장음표시 사용
201쪽
TRACTAT vs vID Iotriis aeute,& eleganter pertractauit. Ac per hoe oremium. Primratio cur Petrus hispanus de demonstratione dimere debuerit, quae sumitur a iudicio eorum,qui petri hispani studiosi fuerunt. Maxime quod pueri. Secunda ratio, haec pars Dialecticae elementa tradit,quibus in disciplinis mathenisticis maxime utimur,ex quibus solis, uerae demonii rationes petendae sunt. Sint moram. ratione subuertit,cur uir ille de demonstratione nihil scripserit, nimiru quod haec parseauillis.&gryphis sophisticis accommodata non fuerit. quidemstudia. Excurrit obiter in laudem disciplinarum
De quadam alia Dialecticae diuisione, ut per quam tria potissima filo sophia instrumen ta colligantur,quae sunt demonstratio,definitio &diuisio.
v EMADMODv M aute Dialectica in duas breuome partes diuidatur inueniendi unam , alteram
iudicandi superius il nobis expositum esse restat nunc scuius di ipsa res ta nos admonet ut ab eodem repetetes,principio,aliam eius diuisionem aggrediamur, qua di tripartita eius uis,sive facultas esse dignoscatur,c uae tamen secunda diuisio priore destituta esse,ut non debet ita non potest.Diuisio autem hinc patet. Ham cum Dis lectica ex M. Ciceronisententia diligens diserendi ratio sit, qui fieri potest,ut non etiam ratio fit tum derantPH,tum diuidendi,tum colligendi3 Id quod de definiendi facultate idem Cicero locupletissime praecipit primo Osciorum libro his uerbis,omnis enim sinquit qus ararione suscipitur de aliqua re institutio, debet a donistione proficisci, ut intelligatur quid sit de quo disti tetur. Hau secus o de diuisone sentiendum est, quando
202쪽
nec sine ipsa disputatio legitime procedere potestequippe quae uiam ad ipsam definitionem non tam parare, quam aperire uideatur, ut sequenti tractatu conuenienti exemplo ostende mus.Maxime uero ad hanc ipsam artem pertinere probatur colligendi facultas ex eo, quod quicquid in disputatione assertur, collectione tandem aliqua consummatur,persiciturque que secundum tri,icem diuersitatem,quemadmodum Osupra annotatumeli. 23 am aut ex propriis O veris ac necessariis huiusmodi collectiosit,proceditque, Democratio appellatur,aut ex communibus di maxime probabilibus, Dialectica peculiari nomine dicitur, aut ex captiosis O plane falsinoe Sophistica,id est,cavillatoria perhibetur,sed quae tamen abiectu a , destini ma-que totius Logicae pars est, ut quae magis deceptionem ejus,cu quo dissutatio desumpta est,moliatur,qua rei inde utatione propositae probationem. Itaque Dialectica,quae est disserendi peritia tum de definitione, tum de diuisone, tum de collectione quo die tractat: quae quia dems su debet fit cum ratione, llogismus Graece dicitur surao sitati Graece,ratiocinari Latine interpret tur,hoc est,cum ratione colligere aliquid. Videtur enim
uerbum ipsum obh odisse compo tum esse ex propomtione ostia,quae cumsignificat,=in compositione idem facit, quod con inseparabilis praepositio apud latinos, O ex nomine, Ahoc, quod praeter alia multa ratio, nem quoque significat. Unde ars ipsa a ueteribus Peripateticis Logicapo ea appellata es, quam antea in Stoici, O Plato Diale tam appellauerunt, ut qui angustius de ea tractauerint,quam Teripatetici,ut
203쪽
a Boetio id memoria proditum est. Logica igit r quasi rationalis scientia dicta est:non quidem, ut barbari nomen ipsum interpretantur ut alia fere omniast infantissme,faedi meque et mologia ad hoc adducta aliqua, sed ex Graecorum potius consuetudine,qui artes , disci
plinas posse suis ab aliquo deductis nominibus signifi
cari uoluerunt, di his quidem foeminini generis, subintellectosni fallor artis nomine,quod Graece et in dicetu-tur,quod utique foeminini generis nomen est, ut quod huic respondet apud nos ars.
Qv EMADMODv M. Profert aliam dialesticae diuisione iam una eademque res diuersis rationibus, uariis modis diuidi potest,quemadmodum quantitas diuiditur in cotinuam & discretam: praeterea quaedam habet positionem in continuo quaedam non. tutore defluuna. Ratio huius est, quia finitio, diuisio,raticio natio inuetionem & iudicium ti uam partes priores praesupponui. miseris o teB. Est enimialectica ars finiendi,diuidendi,& argumentandi, in quibus tribus tota uis dialecticae sita est. Maxime uero. Docet a triplici syllogismo,demostrativo dialectico, sophistico , aliud ex alio colligere maxime proprium esse dialecticae. Nam ex propriis. Demonstratio enim ex principiis propriis ueris & necessariis conflatur. Aut ex communibus. Id Aristoteles octauo capite primi libri posteriorum,& undelmo capite primi libri elenchorum,& initio primi libri rhetoricorum ad Theodecten, cuius haec sunt uerba, pi Topικη ε γ
κ, ουδραα mcinne a pimarne. Diati ea Profert tripartitam aliam diuisionem,dialectica enim finitione, diuisione, ratiocinatione utitur. Viae et .H unc locum in praeludiis primi tractatus planum secimus.
204쪽
Quo pacto inter se duae Dialecticae
diusiones conueniant,aut altera alteram contineat.
VIDENDvM nunc etiam , hae duae diuisiones, quarta e attingant cognatione in am cum aliquid deis finitione explicare uolumus , genere in primis opus
est tum odisserenti', quibus id quod definiendum e
ab aliis omnibus disinguatur. Quas nise prius cum ipsogenere iunxerimus,haud quaquam definitionem constituere poterimus. Inuentio igitur necessaria est,si de finitioperfici debeat. Similiter autem dicum quid diuidere in animo est, ea omnia prius inuenire oportebit, quibus Husio ipsaperficiatur. Haec autem sunt tum differentiae in primis,tum accidentia nonnunquam,maxume uero inseparabilia di propria. Iam uero si inuentio absit, ec colliatio unquam ualebit:id quod in superioribus paulo latius explicavimus.Sed his omnibus vis iudicium accesserit , stra haud dubie aut definire qui quam ut diuidere,aut colligere tentabimus. Ergo an recte definitum quid st,aut diuisum,aut collectum udicatio perpendit,examinatque. Quo fit, ut prior Logica diuisiosecundam quasi continere uideatur , quia neque existere quicquam sene inuentione,neque intere cipraeter iussicium potest Sed nunc propo tum exequamur, primum quidsit Demonstratio dicamus.
VrDENDvM nunc. Quemadmodum cum una rei plures recipit finitiones illae inter se conciliandq sunt, ita etiam cum una eademque res plures recipit diuisiones,uidendum est quomodo illae inter se conueniant,id quod Caesarius
205쪽
- . . TRACTAT vs vir. Iarius hoc capite docet. Nam eum. Finitio r
docet ex quibus diuisio constat. - Adiumentish
ae eois Aethi. 'rum RNVymmun est finitioni,diuisioni, De Demonstratione quid sit,tumi etiam quid sit Scire.
stotele definitur , Hllogismus faciens scire , hoc est, filogismus per quem rei alicui scientia compara 'tur, paratu quem proinde Hilogismum Aristoteles
Oraeco verbo em Doriscor, pellat: quod uerbum astud nos Interpretaripotramentialis ,si linguae usus ferat, aevo Te rari redis, hoc est sciendo deflixum. Ab eodeprater ea Scire quoque definitur,rem per causam commscere,propter quam res est, quatenus uidelicet illius est causa, nec es possibile hoc aliter se habere . Sane cum multis alioqui modis scire dicatur, latius Opressus, la Urum Om 'ercunque,presus uero eo duntaxat modo,quo nunc definitum es. suo quidem modo sinera vicitur,qui demonstratione aliquid coenoscit.Demonyratione inquam hoc est, per Iollogismu demonsratia idcirco scire facit, quod ex his sit constitutus postpositionibus,quaprimae ct immediatae, tum noti
206쪽
DE DEMONsT RATIONE Demon pratis ivtur.) Locus est apud Aristotelem secundo capite priim libri posteriorum. Haec finitio per causis snalem assignatur, finis enim demostrationis est animo sctiam ingenerare. syllogismus gentis est sinitionis, Icite differentiam,quae separat demonstrationem a sillogismo dialectico & sophistico . demonstratio est secundarii nimst rumentum,quo acquirimus scientiam, intellectus uero primarium. Ab eodem scire, hoc loco strictim admodum sumitur,pro ea cognitione,quam ex ueris, primis, immediariet 'quie conclusionis traurimus. quomodo dictum est ab Aristotele initio primi libri de phylico auditu, tunc arbitramur unumquodq scire,cum causas primas , principiaq8
icit per es ecta, uel causas remotas . est igitur huius finitionis sensus. scire, est firmiter alicui conclusioni assentire propter probationem praemissarum, quae causam ueritaetconclusionis continent, ut hanc conclusione si scimus homo respirat, per hanc propositionem homo habet pulmo-
--, - 2' '' colligitur secunda finitio sul i*xvr perii usam materialem. De
monstratio est syllogismus constans, propositionibus pre
Quod omne scibile opus sit prae- noscere aliquid . AT uero priusiquam aliquid demonstrare contimgat, praestare aliqua oportet, nempe principia quae v canturinsignificata eorum, quae ad demonstrationem humutur: ut exempli gratia aeum a Geometra definitur Tunctus, cuius nulla pars est, tu praescire oportet,quid
partis nomine significetur. Sicin in aedificus,quidi pides,quia intritu luid materies sit , praenosse debet is , qui aedificadi arte discere uult..Atq; hoc ipsum profecto es-,quo*Aristoteles i principio operis de posterioribus
207쪽
anablicis his uerbis proponit,omnis doctrina, et omnis disciplina intellectiva, ex praeresente fit cognitione. Id quod cum in alijs omnibus artibus perstitatur , tum in his praecipue,quarum aliae sermocinales,aliae peculiari nomine disciplinae appellantur. In quibus omnibus praenoscere necesse est,quid nomine cius, quod ad demon
strationem sumitur iitelligatur significeturque:tum ipsa principia,ut ex quibus conclusio demons ratur, cujus per hoc etiam scientia habetur soli m.
AT v ERO. Prius quam demonstremus propriam passionem de subiecto,necesse est praecognoscere principia, genus subiectuin,& propriam passionem. qua de re Aristo teles disputat primo capite primi libri Posteriorum. Omnis dis,na. Ostensurus Aristoteles omnem demonstrationem esse ex praeexistente cognitionem,hoc utitur syllogismo . omnis docti ina & disciplina intellectiva sit ex praeexistente cognitione.omnis demonstratio est disciplina intellectiva,ergo omnas demo stratio fit ex praeexistente cogn tione, intellectiva,inquit, ut omni, doctrina quae per syllogismum,enthymema,exemplum,inductionem fit, uel intellectiva inquit,ad disserentiam sensitivae doctrinae quae non sit ex priore cognitione. Et haec est facilis interpretatio illius primi pronunciati, Apud Aristotele primo capite priami libri Posteriorum.
Quod duae sint praeno tiones,quod est,& quid sit.
E x his igitur quae dicta sunt, patet duobus modis contingere,ut aliqua praenoscamus,tum quod sunt,tum quid sint. Vt quae renti propter quid a magi et e ferrum trahatur, praenoscendum utique est serrum ὰ magnete trahi . Id ubi iam perstectum quistiam ha et , scilicitatur deinde propter quid ita eveniat. Similiter quaerens
208쪽
ali quis,quid motus,uel quid tempus sit,exploratu iam is habere debet,utrunque esse O motum,m tempus.In quibus ueros sitantur adhuc,sint necne aliqua: uerbi gratia,an sit prouidentia: in bis necesse est praenoscere quid uocabulo ipso indicetur. Atqui contra euenit, ut
sciatur quidem quid uocabulo siue nomine significetur, sed nescitur an sit: ut quast Scylla aut Hippocentauri appellatio,nemo est qui non sciat. An uero etiam sint, incertum fortassis compluribus adhuc. Sane non idem
putandum est esse quid nominis, re quid rei: quinimi longo haec o insigni inter se interstitio dissentiunt dis
runtque . Significatum nanque uocis cuiusique omnium
etiam imperit limis et uulgo fere perstectum est. Quid tamen sit id quod uoce una qualibet significatur, no vis exercitatismis facili traditu es.
Ex uis igitur. Vt facilius hoc caput assequantur ii niores, duo prquiae cognitionis gratia dicenda sunt, quid sit praecognitio & quotuplex.Praecognitio est ante demonstratione requisita cognitio ea est duplex,quia est,& qui est. praecognitio,quia est,dicitur qua principia vera esle coinoseimur,quid ei ,dicitur qua quid quoque vocabulsi in Emonstratione sumptum significet. scimus. praecognitio, quia est principiis, quid est propriae pastioni, utraque generi subiecto tribuitur. author Aristoteles primo capite primi libri Posteriorum. vi quarendi. Huius causae it occulta & nemihi mortalium nota, ut docet Alexander Aphrodisieus initio Problematum.videndus est Plutius libro tria gessimo quintricapite decimo se .
Quid sit propositio immediato quod
duplex siit demonstratio. v d N t A M aute demons ratio filogismus est, 'quis: expropositionibus primu ct imme ratis it ei u
209쪽
e', de huiusmodi propositionibus.quaenam sint, paulo altius repetere operae pretium est . Itaque dicimus ex insotele et Themissio,quod propositio immediata est, quae Oprima etsumma dicitur.Prima quidem,ut qua' non est alia prior: Summa uero,ut qua non est superior alia. Immediata igitur dicta est,ut quae alia demostra si e confirmari non possit. Quo fit,ut huiusmodi propositiones prima etiam principia appelletur. Sed de his
mox plura suo loco, Cum igitur fit stillogisnus per pri
mas ct immediatos rei causas,haec demo ratio propter quid dicitur: cum uera per causas quidem, sed non immediatas , aut per prima quidem et immediataded non qua causae rei sunt, huiusmodi demonstratio uocatur , quia est. Sane prima di immediata causa est, qua afectioni,quae quidem de re quapiam demonstranda propoestur,aequatumique cum ea reuertitur, t cum per definitionem rei subiectae propria ei inesse assectio demon stratur. Prima uera di non immediata causa es, quae fusior es O magis ampla, et qua in hispraecipue sciEti, locum habet,quae subalternatae dicuntur, ut in per iectiva,quae Geometriasubalternata est. Ergo quicu-queprobat arbor drugesque non spirare, quia pulmo his desit, isscire dicitur propter quia,quod pulmo proxima di immediata ratio O causa sit spirationis. Qui uero idem facit per hoc quod non sunt animalia,hicia cire illud dicitur,quia est. Nam haec probatio non de proximosed de longinquo commeat . Ita A nacharsis, eum percontanti cuipiam, quare S thia tibicines non esciat,respondisset,quia Sc thia uitem non ferret, causam reddidit remotissmam. Nam proxima huius cau-l : O x ta
210쪽
ta erat,quod Scythae temulenti non fierent: causa item huius, quia temetum non hab erent: huius demq;, quia uites essent illis negatae.
v ONrAM autem. Propositio immediata dicitur, quae nullo indiget termino medio, ad ostendendum predi .catum subiecto inest e, ut omnis figura plana tribus rectisne is comprehensa habet tres angulos aequales duobus rectis, principia tamen possunt probari inductione, sensu, a suetudine. Cum iniur. Demostratio propter quid dicitur, quae ostedit caussam curres sint, & progreditur a causa immediata ad effectum, ut omne animal rationis particeps est risus capax,omnis homo est animal rationis particeps, ergo omnis homo est risus capax. Cumaero. Dicta est demonstratio, quia est,eo quod praemissae conclusionem esse, sed non cur ita sit,ostendant. Haec sit duobus modis. primo, cum procedimus a causa remota ad effectum. secudo, cum ab effectu ad caussam. Hac de re Aristoteles disserit decimo capite primi Posteriorum. Subalternatae dicuntur. Philosophantes duplicem scientiam nobis excogitauerunt, sub- alternatam & subalternante. scientia subalternata est quae sub alia continetur, a qua sua mutuatur principia, ut medicina sub naturali,iurisiprudentia submorali musica sub arithmetica,perspectiva sub Geometria. Hae scientia subalternata sumuntur demonstrationes, qbia est subalternans. scientia dicitur quae suppeditat principia aliis scientiis, ut moralis philosophia iurisprudentiae, & ex hac sum utur de monstrationes exquisitae: haec sunt qua uulgo in scholis recepta sunt,quo ego ut nolo per omnia probare, ita nec etiaimprobare . illud tantum dicam. si in utraque scientia &subalternante & subalternata sunt principia,genera subiecta,& assectiones propriae eur non fiant in utraque. exquisitae demonstrationes, non uide . Erreo. hic syllogismus sic est c latexendus, quicquid respirat habet pulinon di, arubores non habent pulmone, ergo Mon respirant. est dein 'iistratio in secundo modo secundae figurae, ex quo exemplo colligere possumus etiam in secunda' figura exactam feri