndo, & astu mendo opiniones , quae sunt in
ibi is, quas tu prorsus nescis, an concordent, vel contrarientur primae tuae regulae legis Dei, noti ieere operati : miniis multo eontra raninionem propriam, qua putas, adesse legem, esseque proinde falsis opinionem eontrariam.
Postremh, missis aliis, sequitur, quod supra
est habitum , consitientiae universam divisionem satiendam esse per concordiam, vel eontrarietatem ad legem Dei re ipsa. Si eoncordat, consese ita est recta, sive cognitio si eertissima, soli improbabilis modo declaram tum enim est vera opinio vera, atque est vera demonstratio vera: eertemtraque est vera. Si discordat, & contrarietur,
conscientia est erronea, & hare bdivitur in in vin bilem, quae exeunt ex lxo, & invincibilim, viae non excusat a toto, sed a tanto. Atque his Fuit plana, expedita, ae apud ipsi s. indubitata Theologia veterum , in quibus proinde hae n seri de Probabilibus controversae Ioeum habere Duce, pro an dubitato habent: rectam rationemelle de ratione virtutum ; rectam, inquam, id est veram ; nam rectitudo rationis est veritas i de nulla cognitio est recta. Hare porrh ratio te cta directiva virtutum, & actuum, earum est di rectam praescribens naturas, Ec dissurentias, da medium uniuscujusque, ut eonstat indὸ. Hinc demum nos conscientiae totam diviso
nem fiximus pet.verum, & salami nam quod est in rebus esse, hoc est intellectu verum; & quod rebus non esse , hoc in intellectu falsum, ut si pientibus .est proprium in re nostra ratio, & eoagnitio dictans, & enuntians, legem esse, in ve ta , si lux est: est salsa, si non est, & a contrario
in negativis, ut patet. Hine dicere, solam cognitionem veram enregulam morum , dc nullam salsam esse regulam ;idem est, vel connexum, atque dicere, legem Dei esse regulam, & nihil contra, aut praeti legem Dei esse regulam. At indubitatum est, & ne mo negat de lege. Qi id ergo negant, nec tolerara quidem volunt de cognitione, vel ratione vera a Atque ista est univeis a ferme doctrina nostra de Piociabilibus.
Sarphiusius illa Augustini aut solitate sum quae
risio humana, & eonscientias concordant , rectae sunt i s di ordant, fallunt, & dolum habent. Si involuntaris fallimur, exeusamur ;sn minus
s. vli. In quo deto hac de Prolaba bis domisa et emat eum sementia obligante adprobabitios pnon potuerunt.
Ad seientiam. & rationem humanam tactam xiisi in applicanda peccetur, sequitur conscientia
Tectat ad salsam autem sequitur erronea, &adeo S.. omas notanter pro eodem habnit propter connexionem quaestiones de ratione errante, Ecde conscientia erronea.
Hine etiam Morales. Philosophi, Mistotele AD hoc animadversionis cogit me aeeuntio cujusdam Magistri, qui nescio, Qualiter
alios, aut me legat: certe essi est dicendo, macontra omnes φile. γ γ s
sententia itaque est plurimorum iam se ita, flenota, non licere usum aequaliter, aut minus prois
bilium contra legem, sed ut quis licite operetur contra legem requiri r quod habeat pro se opinionem probabiliorem. At nos non probabiliora, sed sol iam vera regulam esse tuemur. sumus ergo
N s certe non negamus, aliquid esse allatum,4 collatum magis prκur, quam contra A thores hujus sententi rei contra illos tamen nihil saltem momenti tradidimus, & una cum illis atque in eundem scopum expiastiori forte via itum est. Ipse tum mea intentio, & scopus opusculm rem fuit ostendere opinionem minias, aut aequaliter probabilem contra legem.non sum cera promorum regula. Hoc idem nos ab operis cxci dio omnibus, ae sngulis quaestionibus ostende re quantavi potuimus, conati sumus. Apud
eos proinde nos gratiam habituros, nihil dubi
228쪽
tiuens, utrum sequendo eam probabiliorem ia tionem , salsam tamen , dc errantem, quin etiam
tamus. Ipsi magis ut sententiam contrariam Ge-uruerint, quam ut aliud docerent, seripserunt. At nos in nae parte promis consensimus sed praetere 4 principaliter rectam doctrinam, de regulam morum tradendam esse existimavimus ;unde praeter eorum scripta eonferre etiam alia neceste fuit ex quibus eorum universi intentio vinuli sultiteriir. ipsi quidem dicture, magis probabile sum cerepto remia, in quo non tam hoc sitffieere, quamnoe saltem requitiivolherunt 3 nee enim data opera probabiliorum sufficientia eollatis in id alia sumentis laborarunt, ut in opustulis eorum ect-nitur. Quoque loquendo de peceatis , non ignoranter, sed scienter,&advertentet eommissis,quod sillim ad doctrinam de probabilibus attinet, fatemur, nnllum peccatum c enter, 3c advertenter committi operando iuxta opinionem probabiliorem, scilicet mani seste Sc pereeptibiliter pro- habiliorem: nee contra hoe est quidquam in doctrina nostra. At in in proverbio , multa salsa probabilioraveris. Unde contingit humanam rationem quoad nos probabiliorem errare. am quaestio est, non
ad hane probabilium eausam, sed ad seeundam partem nostri operis de peccatis igninantiae per- quoad nos. & apparenter certam incurri possit pereatum ignorantiae φ Ego certE legi r quin dein compendium diligenter reduei opuscula ali quotum cibligantium ad probabilius: nulli bi ta
men tradunt, eam rationem sic errantem seque
do peceari ignorantur non posse, nee hoe erate te ipsorum. Parallogizatus est ergo Magistet ille Ex deditius itaque nobis visum est per verum, de salsum cuncta decernere, atque hae via ea amuniversam eomprehendi. Nam verum necessaribest .etum, & falsum falsum. Uerum semper concordat eum lege Dei, & prima nostra regula, aqua eximi plane non possumus salsum discordati universae quippe vias Domini misericordia, de
vetitas 3t via nostra noster Salvator,via dc veritas lite nos liberabinde si non delectat veritas delectet libertas , concludat Augustinus, si erramus a veritate , erramus a via. Tunc tota quaestici est, an voluntario, an in voluntorio erratum sit. Simus ergo cives Civitatis Dei, cujus lex Charitas, eujus Rex Veritas, hujus modus aeternitas est, idem Augustinus.
De dubitatione, & dubio ; deque hujus soluti orae. Ei e IN IONE, ct sibilatione explicata, sequisur , ut de dubiratione dicamus, atque de dubio ; ct liber praecedentem de novo flabitur, ille istam vicisim confirmabis, ct
Am ex utroque simul constabis demum , quae res proprie ad probabilia, ct ad opinionem pratineant e quae proprie ad dubia , atque aa solam dubitationem I de quibus scilicia fodi m sit dubitara ἱ non autem quidquam mentaliter dicere a manco, vel negando.
IΑm quae hoe libro dicturi sumus, vix aliud,
quam eorollaria,& consequentia sunt libri pro cedentis , quae illis da is naeessarih consequantur iutile tamen erat, si hare denub aliis rationibus, atque obvio , dc frequenti Theologorum sensu
seorsim firmemus, ut ita probata de novo eo sequentia fidem de novo saetant antecedentium.
Incipimus veth ptimiuem de dubitare, deinceps de dubio seu dubitabili quaerere ;& se primum
de actu, mox de objector licet enim natura prius, notiusque objectum actu si, sunt tamen acturio stii quoad aliquas saltem proprietates sensu, ex perientiaque nobis notiores: quamquam ad imtalem , persectamque notitiam, estentiamque actuum . sit demum deveniendum ex objectis.
Primo itaque quaesuimus, quid sit dubitaria Dianiunt enim passim quando, de ubi dubitaraeontingat: nos nunc, quid illud sit, inquirimus. Compertum sanh videtur, dubium esse aliquem
actum nostrum: nee enim dormientes dubitant: nee item nihil de aliquo cogitantes de eo diacuntur dubitare.
Accipiendo iraque dubium pro actu, & pri,
ipso dubitate, lylvester, Clavastus , ae Summissae, alii, verbo dubιum, illud ex Isidoro defini inter Est mortis iniusserem in atramaue partem eam Eriori 1 vel ex Philosopho e D. Thoma in a.d si est eanu.ariarum rattaniam asu Nas : idem habet dever. aa. I . . haee porro dianitio dubii non de actu sed de objecto estinam aequalitas rationum nullus est actus, nullus motus intellectus: nos vero tam inter haec duo distinguendum censemus, atque distinguitur inter actum, δc obiectum.
Suareet 1. 2. s. dubium pro actu a
cipiens , dubiam sauὶ eonsistit, in quadam men
229쪽
ine, non solum quoad exercitum e hoe enim non
est satis addubitandum i ut patet s sed etiam quo
ad speciheationem, quia nimiru voluntas non de iamininat intellactum ad alteram partem , quia .dii ii invenit sumerentem rationem r unde non Di, Hetur includere solam carentiam actus, ut existi iamivit Cano , sed etiam judicium reflexum de in suffieiencia media , seu rationis ad assentiendiim quod continge te vel propter negationem medii, ut an astra sint paria, Vel propter rationes unim que probabiles cum tanta aequitate, ut intellectus merito dubitet, & suspendat assensum. Haee ex ptieatio Sua Iez. Quod suspensionem vocet voluntariam, uno quidem sedissi verum liniri qui dubitat, volun tario dubitat ab potest enim alio mentem divertere,& nihil inquirendo desistere a dubitando. At alio
sensi salsum, quasi potens alterutram partem verant trientaliter dicere, ut illi libebit, volum ratie nolit : hoc enim sensu fallum , ut constat ex dinis , dclex inristotele mox adducendo; dubia rate enim pati potius , quam voluntatium est l& ipsa, sua reali clausulae de non sitsusente parrane ι sustendere merata, atque series tota videtur hune seruum excludere: excludit item alibi expresih; de quo post.. Vasque et r. 2. duo. 6s. cap. - ponit similiter
dubium . seu dubitationem , quando quis utramvique partem contradictionis apprehens adductis rationibus conatur cognoscere convenientiam in
ter extrema in aliqua parte illius, & tamen . in neutra illam invenit. Addit autem contingere dupliciter dubium, vel expresso judicio ammando ineertum esse, utrum res illa ita sit, an non vel sine hoc tali judicio. In quo proinde videtur sentite magis cum cano, quam cum Suare r.
Sanchea tio. . in Decal. c. 9 n. 2 & saepe alias duribium pio actu definit, dari quando intellectus pendet in aequilibrio , in neutram partem potius inclinans. Atque hoc serme modo caeteri commuia nitet vel definiunt, vel explicant dubium, seu dubitare.: qui videri pollunt tractantes de conis silentia dubia.
Definitia, cr. esse a dubiIutionis ex D. Thoma. D. Thomas in a. m. . quaest. un. ar. 4. dubium
sumptum pro ama, seu dubitationem definit
nestas νarum Apra utraque parte contradactisvis cara formia ne deum nanssio iter . Eam vero, contin
gere subdit ex defecta me fusciremus ιηυemen umverstarem. Atque haec videtur satis idonea du bitationis definitio : quam iisdem sere verbis tradit Duran. Esq. a. nec jam allegati Authores multum discordant. Ea ramen ut melius pereipiatur, aliqua objiciamus. Nam primis, ut nuper aliquibus videbatur,
ad proprium dubium, ac dispolitionem dubitaniatis nuti uidetur necessarius motus rationas. suntiit si par panem aptaehensivam utraque parve trinissionis apprenendatur, ac proponatur di omnis actus, ac motus rationis suspendatur.
Secundo, quia ex 3. Metaphyc dubitatio ligat,duhitantes simile quid ligatis patiuntur: at per
tigationem, p tiva unpeditur motuus: non ergo dubiis est moturi
Tertib , hine nam dubitando patitui potituta tio : non ergo est rationem se movere; at per ominnem rationis motum movet se ratio, ut patet rergo dubitatio non est motus rationis. Qtiarib, quia dubitare de veritate non est qua rere veritatem potius enim inquisitio est post duabitatibnem ;& ideo de quibus dubitamus. in triurogamus t item eonsultamus: at ratio situm m vetur inquirendo, & ut quaerat: ac rursiis motuutationis est ratiocinari, ae discurrere' ' dubitare autem non illi. Ergo dubitatio non est motus Quintb, quia non appares, quis motus fati nis sit motus dubitationis, mee ad quod genus actuum rationis reduci queas: non illationis, va quid limite, ut patet' 'non rurius motus in vitam
pra alia partem eo tela distionis ι nam hoc potiti, exeluditur per ipsam deflestionem: non praetere actus, 3c judicium restexum, quod ponit Suareri quid enim per illud dicatur, non apparet. Si discas , quod per illud quid diei :-Fν ω ν haere, vel quid simile. Contra emi nam i orantis magis, quam dubitantis videtur haee dis sitio. omnia deinde negotiatio, vel passio, vel actio diibitaritia est eirea res ipsas, de quibus dubitari non claea suam ipsam dispositionem, ae ignorantiam. Ad denique quia dubitare est de rebus propositisti
dieium reflexum est de igriorantia nostra; & lo lum secundario, de indirecte de rebus ignoratis. Inexplicabilis est ergo motus ille. NU . Sextis, quia, ut iam omnes Ioquuntur, dubium;& dubitare contingit dupliciter; nam & est dubium negativum, α dubium postivum. Dubium negativum; datur , quando nulla prorsiis pretalterutra pane occurrit ratio, ut an arenae maris
sint pares vel impares. In hoc saltem dubio nihil videtur mo Neri ratio ; nec enim habet, qud, vel
unde moveatur; cum desiit omnis umbra rationis.
Deinde ut habetur in 7. Ethie. finis habet in vo luntariis; sicut principium in speculativis r sed
cessanto omni fine cessat omnis motus voluntatis: ergo cessante omni principio cessat omnis motus intellectus, vel rationis cessat autem in dubiis
negativo, in quo nullum principium, nee vestiugium quidem apparet principii, per quod rati,
moveatur. Ergo sicut prius. a Septim 1 de illa particula tum fmmme : nam semido videtur pertinere ad partem appetiti vam, non autem ad intellectum: sic ultimor jux in illud, 8ca mersis tuis mi ita cor nirem dubitare autem pectinet ex integro ad intellectitui ,vel rationem. Ergo non est definitio per intrin Ieca rei. Ubi rursus: nam qui dubitat, sicut seruiidar deia terminare alterutram partem, sie desiderat inveant re, quaenam lit vera. rigo Mut ponitur formido determinandi, ita ponendum videbatut desiderium inveniendi. Ergo Ieccat ut per desectum. F. III.
. Exesicario, ct defensio ἀσω de moris. PMmbhie diere aliquis, nihil interesse scire,
quaenam sit definitio dubitationis: quod videtur confirmare praxis aliquorum, qui luculentet seribunt de conscientia dubia. ac de juribus, & regulis rei dubii, quin quidquam inemineti fit defianitionis tradendae. Sed hos removent praecepta in M. si tradita luar plan. sunt inestagabilia nam in unavaque de re aliqua Vactatione definitis,
230쪽
α4s D E RECTA DOCTRINA MORu M.
ac essentia rei est ommum reliquorum Principium. tendens iniveritatem , rationes utrInque Quale qui nescientes rei essentiam scribunt, com- dubitat atque aesti motus aliquis in veritatem mirant, necesse est confusiones permultas, & quid pro quo ponant supius. Quinimo q res morais Ira sunt fallaciis, capitionibus magis exp sitie, ut innotuit ; &i in illis errare periculosus,e1 magis enitendum est rerum taltem principia, ae definitiones, per quas in processu dirigamur,
2ει eruo sunt iter removentur, si qui dicerent, satis esse plus mina*e. principia , ac definitiones .hosse, & allegarem Aristotelis illud de pingui inera a ex Ethice principio. Ubi praeterea eis
eumdem Aristotelem opponimus 2. Lena. c. uti. I. de cala texi ci dicentem omnia prinis pia nole quidem esse minima, ut seminibus cernitum, Firtute autem maxima ; quare error.3ualibet ei
fra illa, initio quidem minimus, ducedentibus P ns ricies ι ιημ mror. od timere debent quotquot neglictis principiis .. aut non in- tot positat resolvunt : nam plus minusve definientes, fortὸ canem definituri vel lupum,3 ei leonem definient; lex quo processus quidem
erit de lupo, vel leone: sermo verbia cane: vel exemplum ponito in milio, ae tritico. asine itaque ad &finitionem, cujus latens parotas saetis . oppositionibus innotuit, rede
imis, findi illius porro intelligenta m eonserunt multum , quae de dubitantibus scribit Aristote
Ad iviam sati) quar quaeritur, scientiam n
sese est in primis nos percurrere, de quibus pri-sib dubitandum est : haee autem sunt, & quaecumque de eis aliter quidam existimarunt, & siquid ultra haec, praetermissum sita Est autem operae pretium aliquid facultatis habere volentibus bene dubitare ; nam posterior facultas solutio emtum est, quae ante dubitata fuerunt i solvere auistem non est, cum nodus ignoretur: sid intellectus
haesitatio manifestum hoe de re faciti quatenus enim dubitat,eatensis smile quiddam ligatis patiatur,t utroque namque modo impossibile ad ulterio procedere. Quare omnes principio dissicultates speculari par est, dc horum gratia I & pr pterea quod illi, qui quaerunt, nisi primΛ dubiarent , similes illis sunt, qui quo nam ire oporteat,
ignorant: & ad hae nec utrum invenerint, quod quaeritur, an non, cognoscere'ossunt i finis etenim his quidem non est manifestus; illi autem , qui antea dubitaverit, patetat. Item melius se habere necesse est illum ad judicandum, qui tamquam adversirios omnes utrinque rationes oppositas audiat.ὶ Haec ille, in quibus habes, acute,& plene declarat omnis proprie dubitantis dispositionem. Quae eadem ratis clarὲ breviusque po
Iam ex primis adductis verbis. atque ex con textu habes dubitare non esse cujuscumque, sed quaerentis jam vel scientiam; vel veritatem aliquam; ut enim esse quaerendo tandem inveniat,ineipit principio dubitare, & Omnes uti; mqueuppostas rationes audire, ut dicitur, Sed inquis, te nihil habete hujusmodi; nam so lum habuimus veibaac aut horitatem Philosophie nullam interea te videre causam, rationemque di cti. Demus itaque rationem dicti, & verborum. Igitur dubitare contingit , vel quando quis aliquam se habere veritatem existimans . dissicultate
mox occurrente incipit dubitare: vel quando in- praecedit dubitationem, ide ireb dubitans laborat,
ae patitur: nihil autem laboraret, nee pateretur nisi in veritatem motum aliquem haberet. Pra eterea de iis, vel quae negligamus, vel quorum impossibilis est cognitio .ut v. g. surrexeritne lecto
Turra, an non, nihil dubitamus. Item orationes dimiles, & acutae me, dos moris ealvanum, ut dicitur 2. Elenchor. cap. 7. saligant enim magis, moventque ad inquirendum: haec autem non eo tingunt negligentibus, nihilque eurantibus voratatem : ergo dubitare Graim est , qui in veritatem sese movere coeperunt. Item dubitans eognos.cit nodum, nititurque eum solverer alioquin nodum negligens delineret a dubitandor est ergo aliquis praecedens motus, in veritatem, a quo quidem minimi destitit dubitans. Item nemo ciuis bitat, ut solum dubitetr ergo ut solvae veritatis inventione:praeest ergo aliqua eauia dubitationisi nequit autem, esse alia nili motus tum volunt iis , tum mentis in veritatem: nam ut supra in D. Thoma Melaratum est, voluntas, ac intellectus se habent, ut movens, Ec mobile mutub, non seis
eundum idem sed seeundum diversa. Non ergo se habet in dubitante tamquam in nesciente nodum: nee impeditio tamquam in nolente , vel nihil eurante procedere ad ulteriora rsed tamquam in seiente, ae violenter impedito, amitent eque procedere. Est ergo in dubitanteamis, & motus, sed impeditus: nee tamen d bitans eessat insistere propter impedimentum, sed se habet ad instar impediti, de adnitentis
removere impedimentum, ut ventus flans in f nestra elausi, de hoe genus caetera. videtur nimi Him mani stum, dubitare non esse omninh quiescere,&cessare, magis quam sinpicari, quaererer opinari sint cessarer dubitare e go est actus, 3c motus aliquis: nan autem purae apprehensonis, sed rationis: nam apprehendere solum utramque pariem contradictionis non est dubitare: in omnibus enim etiam per se notis, uetotum esse majus parte, utraque pars praeans henditur; non autem dubitatur. Ideitch, quod omnes docent, qui dubitat de fide, peceat; non autem qui habet apprehensiones contrarias,ut patet in tentationibus: ex quo etiam eonstat dubit re non esse nullum actum; nam non elicere actum fidei non est dubitare. Dubitare ergo non est pa tis apprehensivae, ut patet r& dicit aliquem o dinem ad verum; dubitatur enim de veritate, vel falsitate, in parte autem apprehensiva, atque in prima operatio non est verum, vel salsum, ut sudipono ex libris Perihermenias. Ex his ergo habetur, dubitare esse actum, &motum rationis, ut in definitione ponebatur. Et dici potest esse illum praevium motum in veritatem : qui quidem motus durat seinpert ae ex o eurrentibus utrimque rationibus per uim impoditur ultra procedere: est tamen causa nitens solavere nodum per inventionem veritatis. vel aliter diei potest , dubitare non praeviunt illum motum esse, sed alium, ex illo quidem natum, qui tamen immediatia versetur supra utraque patre contradictionis, ut ponit definitio. Praevia enim intentione veritatis mens movebatur in eam impeditur ab occurrente nodo: & tune saeie
alium illum motum.hile illue vernn tem supra utraque parie.Ad exponendum fit simile in itidiis