장음표시 사용
71쪽
. ii Ergo Iudices sunt Arbitri rerum omnium lit glo
I ' satum. Atque hoc medium simul ostendit incon-
HAud instituto consilio animus est d; rere de
obligatione Iudicum, de diligentia in υeritate indaganda: de sentcntia mox, uti invenerunt pro nunc undar sed quoniam de consequeniatia, vel incoiisequentia dicturi sumun & sunt aliqui audentiores,' iii absurdas etiam consequentias & consimuntia fiaox in opiniones,ac in mores convertunt, cum potius ex abstidis constaquentibus oporteat ani uc eritia retractare, aut temperare & urcumscribere; idcirco prius cibi teroliendenda hic suit absurditas, & praeiudicium de usu quorumque probabilium in judiciis ad-
mi , ut mox tuto dicamus, id talneia sequi, noli ut concedatur, sed ut aiatecedens falsu in esse com
Usu itaque ilie in iudiciis admitti nequit. Primo quia illo admisso, iam iudices non Administri iustitiae, sed Arbitri essent rerum omnium litigiosarum, ut cui mallent , parti eas adscribe rent. Constat enim experientia notoria, in nulla
lite Advocatum virum obpe doctum deesse ulli partium qui jura,& opiniones , Authorum alle pei pro suo cliente. Ergo pars quaelibet habet viro se opinionem saltem minus 'robabilem. Si ergo juxta istam licet judicare jam Iudices Arbitri sunt semper rerum litigiosarum ut cui voluerint parti eas adscribant i sed non sit semper: certe sere semia per ita erit. Cotilequens autem est absum
Expono: lites haud moventur de rebus omni tib maritiastis, & liquidis, sed de habentibus aliquid ambiguitatis, & dubii. In talibus autem, sicut in libris Moralibus, sic etiam in legalibus sunt interpretationes, & opiniones Authorum hine, & hinc. Ergo semper habet Iudex opiniones probabiles eo modo, quo nostrae sunt prohabiles, ut faciat, quod vult, dc sententiae erunt vel amicorum, vel potentiorum. Hoc porto malum esse omnium sensus, & consensus affirmat. Expono rurs.s applicantiti probationem cujusdam Magisti i pro usu opinionum miniis, dc a qualiter probabilium, quar ipsi demonstrativa vicietur.Tener propositis intellectui duobus objectis coiitradictoriis aequaliter; vel inaequaliter pr ba bilibu ς, pos Ie voluntatem, & prudenter quidem, determinate intellectum ad aiknsum cuiuslibet, nec, opinor, volui, voluntatem Theologi posita voluntatem juditis non posse. Determinet ergo intellectum ad minus probabile. Ecce habemus asia risum 8: prudenter quidem praestitum objecto, vel conclusioni miniis probabili. Mox subdidi sed quilibet prudenter operatur, vel consulit jumta suum pmdentem assensam. Prudenter ergo, ac proinde limauste operamur juxta af nsum, vel opinionem minus probabilem. Nunc eg . Deiatermitiet voluntas intellectum Iudi eis ad assen sum partis miniis probabilis. Ecce habemus in mente, & corde ludicis assensum 5: quidem pru-Henrem partis mimis probabilis. Attinctum , et & per Evangelium,in jus omnelicitum,quod seniatentia oris Iudicis sit, sicut sententia mentis, ZIcordis; da ess, dc non rim Ergo in omnibus probabilibus in manu,& libertate judicis erit opinora, de judicare corde, quod vult: ergo etiam in
secundh quia hoc arbitrio facto judicibus, iani nulla esset Obligatio Principum deligendi viros doctos, & digniores, seu quilibet sumerent: nee ipsi turtiis Iudices tenerentur ad sciendam juris.
prudentiam, nec ad examen, tu discussionem causarum contra quam omnes sentiunt. Et enim praesumere in primis posknr, in omni lite suesse utrinque opiniones probabiles propter attai tam paulo ante experientiam. Lieet autem fuerit supra ostensum, ad judieandum de probabilitate requiri ipsus scientiae peritiam 1 hoc tamen magis urget in consultationibus nostris, & consessionibus, quam in judieiis propter multa. Nam causae in iudiciis valde tui tantur, & cum mora distutiuntur: consumtiones nostrae breui expediuntur. In judiciis adsunt Ad vocati, qui opiniones earumqtie mometreta disti tiant, ac ponderent: adsunt tape Collegae alii ex quibus discas: desunt haec omnia in consultati nibus constientia , & consessionibus. Quot ruta sus maximum est, judicia sunt publica; veremur pcirro in conspectu aliorum levia, & frivola .ili garet adest pars contraria quae alleget:quae levi mra, aut falsa refellat & in iure, & in facto reti istis guat. Consultationes notirae sunt in secreto, nemo nos instruit, nemo audit: in consessione coti- currunt poenitens solus, & consessor,& aliqua, donori multum versatus,nce instentosus alle at 're nitens suam magnam necessitatem ne ostigere restituere: creditor abest, filet, nee stam sorte majorem allegat. Propter quas omnes diverstates scalias facile est, ignaruna scientiar aequivocari cit- ea cognitionem probabilitatis in nostris eoi su i
tionibus, & in confestione, non ita in judiciis, in quibus tot supplementa habent. Ergo si VrGubi litas quaelibet susscit ad judicia, nee Principes tenentur honos Juristas deligere in Iudices: tieaque hi ad ullum liud tum & examen causio. Quod
est absurdam. Tertio quia eo arbitrio concelsos adicis: 4 maulius estit loco Judicum , ac totius fori lic ait instituere senes: ac tor, & tanta expciuarum hin. minum processuum, strepituum, atque hoc te tius alia vitare in Republica. Etenim ideo in dium hoc fortium malum est, quia pure casia atet se haset, ut ius adseribat illi parti, cuj i re ioci est,uel contia ria ruit castis,& sers tulerita sed sumitis opinioniblis Oinciariis aequaliter prob43ilia iis, hae eodem modo callia liter se habendi oc limi riter probat itatis uti iqile communis: opiniones autem militis probabiles quoad nos potius declinant magis ad non ius: quo argumento latius utemur decuisti operi . Si ergo ex hac sola piciba, ilitate se casuali potest Iudex judicare,pnte casuale erit, ut jus adscribour illi parti, cujus te ipsa esl, vel contrariae, ut casis, res volumas prorsus libeora Judicis interit. Ergo.
natura eam libertatem pro hae earte. uel illa si- eundum obviaς opinione Daicandi, quia volunt,& sin alia speciali ratione,esse perabsurdam.
Finis enim judicum, & Iudiciorum est, ut tinnia quisque habeat, quod i e ipsi suum es . vel ad stapertinet. In hunc unice finem tot homines occupantur, ac Prisaeipes, & Regnatam linmensiq
72쪽
sumi se Nndunt: ae litigantes etiam ipsi conia tribuunt. Inde Judaces non aliud sunt,nec vocantur, quam Ministri justitiae. Ius porro, S justitia unius sollina partis, non utituique simul sunt: in quo directe,&sor malis. si ne jus, & probabilitas sibi repugnant, quo iprobabilitas ultique parti, jus uni soli conveniat. Uisputant tu idem luse aliqui, an unius, ejusdem que rei dominium in soliduin repugnet uisu penes Quos, S hoc genus quaestiones arbitrant plenas ingenio, metaphysica. sane quod nostra liuerest, de facto unius rei unus solus est Dominu in solidum Dominium t ergo insolidum unius est ius quoque,& iustitia. Ergo in omni lite non est pio liae parte simul , &illii, sed pro hac contra illam: sed probabilitas est pro hac simul de illa. Ergo secumlum illam judicare non est secundum jus, & justitiam judicare.
Expono Ponatur, standum litigiosum esse reipsa Tito, lini ad Titium pertinere, non ad Sempron: iam. Jam proba nilitas, quae pro sempronio adest, ita eis contra Titium, siaut Advocatus Sempronii est contra ipsum. In quo ergo, & quantum Judex pio illa Sempronii probabilitate est, utique est contra jus, sicut Advocatus Sempronii. Ergo contra finem suum. Aliter exerellium Iudi dicis nequit magis extendi quam suus finis cujus gratia est: & in quo finem suum egreditur , agi eontra ossici uin tuum, & supra, &praeter potestatem suam. Sed sphaera probabilitatis est amplior, quam iuiis tu ipsa; quod uni parti ligatum probabilitas utramque transcendit, & complecti tur. Ergo Judex per probabilitatem judicans , s-nes suos tr.insgreditur, ac supra,& praeter potesta tem silam,quati contra sutian proprium finem agit.
Est ei so Iudex ex ipso suo sine ligatus uni parti, se ut jus ipsum, S: justitia: &velle se esse libeium
ad utramque partem, re vera aliud non est , quam velle ie esse liberam ad justitiam, de injustitiam de suum tinem uile utramque ; & Judices non imagis conlii tutos esse, ut unusquisque habeat ocius , quod re vera suum est, quam ut non ha- niue per ipsum lumen naturae dicitur si Rhie.
lae: os coniugete ad judicem tanquam ad an a tam Paπd. m. i restituan. . Iustitia autem , ut dictum est noli est versatilis ali citius naturae ad utramque partem se habens, & si loqui posset, pro una lo-lum allegare post et, δε clamaret: quemadmodum aeterna justitia , quae Deus est, non nisi pro una adest. Propter illam alligationem ad unum, nec vacabilitarem utrolibet, judices i. Rhetoria. r. regul e comparantur: & ile ut iam in Vil. regere,
;uc: care jubentur in virga ferrea, non opinor,
propter aςerbitatem, sed propter inflexibilitatem: ut erat ni ipsa iustitia utrolibet liecti neqiiit, ita neque redii Judices. Inde l. Rheta iter. iasse ritui, Iudicem clie quasi auri, argentique cognitorem , ut vere iustum ab a Derato distino t. I it autem ius aduit ratum jus omne repraesentatum a quiali et opinione talia licet apparentissima : quia est contraxere justum. Tenennir cr-go Jud: ces vere iustum dignoscere, & distinguere : & quemadmodum pes limi Iudices, &cognitores monetarum forent, qui adulteratae,
de apparentes, Led sals ς monetas approbarent: ita mucus i quentes falsas opiniones, & judi- .eS contra)us re ipsa pro jure adu terato, R
Quoniam veris quod est jus in rebul hoe est . rum illius in i litellectu Indieis, jubet Dominus
scit icet vere lusium inveniret, qui est finis Iudiciorum. Item G. 2 3. no simples vocem mendaeis. iiii incommunibus etiam opinionibus ligatus es vero, Exod. 23. nec in iudica o Plurimorum ara es
eo sententia; ego teneris ad Vere lustiim, ad jugre ipsa, Ac ad veritatem. Unde ergo liceat per opi- Diones non magis veras , quam falsas judica re'
Hine sunt in Scriptura, Sc in sanctis plurima, quae Iudices timeant. Nunc solum ex Gelesiasti
inulti de causis dissicile iustum judicium judicare; judicium veritatis sacere, propter ignorantiam, propter negligentiam, propter insufficientiani naturalem, propter amorem, Jc Odium, quae perturbant judicium veritatis, ut docet experientia, & tradui iri. Rhetoricor. I. atque ideis docetur,
quod minimum est, Iudicibus relinquendam. Quae ollania, praeterqliam quod ad iipsam re ipsa veritatem, ad ipsum re ipsa jus obligent, vana sane forent, si per quaslibet currulites opiniones utraob judicare liceret. I anti porto est in judiciis ipsam in ipsa veritatem, ipsum verti justum iiive inire, ut h. ec sola causa torturae liorrendae adeo poenae usum iustificet. Augustinus sis. - . de Cisit. Dei p. 6. Eι est italembilius . - plangendum , riga πώεον si feri possu, sm bis Iachruniarum, ne eccusat nefe; ns innocentem fit per ignorantiae miseriam, ut s
ore aerei ιοs l. Una itaque , & sola verit iis cognitio hare, S similia cohonestat. At probabilitas contradictoriis communis a vero , M salso praescindit; verum simul, & salsina complectit ut, claudit. Abhor et ergo a natura Judiciolum hae regula uti. Maia modo sum-
At inquis, in iudiciis maxime eliminalibus plura relinqui arbitrio Iudicis. Respondeo, ea ut iii a ipsa dolent, non tulitiqui puro, ac libero arbitrio, sed aisitito regulatoret tegulas generales
iuris, ac per rationes spetiales tune occurrentes,
quas Legislator tibii vidit. Quaeris, an ergoPuro arbiti io Juilicis nihil prorsus telinquitur'Respon-sset s. Thomas r. a. qtiὰβ 6 ar. r. ex Augustino ebomti L Hae xi u eae arbit,io seir sds ηrim Dingere iura pron inria e & jura valde odio habenharbitra uris , AI aequitatem cerebri nam , quam ita vocant. Et confiiniatur. quia nulla justa sententia
Uidetur tesolubilis in voluntatem iudicis,& quod rogatus Judex, eiur hanc sententiam tulerit pure respi deat, quia volui. Accidit ne, quod in criminalibus prura videantur ex arbitrio seri,quae tamen non ex pur albitrio sunt, sed regulato per rationem. Unuui, iciaque delictum disseri sepe pretia mulinandi, id
tamen j iixta lationem est, s hoc in loco, vel tem p re sint M.f. homicidia,vel furta frequentiora ,seu ribs putia utitur: atque ita in aliis. Sed inuas ara
73쪽
easus dabilis Mn erit in quo Judex ex puro arbitrio aliquid possis v. p. damnare reum in centum, aut in centum , & ὰecem Respondeo, me
nolle este nimis superstitiosum; & hos raros easus parum Reipublicte, & singulis praejudicantes δε-cile negligere. Hoc nostrum est Judirem non id posse, quia opiniones probabiles sequi potest, sed
quia s ita est, tota ipsi id sbi indulgent.
Iudex ergo tenetur saltem plerumque ito se4psum te ipsa jus, & vere iustum, & ab adulterato distinguere: iiii minus meliores essent sortes loco Iudiciun,&sudiciorum. Deinde ut lumen naru-
s. II i. Inconsequens ramenes exceptio in itidicis . CLauso iam satis ostio admittendi cons
quentis, ostendendum est modo , quod potissimum operis nostri erat, inconsequens esse, robabile consueram, & contradictorium alicui admittere; & in judiciis non admittere 1 quod idem de materia belli, & de quacumque alia eodem moao ostenditur. Ineon sequentia ista ostenῖitur multipliciter. primo ad verbum, tu in terminis applicando ad Iudices omnia fundamenta contraria. Nimirum pro usu licito opinionum omnium magis, & miniis, & requaliter probabilium haec alleganr, veritatis ipsius inueniendae si ficultatem, vel impossibilitatem in conti civersis a rerum humanarum in rettudinem, Dei miseri ordiam : item aiunt, ubi sunt opiniones probabiles.' legem non esse satis promulgatam e inculcant prudentcs, & prudentiam : prudenter, aiunt, peritis credi, prudens esse viti gravis stare judicio: certum requirere esse nimium; prudentiam esse sectari probabilia. Heste dicere sistent, & limilia. sed ecce, Iuristae quoque habent innumeras
controversias, & libros plenos opinionum etiam communium contra eo inmunes t Judicum vita
magis ust Occupata, quam nostra. An ergo ipsi nihilominus veritatem, vel e j iistum ipsum invenire possunt; nos non possitimus. Ipsorum leges hominum sunt, nostrae potistimum Dei. Aia ergo leges Dei, quia leges sunt Dei, ubi sunt opiniones, satis promulgata non sunt; dc leges tamen hominum promulgatae sutit nihil his virium adimunt opiniones nostrae; 12 illis adimunt. An Authocus iuristae graves non sunt, aut periti, aut docti, nostri sunt. Eumdem ergo uti obique prudentia locum habet, vel non habet. An incertior materia, quod divinis insallibilibus le-
gibus subea, quam quae legibus hominum' si ergo ibi certum est nimium, & quodlibet probas bile semeit, a sortiori sun ciet iri jure civili
Quin secundo ex genere suo absui da uidetis ex cevtio seri e Yterioris, & iudiciarii. Etenim in illo tractat ut de rebus hominum; aliquando etiam de vita hominum; & .ses explicantur FrAcipue humanae. In foro conscientiae de sumana rerum agitur, & de anima nostra ; & leges potissmum tracta latur divinae. Absurdum porro
videtur certiorum regulam require te pro rebus nostris, quam pro anima nostra. Certe videmus, apio rebus vilibus mensuraudis, aut pondera i-
dis non ade a curare homines mensuras, & ponis sera exactissmar at si aurum, pretiosioresque resalix ponderandae veniunt, pondus quaeritur minutissimum, exactissimum, quodque in nihilo fallat. Absurdum ergo videtur plus certitudini rille pro soro exteriori, ubi comparatione animes de nihilo seia tractatur, quam pro soro consicientiae, & animae.
Aiunt , & hoc dicere solent, Rempublicam nolle, ut judices ea regula quarumlibet opinionum probabilium utantur in judicando. Sed prumo visum est paulo anth, hoe non a voluntate libera Reipublicae narum esse, sed ex natura ipsa, de fine judiciolum, & Judicum. Deinde quod hujus argumenti est, absurde id nollet Respublica, nec obligare saltem in conscientia pollet. Si enim pro rebus summis, & divinis dijudieandi,
ea regula recta est, apta est, ut aiunt adversarii, Rempublicam plus requirere pro rebus comparative vili stimis aliud non esset, quem eam pluristes hasce sacere, quam animam, & salutem aeremnam: quae eskt voluntas absurda, & maia. Respublica iraque non putat idoneam regulam ii iam to rebus suis: per hoc ipsum eam aptam non ha- et prci rebus majoribus. Nolles tu, ferrum tuum ponderari isto v. g. pondere, quod quippe e re tua non putas. Minus multo velles ponderari aurum tuum: miniis ergo multo , si sapis, res ani
Sed praeteriit nos discrimen illud vulgatissimum, in quo aliqui quiescunt velut sta primopritieipio notissimo. Aiunt eitim, in iudiciis, atque ita etiam in rebus aliis praerer violationem ipsam legum imminere malum aliud, quod quis patitur, V. g. amissionem sundi, vel vitae. Aiunt itaque, ubi quaestio est solum de licito vel non si cito, etsi sequendo opinionem minus probabilem sorte erremun, nullum malum sequitur; non iii primis peccatum; quia prudenter, ae proinde honesth operati sumnes; non malum aliud,quod supponitur non imminere: nullum ergo: At si erret Judex sequendo opinionem minus probabilem, ptiuat re ipsi sui do suo, vel honore sumptonium, contra quem iudicavit. verum jam ante nos ad lioe alii responderunt dicendo uno verbo , Jibi , isti et Se Vaniau, vel infelicitati suae; quemadmodum si terra n , tuat i quo fundus absorptiis millet; non autem e lacae
Judicis, qui prudunter egit: quandoquidem , arigravis, &docti opinionem est seeutus quai quidem ea menstra mensus est , quae ad rcs surrimas recta dicitur,& qua ipse re animae suae, quae pluris sua interest audieare solet : absurdum ira ait, Sempronium plus certitudinis, & exam: is velle pro fundo suo. subdit, iubi sollini de licitή, vel non sicito. de violatione, vel non violatione legis est quxilio, sibi opinionem minus probabilem sequenti, etsi contingat legem violari. non tamen imputari violatiotiem, quia probabilia secutus est, & prudenter proinde se gessit. Ridetergo, quod Sempronius sibi culpisiue suae impudiare velit, amissionem idndi : materiale id ait, fuisse. Tereth hiile; quia; ut lib. s. . magis declaratur, violationem legis esse materialein, vel so malem ; imolitari, vel non imputari ad culpam, non ex hac materia, vel illa nascitur, nec ex hac, vel illa causa, sed solum, & unich ex hoe,quod sit, vel non sit voluntaria, & volita, vel non volita:
74쪽
& omne libeia volitum,nobis imputatum, sin miniis non imputatur. Habeo ergo opinionem probabiliorem pro lege t miniis probabit m contra lege Fc istam sequor. Juxta adversarios hoe se scit, ut violatio non sit formalis; ergo hoc suis cit, ne violatio fit mihi voluntaria, & 1 olita. At ego sequens opinionem minus probabilem
contra Sempronium , non plus volo, nee aino
amissionem fundi illius, quam amavissem, vel voluissena violationem legis. Ergo seut ista non fuit mihi voluntaria, nec volita, & ideo neque imputabilis ad culpam , ita neque erit mihi voluntarium, S volitum, neque proinde imputabile ad culp1m, quod Sempronius lando privatus
Quarth patet in consequentia ex concursu ea . dem prorsus imateriae, & eausae in utroque solo; nam pars magna consessionum, & consultatio
num conscientiae sunt res justitiae de solutionibus, de restitutione, de tributis concedendis, vel folvendis; de emptionei de venditione, bc universo genere contractuum : item de justitia distributiva. In hac ergo tanta parte nulla est disparita sed maviseita ilicon ouentia aliter, & aliter phi-k,sopti m. Ergo hoc saltem scire oporteret Consessores, se Consultores omnes, in hac tanta parte Ostium saltem se habere mainis ligatas, neque posses qui opiniones minus probabiles, aut ae- ualiter probabiles tontia legem, sed teneti ad Ipsum vel ejuIiuiti, quemadmodum tenentur Judices,& propter eas, quibus ipsi obligatit Judices;
causas, Zc rationes. Quae tanta res ut sat manifestior, sciendunt est, ut videre est apud Varquer i. a. d 1'. 66. cap. r. d
de alios passura, non esse opinionem. ita velut indubitatum principium Theologorum, ut turri uesorum conscientiae, Sejudiciarium, seu interius, re exterius, secluso errore , 5c concordare in om-hibus ea solii iii excipiendo, quae in jure civili tolerat solum, non probat Eeclesia. Convictus est de homicidio Petrus re ipsa innocens duorum te situm omni exceptione maiorvim testimonio: mihi in foro conscientiae constat ex sua consessione, eum este innoxium. Absolvere ego debeo, &Judex condemnare: sed est propter errorem. At verbconstarent omnia e dem modo in utroque soro,& in neutro eiset ulla ignorantia, vel error. Una flebet esse utriusque sententia absolutionis, vel condemnationis: non eaciem poena;& si sectis fiandiltera erit iusta, injusta altera. Ratio eii manifesta
quia latio, de ratio non magis opponuntur, quam verum, de verum; quia ut notatur, I. m nor. Mu-ν I. eis. 3 r. idem est ratio, de recta ratio; recta autem,atio pugnat quidem cum mala ratione, non
vero eum recta, 5 rectitudo rationis eli veritas. Quare si iisdem quoad omnia concurrentibus, dc intellectis , unum forum absoluit, de alterum condemnet, evidenset, quod alterutrius sententia eii contra rationem, id est, tontra rectam rationem. Ergo per se loquendo , Sc seelusa ignorantia, & ei rore, concordare debet utrumque
Jam hine plura sequuntur, 3c includeri eas conscientiae resolvi possunt hoc uno principio. Pumo visum est, juxta lationem esse, quod Iudices non utantur in judicando ea regula opinio-hum probabilium. Ergo contra ratiotiem eti
quod ea utatur Consessor vel Consultor eouse en tiae saltem in ipsa materia Justitiae. Rursus sistitur in judicio debitor, vel fur, qui s silvat, vel re-
sinuat, magnam necessitatem passurus est. Forum exterius judet solvere, vel resti uere, nec eam exceptionem admittit: tu admittis, de liberas, etsi forte,quod nescis, creditor satis multum patiatur.'Necesse est, alterutram sententiam contra rationem, de injustam esse. polrb Judices in his iuxta Ieges, dc jura judicare solent: ergo praesimptio est
contra te. Quod si nihilominus velis dii dices male judicare ; ergo eos, nisi mutare mores velint, non debes absolvere. Item Administrator pecu- nise Principis emit obolo a creditore Regis jus ejus summae ingentis, δί mox ab aere Principis exigit totam sumniam. Hic eerte administrator damnatetur in soro judiciario. Quo erso tu eum jure absilvis'ex quo,ubi benignus erga istum avi-uum pecuniae videris, maxima praejudicia Regi primum qui saepe solvindo non est, tum Regno integro obveniunt. His occultis comoensationibus, aliisque modis, quin Princeps ipse audiatur, neque alii creditores, absumuntur aeraria regia: itide regni desolatio. Et haee est magna illa misericordia, quae praetexitur. De quibus plenius alio die, si Deus concedet. Postremo addo pro incolisequentia argumentum resexum ipsorum Adversirior uin. Nam disi putant, an unus Author sussiciat iacere probabile conseientiael Alii aiunt. licet jani de uno juniore sit damnatum alii requirunt tres,vel quatuor .sed primi arguunt, ut credunt, insolubiliter ad hominem: per vos tres,vel quatuor Authores susticiunt pro probabili conscientiae: sed plusquani tres, vel quatuor aiunt, unum sit Eeure. Ergo si scit. Nune nos: per hos suiseit unus Author; per contrarios sumetunt tres, vel quatuor pro consuen tia. Sed plusquam tres, vel quatuor Authores docent,Judices iudicare posse juxta quaslibet opiniones probabiles. Sed doceat uniis solus. Iam suo argumento reflexo hoc sumetet. Et hoe quidem ad hominem; nam per nos hoc arguendi se nus est illegitimum, nec resolubile ad syllogys. mum nisi quatuor ut minimum terminis constantem. Ais, eos, qui ad judicia extenderunt usum probabilium non habuisse sundamentum grave Sed primo ut ψisum est, habuerunt manifestani tonsequentiam. Deinde Auctores requirentes plus uam unum ad probabilitatem hoe idem resipondissent de suas contrariis: quo iacto deseritur argumentatio reflexa tanti iacta, de venit ut ad disputationem dilectam.
mconsequentiam , cum ea constet eodem
prorsus modo per illa, quae de judiciis, α Iudici bus dicta sunt. Et ista quidem applicataoi educta videtur ad praxim : nam omnes Catholici Prin-eipes bella moventes habent Consessarios, qui eos absolvunt, quin ad damna illata resarcienda, aut restituendas arces eaptas eos obligent: ubicered valdh christianὸ chtilliantis vere Scriptot Philippus Comineus dolet ; & urget fident deesse de inIeino: legaturi ut cissimae moriae. .
75쪽
Obtendas sorte pro disparitate rei hujus mo- fatis evertit dimini Augustini. Sed inseramulmentum , dc magnitudinum : tot quippe conse- plus ergo semper,uci fere semper voluntatis Pruria
uuentias secum affert, tot mala inseri bellum cipis, vel Principum est movere hellum unum & animabus, ac corporibus, & Regnis, Haec ultima consequentia probatur; quia sem-ci seistulis, ut nisi evidenti limo iure vix videri per ei sere semper pro bello quocumque, quod posse licitum, ut inter alios sapienter urget varia movere ipsis placeat, habent in manu sua saltem uuer Ereto licet pro rebus allit minoribus opinio- mi sis probabile: quod utinam nimis verum nonnes aequaliter probabiles,& miniis probabiles pro esset. Hae res stituen ax non sitit per principia a testula semeiant pro re tam eri tanta se vicere rebus humanis avulsa, in quo aliqui denciunt, prorsus nequeant, requiraturque jus prorsus cla- sed philosephi, & Theologi Moralis plane est. tum, inuidum,&evidens ton minori, sed maiori mores, actaque hominum circunspicere, & ex il- plane jure,quam ad damnandum ad mortem iura lis, & concre h, ut aiunt, philo phari, quod Ari- inconcusse postulant probationes sole ipse, ac luce stoteles egregie, & tincti Patres praeflantiu et meridiana clariores. Quanto quippe pluris est bel- executi sunt; non autem sermonem abstractum Ium unum, quam mors unius hominis etiam in- instituere, quem Metaphysicum, seu quod voles
sentis' sicut ergo in Ecclesia Dei quod solum s- appclles. .
militudinis gratia inducimus) causae quidem mi- Nunc vero maxime sumus in quaestione facti,tiores Episcopis etropolitanisque relinquuntur, quae per rerum humanarum experientiam aptis in majoribus pro momentri res ad sedem Ap sime omnium terminetur. Probandum est mihi, stolicam perpetuo recursum est; in hunc modum Principibus raro, vel nunquam deesse saltem dicas pro rebus quotidianis, & minoribus suffce- minus probabile pro quocumque bello moverire opiniones probabiles: pro seminis autem , ma- do, quod sibi placuerit, vel in mentem etiam xime veth pro bello minime sussicere. Venerit, satis multa bella mota sunt aetate nostra ceteriim satis , superque ostensum est, conse- & seculo; non modo a supremis Principibus con- Euentiam tenere a rebus minoribus ad summas,& tra sit premos alios , sed a subditis quoque adver- ad bella,& ad omnia. Hoc nunc addo,charitatem sus suos reges,& Principes: & quando ista scribo, esse summam virtutum, & excedere virtutes reli- habemus prae manibus exemplum sane miseran-quas; ac proinde justitiam, ad quam bellum per- dum unquam vidimus,nuspiam vidimus Prii tinet ex sua materia. At adversarii docent,pro sin- cipi alicui etiam non supremo dei uili uoc Itiri itaq, gulis, omnibus, licet ex charitate pendeat salus & Theologos sequaces non unum, aut duos, aeterna singulorum, & omnium, sussicere pro re- quos ad probabile aiunt sussicere, sed plurimos gula opiniones praedictas. sussieient ergo pro bel- qui subscribant. qui absolvant, qui libellis etiam Io: maior quippe est charitas quam justitia. Omit- causam illius tueantur. Habemus ergra iliconculiato alia, & relegantur dicta de judiciis. sim experientiam, quae probet, nunquam deesse Principibus saltem minus probabile pro quolibet movendo bello Neque certe defiiturum est, nam Troo bellum non necessis rias, ut inquis A, permanebunt eredem cauta potentiae principis,stum , sed dis iti eri . dependentiae, connexiones, assectiones , & igno-I rantiae quoque alioriani.
Comprehensive pro&ctis Augustinus, ait be I Sed ais experientia quidem constare, nun la non voluntatis, sed necessitatis esse, hoe quam deesse Principibus Jut istas,& Theologos,
uno principio satis intellecto , & penetrato uni- non unum, aut duos, sed plurimos pro se. At non vertilem de bello tractationem exhauriens. Paci- ideo habent miniis probabile, etiam ii Theo-fei sine Possessores hoc modo bullum de sensuum logi hi, atque Iurisiae graves sint, & reputatu neunt non voluntate, sed nece sitate : ipsi enim Etenim nos ipsi ex sensi ipse & mente Autho- bellum nollent, sed ab hoste illud inferente ad tum commonstravimus superius , non omnes propriam defensionem sit, & suorum necessit - piniones Doctorum etiam gravium esse probabbtur At ostensum est, semel posito, opiniones, ae- les. Habent ergo, & habebunt semper Principes qualiter, & minus probabiles regulam alicubi esi potentes Theologos, N. Juristas pro se ; non au- se, per consequentiam eas regulam fore etiam pro tem probabile. bello Unde non dioelm Augustini, quod omnium Fateor equidem ex eorum Authorum sin se, plausi, celebratum est, sed contrarium erit usir- qui usum probabilium approbarunt, non Om- pandum, & dicendum, bellam non meus tam os sed nium Doctorum etiam gravisti morum opiniones votimatu . elie continusi probabiles. Nihilominiis hoc in pra-Scilicet ut ex dictis aliquid hie resumam in xl multi illius viae; non silum admittere nolunt, propriis terminis, Aristoteles quidem pridem do- sed mirantur, quin etiam irascuntur, si quis a G. euit, opinari non esse in nobis, id est, non esse lia serat, vel insinuet, siquendo talem Authorem, berum ex propostis opinari hanc, vel illam par- unum v. g. eorum suae maxime scholae, vel gentem, de quo in Appendice. Jam vero hodie multi tis, non operari honestillime, & prudentissime. adversitiorum tenent contrarium, opinari hanc Ergo apud hos saltem olainiones gravium quo- partem, vel illam in omnibus probabilibus esse in rumque Magistrorum, & Doctorum erunt proba nobis, id est liberum, ut scribere, vel non seribere. biles. At ex his habet pro se aliquos quilibet Prin-Eigo Plincipi cuilibet in omnibus probabilibus cipum. liberum est opinari pro jure suo : ergo volunta- Deinde licet examinata exacte doctrina Authotis sax est ita opinari, de quidem prudenter, ut rum praecipuorum probabilia approbantium non aiunt. At cuilibet licet operari juxta suum pru- Omnes eiusmodi opiniones sitit probabiles prodentem assensam, ut ipsi etiam adversirii conto babilitate consilentiae, ipsi tamen a iquam errorisiantur Elgo vos inlatis principis erit hellum occasionem dedisse , identur. Cum enim probabi novete in omnivus probabilibus. Et hoc quidem te sincere pro consilentia docuerunt, noti satis decla
76쪽
declararunt. cujus judicio probabile dignoscendum esset. Romae v. g. vel Viennae docet eorum aliquis, sussicet e probabile pro conscientia : mox pronabile definit per authoritatem gravem, de perfundamentum grave. Sensus sane non est, hoc nobabile, quoa aiunt sumcere, ipsorum dumtaxat judicio esse censendum , tu diiudicandum,ac quoties casus occurrit, missis hinc, de inde culio
tibus ipsisses consulendos de probabilitate. Hoenamque 3c ridiculum foret;& de Inde ipsis obeuntibus , ut multi obierunt, quos relinquet Iudices, dc Arbitros dijudicandatum probabilitatu inlErgo ne doctrina sit prorsus ridicula. & sit titi lis, aereducibilis ad praxim, sensus est, quoslibet Author es de Doliores, graves viros este Iudices competentes dijudicandarum probabilit tum. Hos nabet pro se Princops quilibet.Ergo habet probabile. Tu rides Viennae, vel Romae levitatem sundamentorum Principis. At ipsi, & suis gravia visa sunt te consulere non tenebatur ex tua ipsa sententia; habuit alios, qui Parisiis, aut Bru-xessit tanti habentur, quanti tu Vlentiae, vel R mae. Ergo tu rides quidem ex una parte levitatem sundamentorum; & bellum, reprobas: ex alia tamen te Authore, de ex tuo probabili bellum motum est. Non enim probabile dixisti, quod tibi solum tale videretur nec item Petrum, Antonium,
Franciscum Iudices determinali viros graves in confuso nominasiit hos hab)t Princeps, quin sibi summi Theologi videntur. Nihil ergo praeterit eorum, quae tu ipse praescripsisti. Proeterea per ipsos indocti non tenentur examinare landamenta, sed susteit ipsis purum probabile ab extrinseco. Principes autem inter indoctos numerantur, ignari quippe Theologiae , de Iurisprudentiae, per quas justitia belli judicatur. Suisicit ergo ipsis, quod sui Senatores , & Theologi ita dicant. Postremo, quia licet inspecta doctrina de probabilibus Authorum praecipitorum , vel omnium probabilia approbantium non omnis opinio Aut horis etiam, gravis sit probabilis probabilitate conscientiae, ut supra videtur demonstratum ; at iti specia eorumdem doctrina alia, ut opinor, in ius este contraria id sequituri quin juxta istam, cuiuslibet Theologi , vel Consultoris dictum videtur susticere. Tenent enim, omnem illum, qui putat, se non peccare , hoc ipso non solum non peccate,sed holies 4 etiam agere operando secunis dum quod existimat,& putat. 1De hoc nos copiose traetabimus pars. 1. de hanc salsam opinionem refellemus. Modo ad praesens inseramus. Ergo licet lationes principis sint levissimae , Doctores
etiam ineptissimi, si tamen ipsi sectis videtur, hoc suis eiet ut honeste bellum inserat. At uuiculii; aerationes graves videli solent vini etiam Doctore Isui quos quippe diligit, nec alios expertus est. Concludamus itaquel Ergo bellum quodlibet non necessitatis, sed voluntatis erit. Mirum porro est, quantum Theologia de bello immutata merit pur usum probabilium. Scilicet non antiquissimis temporibus, sed ipsa serme aetate nostra aut paulo ante, de tempore virquii absit sum habebatur bellum utrimque justum concedere, ut in ipso videri potest inserente tan-uam incon veniens,dandum alioquin bellum ju-
Modo auum , usu probabilium ad bd
protracto, bellum utrinque justum' ponere rescensetur a sed perspicua, ut vix dubitationi sit locus. Occurrente quippe jure aequaliter utrimque probabili justum est , S: ex regula ipsa ii stitiae movetur utrimque hellum: de eodem modo occurrente iure inaequaliter probabili: quia
& qui jus probabilius habet , & qui minus
probabile , uterque jusse bellum movet: nam
tanti est probabilis justitia , atque ipsa j iisti
Caeterum quod hic non promoveo, anterior Theologia est proculdubio vera. Etenini perin-dh in bellum utrimque justum dicere, atque dicere, Petrum. & Paulum de quaestione aliqua dic putantes, & se oppugnantes, utrumque bene, recte utrumque dicere : quod absurdum est, & ut paulo superitis diximus, ratio cum ratione non
pugnat magis, quam verum cum vero. Alteruater proinde bellum moventium in alleuatis suis non bene, non recte dicit: ergo nec bellum rectis& iuste ni ovet.Solum proinde potest esse quaestio, an ex invincibili errore excusetur a peccato φ Ethaee erat Theologia priorum majorum nostrorum. vides vero, quae novitates in itatu etiam ipso Regnotum secutae sint ex usu probabilium.
inrtim ' usus Irobat ham contra Aorsorum quoaά mores periise uno verbo sit, vi Hs adni rore in Hὶνuctiti syrio de est si inui, 3c non est HEraclitus, 3c alii, ut habetur 4. M ian fore saltem dixerunt olim rem eandem sin ulesse, de non esse; utrumque proinde contradio rium verum exiliere, & amrmantes, & negantes recte utrosque, veteque dicere. Non ex hoc
rincipio, sed ex alio m idem absurdi, ut in quia unam exemplaribus legitur, Pythagoras, seu ut scientioribus videtiiri Prothagoras quidam prolapsus est 1 aisitratus scilicet, ipsam re ipsa veritatem nos prorsus latere, nec inveniri posse, veritatem de sanivit per videri id verum dicens, quod unicui ue ita esse videretur. Unde quoties robis contraditioria videntur ecte, vereque utitque dicimus. In eundem latentis, δέ in investibilis veritatis errorem lapsi quoque sunt Academici viii alioqu; gravissimi doctissmi, ut vel unus Tullius Academicus, quin Augustinus saepe,ut satetur eodem inclinans argumento esse pollunt, ut non ita sa-cile eos tanquam stupidos, sibi proinde disi millimos quidam habeant. Academici tamen recusarunt errorem de utroque contradictorio vero; ac loco latentis 3c in invenibilis veritatis probabile& verisimile, ex quo homines xiverent, induxerunt. Caeterum ego neque in Tullio, neque in Au ustino, neque in alio invenio, illos, ut tenetur modo, utrumque contradictorium probabile, de verisimile censu ille: quin ut ex eorum decla
rationibus accipitur, & sorte postea aliquid ditam, solam unam partem existimarunt probatii iem, ac verisimilem ea probabilitate; ex qua ho mines vivere regulare ue actus suos juxta ipsos de Gnt. via ergo 'obabiu in conuadictori tum
77쪽
riorum modo magis conserenda venit cum Heracliti, Diothagorae ue opinione, quam Academa-
RU o ad quae Ionem. Consultiuη sere existimavi, si per partes ad
quaestionem responderem. Suppono vero, eos, q1ii usum prosabilium contracii choriorum approbant, neque cum Heraclito utrumque contra die orium vcrum dicere,neque cum Prothag ra velum explicare per ita videri: atque in omnibus contradictoriis unam sollina partem veram censere & ex omni a firmatione.& negatione vetam alteram habere, & alteram saliam.
Quo iuppolito, primo videtur dicendum , eo approluto usu contradictoriorum probabilium, sequi in omnibuq probabilibus bellum rationisi filium ex utraque parte: quemadmodum sequeret ata imiso errore Heracliti, aut Prothagor . In hoc stiluet errore omne bellum rationis , id est, contentio, ge contradi io rationis esset uti inque vera: ergo iusta, & laudanda: quia unaquaeque p.iis pro si lute vetitatis pugnaret, quo nihil lim
Hoe idem justum bellum ritionis sequitur ad- mi illa tioe usu contradiciori citum probabilium inprobabilibus omnibus. Haud veth putes, haec probabilia pavetita esie: libros morales accipe, vel etiam speculativos, qui fidem faciant immensae adeo multitudinis probabilium; quin do his pone sunt disputationex & libri. sequitur itaque in his omnibas iustum bellum, & pugna rationis
utrinque. Nam ex probabilibus alterutrum opinari, oc judicare, imo prudenter, honesteque opinari, & judicare, liberum esse aiunt: erit ergo juxta re iam rationem alterutrum opinati, & judicare: ergo & tueri, ac pro eadem parte inire certamen dc quemadmodum in Heracliti, aut Prothagorae opinamento uterque sibi contradiceniatium luile contundit, nam vere dicit; ita etiam in te nos ita uterque sibi contradicentium juste contendit; nam re te, & juxta rationem opinatur; recte ergo, ac juxta rationem, justinue contendit
Sed plerique, & praecipui approbantium dictum usum probabilium plane ne ant hanc opitiandi libertatem. Nihilominu sic em sequitur,&hie sese Lopinandi supplebitur mox per res exas : ita scilicet ipsi docunt quoad alios actus humanos, nos quippe opinari non poste , neque judicare, quae nobis mitius probabilia esse videntur;
posse tamen nos per cognitionem res exam acci pete eam alio tum opinio rem miniis probabilem, atque ex ea vivere, consulere, absolvete. Ergo
etiam, quod non tanti interest, disputare, contendere. ae bellum rationis tam iuile inire, quam juste ex illa te in magnis negotiis consilia damus,& ipsa sancta sacramenta administramus. Sequitur ergo bellum rationis jullum utrimque; quemadmodum si contradi iotia serent simul
Hinc mox a contrario sequitur, nullam coniatentionem in probabilibus eos iustam sed esse bel lum utrinque injustum: Quo eodem genere arguendi Philoso lius Heraclitum redarguit; sis
Quod probatur; nam recte , iusteque dicenti resi stendum non est, sed consentiendum ι & hac una de causa vera loquenti, 3c gloriose In primis Deo contradicendum haud est , sed consentiendum: quia vera dicens recte, ius que dicit suppono
seri ari debitas circuns aratias & sumine naturae notum supponunt omnes , contradictionem effenon recte dicti redargutionem. Certe omni recte dicenti annuendum est, & dicendum: bene reli que dieis. At per contradictionem oppugnatur quas non bene justeque loquens.Quemadmodum ergo in sententia Heraci iti omnis erint rad ictio es.set injusta, ae injustum uti inque bellum. quia veritati non est contradicendum:sic admisio usu probabilium omnis contentio in probabilibus et itinjusta & bellum fi utrimque injullium. Hae autem sequelae sunt contra lumen naturale hominum, quod palam eonstat ex factis naturalibus, probatisque omnium, ubique gentium, ubique locorum, quandocumdue temporum ab cithis
ipse exordio & ut et uest nabitum adversarii ipsi omnibus suis libris loquuntur Alsitatem seque
Iarum & absurditarem. Tertio tamen sequitur ulterius omnes contentiones. & bella seri interminabilia natura sua, de per se loquendo. Certe eum haereticiu in imus se p. certamen sere nunquam terminandum. Id tamen non eli per se, & ex natura causae ipsius , sed ex vitio, & obsi inatione eorum. Sic Deus glori sus saepe contendit cum peccatore, ut eum adducat ad paenitentiam. Sie pallim nobis accidit eum indisciplinatis quibusdam congredi, apud quos nullum principium tutum sit, nulla aut horitas
valeat. Haec tamen non sunt ex natura causae.
At per se, & ex natura causae hoe sequitur in usu probabilium: nam contentio, & bellum solum terminari potest, os Liadendo, alterutrum contendentium non re th dicere, & contrarium dicere debuisse. Hoc porri, seri nequit in probabilibus m agis, quam insecta Heraclitit nam tu recte dieis dicendo tuum probabile: adversarius quoque. Fit ergo bellum per se , n ex natura sua in terminabile. Itaque nulla lis aut tontentio terminati potest nisi approbando unam partem dc damnando con nariam, nisi res litigiosa est et divisibilis, & par unicuique litiganti concederetur. Sin autem res dividi nequit,& utraque pars recte diceret, rem litigiosani sibi debeti libique ad judicandam, profecto in soro nulla lis terminati posset nisi injuste; nam solum terminatur serendo sententiam pro una parte condemnando aliam e injus bim poribesi condemnare recth dicentem. Sicili , quo exemplo rem illam universam complectimur .ad milia Heracliti sententia, nulla lis pollet finiti in foro. Eadem autem est ratio de se hola, de libro, de bello, &c. Ergo fiunt omnia intermianabilia. Quin hoc est maxime observandum, termina bilitatem litium. & iuris heliorum, &reliquorum vende te ab eo. quod bellum rationis,& conteutio sit terminabilis; nam illa omnia per rationem te minanda, & extin suenda sunt. Ergo sunt omnia interminabilia, li interminabilis sit ipsa lis, es contentio rationis. Haec autem fit interminabilis, ut in ostensum. E go dic. Illam litium, ac proindὰ reliquorum interminabilitatem experientia confirmat nimium. Nam integrae etiam scholae positant vicissim per artates,& secula,& nihil vademus terminari. Hoc quidem poterat esse ex vitio , cu desectu alteruti tu panis,
78쪽
partis , quae contrariae utpote rationem habenti, contra rationem obsistit. At admisso usu probabilium, qualia sunt placita scholarum,fit eausa omnis per se interminabilis, Sc sempiterna.
Hoe verb est contra lumen naturae ; nam ha hemus principium omnium experientia confirmatum,quod ait neminem moueri ad impossibile, quod se ilicet tale sibi videatur et esset enim alioqui fatuus. At omnes moventur ad disputandum,& ad bellum laticinis; nec omnes fatui sumus. Ergo credunt postibile esse vincere,& adversarium math dicti eonvincere. Est deinde ista sempiternitas contentionum rationis. 8e interminabilitas directe contra Aposto Ium adhortantem nos id ipsum sapere,&e. Hoc ex
natura ipsa probabilium redditur vanum; 8t deinde in aequaliter probabilibus nec de consilio esse pollet magis hoc, quam contrarium sapere. Sicut ergo in errore Heracliti, & Prothagotae lis omnis esset interminabilis, nee ulla honestas esset magas tecum, quam contra te sentire, se de in probabilia hus admisso dicto usu. Ais, contentiones, & bella rationis non esse deprobabili,sed de vero, 3c salso : veritas autem una est, de unius soli1 in partis. Caeterum hoc quoad actus humanos rejectum suit supra. Deinde quoadeontentiones ipsas de bella rationis, quod veritas
sit unius,vel utriusque partis est impertinens nam Iicet utraque pars contradictionis non sit vera, est
tamen, ut aiunt, probabiliter vera. At non verum
ipsum praeelse, sed probabiliter verum est objectum opinionum, & opinantium, de contendentium. Salvum est ergo in utraque parte quidquid necessarium est ad recte dicendum utramque partem ; quemadmodum si utraque simul esset vera: de quo mox.Confirmatur; nam qubd veritas ipsi sit unius non facit, quod uterque non recte,yrudenter, de honeste justeque dicat. Ergo nec facit, ne utrinque bellum sit justum ; nee rursus , neutrinquest in justum : nec denique, ne sit natura sua interminabile, dc sempiternum.
tatis, quam Heraclitus,Prothagorasque posuerunt, inventum est medium sinultatis probabilitatis, seu veritatis probabilis, 3c utraque simul
ars ponitur probabiliter vera i hoe rursus proba-iliter verum asseritur esse regula vitae humanae. Quare quoad actus humanos, ac mores hominum in probabilibus omnibus, quorum immensus est numerus, ac latus admodum campus , eadem sequuntur, atque si Heraclitus , de Prothagoras ad
Expono e semper utique existimatum est utramque partem contradictionis esse objectum, di materiam apprehensionum, Sc apprehendentiumr item dubitationum,ac dubitantium. Porrhex hoe nihil jure resultabat invitam humanam; quia non apprehensionibus , & dubitationibus oportebat regi homines,sed judicio rationis. Heracliti tamen ac Prothagorae error inducens veri tatem contradictionis, transuexit utramque partem contradictionis ad ipsa etiam judicia rationis. Et hoc. quidem in omni materia necessaria , &.ontingenti,& in stibili, de in opinabili.
Usu probabilium admitia in sei bilibus iane, ge
certis utraque pars contradiction7s non intra, sed extra est,ae praeter sphaeram judicii rationis; non tamen extra, de praeter sphaeram judicii rationis opinativi, ae proinde nee judicii rationis in universali; nam ut dictum est , utraque smul pars ponitur probabilis, de probabiliter vera, 3c pro prie opinabilis,sive unus Sc idem utramque simul opinati possit, sive non ,de quo mox: Sc qui sinultatem opinabilitatis negant, supplent hunc dese
ctum per reflexas,ut paulo ante notatum est. Ergo
usiis probabilium contradictos torum in probabilibus omnibus insert,quoad mores hominum eas. dem sequelas atque Heraclitus,& Democritus. Quaeris, an sequatur, posse unum, de eumdena opinari simul contradictoria ' Respondeo, de hoe dicenda esse alia m. s. 3. Nunc respondeo, eodem modo philosophandum esse de simultate judici rum opinativonim: atque philosopharemur apud
eos philosophos de smultate judiciorum universaliter omnium. Quia sicut illi saluabant verum in utraque smul parte; ita opinio de probabilibus contradictoriis saluat probabiliter verum in utraq: simul parte : saluis autem objectis proprii ujudiei orium salua sunt ipsi judicia. Et quae cummadversalii afferent facile retorquentur ex dictis Sed haec nunc parum attinent ad scopum nostruanam cie moribus vitaque hominum tractamus. Posita itaque utraque parte contradictionis robabiliter vera universiliter in omnibus pro-abilibus, sequitur, quod in specie in unaquaque
virtute utraque itinui pars sit probabiliter vera rse autem est ipsa virtus,sicut veritas illius. Ergo unaquaeque virtus est probabiliter in utraque arte simul, sicut veritas ejus. Hoc deinde proba-iliter esse uirtutis ita susicit ad mores hominum,
sicut ipsum verum esse virtutis,ut aiunt.
Hi ne in probabilibus est utrinque , de utrobiisque probabiliter justitia: quae tanti sit,atque ipsa
re ipsi justitia quoad vitam moresque nostros. Ergo in materia justitiae v.g. in probabilibus omnibus quoad vitam nostram eadem sequuntur a que ad inliso Heraclito, iuxta quem in utraque si
nihil parte esset simul ipsa re ipsa iustitia: & in opinione de probabilibus in utraque simul dat te esset, quae tanti sit, probabilis justitia, seu probabiliter justitia. In sententia Heraeliti cirra justitiam sequeretur in primis, vanam , dc nullam esse rerum divi sionem,quae in eum finem facta est,ut res haec mea esset,& non tua; illa tua & non mea; & se sero tetur pax, 3c societas inter hom1nes ne omnia serent potentiorum, ac perirent caeteri .iHoc totum si ustrat Heraclitus; nam res unaquaeque esset, δίnon esset mea; δc esset simul tua, dc non mea, δίsimul non esset tua sed meat quare pax, dc sociolas turbaretur, ae omnia re ipsa ellent potentio
rum. Unde Heraclitus tecum loquens. & omnia tua esse dicens, videretur quidem tibi benignustat simul omnia non tua dicens dc omnia turbans, nihil minus, quam benignus sciret.
In probabilibus omnibus in inareri a justitia
idem sequi videtiit inconueniens: nam eadem res
est probabiliter mea , Se tua; de se probabilites
mea, de non mea, de tua. 3c nnia tua. Unde si tu es
potentior in ro, erit tua, s probabilia in foro
etiam valeant. Rursus si Regin pecuniam taministras, iura probabiliter sit tua,& illius eritete ipsa, 8d de Aero tua quia quoad hoc es potent ori omnis deinde possidens caeteris parrbus eli pol cam
79쪽
tior: Frequenter autem accidit rem esse suam, &non suam probabiliter: jam re & de iacto erit sua. Clarius veth Reges inter, & principes, praecipue finitimos, quorum pax maximἡ interesset, eum singuli jura quaedam obscura habere soleant, erunt multae res probabiliter singulorum , & de facto potentioris. Undἡ divisio Regnorum, quae est potissima divisio rerum frustratur plurimit; ac nextinguibilibus probabilitatibus bella sempi terna sunt, & licet aliquando interrumpantur,
Iumpentur tamen nunquam ,capiet verh potetior
Haec quidem plus minias ita facta sunt omni tempore, & potentia valuit magis, quam ratio. At in praesentia non quid sat, vel factum si jure, vel injuria disserimus, sed quid jure, & juxta rationem ipsam seri possit, ae debeat, examinamus. Dicimus porth, ex usu probabilium contradicto xiorum sequi, ea omnia jure, ae juxta rectam rationem fieri posse, quae memoravimus: quia sciliiscet utrobique est probabiliter. justitia quae tanti sit, atque I ipsa re ipsi justitia. Rursus sequeretur ex Heracliti placito in aliis quoque virtutibns utrumque contradictorium esse secundum ipsas virtutes. Atque in probabilibus ex usu probabilium idem sequitur. Hi ne
cum sit de ratione virtutis, recta ratio, utrumque contradictorium esset juxta rectam rationem e ergo & veritas quae quippe sola est tectitudo rationis, nec ratio falsa recte habet, & iure salso opinantes aesrotantibus conseri Philos eo I. Met. Deinde in humana consuetudine haberet abunde Heraclitus, unde omnibus placere posset, &mulli. Omnibus quidem,quia cuilibet de quacum- de re contendentium consentire, & annuere pon et & simul parti contrariae, & tibi hoc, & adversario contrarium dicere, quia veritas esset omnium. Undh eodem jure nulli, si rem omnes be-nh perpenderent placiturus esset; quia veritas eoiadem modo nullius esset: omnes proindἡ ille condemnaret M pro te simul & contra te : tecum una & eum adversario tuo esset. Ex quo, quae omnium rerum confuso sequeretur, si Heraclitum imitari aut,omnes aut multi vellent tmoPono ergo, idem in probabilibus sequi videri. si in contradictoriis utrumlibet opinati, &eensere liberum est ;aut si hoc liberii non est, posisumus ramen ex aliena opinione probabili vivere, eam per reflexas pro regula assumendo. Opinio mea pro te ereditore est, pro te laesis, pro te principe impetito ab alio,pro te subdito, pro te Ecclesiastico,&c. Tecum ergo vivere mihi licet ex mea opinione, tibi per omnia consentire , atque placere. Mox vero eodem modo ex aliena Opinione probabili agere possum cum luci adversario, atq; in insinuatis his rebus,& aliis illi consentire, jus dare, atque placere. Unum Romae, contradictorium docere, vel loqui Parisis: aliud Venetiis, contrarium Viennae, ut ex re mea erit. Ex
quo demum non tam impossibile sit quam prae se fert Evangelium servire duobus Dominis, & cum Dei seritis uno modo, contrario cum mundi sectatoribus sentire , loqui, & agere. si tamen res.ciatur totum, & non quid tibi, sed quid etiam magis declaratum est. Oeeurrebant alia; sed ista nunc videntur sumeere de collatione cum Heraclito, & ut quisque bene eonsideret; an hoc medium adinventum inter verum, & falsum, se ilicet probabiliter verum smul, & salsum, quod ut ti-que contradictorio convenit, . re christiana sit satiusque si s rmiter ex Evangelio aliam vitae nostrae regulam accipere de es, est; π non non. s. III.
contios cistis cam Prothagora o Democrito. HAud sane existimandum est, hos priscos
Philosophos saluos extitisse, & u lith in hareopinionum deliramenta incidisse. Homines erant.& homines sumus; ingenio valebant; tamen a parentibus rationibus, quas expedire nescierunt, coacti sum delirare. Prothagoras itaque verum in rebus ipsis non esse sed id verum elle, quod unicuique videretur; Democritus autem cautius vel verum in rebus ipss non esse, vel a nobis saltem inveniri non posse, arbitrati sunt. Fundamenta fuerunt hausia maxime ex sentabilibus. Aiebant ergo, de eisdem sensbilibus inveniri opiniones contrarias. Primo quia quibus. dam gustantibus videtur dulce, quod aliis amarum; de insipidum uni quod alteri jucundum t ex quo in proverbio et , re gustibus non esse disputandum; quia scilicet non magis est verum, unum, quam contrarium: alioqui tecta toret dic putatio, & falsum dicens convinci posset. Secundo quia multa animalia contrarid judiacant de sensbilibus, & quod est sapidum bovi est intolerabile homini: & idem est de utili. Tertibvia idem etiam homo diverss temporibus dive se, de contrarie judicat de sensibilibus tam quoad gustum, quam quoad alia. Nec assignari posse videtur certa & firma ratio, quare ex his opinionibus una magis, quam alia debeat dici veta. Ergo oportet, quod aequaliter sint verae, & salsae, &quod verum sit respectivum,& relativum; & uni hoe si verum, & contrarium alteri; & ego vere dico, cibum istunt esse dulcem, quia dulcis mihi
est; & tu vere dicis, elle amarum, quia amarus tibi est. Haec paene, ad litteram ex D. Thoma. Removebant autem quandam solutionem obiau iam, nee ultro, sed fructum inde collectuti,ad ista digredimur. Dici itaque poterat, verum non ex
huius, vel illius gustu, aut judicio, sed ex plerorumque judicio censendum esse. Aiebant contra
hoc, verum non plina irate avi paucita e sed arido
Mνer & quandoque, ut subdit S. Thomas, quod est pluribus, seu plerisque, opinabile, non est verum. Secus esse videtur de sanitate, &aegritudine: de sapientia, & stultitia; quia lixe diserte videntur ex paucitate, vel multitudine, quare si ut ibi dicitur, omnes, vel plerique essent,quales modo sunt stulit, hi reputarentur sapiente , & stulti pauci reliqui, quos sorth etiam ligarent. Haec de his satis, & nunc conferamus. Profectio via opinionis probabilium contradictorio- aduersario tuo dicere possim, bene perpendas, non rum ex similibus prorsus cause nata videtur; dubium quin disciplimius etiam sim. Sequelae quia scilicet diverse & contrariet opiniones deli veritatem eonfirmat praxis illa, quam superius no, & malo, sicut ibi de sensibilibus: quin ejusdὰ memoravimus, proponendi in universe re mora- diverss temporibus diuersae sunt opiniones. Neeti quaestiones, an hoc, aut illud sit peecatum i & ad paucitatem, vel pluralitatem est recursus; tum respondendi, V. non es, Iuri, O non licet, ut supra quia sepe salsum est, quod pluribus videtur ut di cium
80쪽
est; tum quia requentissime plurium eontra plures sunt contrariae opiniones , & communes contra eommunes. Nec est appellatio ad sa nos, vel prudentes. Quia omnes aequaliter sani esse uidentur, vel prulentes. Hine conclusa fuit veritatis re ipsa ipsus inve hiendae difficultas ingens, vel moralis impostibinas. Hi ne inductum medium inter verum,& falia iam &utrique contradictorio eommune,non utique medium,quod re ipsa utrimque verum ipsum
in ; sit tamen verum ipsum probabiliter, quod quoad mores hominum tanti sit, atque verum ipsum Hinc si quis verum distinguere velit, & aliud dicere pure speculativum , ac parvi momenti;& aliud practicu iri, quod maxime nostra inter sit, haud sane facile male dicti convincetur. Speculativum itaque dicat illud, quod Aristoteles e plicuit per consermitatem ad res ipsas,quas enunciamus practieum illud, per quod vitam no-sram, moresque instituere oportet. Illud sane quid nostra intersit, si ex illo vivendum non est ' Itaque quod probabiliter verum Aristotelice dicitur, si
tanti valet ad mores nostros, cur non verum pra
Oice, seu verum practicum appelletur φ cum ut si pta est habitum, in morum doctrina hoc si maximum , hoe finis, hoc serὰ totum, recte regulare, & dirigere vitam nostram. Hoc posito verum practicum erit in utraque parre contradictionis. Quaestio erit, an hoc verum
sit simpliciter tale' ae proinde liceat sine ulla di
uinctione loqui eum Herae lito contra Aristote- . lem,& s tibi hoc honum videtur, & mihi malum, verum utrumque dicere pleno ore φ Cogitaveram de enodanda ista qiuvitione tar quaestionem illam si btilissimam, quam Augustinus movit ιδν. eie mendacio eq. . suo plane dignam ingenio: huic quippe operi stibtilia aliqua immiscere, quae . rrae ipsa veritate coluntur, in finem ipsum operis
non parum coferre arbitratus sum. Sed tamen quia
Augustini quaestio, illiusque solutio subtilis aveocst, quae plurimos praetereat, omissa tandem est, maxime vero quia paucos eam curam tangere
video distinguendi sinpliciter talia, & asserti nes simpliciter a non talibus , nec in eam se legem induci volunt negandi, vel coneudendi
simpliciter , sed semper )istinguunt, & semel distincta subdistinguunt, & sie sue fine distinguunt, & hoc est magnum ingenium. Sume lateam & nobis semel saltem in distinctione silere,& dicere, in omni contradictione alteram partem esse veram, alteram falsam speculative r at practice esse utramque veram ex opinione de probal hilibus eontradictoriis: ac rursus in dractrina motum id primum, id maximum esse, quod ad coni siderationem practicam pertinet: scut 3c doctiam ipsa practica est.' Hactentis resti ut es, & sollim in probabilibus
comparavimus opinionem de proba hili contradictorio. Nunc addo, absolute prorsus, ac in omnibus ad ita videri, vel non videri tam ex integro revorari vitam, moresque hominum, quarn Ρ1 thagora ad verbum admisso revocari potuissent. i. Per nostram namque existimationem,& ita videri definiunt morum omnem malitiam, &honestatem , quin res ipsas ita, vel ita se habere quidquam intersit. Si tu hic, & nune bonum existimas malum, nee
acta aliud advenis, si illud. ii vites male agis,
& hoe quidem omnes dixerunt; sn vero vἱtes,
male agere in eo non potes: quod non omnes traiadiderunt, sed contrarium si contra tibi malum videtur bonum, illud mumdo recte, honesteque agis. In indisserentibus similiter regula unica, ac momentum omne existimatio, vel non existima tio nostra esse dieitur, si indigetentia bona , ve mala esse tibi actu existiment . Neque hoe restringunt ad existimationem probabilem di sed
quacumque existimatione etiam erronea. etiam
haeretica,etiam paganica, malum bonum exiisti mando recte agis, si juxta agis: quin tanquam ita- dubitatum supponunt, sectas esse non pota, de quibus nos copiose par. 2. disseremus. Vides ergo, omisso saltem eo, quod in moralῆ scientia vix consderationis est, ac prorsus praetersnem ejus,quod scilicet nihilad morum malitiam, rectitudinemve refert,de reliquo adita videri, vetanon videri, quomodocumque res in se habet ant, tam ex toto revoeatam esse moralem scientiam, atque ab ipso Prothagora revocari potuisset. Licet autem ad verum ipsum quaeres dum obligent, aerath in omissione; eulpam saltem gravem agnos cunt in vita communi hominum, & vivendo, ut vivitur : nescio, an etiam venialem in vita ordinaria 'Jam vero alio suo plaeito ad utrum qua contradictorium verum dicendum cogi vide*tur: de quo sit alia qua lito.
oram opinio dicens nos agere, consulereque posse contra propriam Urnionem vel contradictonamen cer, vel Aniam non habeat 'DE hae materia, & quomodo contra propriam opinionem de peccato nec agere, nee consulere licear, late agendum est lib. 3. ubi etia ira de ejus sensu iterum dicetur. Nune solum hoe quaero , an sententia illa id concedens cogatur eo: ntradi et Iria veri sicare, siti minus nee sensum,irec intellectum habeat pS,s is quaesisse, G res P sca Lupropontiis. Ponamus casum in specie , & sit in ea quaestione, an liceat commutare ossicium prci ossicio,& quodlibet pro quolibet, v. g. cissicium Resuria rectionis pro seriali ' Ponamus vero casuin in homine recte intelligente, in Petro bono Theologo, qui post rem undique, satis discussam opina
tus demum est , non licere eam commutationem ossiciorum,&sie illius opinio estistaenili elatio,Mutiret e m χω1.1re feriare o dieiis pro ol eis μυῖννε ctianis. supponimuς utique enunciaticinam illam non
scientificam esse, sed opinativam quae proinde secuin asserat suam sormidinem. luam in appendico explicamus. At simul suppone id iam cst,eam nihil ominus e uinciationem esse,& a tertionem;quippe ut jam in Ethicis nox commonuit Aristoteles, opinio non inqui titio, ed enunciatio jam est 1 alioqui nulla est et contradictio inter opinantes, quia nulla ne ue an irmatio. neque n gatio; & praetermittere nas curas postemus tenendo opiniones esse solum apprehensiones, in quibus non si nee verum,nec salsimSupponendum itaque est citra omnem tergiversationem , Opinionem illa in Petri Theologi,esic proprie enunciationem quan iam negativam, qua negat, lictae eam ossiciorum