장음표시 사용
51쪽
3a DIVISIO ID EARUM 'quam docet in multis hominum non ese explicitam , sed obruia tam ab ideis natis ex obieeiis externis, quas ipsi nequeunt separare ita , ut extet quodammodo , & emergat, quia nequeunt intra se confugere ad illam inquirendam Observandam & .excitandam. Reserenda fuit haec etiam explicatio , sed ulterius non attendenda, quippe supponit imprimi in anima ideas in posteriori signo ad iulius creationem, in eo scilicet, in quo intelligitur ejusdem uniocum corpore , quae est gratuita sappositio, quae dat ulterius locum ad inquirendum , an soluta unione corporis cum anima secum retineat illas ideas , an non . Praeterea quoties per sensus vel imm diate vel mediate debeant hae ideae fieri conspicuae menti, & rein ipsa fiant, totiex cessat sotissima ratio , propter quam illae ad
G. Ideae tandem , quas dico neutras , eae sunt, quae neque innatae sunt, neque factae per sensus aut immediate aut mediate .
Quartum hoc idearum genus datur in puris spiritibus, ut Angelis, ideinque in hominibus admittunt aliqui apud Bumerium i) . Sed excluditur statim a nobis hoc idearum genus, quia gramtis omnino stabilitur. Ut enim posset aliqua ratione airmari, opus esset dari hominem vivum, in quo nulli essent sensus, aut sensationes , ut videremus an aliquas ideas produceret . Quem hactenus nulli contigit videre , & fortasse involvit contradieti nem a Nam homo vivus est saltem homo, in quo sanguis & humores moventur, ex quo motu aliis deficientibus haberi poterunt sensationes aliquae, & ex his aliae ideae per renexionem.
De divi lone idearum secundum objecta .
q. Deae secundum objeista dividuntur in ideas substantiae, mo-λ di, dc substantiae modificatae. In ideis praesertim modi habetur genus illud idearum , quae dicuntur abstractae, scilicet rer intellectum cogitantem , a consortio, quod necessario habent cum suo subiecto vel substantia. In ideis autem sul stantiar modificatae, ut in hae homo sapiens, habetur exemplum quoddam
52쪽
plurium idearum, quae in unam quodammodo coalescunt. Hinc ex oppositione, quam habet siniplex cum composito nata est c
labiis divisio idearum in simplices & compositas, de quibus tamquam de quibusdam subalternis generibus fiunt aliae divisiones deinceps proponendae, quae sub proposito idearum genere ominnes continentur. ARTICULUS I.
Do id ι Amplicibus, ct compositis. 3. T Dea simplex definiri potest ea per mentem repraesentatiox obiecti ita tendens , ut quae illi sint in re etiam accidentalia , non repraesentet tamquam accidentalia. Ita qui dicat domus urbs gygas pygmaeus, praesesert ideas simplices , quia nulla ex omnibus partibus, quae conflant haec objecta, ab eo concipitur tamquam ipsis accidentalis. Consonat huic definitioni illa conceptus 1implicis, qui idem tandem est ac idea simplex , quem veteres, ut patebit ex Suareg i) , explicabant per conceptum rei unica voce declaratum. Eidem consonant, qui ideam simplicem dicunt eam, quae declaratur per definitionem rei, quam repraesentat a Definitio enim rei solam ipsius essentiam proponit. Ita qui vestem concipit tamquam id, quod operit corpus , quae est ejus definitio, habet ideam simplicem vestis, quae praescindit ab ejus forma , colore, fgura, ornamentis, longitu sine, amplitudine . Nec quid diversum sonat aliorum definitio apud Iaseliniakium a) , idea simplex
est illa, quae repraesentat lubstantiam sine modo , vel modum sine subjecto, ut idea hominis, idea sapientiae. s. Idea composita dicitur repraesentatio per mentem obiecti una cum aliquibus sibi adiunctis seu accidentibus. Ita qui dicat homo magnus vel parvus proponit ideas compositas. Atque hie cum Bufferto ab animadverti debet ideam, quae secundum unum respectum est simplex, secundum alium esse compositam , & viceversa . Quod non habet ullam admirationis causam , quando. quidem juxta definitiones datas simplicitas vel compositio idear pendet ab ipsa tendentia nostrae cogitationis. Ita etsi dicendo gigan-E tem, o sua. Metaph. disp. 8. sec. g.
53쪽
tem , & hominem magnum idem dicatur, cum tamen gigas exprimat magnitudinem tamquam illi homini essentialem , significat ideam simplicem e contra vero homo magnus cum exprimat magnitudinem homini accidentalem, significat ideam compositam . Quare sola fortasse idea entis generice talis est ita simplex,
so. De distin tione idearum in simplices & compositas passim
meminerunt recentiores, quin tamen conveniant in unam noti
nem, & eam aliqui ipsorum proponant, quae minus convenit cum usa eorum nominum iam recepto de aliis rebus loquendo. Aliquas, quae mihi occurrunt, de his definitionibus juvat subjucere . Per Iaquelotium idea simplex est I , nihil irmat neque negat, iisa vero composita , qua secum habet unionem aut separati nem diarum itiarum , ut in hac propositione ,sel es major terra . Rejicitur , quia ideam compositam tollit a genere ideae. & rejicit in illud iudicii sive propositionis, si ve confundit ideam cum judiciosi. Lockius ca) simplicem dicit ideam destitutam omni compositione , quae proinde producit in anima conceptum unilammem , & qui nequit distingui in plures ideas . Brevius Ioannes Clericus eas vocat simplices, 3 in quibus plara ne mente quicmῶsinguore possumus. Simili modo illam definiunt Heineccius ) . Genuensis s)', Iasethlinsi hius Io. Baptista Scarella D , di Bumonius 8 .Rejicitur I. cum Bussierio s , quia si hoc . quod est ideam
simplicem non esse compositam significat carere realiter partibus,id commune est etiam ideis compositis; Nam utraeque cum sint actus spirituales nullam partium multiplicitatem admittunt: sin autem
sgnificat non posse distingui in plures ideas, iam ut idem Bussierius etiam alibi Io) observat, nulla alia est idea simplex nisi idea
ab Cler. Logic. pag. I. cap. a.
54쪽
sECUNDUM OBIECTA. 3 sentis, quod antliores hujus definitionis expresse nolunt. II. Quia eum juxta ipsos ideae, quae curae per omnes sunt, sint etiam simpliees, invenimus in multas ideas dissolvi, quae sine controversiaelarae sunt. Ita si unam ex istis sumamus , ut ideam timoris, invenimus ex pluribus ideis componia Nam cum timor sit aversio mali quod imminet, idea timoris componitur ex idea mali, ex idea aversionis, affectionis cujusdam particularis, & ex idea perieuli imminentis ineidendi in hoc malum. Sed eonsideremus exempla, quae ab ipsis asseruntur . Genuensis quidem dicit ad
ideas simplices reserri omnes sensationes colorum sonorum odorum sporum voluptatis dosis extensimis motur. Heineceius minus liberaliter se gerens dicit simplices esse fre omnes perceptiones colorum di odorum . At tantum abest in hujusmodi ideis ullam apparere simplicitatem, prout ab illis explicatur, ut Leibnitius easdem num raverit inter maxime compositas, I Cum, inquit, colores aut odores percipimus , habemus Igurarum ct motuum perceptionem tam multiplicium ct exiguorum, ut mens nostra singulis disin te consid randis in hoe prasenii satu non fricta , ct proinde non animasiertat percoptionem suam ex Agurarum ct motuum minutissimorum perceptionibus compstam esse.
s a. lvanus I is definit ideam simplicem illam, cujus objectum non habet nisi uniformitatem a) , ut substantia cogitans,
extenso . In hoc sensu alii etiam accipiunt hoc nomen, ut Ar-naldus, ubi dicit ca) Deum nobis tradere ideas simplices extensi
nis , lineae rectat, primorum numerorum , motus , lem Poris .
Placeret haec definitio prae ceteris, quia magis respondet vocabulo simplicitatis, quod ubi sermo est de rebus creatis, solet excludere non jais omnem omnino compositionem seu divisibilitatem, sed eam dumtaxat, quae sit in plura inter se diversa . Atque hoc modo idea extensionis est simplex; Nam etsi qua vis extensio sit divisibilis in partes numero etiam infinitas, adeoque etiam idea cuiusvis
extensionis componatur quodammodo ex totidem aliis ideisse nihilominus quoniam sicuti extensio in eadem significatione tributitur toti & singulis partibus, ita idea extensionis totius , prout idea
55쪽
extensionis est, non est quid diversum ab idea extensionis, quae convenit parti . Atque id crediderim voluisse significare Lockium, S alios nuper citatos , qui non dedisset locum factae impugnationi , si dum dixit ideam simplicem esse illam, quae nequit distii gui in plures ideas, addidisset, inter se diversas. At quoniam in
nominum definitionibus standum est communiori acceptioni, ideo eam retineam, quam supra jam statui, utpote quae suffragium habet non solum recentiorum, sed etiam antiquorum . Qua polita jam haec rejicienda est, quippe quamvis ea pertineat ad
ideas multorum objectorum tum corporalium , cujusmodi sunt omnia sensibiliter homogenea : tum spiritualium, ut virtutum , & vitiorum, de omnium abstrachorunt, de quibus meminit citato loco Arnaldus, tamen multas excludit, quae communius inter ideas simplices numerantur, ut idea arboris & hominis, quarum objeeta certe non habent uniformitatem . ARTICULUS II.
De iiis particularibus is uisiversalibus : realibus ct rationalibus: absolutis θ relatiυis: prima ct secundae intentionis.s3. T Deae tam simplices quam eompositae rividuntur in singula-
I. res seu particulares, & communes leu universales . Idea particularis dicitur ea per mentem repraesentatio alicujus objecti, quae nequit esse repraesentatio alterius objecti. Idea universalis dicitur ea Per mentem repraesentatio obiecti unius , quae potest esse repraesentatio alterius. Ad ideas universales pertinent tamquam i
iidem species ideae generis speciei disserentiae proprii & accidentis,
quorum nominum notiones , ubi de Universalibus agitur, pro
Ideae tam particulares quam universales dividuntur in reales, atque eae sunt, quarum obiectum existit realiter , ut idea noris : in rationales, quarum objectum, quod aliqui Vocant ens. ra tionis , non existit quidem realiter, sed potest existere, ut idea alterius Lunae: in fictilias, quarum obieetium non constat an exsectat, an saltem possit existere, ut ideae quarumdam bestiarum, qua soli quidam viatores viderunt & descripserunt, & ideae tot enti- tum , quas physici peripatetici in singulis corporibus crediderunt commorari, quas appellarunt potentias, exigentias, appς titas ,
56쪽
titus, qualitates , & generaliter Armas: Et tandem in chimaericas , quarum obieetum est absolute impossibile, seu involvens contradiditonem , ut idea Chimaerae .s . Hae omnes rursus dividuntur in absolutas , atque hae sunt, quae unum dumtaxat Objeetiam repraesentant, ut si dicam homo, do strina, chimaera: & in relativas, quae etiam dicunturataciatae, quae dum unum objectum proponunt, aliud etiam indicant a Nam cum omnis relatio tria necessario includat, scilicet subjectum relationis, sive id, quod ad aliud resertur: & terminum relationis, sive id ad quod subjectum resertur: & fundamentum relationis, sive rationem seu qualitatem , propter quam subjectum refertur ad terminum , ideae relativae haec omnia pariter indicant. Distingui hae solent in illas , quae primaris significant objectum, quod non est cognitio aliqua , ut idea Patris, atque hae dicuntur ideae proprie relativae: & illas, quae primario significant cognitionem aliquam , ut idea cogniti aut visi, quae communiter vocantur denominationes extrinsecae , scilicet objectis ipsis, quae non lcessant esse quicquid sunt, sive dentur, sive non dentur hujusm di denominationeS.ss. Ita ideis proprie relativis duae rursus sunt species: Prima est earum, quae indicant terminum, ad quem reseruntur , qui nunquam mutat ipsarum idearum , ut ita. dicam , substantiam . Tales sunt, quae habent standamentum relationis non dependens a cognoscente, cujusmodi est ratio existendi per creationem in hae idea relativa , creatura , aut ratio docendi in idea. relativa magistri. Propter quam causam , quod semel concipi potuit sub ra- itione creaturae aut magistri, semper ita eoncipi. potest. Secund3 ispecies est earum , quae referuntur ad terminum , qui utpote dependens ab arbitrio cognoscentis, prout quis unum vel alterum determinet, mutat. omnino ideae ipsius iubstantiam . Tales sentideae magmtudinis cli parvitatis : Keilitatis & dissicultatis: selici- ltatis & miseriae: abundantiae & inopiae : similitudinis & dissimilita- idinis et aequalitatis & inaequalitatis. Nam mutatis terminis relationis lest magnum, facile , dives, quod per comparationem cum alio itermino dicebatur parvum . dissicile, miserum. Ita qui per Alpes transit, iam de montibus sitae regionis, quos magnos appellabat. inrmat esse parvos: Ita inselicem se praedicat, qui laborat pedi
57쪽
bus. sed superveniente alia aegritudine graviori selicem se dicit
tunc fuisse, cum aliam aegritudinem non habebat, quam pedum,& sie de aliis. Tales etiam sunt idear excellentis, mediocris, intami, quae de nulla re haberi potant, nisi comparetur cum aliis, sicliti patet tum ex ipsis nominibus , quae ut loquar cum Pallaviciano hoc ipsum docente si) nulli rei conveniunt, Ii per se sela θι-cteIur , neque cum aliis conferatur: tum ex eo quod in patria vervecum audiamus excellentem dici artificem, qui alibi, ubi artes m gis excultae sunt, ne inter vulgares quidem numeraretur. Quare,
ut observat Bussierius ca) , quando aliqui Philo plai dicunt omnes
habere ideam excellentiae, si intelligant eamdem esse in omnibus hanc ideam, quemadmodum eaedem in omnibus sunt ideae abs lutae ut solis aut floris, selluntur, quia idea excellentiae est relativa , & modo nascitur, modo evanescit pro Vario termino, quem quis sibi proponit, dum de re una quaerit an excellens sit. s6. Plus tamen nimio extendunt aliqui provinciam idearum relativarum: inter quos est Thomas Needhamus, qui nullum aliud idearum genus in nobis admittit nisi per relationem& putat s mel quod posset a nobis haberi idea absoluta alicujus rei scilicet sine
ulla cum alia re comparatione , exclamaturos prae admiratione , haec enim vero est cognitio rei, & caeterae omnes huic comparatae
sunt confusio & ignorantia . Exemplum ponit 3 in idea coloris
viridis, de quo aliam negat esse in nobis, nisi eam , quae nascuetur per comparationem cum aliis coloribus , ut cum rubro & vi laceo, quatenus inquit viridis dicitur color , qui assicit oculum vehementius violaceo, & minus vehementer rubro, & hoc magis,
illo vero minus restangibilis est. Atque ita hute suae opinioni adhaeret, ut inferius dicat nunquam haberi posse ideam distim eum viridis ab illo , qui per hypothesim aptus esset ad solum viridem colorem percipiendum , & proinde ineapacem instituendi ipsius comparationem cum aliis coloribus. Bumerius s) jam olim idem censuit de ideis aliquorum colorum, reprehendens Lochium, quod inter exempla idearum absolutarum attulerit ideas albi &nigri,
58쪽
nigri, quas ipse collocat inter idem relativas variabiles , quia acis eidit, ut aliquid, quod prius dicebamus album occurrente deinde alio c1ndidiore pronunciemus nisrum, vel quod credebatur nigrum , inter alba ad occursum nigrioris rejiciamus. Sed hi m
di loquendi suadent solum dari magis vel minus in quibusdam qualitatibus , & vulgo etiam adhiberi hyperbolas & alios tropos:
non vero suadent ideas hujusmodi rerum ne esse quidem intra genus coloris, quod primo enunciatum fuit, aut illas expectare quodammodo ad sui existentiam comparationem cum aliis ob jectis. sq. Tandem omnes iterum dividuntur in ideas , seu ut ab aliis dicitur in conceptus primae , dc conceptus secundae intentio. nis . Conceptus primae intentionis dicuntur illi , qui repraesentant id, quod convenit rei aprout est in se, ut conceptus animalis, conceptus entis. Conceptus secundar intentionis dicuntur illi , qui
repraesentant id , quod convenit rei non prout est in se, sed prout obiective est in intellectu , ut conceptus generis, speciei, subjecti, praedicati & similium a Nam nihil est in re, quod habeat esse genus aut species nullo intelle fiu cogitante, eum habeat solum , ut possit concipi ab intellectu ut genus aut species.
Aisi sene fecundum ipsarum perfectiones oppostas imperfectiones.
s . c Uo magis persectae vel impersectae sunt ideae , quas de
unaquaque re habet homo, eo melius vel pejus de ea ratiocinari compertum est . Rustici ipsi id confirmant, qui in iis, quae pertinent ad agriculturam, quorum Persectas habent ideas, audiuntur ita opportune philosophari, ut iure irrideant politicos vel philosophos, quos audiant de iisdem coli
quentes , sicuti rursiis politicus ridet de rustico , qui vulia. d s rietatem composito audeat sententiam suam de populi regimine,& reipublicae administratione pronunciare , de quibus vix alias habet ideas, quam nominum quorumdam abstractorum . Porro ideae nostrae quinque dotes praecipua dignas observatione habere Possunt, quarum una major est alia hoc ordine . Prima omnium
59쪽
minima est esse claram : secunda este distinctam , tertia esse completam et quarta esse adaequatam : quinta eaque maxima esse comprehensivam. His autem dotibus opponuntur totidem impers ctiones, quarum inverso ordine omnium maxima est esse obscuram e altera esse consulam: tertia esse incompletam e quarta esse inadaequatam: quinta non esse compreliensivam. Quae nomina praestat definire, quia authores conveniunt quidem in frequenti e rum usu , non Vero in una eorumdem acceptione , quae videbatur derivanda a sensu, in quo hujusmodi nomina usurpantur, dum dicuntur de imaginibus, quandoquidem ideae sunt, & dicuntur objeetorum imagines.
De id a clara ct disincta, obscura ct confusa .ss. T Deam claram appello , quae obieetum immediate ita reprae- I sentat, ut illud cum aliis non possimus confundere, quin tamen noverimus in medium proserre ullas ipsius proprietates . Tales sunt ideae voluptatis, doloris, desiderii, intelligentiae , volutionis, lucis, frigoris, duritiei. Nunquam enim fiet, ut cujus, quam mens confundat lucem cum frigore, voluptatem cum d lore , & sic de reliquis: Ideam vero obscuram dico, quae obiectam repraesentat vel mediate, vel non ita immediate, ut illud eum aliis non possimus confundere . Harum exempla habentur an illis,qui sub luce maligna iter agentes confundunt homines cum plantis & seris. Similes ideae elarae & eonfusae definitiones dant alii,
Nalebranchius ideam claram definivit, ideam per quam habetur quasi comprehensio objecti. & in qua , qui eam cons lit, videt quasi simplici obtutu quicquid res includit, & qui quid excludit, sive omnes objecti proprietates, & modificationes, quarum capax est . Iure autem haec ab Arnaldo s) reprehendu
60쪽
ET IMPERFECTIONIBUS IDEARUM. r
henditur, quia ea posita dici amplius nequit habere nos ideam claram de luce , frigore, aliisque multis, quemadmodum diei soleti Quis enim gratulari sibi potest haec se comprehendere, e rumque proprietates omnes , & modificationes intelligere & quidem simplici obtutu . Abutitur igitur Malebranchius ideae clarae nomine tribuens illi alienam a communi senis acceptionem . 6o, Cum claritate ideas conjungi potest alia proprietas scilicet esse vividam, vel quae huic opponitur esse debilem . Atque idea ivida ea dicitur, per quam mens objectum sibi repraesentat s gulari modo, sive hic consistat in majori advertentia, quam ex1uo arbitrio adhibet circa obiectum, sive in vehementiori determinatione , quam patitur ab externa aliqua impressione, sive in
ea repraesentatione, quae secum conjunctam habet commotionem appetitus vel sensitivi, vel rationalis. Tales solent esse, quae nobis afferunt vel admirationem, vel voluptatem, vel dolorem . Istae diuturnae etiam sunt, & facilis recordationis. Ex contrariis r
tionibus intelligi potest, quid veniat nomine ideae debilis. Tales
sunt maxime ideae rerum, quae nos non tangunt, quae perbrevis
durationis esse scitent. & facilis oblivionis. 61. Ideam distinctam appello ideam, quae objectum ita repraesentat, ut ipsius proprietates aliquas , quae illi soli conveniunt, exhibeat. Similis est definitio aliorum , quos nuper .eitaVi pro idea clara . Ideam vero confusam appello ideam, quae objectum ita repraesentat, ut illius proprietates aliquas, quae illi soli conveniant , non exhibeat. Exemplum ideae confusae est idea corporis dicens esse substantiam extensam . Cartesiani lianc praedicant eoideam claram & distinctam eorporis; sed alii clare. & distincte
ostendunt, opus habere non medioeri declaratione , ne sub se comprehendat etiam spiritum. . Hae sunt per me liuiusmodi nominum definitiones, quas alii
ut vidimus expresse sequuntur, & usus communis, prout ex ablatis exemplis constat, videtur approbare . Utrum autem hae inret
sectiones vel imperfectiones sint iisdem ideis intrinsecae, aut e trinsecae, est quaestio quaedam, cuius sollicitudinem equidem istam relinquo Bussieris 1 . Utinam interea quotquot his nominibus usi sunt, declarassent similiter, in quo eadem sensu acciW