장음표시 사용
371쪽
De modis per ciendi, s acquirendi
PROPOSITIO Lmaei preficiendi ετ acquirendi ideas quorumdamnbe'orum sensibilium sunt inularia, Telesi
pia , Microscopia, Ba metrum Torrice Eanrιm , Barometrum Asclepianum ,st Thermometrum. Mi aROPOSITIO requirit primo notionem huius, modi instrumentorum , & deinde usum . His habitis eadem fit evidens apud omnes, & singulos statim, ut haee instrumenta opportune adhibeant. Eadem illustratur, & comprobatur recensione aliqua earum idearum, quae iisdem debet Philos phia . Dum haec meditarer hic subiicere, utpote quae spectant ad excolendas observationes & experimenta, quibus debemus ultirmis hisce temporibus tantam novarum idearum accessionem, ut Physica tam caelestis, quam terrestris Ortum potius, quam incre mentum videatur habuisse, animadverti nimis multa occurreres quae satius duxi per modum appendicis in finem libri reiicere A
Alii modi perficiendi s do u rendi ali as ideas depenaeentes A sensibus sunt alia artificio
machinamenta. frequens eorumdem sensium exercititim.
443. Eclaratur propositio primo quod pertinet ad primam partem commemorando quaedam hujusmodi instru-mςnta , quae Plerumque majorum nostrorum aetatem vel non is an
372쪽
endunt non attingunt. In his est Maciana Pneumatica, qua aer extrahi potest ex dato recimente, unde tot & tantae cogniti nes, quae a gravitate aeris dependent, dimanarunt. Haee exemgitata fuit ab Othone Guerihio Consula Μagdeburgico, ut constat ex ipsius epistolis ad Gasparem Schottam, ab eodem insertis in sua Debniea Curissa , & ex eiusdem Guerihii Experimentis κmis Magdeburgicis, editis an. 16s 4 , quo haec, ut ait Wolfius, si)submem amisiorum Imperialium Ratilbona celebratorum in praesen ta Imperatoris , Electorum, ac Principum quorumdam iuravit et Sed cum machinam huic similem vel meliorem deinde construxerit Robe tus Pyles, nobilis Hibernus natus an.16as , & mortuus an.Issi I, nihil sciens de illa Guerihil iuxta Diarium Bullionense ad i. S ptembris an. I 63 in compendio Historiae Philosophorum rece liorum Savertenti, & editis suis Experimentis Physic Mechanicis late pervulgaverit, factum est, ut nomen ab ipso etiam communius reciperet. Post Mylem multi ad eamdem magis magisque
Erficiendam incubuerunt, ut Murmius ca) , Hauhsbee 3 cambo fratres Musichenbroe ii Petrus & Ioannes, Nolletus ) , Io. Μ. de Turre s . Recentius D. Smeaton in Transectionibus Phil
sophicis m. apsa proponit. suas etiam correctiones, & observationes , quibus ad persectionem adhuc majorem visus sibi est eam' redegisse, ideir que testatur 'Naison 6 , reserens se vidisse per machinam Smeatoni aerem millies raresectum supra statum suum
naturalem, cum per communes raro obtineatur, ut rarefiat centies & quinquagies. .4 4. Est Μa nometrum , Grataeum nomen instrumenti, quo variatiosam an raritate aeris deprehenduntur. Unius descriptio prinitat apud Volsium c ). . Est Hydrometrum, seu ut alii dicunt, Notiometrum, quo
idea acquirimr e perficitur de humiditate aeris, alia ipsius qualitate facile νariabili Illud diversis modis construi potest. Unum proponit Academia Florentina 8). si postquam is tuit,
373쪽
se Musesenbroehius , multi philosophi alia in Uligarum, Momni aliqua videri possunt apud ipsum Μussche r hium tum loeo ei.
s. Est Pyrometrum, quo cognoscimus O mnia corpora esse in continua mutatione sui voluminis pro diverso , quo assiciuntur calore : &alia magis, alia minus expandi sub uno eodemque caloris gradu, quin tamen hae expansiones sequantur rationem inviversam, quae composita sit ex corporis cohaesione & densitate . ut sortasse prima specie videbatur posse contingere. Citata Acad nata Florentina 6 vicissitudines ex calore aucto vel diminuto muntis jam olini deprehenderat artificiis, & machinis: sed Musschenabroe kius in Commentariis hujus Academiae eleganti1simum prointulit , quod pyrometri nomen verius meretur a Eo enim non s Iam invenimus eorporum longitudinem per calorem augeri, sed etiam quantitatem hujus augmenti pro diversis corporibus dive sam determinamus; Ejusdem constructionem Io. Theophiltis De-
sagulierius transtulit ex integro in notis ad quintam ex suis Physices Lectionibus, factis quibusdam mutationibus, quae ipsam Perficiant . Eamdem resert etiam Io . de Turres , qui de alio simpliciori pyrometro meminit, quod idem Musschenbroe ius deinde 8) proposuit, & de aliis inventis ab Ellimi, Mortimer, δέ Smeaton, descriptis in philosophicis Transactionibus, & de illo
Muguerit, de quo agunt Commentaria Academiae Parisiensis adan. 17 s , & commemorant etiam Trevolitani Q . 446. Est tandem pro ideis , quae dei endent ab auditu particulare instrumentam , quod Tuba Stenterophontea dicitur, quia ad instar mbae est consormatum . Quemadmodum Telescopium amplificat sensum visus pro objeetis ab oculis ita remotis , ut non conspiciantur, ita haec tuba reddit quasi proxima auribus, quae ab illis ita distant. ut non audiantur. Hae enim deser untur voces
374쪽
articulatae ad distantiam satis amplam , magno prosecto comm do in multis circumstantiis, quae obvenire possiuat tum in mari , . tum in terra . Athanasius Kircher ipsius primum auctorem seu potius restitutorem se declarat in ipsa praefatione suae re rurgia, quam edidit an. 16 3 , ostendens se iam olim de ea loquutum esse in sua Musurgia edita an. I 648, eidemque hanc laudem confirmat
Chapellius apud Trevolitanos IJ post Derhamum a cum mutitis quos citat, contra illos, qui hanc inventionem crediderunt esse Samuelis Moretandi Angli, a quo habemus descriptionem similis instrumenti, ejusque theoriam , & multiplices usus in libello edito Londini an. I 6 r, quem ex Anglico Italicum reddudit Nagarius. & inseruit in Romano Literatorum Diario ad I . . nuarium an. I 67a. In eompendio tamen Transactionum phil sophicarum 3 praeponitur huic Morelandicae tubae alia Conyerii, quae est eonstructionis aliquantum diversae. 447. Facito autem cum Whistono redditur ratio hujus augmenti sonitus per huiusmodi tutam, observando certum esse .
feri senum in aere per oscillationem particularum suarum ex m tu oscillatorio ipsis eommunicato a corpore sonoro: hic autem 'motus constat ex ita particularum corporis in unam directionem iisdem ab impellente causa datam, & ex reditu earumdem nato ab ipsarum elasticitate. Haee vero auget corporis motum, ut notum aliunde est. Iam vero eodem sere tempore, quo sine tuba sphaera aeris, cujus radius est longitudo tubae, motum oscillatorium acquireret, hunc acquirit soliis aer inelusus intra tubam . a cujus partibus oscillantibus recipit simul intra idem tempus -- : Vos si quos sine tuba certe non haberete ergo erumpit tamdem ex tuba. intensione tanta , ut par sit ad imprimendum aeri similem motum, eumque commovendi ad magnam distantiam e dem modo ac sine tuba com ,veretur in vicinia loquentis. Simili ratione aliae tubae minores, quae acustieae dicuntur , suppeditant remedia pro vitiato etiam organo auditus, sed Mi his indigent, iam ad surditatem accedunt, neque remedium ab illis Bris habent al
375쪽
fruendum novis cognitionibus, sed ad utendum potius minus in
48. Venio ad secundam propostionis partem de modis peria fietendi vel acquirendi novas. ideas Per frequens sensu una exereiatium , seu repetitas observationes. Haec exemplis suadetur . In iis quae pertinent ad auditum , quis non videt eos solum, qui satis experti sint in usu Musices, internoscere varietatem sonorum in diversis chordis parum disserentibus vel in tensione vel in longit dine . Opus est esse Cartesiam IJ aut Mersennum, aut Tartinium, ut detegatar in quavis chorda duplex sonus , quorum alter est ad Μ. Octavam, ut aiunt acutam cum altero, aut esse' Savveurium , vel
Dodartium, vel Rameavium , celebres musicis scriptis, quorum aliqua inserta sunt in Academia Scientiarum Parisiensi ad an. I oo, i or, & I Is , ut dis na sentiatar evasisse chorda, quae prius consona erat alteri, statim ut diminuta fuit duabus partibus mil- . lesimis suae longitudinis: aut esse saltem ex vulgaribus musicis ut inter tot diversorum sonorum inter se combinationes distinguantur , quae aptae sunt, & quae ineptae ad har moniam . - s. Quid autem possit observatio in usu tactus, & exercutium , medici nobis declarant, qui frequenter tentando arteriarum pulsus, earumque motus advertendo, eas acquirunt ideas de horum disterentiis, quas alii nequeunt . & quibus proinde relicta tantummodo est notitia horum nominum , pulsus grandis & pam
vi , sortis & debilis, duri & mollis, frequentis & lenti, undulati& vermiculati, saltantis per modum caprae , intermittentis , rari, convulsivi, &similium. Idem confirmat, quod reseram ex Laurentio Magalottio, qui habet, ab is aliquitas tenuitas tactus Diacem quodammodo immisit in messem oculorum et Nam ut omittam cacumGar ossisnsem, qui satuas e creta essetebat i les exemplaribus vi r petita conIrectationis, vissimus in aula Etruria Principum elapsis a xii Calium hominem . qui oculis clausis , ct in ipsis tenebris consitums ascen οροι selo tactu ex manipulo tamarum , gua essent vel nura, vel alba, vel virides, vel fama, vel earulea . Scilicet diuturnum sudium is oves a 'eritate , quam contrabunt sericorum: Dpescier pro draversis coloribus, quibus imbuuntur, potuit ita acuere extremos illius digitos s- 3 Cart. Abrem de la Musi. . Mai. Leit. Scient. lett. 8.cha. de P Octave. Id. Leit. F amil. par. I. leti . Di iti sed by GO le
376쪽
gitos , ut evillares eorum Abrae ad bane discernendi. colores pesse iisnempe mirent. Franciscus etiam Grimaldi meminit de re simili, &Loitasse eadem ; Natus enim 'an. L618, & mortuus an. I 663 cm vus author est, qui ait, I quidam venit ad M. Ducis Etruria au-Iam, qui colores per iactum cogηωcebat. Pro experimento velum seriaricum uniformiter textum , O Pluribus coloribiu tinctum osserebatur, θωeraciter de coloro in singulis pisrtibus judicabat. Iacobus tandem Riseati ca) recentius profitetur duoa se novisse caecos, quos admirans audiebat tactu determinare cum veritate eolores, qui erant in serticis & laneis, qui tamen essent ex coloribus, qui dicuntuc pristiutivi; Nam de illis . qui ex horum mixtione nascuntur, negabant se quicquam certi posse statuere per illorum quamcumque attrect tionem, quae in hoc casu excitabat ideas colorum confusas. Plura alia exempla eorum , qui tactu iudicabant de coloribus congerit
Regnaullius 3 . so. Pro sensu gustus & odoratus, qui quasi gustiis satelles
Videtur, cum constet observatione persectiorem esse gustum in sagacioribus, siqua est ratio illos perficiendi ad novas cognitiones acquirendas, Apidius viderita Nam ut inquit S.Augustinus iam re ae sapore mire dijudicare pulmenta , ct quo lacu piscis estur sit, vel quotanne vinum Di, nosse dicere, quadam es miseranda peritia. Ex his, artibus eum quasi erevile anima sidetur, qua neglecta mente defluxit insensui, nihil aliud quam tumuissς, uri etiam contabuisse judican-
377쪽
, De modo imveniendi ibi ideas rerum adaequatas , ea que aliis
Metho o acquisuntur, communicantur 'ta triae rerum adaequatae.
Propositio postulat definitionem methodi tum inventionis, tum communicationis idearum, quae sint quantum fieri potes, perin. secti & adaequatae . Quibus positis nulla restat in ea dissicultas.
ETHODus signifieat artem .disponendi cogitationes , quae spectant ad inveniendas aut ad declarandas plures veritates, quae de re aliquaenunciari possunt. Notionem methodi com- muniter importare notam artis, observant ipsi Lexieographi , dum advertunt a Tullio vocari artem id, quod Quintilianus iuxit mella um. Quare recedit a communi acceptione Heliaeceius , qui methodum definivit esse id, quod eis imis methodi ab aliis diciturr ci) Oria, sic ille , quem Duellectui m
cogitando observat, quoties in veritarem certam inquirit, mocatur m
rhodus . Sylvanus autem Regis notionem quidem artis in sua demnitione non omisit, quae sic habet, motbodus es ars dirigori rati nesti in inquisitione veritatis: sed ut iure monet Bumerius ca) , i sin definitio convenit toti Logicae , non methodo , quae est ipsius Pars quaedam .
378쪽
DE MODO ACQUIRENDI IDEM PERFECT. iss
sa. Tanti interest methodus in omni disciplina , ut sine hae haberi quidem possint multae cognitiones de re aliqua , sed nequit haberi ea, quae dicitur scientia, seu possessio disciplinae, quem- admodum ex multis lapidibus nullo ordine congestis habetur qui-
dem maceria, aut ruina , aut apparatus ad aedificium, non vero ullum adhue aedificium , nec ex multis cibis in stomachum com
gestis habetur nutritio, sed ex illis, qui sint per stomachum dia gessis , ut idem Bussierius alibi si) ait, qui proinde scientiam definit sa) esse seriem cognitionum.utilium, quae apto ordine se consequuktur Et quamvis non debeat dici. haberi in methodo quartam speciem operationum intellectus , supra simplicem apprehensionem , iudicium, & discursum, sicuti censuit Cartesius ab eodem Bussierio a) impugnatus, quandoquidem. methodus suum locum habere commode potest in ipso discursu : illud tamen negari non potest, quod observat Chaumeixius , illos vel esse vel evadere ingenio praestantes, qui methodi regulas melius norunt ,& exercent.
ς 3. Ipsa definitio methodi iam posita palam praesesert eam dividi in methodum inveniendi, seu acquirendi ideas de re aliqua persectas , & m methodum docendi, sive has aliis communia candi . Ad primam methodum pertinet tamquam ipsius species, methodus inveniendi veritatem in physica rerum creatarum con
stitutione . De his sigillatim dieam. Methodus inveniendi sibi hujus
modi ideas duplex est di alis dicitur analytica , seu resolutionis ,seu divisiva : alia synthetica , seu compositionis, seu collectiva. Prima definiri potest illa, quae ad ideam totius rei adaequatam conten dii incipiendo a toto,' hoc est universalioribus attributis , quae rei propositae eonvenire possimi, & paulatim descendendo ad partes, . hoc est ad ea, quae minus universilia sunt - Ηaec definitio eam imcludit, quae ab aliis se tribuitur di Methodus analytica est procesIus ad cognitionem veri quaesiti per examen .eorum, quae ex illo su inposito tamquam vero consequuntur: Si enim hae illationes verae sunt, de bene se habent, coneladi potest , illud etiam esse verum, ex-seqtiuntur: sin autem illarum aliquas cognoscimus
379쪽
esse falsas, iam argumentum habemus illud pariter vel repudian di ut sellam , vel saltem timendi ne sit filium . Algebra , tota' serme quanta est , constat exemplis huius methodi . Propter quam causam etiam Analysis audit. Sed ne ad disciplinam minus valgarem provocem, exemplum, quod non solum hane methodum 'declarat, sed iptas etiam communem esse usum apud ipsos indoctos ostendit, habemus in negotiis magni alicujus momenti, de quibus antequam ea aggrediamur, Audiose quaerimus, an fieri debeant, supponendo eadem esse a nobis jam perfecta, & deinde quid ex illis verosimiliter consequi debeat inspiciendo r. Si enim nihil nisi commodum , vel saltem maius commodum , quam ii commodum intelligamus provenire , , jam prudentis esse illa ex
qui concludimus: sin contra inserimus damna & pericula , ab iis
s . , Beneficio methodi analyticae instituimus divisionem
quamdam generum, disserentiarum, ac Proprietatum, quae rei. Propositae conveniant. Hanc diligenter Aristoteles persequutus
fuit libro secundo Posteriorum I ., Cuius est eo loco aptistimam exemplum in idea ternarii, quam sibi adaequatam sic comparavit .
Imprimis iure statuit ternariam esse numerum : Sed cum numeri sint differentes, observat ternarium esse numerum imparem: at cum etiam numeri impares sint multiplices, invenit esse numerum imparem primum , hoc est qui sola unitate mensuratur, non Vero aliquo numero . verum cum etiam quinarius, i aliique multi sint numeri impares primi, invenit tandem eum esse numeram primum , qui ex numeris non componitur; Nam componitur eTaggregato unitatum , Vel ex uno numero . scilicet binario & unutate , quod ternario ita proprium est, ut soli ipsi conveniat . Quare cum dicit, ternariam est numerus impar primus ex numeris non compositus, iam declarat ideam ternarii adaequatam ; Nam non componi ex numeris est attributum disserentiale specificum ternarii, reliqua sunt ipsius proximum genus. Esto aliud exemplum , quod proponit Auctor artis cogitandi a) . Sit data haec quaestio : an anima homi ius sit immortalis λ Q ro primum, quid sit anima hominis ab eius effectibus, per quos illa innotescit, α
380쪽
invenio esse aliquid , quod potest cogitare Z Nam de hoe dubitare
idem est ac fateri proprium esse animae cogitare, cum ipsa dubit tio sit quaedam cogitatio . Deinde quaero, quid se cogitatio, nec quiequam in eo invenio ex iis attributis, quae conveniunt materiae; Cogitationi enim non convenit nec compositio ex partibus, nec dimensio , nec sigura : ex quo insertur eam non esse modificationem materiae , cum proprium sit modi, illum neque esse . neque concipi posse sine re, cuiui est modus. Est igitur cogitatio, quid pertinens ad ens alterius naturae , ac sit materia : ergo destruistio - cujusvis materiae modificationis, & ipsi etiam materiae annihilatio non infert destructionem animae. Di luto igitur corpore ii . minis, anima ipsius potest superesse. -Αlia exempla, quae masis magisque declarent usum Analyticae methodi in tractanda quaesti
ne aliqua dabit Franciscus Iacquier i . - 4ss. Venio ad methodum synthetieam, de qua pariter Io-quutus fuit Aristoteles a), atque si a vi vocabuli explicatio ipsius
repetatur, dicetur esse ascensus a simplicibus ad composita, seu a partibus singulis ad totum . Μelius tamen dicetur ascensus a sim gularibus ad universalia. Sunt aliqui ut .Io. CIericus 3), qui ascensum a sinsulari veritate ad universalem, quod proprium facimus cum aliis, ut Antonio Goudino O , methodo Syntheticae, dicunt esse proprium methodo Analyticae, & contrario modo de- scensum a generali veritate ad singularem dicunt esse methodi Sy theticae. Hoc aediderim ex eo natum, quod universalia appel- lentur modo totum , modo partes. Totum quidem illa dicuntur, quando considerantur universali modo, hoc est nondum determi-- nata, nec quasi assumta a particularibus speciebus. sibi su estis, , quae consequenter dicuntur illius partes subjectivae. Partes vero . eadem dicuntur, quando cons rantur prout sunt in re singulari, quae proinde dicuntur essentiae illius partialia attributa . s6. Ex his inscrtur arbitrarias .esse hujusmodi notiones, cum sermo est de methodo acquirendi sibi ideas rerum adaequatas, &utramque methodum vocari posse analyticam, quemadmodum . . Hii revera faciunt, qui reservant nomen methodi syntheticae illi, Z E quae