Ioannis Casae Latina monimenta. Quorum partim versibus, partim soluta oratione scripta sunt

111쪽

tingende praeter quam iis, qui initio in ciuitatem conuenerunt, quique germani Veneti tamquam ab origines sunt, potestatem p r terea sacerent nemini in is squando deliberata re, bene de re publica meritis, cius urbis inquilinis, alijsue quibusdam, id ius nominatim ad hodiernum diem concessum est . Ex eo igitur priscorum genere ciuium Aloisius Contarenus suis, cum prudens patersa milias locuplex, tum praestans senator nobilis ataque is Polyxenar Mali petriam in matrimonio habuit,

seminam primariam; ea, cum aliquot iam peperisset pueros, neque ii diutius Viverent, ad amicas aequalesque di citur rursum pregnans retulisse; a quibus, ut sint plerς-que mulieres religiose , admonita esse dicitur; uti qui natus cstet puer, ei nomen imponeretur unum ex iis nominibus, quibus vocati j reges sunt, qui ad Christum Deum nostrum paruulum ac lactantem venerunt fore enim ut

vitalis est et Cum salua igitur paucis post diebus peperisset puerum nominari G ASPAREM iussit, qui primus eius familia hoc nomine appellatus est. Is ubi adoleuit

magna in eo ingeni indoles erat, magna ad litterarum studia propensio: itaque facile Aloisius pater, consilium, quod de puero ceperat, mutauit mercaturis enim illum faciendis, reique augende, quippe cui multa atque ampla multis in locis res rationesque cum multis essent contradi, filium scilicet natu maximum Venetij destinauetiit est enim sere in liberis ciuitatibus, mercaturis rem qu rere, nCbilitati quoque non modo non turpe, sed, si bono modo fiat, etiam honestum. Verum ubi pueri ingenium naturamque, maius quiddam spectare atque polliceri intellectum est, consilium illud de mercatura sun litus pater abiecit; neque ulla in re filii voluntati ac studio desuit Is, ubi quod satis esset operae Antonio Iustiniano, Laurentioque Bragad cno Veneti j visus estucdisse: nam ij publice ciuitate constituti erant, qui iuuentutem in dialecticis, atque in philosophia erudirent Patauium or sectus, Pelio Pompondii Mantuano in agno

112쪽

nobilique philosopho, in distis linam sese tradidit. Frat

in adolestente naturae vis peracris illa quidem, ut mihi videbatur, peracuta, sed tamen nestio quomodo magni

tudines firmitate potius pretestans quod maxime

rem continet, ad sapientia studia accommodatum tamquam philosephum inerat ingenium : memoria omnino valebat plurimum: huc accedebat animi ac victus uitaeque totius constantia quedam, ut, quam semel instituisset rationem, de ea non defatigatione, non pigritia, non Voluptate depeller crur. Opmio est in omni vitare venerea illum omnino usum esse numquam, defixa mens scilicet in eo studio, cui se ab ineunte etate dediderat eoque capta atque alta, nihil praeterea concupierat itaque celeriter aflecutus est, Vt aequalium magister, grandiorum natu magistrorumque tamquam qualis &compar haberetur. certum temporis spatium, horarum sane haud amplius trium, meditationi ii bliothecae attributum,&tamquam sepositum habuisse dicitur, cui tempori nec

umquam quicquam detraheret nec sere adderet; qui reliquus erat dies in congressionibus amicorum, collocutionibusque consumebatur cede litteras scilicet erant , ut in suo studio, ne cum Vacare quidem videretur, cestarct Idque ipsum, nihil agens , ageret tamen Vrgeretque propositum, tamen animum a contentionibus relaxaret. Illud etiam narrari nobis ab eo ipso meminimus, cum diceret numquam se in omni adolescentia commisiste, ut

mane aliquid postridie aggredeletur distere, qui prius ea quae pridie percepisset, diligentissime reminiscendo

recordatus siet vitandam enim a torum consuetudi-ncm aiebat, qui crudi sese tamen ingurgitant, quoque magis cibo replentur, oneranturque, minus virium, minus valetudinis habent in eo igitur cursu, cum sedulitate magis quam contentione aut labore admirabiles progressus cssceret atque eos, qui in eodem curriculo erant,longo interuallo antecederet, mortem Aloisus pater obij t. Duo de viginti ille annos natus erat eo tempo

113쪽

CARDINALI CbNT RE N p. Ire. liberorum autem magnum sine numerum Ilios scptem, quattuor filias, pi terearia agna cum multis contracta implicitaque negotia Aloisius reliquerat. Atque Odiosum omnino negotium est homini in cogitationis ac doctrin studiis occupato , familiaris re procuratio ut minus mihi mirum videri seleat, Democritum, nobilem quondam philosophum, ut ea cura, eoque impediment liberaretur omnes sortunas suas, sicuti litteris proditum est, ab ecisse. Verumtamen quamquam inuitus ac grens discedebat a litteris, tamen Patauio prosectus est: atque eandem illam animi moderationem aequabilitatemque adhibens, fratribus partim in Apuliam, partim in Alexandriam ibi enim magnas cietates Aloisius pater habuerat Histributis, partim Venetijs relictis,

bene domi constitutis rebus Patauium reuersus est studiumque haudquaquam longo interuallo a se intermis sum, cupide renouauit in ea urbe doctissimorum hominum plena, ac liberalibus artibus assilienti, aliquot annos commoratus est cum in principibus iam philosophis numeraretur, atque eius nomen plurimum in dies increbresceret. Atque hoc loco postulari exigi que a nobis arbitrati sumus, ut, qui eius progrelluc quale tam quam iter ad percipiendas fuerit disciplinas, demonstraremus. A primis igitur dialectice elementis prosectus sic omnem philo phiam perlustrauit, ut illius singulas tamquam oras non Vileret modo atque inspiceret, quod plerique facimus, sed in unaquaque etiarn illius quali regione commoraretur habita et itaque illud a siccutuue est, nihil in ea tarte, ita copio id magna atque Varia, tam esset magnum atque arduum, aut tam minutum at que paruum, quod eius aut diligentiam lateret, aut sugeret intelligentiam nihil autem tam abstrusum aut reconditum, quin promptum illi expositumque, quamuis subito, esset atque extempore. Eius nos rei permagnum quondam specimen cepimus nam cum Florentio sorte essemus, qua ille Roma prosectus, iter in Germaniam habe

114쪽

Cis CV sc , quor tri natura admirabili O ix uisita doctrina tuli nudium ard cns in utroque ac peracre igebat, flagrans i ue singularis in utroque in iustria; sed alterius breu tempus' doctrinae

que abcs edit idcclanan f percos di ad Conta renum sane Venti tabant, a quin i 'siquo que non sic e isco mus hoc allii mare postum , cum Omnis inter eo sermo esset de physicis, nullius rei mentionem esse filiam a summis illis viris, ingenio praestantibus, animo vacuo, Oti,abundantibus, studio incensis, tempore paratis, abibliotheca litteris recentibus, quin cam Contarentis, memoria tela cret, inici ligentia comprehensam haberct, ct oratione talacile explicaret, quam quq sacillima sunt. Pi stabat id non tam credo memori qua tamen valebat, ut antea dictum cst natura enim quoque plurimum ille excellenti suit quam ipse via ac ratione percepta, doctrina sic enim cum ipsum dicere solitum eis accepimus: Non modo cci tam artium multa una inter sequandamnaturalem esse dispositionem, ut aliam alia suo 'usq; loco deinceps tamquam subsequatur,4 cum priora posterior quasi coagmentetur sed unius quoque eiusdemque cuiusuis scientie si quis ordinem tamquam seriem conturbauerit atque,c ciderit, ad exitum perueniri non posse m agnoque in errore Versatos superioris aetatis homines aicb. t sic, qui multa propci ny mnsilirenti aut ullam artcm,distere se possedissipatam arbitrarentur, aut mutilam atquc hiantem Pamphrtatis nim inici scis Sisque

disciplinis progi cili pervcniri quie ad scaentiam non magis posse, quam interruptis te pontibus confici. Vnum au in omnin sibi comitem monitorem ad Aristotelis iter, multis sepe obstructum difficultatibus Γhomam

115쪽

Aquinatem asciuerat , hominem non contentionis, sed veritatis amantern qui subtilitatem habeat , nec ultra, quam par est, progrediatur acumine,atque idem articulatim parti teq; ac distribute doceata, doctus etiam Graecis Latinis'; litteris erat Poeta Homerum,Virgilium, Lucretium, Horatium lectitauerat atq; didicerat. Itaq; cum non artis factitandae, sed eruditionis liberalisque doctrine si uende causa, philosophiae se dedidi flet, omnes tamen artifices, magistrosque omne' non scientia modo, sed fama quoque& celebritate facile superabat. Erat hominis vita atque victus non tam excultus atque expolitus, quam cum grauitate quadam simplex ac lenis placa tusque oratio inculta illa quidem atq; in ornata, sed hoc ipso, quod omni careret suco elegans ac cum auctoritate. nulla mollities, nullae, ne in adolescentia quidem animi aut corporis delicis sermo nulla assentatione suffusius, nulla animus malevolentia in fustatus. Et cum festiuitas laposque haud magnopere adesset, aberat etiam rusticitas atque tristitia. Quin etiam hoc ab eo dici memini deuorare se se certorum homin una qui in aliqua vi te parte

claudicarent incommoda aut etiam vitia solere, simulac

de bonis quibus illi excellet ent , aliquid degustasset Accum Galeatius Pori montius, qui nunc Sucilar cpiscopus est, vir cum omnibus honestis artibus perpolitus tum praecipue castus atque integer tum religione ac pietate in primis incensus in notandis autem reprehcndendisque amicorum viiij sinus omnium maxime acer ac liber, castigator nonnumquam etiam subamarior, atquc is a Contareno in fratra locum dili cbatur. Cum ille igitur nobis audientibus nequires sati mirari uicerct, illum, qui omnium esset mundissimus ac sanissimus, cum

hominibus quibus da, quos ipse appellabat, id quod no

bis minime neceste est, qui turpitudine aliqua, tamquam morbo, adfecti atque inquinati haberentur, tam saepe cos idtiri. Quae ille cum sane commotus ac stomachans illa ceret. Quid nos, inquit Contarenus, numquam ne ab -

116쪽

snthio aut scamoneae radice curari nos patimur Quidni inquit ille. Ergo, inquit Contarenus, earum potionum CX Orbemus sapore taeterrimos, ut suco epoto, illi-US iuvemur vi salutam horum vitia, si qua sunt, non deuorabimus, jam i amaritiem perseremus atq; XSOr-bcbsmus, ut illorum tamquam escamur artute, atque

alamur bonis quid autem ipsis nobis set, si amandum statuerimus, nisi qui per se citus absolutusque uerit, esse neminensit laudaresci, quod in quoque probaret si benter aiebat, quod reprehenderct, vituperare non se necesse habere. Hanc animi quitatem, hanc tam praeclaram maximarum artium doctrinam, alia longe js maiora bona ct orabant. Summa integritas, summa innocentia pietas, non haec ques acie, motu amictu commendatur, quam in multis cernimus, simulata, specie, atque oratione hominum opinionem captans, sed blida, nuda, sinceraque, in mente atque in animo inerat quibus ille rebus instructus, cum magnum eius esset nomen, magnaque non solum laus, sed etiam admirati, aliquanto citius, quam constituerat, Patauio decessit. Nam cum omnis prope dixerim terrarum Orbis eo tempore contra Vene- tos conspirasset, taeterrimumque ei ciuitati bellum intulist afflictis Venetoruopibuli Patauio ipso obsesso, nec multo post amisis, maturius omnino, quam in animo habebat, inuitus, non dum discendi sti scilicet expleta, domum sese recipere coactus csti Erat eius artas non dum firmata, ut reipublice Operam nauare posset. itaque in js sese studiis aliquot annos continuit,cuna eius domus tamquam bonarum artium gymnasium quoddam ab iis, qui docti iriae dc si demo tenebantur, si equentaretur. Crumtamen ad empublicam ubi primum accessit, eius ingenium quod e Hortensio est memoria proditum , tamquam Phidiae signiani simul aspectum ac probatum es f. itaque cum tres dicit ignata tum haberct annos, a ciuiIate ad Cesarcia claro liua litanc V. in Germaniarn Orator sic enim Veneti appcllant illini sius Legationis mu- nu

117쪽

uus magnam apud Venetos habet dignitatem, magnam d summos honores magistratusque adipiscendos commendation em sepe queam ultis una petitur, incomitio sui ragiis oratores magna ambitione creantur. Gerebat illis temporibus in Italia bellunt Caesia cum rege Gallia cum quo illi antea quoq; continentia bella intercesserant atque cum eo Pont. Max Leo X sese coniunxerat: cum rege Veneti conspirauerant, atque omnis impetus belli ad Mediolanum consederat, nam eamvrbem Gallis Venetisque defendentibus, Caesim fac Leonis copiae oppugnabant. Ad eum, qui cum bellum suae e- . at ciuitati, planeq; ad hostem ire se Cotarenus intelligebat, apud quem exploratoris, non legati locum obtinere eum ne ceste esset, atq; ipsi res cogeret. Accedebat etiam quod Caesi rem quibustum inimicitias exerceret, ij solere esse amariorem audierat . illisque maxime, qui Gallor u fauerent rebus. Itaq; animo sane comoto ad C sarem

ad ij si dicitur; nam 4 ponte ipse sua verecundus, ingenuo quodam, quod tamen sine segnitia esset, pudore suit Vcru eadem illa doctrina castitatis, genuitatis, innocentie opinio, multo ante eius aduentum ad exteras quoque nationes perlata Caesaris illi animum volunta- Iemque conciliauerat; nam amare ille plurimum ingenuos apci Osq; hominum animos dicitur. Itaq; ut semel

in primo illo, qui ei cum Caesare suit, congressu, hilari vultu acceptus comiter appellatus est, faciles ad cudeinde semper aditus habuit: illo, quamquam ciuitati .erat iratu S, non modo pacato ed etiam propicio usus est. Ac paulatina, cum eam, quae antea de se suci at, opinionem magis ac magis in dies confirmaret atque augeret, iam r-psi Caesari non modo gratus, sed etiam familiaris erat. Itaque cum ccrtior factus es t Gallorum V cnerorumque copias in Insubribus usas superatasque Gallos ex oppido es c expulsos caedes fuga suorum, qui eam, cinnuntiarent Contareno misis dicitur, atque si praecepisse vide incommodo, quod zneri accepis ent, reli e

118쪽

rent, neque illorum copias in eo proelio dicerent in te suisse eam in illo sese corporis imbecillitatem aspicere, ut excruciari eum illam noctem suae tanta illa patriae clade nuntiata nolit. In Hispaniam Cesar constituerat reuerti neque per Gallorum fines, qua proximum erat iter, quod exercitum non habebat, ire poterat itaq; per Belgas proscctus ad Oceanum perrexit, atq; ibi nauibus conscens in Britanniam appulit, paucisque intermissis diebus rursum naues soluit, atqtie in Hispaniam contendit. toto hoc itinere eum Contarenus prosequutus est;cumque in Hispaniam peruenissent, biennium apud eum est commoratus, atque in ea legatione Omnino quinquennio consumpto Venetias redij t. ' Cum illud re confirmasset, quod a Grae cis quibusdam poetis mandatum vers bus video Magnam gratios nunti esse utilitatem Nam cum omne id temporis spatium inimico ter se animo ars ir&Veneti essent, ac sere continenter bello inter se contenderent multa ille tamen ob eam, qua suo nomine erat apud Carsarem , gratiam , obtinuit multa siuae ciuitatis mandata consecit magno quoque usui rei publicae sui t simulque illud est assequutus, ut multarum magnatumque rerum diuturna tractatione ac consuetudine, tot nationum naturas, moribus, institutis cognitis atque perceptis, magnum rerum agendarum sum , magnamque haberct prudentiam . Itaq; cum diligentiam, opera i curam , prudentiamque suam ciuitati mirifice probatici absci s&in sic natum lcctus cst qui honos Venetorum legibus non stre diuturnior anno mensibus quatuor est: quod olim , exiguis etiam tunc ciuitatis rebus, recibus rogandi erant, qui domesticis suis relictis negotijs, ad consilium de publicis apicndum conueni-rcnt, Rogalorum concillum appellatur eiusque permagna&potestas st&dignitas , quippe cui omnis i cspublica pei missast, vicissimque in hac ciuitatis amplitudine ac dignitate a clarissimis quibusque ciuibus summis pibus unam coniciaticia cx pctitur. Magi M p terra

119쪽

auctoritatis est in ca ciuitate magistratus cui ab eo noen inditum est, quod pra: capua, magna ' ampla procuratio demandata illi st,eraritae vectigalium quae in

continenti, Veneti magna atq; ampla habent, nam eum magistratum si apsentes terra firma appellant hanc

quoque potestate in Orata renus stati in renunxiata kSa-ione, maxima totius ciuitatis voluntate, omnibus suffragiis adeptus est. Habuit de ea i s legatione, more maiorum , Orationem in senatu berem ac plenam, cum dec e ris ingenio, Vol tintate, instittitis, opibus, copiisq; disserere, earumque nationum, ad quas ad ij siet, mores, leges, facultates, consilia exponeret quaecum ab eo distinetius scilicet atque eruditius dicerentur, quam Venetorum hominum aures audire ad cam diem consuefient; anta diligentia, tantoque silentio atque attentione au-iebatur, ut vocis bonitas, qua ille sane exili suit, non magnopere desideraretur. Non sum vulgi opinionis, iudiciique nestius arbitrantur enim philosophiam , hominum, Vitaeque huius communis quasi corruptelam s. quandam Latq; eos, qui in ludijs cogitationis ac doctrinae, paulo herius progrediente aetate versati sint, homines in blitudine atque in angulis educatos, curia lucem aspicere , aut in huius ciuilis turbae, ac soci strepitu

concursatione,&in rerum agendarum tumultu, tamquam acie, sine magna ammi titubatione negant ausuros esse consistere, hominum consuetudinis imperitos cie gum, morum, sermonum, Voluntatumque ignaros, atque a communi, ita in Ominum sensibus, victuque longe multumque abhorrentes si buulgo existimant. Sed falluntur sane, multoque id aliter euenit. Nam qui, tamquam inermes, ad pi Celsum jugnam; si nullis aut leuibus doctrine praeceptis, quasi armis, instita dii ad rem publicam accedunt, i artem, quam ficere intendunt, nam quidem omnium maximam ac difficillimam reipublic patriaeque periculo discere coguntur, atque, Ut invetere Grmorum prouerbio est, dolio faciendo figlinam

aggrediuntur

120쪽

aggrediuntur perciperes idque ipsum de malis auctoribus, magistrisque sane instiis atque im probis, vulgo sero. Quamquam nobilitari homines ijdem reci in soro

iunt: qui si hoc sentiunt, virtutem, ut maiore in luce posta locataque sit, ita magis magisque pledescere atq; illustrari , ipsi sane videant, ubi nam eam potissimum in bono lumine collocent sin illud p aecipiunt, a populo, bene vivendi rationem tuendarumque ciuitatum disciplinam peti oportere, aut in foro cum reliquis mercibus expositam virtutem venire, ne ego, mihi locum modo demonstrari, magno emere possum. Sed non est ita. Nam sponte quidem sua, aut prudentiam hominum animus atque ingenia non magnopere gignunt; aut huius nobis aetatis, tamquam sterilitas quaedam vehementer lamentanda est quibus autem opinionibus imbutu eorum mentes, tamquam consitae , ad rem p. e populi disciplina, quasi cultura prodire soleat opere pretium est attendere. Nam ij, qui animum philosephiae praeceptis excoluerunt, regendarumque ciuitatum artem edidicerunt; neq; timidi sunt, quod scientia earum rerum quas quisque tractet, animum addere, non adimere solet neque audaces ac temerari, quod stultitia ac temeri tas plurimum ab arte ac sapientia dissident. Reipublicae vero gubernator ille depopulo, nec ignauiam a verecundia segregare, neque praecipitem aut pertinacem ciuem seiungere a sorti atque constanti magnopere nouit, nisi usu demum atque experientia doctus, cum saepe lapsus, saepe deceptus multa in re p. Ostenderit,&ciuitatis periculo ac detrimento ut antea a me dictum est prudentiam didicerit Philosbphia aulcm qu vel maxime in effingendis, atque ad virtutem conformandis hominum sensibus atque motibus occupata sit,&, ut ut illi morati tandem sint, quemadmodum cum ijs considiari non incommode queamus, Via rationesque tradat, neque ab hominu in abhorret inoribus,& qui sit optimus rei publice status, intelligit,&quibus artibus, inclinate ruentes qua ciuitates