De vita excellentium imperatorum

111쪽

ΗANNIBAL IOIberio Longo apud Trebiam adversus eum venit Cum

his manum conseruit utrosque profligavit. Inde per Ligures Apenninum transit, petens Etruriam. itinere adeo gravi morbo assicitur oculorum, ut postea nunquam dextero aeque bene usus sit. Qua valetudine quum etiamnunc premeretur, lecticaque ferretur C. Flaminium Consulem apud Trasimenum cum exercitu insidiis circumventum occidit; neque multo post C. Centenium Praetorem, cum delect manu saltus ore

pantem. in in Apuliam pervenit. Ibi obviis ei Iovenerunt duo Consules, C. Terentius et L. Paulus Amilius. Utriusque exercitus uno proelio fugavit; Paulum Consulem occidit, et aliquot praeterea Cons lares, in his Cn. Servilium Geminum, qui superiore anno fuerat Consul. 5V. II, pugna pugnata Romam profectus est, nullo resistente. In propinquis urbis montibus moratus est. Quum aliquot ibi dies castra habuisset, et reverteretur Capuam Q. Fabius Maximus, dictator Romanus, in agro Falerno se ei objecit in clausus locorum an stogustiis, noctu sine ullo detrimento exercitus se expiabuit Fabio, callidissimo imperatori, verba dedit. Namque obducta nocte sarmenta in cornibus juvencorum deligata incendit, ejusque generis multitudinem magnam dispalatam immisit. Quo repentino objectu viso tantum 25

terrorem injecit exercitui Romanorum, ut egredi extra vallum nemo sit ausus. an post rem gestam non ita

multis diebus, M. Minucium Rufum, magistrum equutum, pari ac dictatorem imperio, dolo productum in proelium, fugavit. i. Sempronium Gracchum, iterum MConsulem, in Lucanis absens, in insidias inductum sustulit M. Claudium Marcellum, quinquies Consulem, apud Venusiam pari modo interfecit. Longum ests

112쪽

enumerare proelia. Quare hoc unum satis erit dictum, ex quo intelligi possit, quantus ille fuerit. Quamdiu in Italia fuit, nemo ei in acie restitit, nemo adversus eum p Cannensem pugnam in campo castra posuit. VI. ic invictus patriam defensum revocatus bellum gessit adversus P. Sopionem, filium ejus, quem ipse primum apud Rhodanum, iterum apud Padum, tertio apud Trebiam fugaverat. Cum hoc exhaustis jam patriae Iacultatibus, cupiuic impraesentiarum bollum

1 componere, quo valentior postea congrederetur. In colloquium convenit, conditiones non convenerunt.

Post id factum paucis diobus apud Zamam cum eodem conflixit. Pulsus, incredibile dictu, biduo et duabus noctibus ruadrumetum pervenit, quod abest a Zamat circiter millia passuum trecenta. In lix fuga Numidae, qui simul cum eo ex acie excesserant, insidiati sunt ei; quos non solum effugit, sed etiam ipsos oppressit. drumeti reliquos ex fuga collegit. Novis delectibus

paucis diebus mulios contraxit. 2o II Quum in apsarando acerrime SSot occupatuS, Carthaginienses bellum cum Romanis com Suerunt.

Ille nihilo secius exercitui postea praefuit, resque in Ahica gessit, itemque Mago frater ejus, usque ad Purulium Sulpicium et Caium Aurelium Consules iis 26 enim magistratibus legati Carthaginienses Romam venerunt, qui senatui populoque Romano gratias agerent, quod cum his pacem fecissent, ob eamque rem corona aurea eos donarent, simulque peterent, ut obsides eorum Fregellis essent, captivique redderentur Mis ex Sensem tus consulto responsum est unus eorum gratum acceptumque esses obsides, quo loco rogarent, futuros captivos non remissuros, quod IIannibalem, cujus perre susceptum bellum laret, inimicissimum nomini Romano,

113쪽

ΗANNIBAL IMetiamnunc cum imperio apud exercitum habuent, item, que fiatrem ejus Magonem. responso Carthaginienses cognitoruannibalem domum Magonemque revocarunt. IIuc ut rediit, praetor factus est, postquam rex fuerat anno secundo et vicesimo et Ut enim Romae Consules, sic Carthagine quotannis annui bini regesia Creabantur. In eo magistratu pari diligentia seruannuba praebuit, ac fuerat in bello. Namque effecit, ex novis vectigalibus non solum ut esset pecunia, quae Romanis ex foedere penderetur, sed etiam superesset, Ioque in aerario reponeretur. Deinde, anno post praeturam, Marco Claudio, hucio Furio Consulibus, Romani legati Carthaginem venerunt. Osruannibal sui evo cendi gratia missos ratus, priusquam his senatu daretur, navem conscendit clam, atque in Syriam ad Antio Ischum profugit. ac re palam facta , Poeni naves duas, quae eum comprehenderent si possent consequi, miserunt bona ejus publicarunt domum a fundamentis

disjecerunt; ipsum exulem judicarunt. VIII. Atiannibal anno tertio, postquam domo pro refugerat, Lucio Cornelio Quinto Minucio Consulibus,

cum quinum navibus Ahicam accessit in finibus Cyrenaeorum, si forte Carthaginienses ad bellum, Antiochi spe fiduciaque inducere posset cui jam persuaserat, ut cum exercitibus in Italiam proficisceretur Muc Mago mnem fratrem excivit. Id ubi Poeni resciverunt, Mag

nem fidem, qua fratrem, absentem poena affecerunt. Illi desperatis rebus quum solvissent naves, ac vela ventis dedissent, annibal ad Antiochum pervenit. me Magonis interitu duplex memoria prodita est Namque multi naufragio, alii a servis ipsius interfectum reum, scriptum reliquerunt Antiochus autem si tales in agendo bello parere voluisset consiliis ejus, quam in

114쪽

iod HANNIBAL.suscipiendo instituerat, propius Tiberi, quum Therm pylis, de summa imperii dimicasset. Quem etsi multae

stulte conari videbat, tamen nulla deseruit in re. Pre fuit paucis navibus, quas ex Syri jussus erat in Asiam ducere, hisque adversus Rhodiorum classem in Pamphylio mari conflixit. Quo quum multitudine advers riorum sui superarentur, ipse, quo cornu rem gessit, fuit

superior.

IX Antiocho fugato, verens ne dederetur, quod Io sine dubio accidisset, si sui secisset potestatem, Cretam ad Gortynios venit, ut ibi, quo se conferret, consider ret. Vidit autem vir omnium callidissimus, magno se fore periculo, nisi quid providisset, propter avaritiam Cretensium. Magnam enim secum pecuniam portabat, I de qua sciebat exisse famam. Itaque capit tale consilium. Amphoras complures complet plumbo summas operit auro et argento. as, praesentibus principibus, deponit in templo Dianae, simulans, se suas fortunas illorum fidei credere. Mis in errorem inductis, statuas 2 aeneas, quas secum portabat, omnes sua pecuni complet, easque in propatulo domi amicit Gortynii templum magna cura custodiunt, non tam a caeteris, quum Mannibale, ne quid ille, inscientibus his, tolleret,

secumque duceret.

25 X. Sic conservatis suis rebus, Poenus, illusis Cretensibus omnibus, ad Prusiam in Pontum pervenit. Apud quem eodem animo fuit erga Italiam, neque aliud quidquam egit, alam regem armavit et exercuit adve sus Romanos Quem quum videret domesticis rebus do minus esse robustum, conciliabat caeteros regem adjungebat bellicosas nationes. Dissidebat ab eo orgam nus rex Eumenes, Romanis amicissimus, bellumque inter eos gerebatur et mari et terra quo magis cupiebat

115쪽

ΗANNIBAL IMeum IIannibal opprimi. Sed utrobique Eumenes plus

valebat propter Romanorum societatem : quem si rem visset, faciliora sibi caetera fore, arbitrabatur. Ad hunc interficiendum talem iniit rationem Classe paucis diebus erant decreturi. Superabatur navium multitu fidine Dolo erat pugnandum, quum par non 8Set armis. Imperavit quum plurimas venenatas serpentes vivas

colligi, easque in vasa fictilia conjici. arum quum consecisset magnam multitudinem die ipso, quo facturus

erat navale proelium, classiarios convocat, hisque praeci Iopit omnes ut in unam Eumenis regis concurrant navem, a caeteris tantum satis habeant se defendere. Id facile illos serpentium multitudine consecuturos. Rex autem in qua nave veheretur, ut scirent, se facturum quem si

aut cepissent, aut interfecissent, magno his pollicetur id IS praemio fore. XI. Tali cohortatione militum facta, classis ab utrisque in proelium deducitur. Quarum acie consti tuta, priusquam signum pugnae daretur,ruannibal, ut palam faceret suis, quo loco Eumenes esset, tabellarium re in scapha eum caduceo mittit; qui ubi ad naves adversariorum pervenit, epistolam Stendens, e regem ' fessus est quaerere Statim ad Eumenem dediIctus est,

cino nemo dubitabat, aliquid de pace esse scriptum. I abellarius, ducis nave declarata suis, eodem, unde Sierat, se recepit. At Eumenes, soluta epistola, nihil in ea reperit, nisi quod ad irridendum eum pertineret: cujus etsi causam mirabatur, neque reperiebatur, tamen proelium statim committere non dubitavit. orum inconcursii Bithyni, IIannibalis praecepto, universi navem do

Eumenis adoriuntur quorum vim quum rex sustinere non posset, fuga salutem petiit quam consecutus non esset, nisi intra sua praesidia se recepisset, quae in pro

116쪽

iM HANNIBAL.imo littore erant collocata. Reliquae Pergamenae naves

quum adversarios premerent acrius, repente in eas vasa

fictilia, de quibus supra mentionem fecimus, conjici coepta sunt. Quae jacta initio risum pugnantibus exci- tarunt, nec, quare id fieret, poterat intelligi Postquam

autem naves completas conspexerunt serpentibus, nou, re perterriti, quum, quid potissimum vitarent, non vid rent, puppes averterunt, Seque ad sua castra nautica

retulerunt Sic IIannibal consilio arma Pergamenorum Io superavit neque tum solum, sed saepe alita pedestribus copiis pari prudentia pepulit adversarios.

XII. Duae dum in Asia geruntur, accidit casu, ut legati Prusiae Romae apud L. Quintium Flamininum,

Consularem, coenarent, atque ibi deruannibale menti-I one facta, ex his unus diceret, eum in Prusiae regno esse. Id postero die Flamininus senatui detulit Patres conscripti, qui, IIannibale vivo, nunquam se sine insudiis futuros existimabant, legatos in Bithyniam miserunt, in his Flamininum, qui a rege peterent, ne inimicissimum 2 suum secum haberet, sibique dederet. is Prusias negare ausus non est illud recusavit, ne id a se fieri postularent, quod adversus jus hospitii esset; ipsi, si possent, comprehenderent locum, ubi esset, lacile inventuros. Mannibal enim uno loco se tenebat in cas-25 tello, quod ei ab rege datum erat muneri idque sic aedificarat, ut in omnibus partibus aedificii exitum sibi haberet, semper verens, ne usu veniret, quod accidit. IIuc quum legati Romanorum venissent, ac multitudine domum ejus circumdedissent, puer abdanu, prospiciensas,annibali dixit, plures praeter consuetudinem armatos apparere. Qui imperavit ei, ut omnes lares aedificii circumiret, ac propere sibi renuntiaret, num eodem modo undique obsideretur Puer quum celeriter, quid

117쪽

esset, renuntiasset, omnesque exitus occupatos ostendisset sensit id non fortuito factum, sed se peti, neque sibi diutius vitam esse retinendam. Quam ne alieno arbitrio dimitteret, memor pristinarum virtutum, en num, quod semper secum habere consueverat, sumpsit. XIII. Sic vir sortissimus multis variisque perfunctus laboribus anno acquievit septuagesimo. Quibus Cons libus interierit, non convenit. Nam Atticus, Marco

Claudio Marcello, Q. Fabio Labeone Coss. mortuum in annali suo scriptum reliquit. At Polybius, L. Emilio IoPaulo, et Cn. Baebio Tamphilo Sulpicius autem, P. Cornelio Cethego, M. Baebio Tamphilo. Atque hic tantus vir tantisque bellis districtus nonnihil temporis tribuit litteris. Namque aliquot ejus libri sunt Graeco sermone confecti. In his ad Rhodios de Cn. Manlii ISVulsonis in Asia rebus gestis. Hus bella gesta multi

memoriae prodiderunt: sed ex his duo, qui cum eo in castris fuerunt, simulque vixerunt, quamdiu sortuna passa est, Silenus, et Sosilus Lacedaemonius. Atque hoc Sosilotannibal litterarum Graecarum usus est do . Mtore. Sed nunc tempus est hujus libri facere finem, et Romanorum explicare imperatores, quo facilius collatis utrorumque factis, qui viri praeferendi sint, possit judicari.

XXIV. CATO

I. Cato, ortus municipio Tusculo, adolescentulus, 25 priusquam honoribus operam daret, versatus est in S, binis, quod ibi heredium a patre relictum habebat. Hortatu L. Valerii Flacci, quem in consulatu censuraque

118쪽

habuit collegam, ut M. Perperna Censorius narrare solitus est, Romam demigravit, in foroque esse coepit. Primum stipendium meruit annorum decem septemque,

Q. Fabio Maximo, M. Claudio Marcello Coss. Trib 5 nus militum in Sicilia fuit. Inde ut rediit, castra secutus est C. Claudii Neronis magnique ejus opera existumata est in proelio apud Senam, quo cecidit IIasdrubal, stater IIannibalis. Quaestor obtigit P. Cornelio Scipioni Ahicano, consuli cum quo non pro Sortis ne Ssu

Io tudine vixit. Namque ab eo perpetua dissensit vita. AEdilis plebis factus est cum C. IIelvio. Praetor prinvinciam obtinuit Sardiniam, ex qua Quaestor superiore tempore ex Africa decedens Q. Ennium poetam deduxerat: quod non minoris aestimamus, quam quemlibet I amplissimum Sardiniensem triumphum. II. Consulatum gessit cum L. Valerio Flaccon sorte provinciam nactustispaniam citeriorem, exque ea rebumphum deportavit. Ibi quum diutius moraretur, P. Scipio Africanus Consul iterum, cujus in priore consum latu quaestor fuerat, voluit eum de provincia depellere, et ipse ei succedere. Neque hoc per senatum essicere

potuit, quum quidem Scipio in civitate principatum

obtineret quod tum non potentia, sed jure respublica administrabatur. Dufi ex re iratus, consulatu peractore privatus in urbe mansit. At Cato, censor cum eodem Flacco factus, severe praefuit ei potestati. Nam et in complures nobiles animadvertit, et multas res novas in

edictum addidit, quare luxuria reprimeretur, quae jam tum incipiebat pullulare Circiter annos octoginta, re usque ad extremam aetatem ab adolescentia, reipublicae causa suscipere inimicitias non destitit. A multis

tentatus, non modo nullum detrimentum existimationis fecit, sed, quoad vixit, virtutum laude crevit.

119쪽

T. POMPONIUS ATTICUS. Ios III. In omnibus rebus singulari fuit prudentia et

industria Nam et agricola solers et reipublicae peritus, et juris consultus, et magnus imperator, et probabilis orator, et cupidissimus litterarum fuit. Quarum si dium etsi senior arripuerat, tame tantum in eis pro S gressum fecit, ut non facile reperire possis, neque de Graecis, neque de Italicis rebus, quod ei fuerit incognitum. Ab adolescentia confecit orationes Senex historias soribere instituit, quarum sunt libri septem. Primus continet res gestas regum populi Romani se Iocundus et tertius, unde quaeque civitas orta sit Italica; ob quam rem omnes Origines videtur appellasse. In quarto autem bellum Poenicum primum in quinto secundum. Atque haec omnia capitulatim 'unt dicta. Reliquaque bella pari modo persecutus est, usque ad I5 Praeturam Ser. Galbae, qui diripuit Lusitanos Atque horum bellorum duces non nominavit, sed sine nominiabus res notavit. In iisdem exposuit, quas in Italiarei Paniisque viderentur admiranda in quibus multa industria et diligentia comparet, multa doctrina II, Mjus de vita et moribus plura in eo libro persecuti sumus, quem separatim de eo fecimus rogatu Titi Pomponii Attici. Quare studiosos Catonis ad illud volumen de

I. Titus Pomponius Atticus, ab trigine ultima mstirpis Romanae generatus, perpetuo a majoribus acceptam equestrem obtinuit dignitatem. Patre usus est dilugente, indulgente, et, ut tum erant tempora, diti, imprib

120쪽

s Io T. POMPONIUS ATTICUS. misque studioso litterarum. ic, prout ipse amabat litteras, omnibus doetrinis, quibus puerilis aetas impeditiri debet, filium erudivit. Erat autem in puero, praeter

docilitatem ingenii, summa suavitas oris ac vocis, ut non solum celeriter acciperet, quae tr*debantur, sed etiam excellenter pronuntiaret. Qua ex re in pueriti, nobilis inter aequales ferebatur, clariusque exsplendescebat, qutim generosi condiscipuli animo aequo ferre possent. Itaque incitabat omnes studio suo quo in numero su

Io runt L. Torquatus, C. Marius filius, M. Cicero quos

consuetudine sua sic sibi devinxit, ut nemo iis perpetuo fuerit carior.

II. Pater mature decessit. Ipse adolescentulus,

propter assinitatem I Sulpicii, qui Tribunus plebis

I intersectus est, non expers fuit illius periculi. Namque Anicia Pomponii consobrina, nupserat M. Servio, seatri P. Sulpicii. Itaque interfecto Sulpicio, posteaquam vidit Cinnano tumultu civitatem esse perturbatam, neque sibi dari facultatem pro dignitate vivendi, quin re alterutram partem offenderet, dissociatis animis civium, quum alii Sullanis, alii Cinnanis faverent partibus; idoneum tempus ratus, studiis obsequendi suis, Athenasse contulit. Neque eo secius adolescentem Marium, hostem judicatum, juvit opibus suis cujus fugam pec 25 nia sublevavit. Ac ne illa peregrinatio detrimentum aliquod afferret rei familiari, eodem magnam partem

fortunarum trajecit suarum. i ita vixit, ut universis Atheniensibus merito esset carissimus. Nam praeter gratiam, quae jam in adolescentulo magna erat, Saepere suis opibus inopiam eorum publicam levavit. Quum enim versuram facere publice necesse esset, neque ejus conditionem aequam haberent semper se interposuit, atque ita, ut neque usuram unquam ab iis acceperit,