장음표시 사용
101쪽
rogatus fuerit. Itaque interrogatus quiliam qua sit haec aut illa propositio apte conuenienterque restondebit quod sit Categorica uel Dpothetica. Si uero idem deinde interrogatus fuerat,qualisset,lum quoque apte, respondebit,quod sit affirmatiua uel negativa. Rursus autem si interrogetur quanta sit, recte nim irum et haec interrogati responsio quadrabitis dixerit, aut uniuers lis,aut particularis,aut indefinita,aut singularis. ADque haec quidem quanquam fortassis non tanti habetur, ut negotium fac pere debeant,eo tamen pertinere uidentur, ut exercitati istis interrogatiuculis nouit, huius artis ueluti tyrones assuescant paulatim propositionum differetias internoscere, quod utique m omenti non nihil ,
habet ad ea, qua deinceps sequuntur planius percis
pienda.C v M ivtur. Quemadmodum propositio tribus modis diuiditur lac etiam tres sunt notae quaerendi. Quod est pronuntiatum praedicatorum uel conditionale, quale affirmatiuum uel negativum quantum,uniuersale uel particulare, indefinitum aut singulare.
Quae propositiones suis terminis conueniant,& quae non.
MACTA Nus de propositione quae categorica dicitur eiusque partibus atque different' quibusdam: restat ut quibus ipsa sit praedita assectionibus uas passones iuniores uocatoostendamus,idq; hac praemissa dicone,propositionum aliae sunt,quae nulla terminorum participatione conueniunt, aliae sunt quae conueniunt quidem,at non ex aequo: Tempe ex his,aliae utroque termino participant,ut Plato philosophus est,Tlato phil G sophus
102쪽
sophus non est. T liae uero altero tantum,quod nimirum tribus modisseri constat: quippe cum uel communis illa terminus in una propositionum subibitur, O praedicatur in altera,vel praedicatur in utraque,vel in utraq;subjcitur. Communem autem terminum hic nuc uoco,
non eum qui de pluribus praedicari post,sed qui in limgulis hoc pacto participantibus propositionibus reperia
tur. Verimenimuero de his propositionibus, quae altero termino,uel neutro participant, nihil adpraesens: cum de his solum hoc loco agatur propositionibus, quae Atroque termino conueniunt. id quod duobus fit modis: aut
enim ordine eodem,aut per ordinis commutauionem. Eodem quidem ordine participant suis terminis, quae de eodem diem idem pronunciant praedicatum. Ter ordinis uero commutationem , quoties qui in uita subiectus es terminus v altera fit terminus praedicatus, ut omne iustum est bonum, , quoddam bonum est iustum. Caeterum ut ex ordinis quidem commutatione conuersio propositionum,colligitur,de qua no multo post dicetur, ita ex constantia ordinis propositionumsumitur oppositio, de qua primum hic nunc dicamus.
HACTENus de stro oJG ue) Cpsarius examinaturus propositionum oppositione, triplicem proponit aliam diuisionem. Propositionum qu*dam utroque termino participat, ut Temperantia est uirtus,Temperantia non est uirtus, &secundum hane speciem uera sumitur oppositio propositionum. Quidam neutro termino participant, ut iustitia est uiritis,Temperantia non est uituperanda. Qu*dam altero termino conueniunt latum, ut uirtus est laudanda uirtus, non est uituperanda. Secundum haec duo ultima membra
nulla sumitur propositionum oppositio. De
103쪽
De oppositione propositionum Categ ricarum ,& quid sit.
PRO Pos 1 TION v M igitur Categoricarum
utroq; termino eodem ordine participantium, aliae quidem contrariae sunt aliae sub contrariae aliae contradictoriae,aliae uero subalternae. Contrariae sunt duae propo tiotes uniuersales,alia quide Urmat tua , alia uero neagatiua,eiusdem subiecti pariter o praedicati, ut omnis homo iussus es, nullus homo iustus est. Subcotrariae uero propositiones duae particulares, altera quidem as maliva,altera uero negatiua,eiusde subiecti pariter Opraedicati: ut quidam homo iustus est,quidam homo iustus non est. Contradiactoriae autem propositiones duae, uniuersalus particularis: uniuersalis quidem rammati sarticularis uero negatiuae uel uniuersalis quudem negatiua: particularis uero rarmativa, eiusdem
subiecti pariter di praedicati, ut omnis homo iustus est, quidam homo iustus nou es: uel iussus homo iustus est, quidam homo ius us est. Subalternae porr3 sunt propositiones duae; mbae quidem aut afrinatius, aut negativae : sed ex his altera quidem uniuersalis est,altera it ro particularis,eiusdem subiecti pariter et praedicati, ut omnis homo iustus est,quidam homo iustus est, uel,nula Ius homo iustus est,quidam homo iustus non est, Oppos tio igitur est,ut ex praedictis patet, duarum propositionum Categoricarum repugnantia quaedam, uel qualitate tantum,vel quantitate tantum,uel qualitate simul et quantitate. Toties enim sibi inuicem aduersantur dictae
Categoricae propositiones. Quarum quidem oppositio,
104쪽
ut ueluti oculis exposita habeatur, figuram ex quatuor angulis constitutam,subiicere non grauabor.
PRO Post TroNvM Diuidit eas propositiones quae consentiunt in utroque termino,in contrarias,cotradictorias, subalternas,& subcontrarias. Finitiones harum ex finitionibus propositionis uniuersalis , particularis indefini- tae, perspicuae sunt. Toties enim.) Caesarius hoc loco communem Philosophorum scholam secutus est. Aristoteles autexv. cap. ii. priorum constituit quatuor oppositiones secundum locutionem & vocem, secundum veritatem duas tantum contrarias & contradictorias . Subcontrariae enim &subalternae non sunt propriε oppositae, quia possunt simul esse verae. Sequens figura propositionum oppositarum pu
gnam, in quantitate & qualitate perspicue ostendit. Omnis homo .
Quidam homo iusius est. Subcontraria Quidam homo iustus non es. De triplici propositionum materia , S 3 D pri quam harum inter se oppositarum propositionum leges squas uocant exponamus,commO
105쪽
nendus interim probus lector est, ipsius uidelicet propositionis triplicem esse materiam, naturalem,contingentem, remotam. Voco autem materiam propositionum hoc loco,earum utrunque terminum,subsectu n-
quam, praedicatum. Quidam uero definiunt habitudinem,quae est praedicati,ad subiectum. Naturale igiatur materiam esse dicunt,quotiespraedicatum est de essentia subierat,aut certe proprium eius, ut homo es animal,homo est risibilis. Contingentem uer),quoties praedicatusubiecto,aut adesse,aut abesse potest praetersu tecti corruptionem,ut Socrates ambulat. hemota autem,quando praedicatum ipsi subicio nullo modo conuenire potest, ut homo est lapis . Itaque ficiendum quod iuxta primam quidem habitudine necessariae propositio nes dicuntur,quam ut a firmationessemper uerae sunt, ita negatione tripetub false. Iuxta secutam autem contingentes seu accidentariae,quarum proinde tam assmationes quam negationes incertaesunt tum veritatis,tum fallitatis,nis suppositione facta Mut quod praedicatur accidens sit inseparabile.Iuxta tertiam uero impossibiles: quarum iaut affirmationes quidem false
semperista negationes semper uerae.
106쪽
o is sio Pignant i eius a Me Nussu, hiustas e ' Vndium contrariae iustus et
o Ni A si Caesarius diei urus eii propositiones contrarias poste simul esse fal os,& subcontrarias simul esse veras,ideo distinguit multiplicem prono sitionis materia. Est autem materia hoc loco,habitudo praedicati ad subicctii m. Aristoteles ociatio cap. i. lib. priorum , & vltimo cap primi libri de interpretatione, ex triplici rerum natura, triplicem constituit propositionem . Omnis enim res aut est nece ita saria,aut contingens, aut impossibilis. Tres igitur regulas edurituemus. prima omnis propositio in qua genus, species, disserentia,proprium,accidens perpetuum praedicatur, est nece staria Nam haec uniuersalia necessario cohaerent cum
suis subiectis, ut Marcellus est homo, hos no est animali, homo est particeps rationis, homo est disciplinae capax, ignis est calidus. Secunda, omnis propositio in qua accides non perpetuum dicitur de subiecto, est contingens. Ea enim esc
107쪽
TR A CUT A T US III si accidentis natura ut & adeste subiecto , & ab eo emig are possit, ut homo est studiosus . Tertia, omnis propolitio an qua id quod repugnat cum subiecto, de eo ami maliue e stertur. eit impostibilis,ut homo est lapis,calidum est trigidii , hum duo se sucum. Vt igitur in prim propositionis spe
cie connexa est necessaria,m secunda, fortuita: ita in tertia remota & aliena.
De legibus oppositaru inter se propositionu .ERco ut id,quod hoc loco instituimus, c6modius feri possit , oper ratim fuerit hasce leges per certas suasdam regulas digerere,atq; distribuere. Itaq; cum quatuorsint inter se oppositarum propositioni disteientis,consentaneum erit, quati or quoque regulas ceipsis constituere,ut unicuique disserentiae sua respoueat regula. Prima igitur regula erit de lege di natura contrariarum: secunda de lege di natura subcontrariam: tertia de legera natura contra distoriarum i quarta uero atque ultima de lege ct natura subalternarum. Sed in illud obiter occurrit admonendum , non esse harum regularum ullam exae tam demons ratronem hιc eXCedam,ut nec insequentibus usqua ubicunque regula pro
posita fuerint: quippe quod id spra uiret 'oifi -
ptumque esset eorum , qui primis adhuc huius discipli
uae rudimentis imbuendi sunt atque formandi. Satra autem fuerit si idoneis tantum exemplis utcunque declar
m. Quod pros iasi ubique observetur,non par
ex eo ni fallor sientient profectu tum audito es, tumeti in lectores,non modo ad eruiuitionem etiam ad sermonis facultatem: tum et releuabut' u terim di bi, qui docent artem,st qui ca- docLN ur
108쪽
DE PROPOSITIONE, ERGO vi id. Hoc capite Caesarins regulas de quibus dicturus est,proponit. SEQ UNTvR REGvLAE.
Prima regula de Iege & natura contrariam.
SI Dv ARvae contrariarum una uera est reliquam esse falsam est necesse,at id quide conuertitur minime. Nampossunt duae huiusmodi propositiones simuἰ esse falsae,ut in materia contingenti: proinde se haec est
uera,omnis homo iussus est falsa erit ea qua proponjt, nullus homo iustus est. Sed illud,ut dictu est, non couertitur. gon enim si falsa est,quae dicit,omnis homo iussus est,uera ia erit de necesstate ea, quae dicit ,nullus homo
iussus es. Fieri nanq, potest,ut utraque sit falsa. Esto igitur dissiplinae gratia,ut aliquis homo sedeat, tunc falsa erit haec qua dicit,nullus homo sedet. Esto rursus, at per idem tempus aliquis homo no sedeat,tunc haec quoque falsa eriliqua dicit, omnis homo sedet. Hac itaque concessa Dpothes faba erit hac , omnis homo sidet, falsa itide ea quae dicit,nullus homostdet. Et sunt hae quidem per definitione inter ' co'trariae. Quapropter co
trariaspropositiones aliquado quidem falsas simul esse nihil prohibet spe autem simul ueras es impossibile.
Si DuARvM contrariarum. Duae propositiones con
trariae no possunt simul esse verae,sed possunt simul esse salsae. Ratio primae partis est, (etsi hoc quidam ut principiuponunt quia si duae propositiones contrariae essent simul verar,duq subcontrariae euent simul salsae, quod Dialectici pro incommodo habent. Id ego exempli causa sic doceo. Sit haec uera ) ut est omnis homo sentit, oportet ergo illius contradictoriam esse salsam,quae est, quida homo non
109쪽
sentit . Sit item hic uera, nullus homo sentit, eius contradictoria erit falsa, quae est, quidam homo sentit. At hae, quidam homo sentit quidam homo non sentit, sunt subco trariae,ergo subcontrariq sunt simul falla. Fieri enim potest. Demonstrat CSsarius duas contrarias propositiones posse simul esse salsas,hac ratione . Duae sub contrariae possunt cosentire in veritate,ergo duae contrariae possunt consentire in salsitate. Antecedens ita docet, particularis affirmativa potest esse uera, igitur uniuersalis negatiua eius contradictoria erit falsa e particularis negativa potest esse uera, ergo uniuersalis affirmativa erit falsa. Quocirca duae cotrarit possunt simul esse falsae. Conficiendu est itaque ex hac regula,contrarias propositiones pugnare in veritate.
Secunda regula de lege & natura
SI Dv ARula subcontrariarum una falsa est, reliquam ueram esse necesse est. Verum nec id unquam recurrit. Quandoquidem dua subcontrariae simul uerae esse possunt,ut in materia contingenti. Quocirca si haec falsa est,quidam homo est iustus,uera protinus erit ea, quae dicit,quidam homo non est iustis. Atqui id cui dictum est non recurrit. 3 am non oportet , si uera squae dicit,quidam homo est iussus,falsam continuo eam esse quae dicit,quida homo non est iustus . Siquide utra
que uera esse potest. Esto igitur, falsa sit ea quae dicit,
nullus homo sedet,mox ia uera erit ea quae dicit, aliquis homo sedet. Similiter autem ac per idem tempus falsast ea,quae dicit,omnis homostdet,iam tu uera erit haec, quidam homo non sedet. Erunt igitur iuxta datam h
pothesim ambae semul uerae, haec quae dicit,quida homo sedet, quae dicit,quidam homo non sedet, O sunt inter se subcontrariae. Quocirca subcontrarias proposi
110쪽
tiones simul quidem uerat esse possbile es atqui sinitIessefalsas, est impossibile.
Sr ovARvM. Proposi tiones subcontrariae uerae simmul,falsae autem esse non possunt. pugnant itaque falsita te,non autem veritate. Estog: Me. Docet duas sub contrarias posse simul esse ueras. Duae cotrariae possunt simul esse falsae,ergo duae subcotrariae possunt simul esse uerae. Nam si uniuersalis assirmativa est falsa, particularis negativa erit vera,& si uniuersalis negativa est falsa,particularis aisirniatiua similiter erit uerar quo fit ut duae iubco traxiae possint simul esse uerae
Tertia regula de lege & natura contradictoriarum. SI Dv ARvM contradictoriarum una est vera,
reliquam esse falsam est necesse: di contra, si una falsa est, reliquam protinus uera esse oportet. 23 on enim simul aut uerae unquam, ut false esse possunt. Quae quidem regula,quoniam per totam artem logicam principii loco habetur,uix ullis uel exemplis est comproba a. Si cui tamen hoc etiam in animo pederit,ut exempla omnino subjciatur,poterit hic per se haud dissiculter ea ex duabussuperioribus mutuari commodissimae Nam haec ipsa regula cum duabus illis quae diuersas alioqui naturas inter se habent,conuenit quoquomodo , partibus u delicet hincinde uis,quae duae sunt, qua quidem una es quod contradictoria intersie propositiones nunquam semul uera esse possunt,qua certe lege contraris etiam
tenctur. Altera uero,quod duae contradictoriae nunqua
possunt simul esse falsae, quam legem proseSIZ subeunt
subcontrariae. Vnde haec etiam regula primo utique loco collocanda erat,ut qua niterentur reliquae,ueluti maedificio