장음표시 사용
281쪽
DE LOCIS DIALEC et . Ma tus quod hie dicitur. Horum locorti plena sunt omnia ap ud Dialecticos, & rhetores. unum hoc dignum obseruatione , maius dici duobus modis . primo secundianircin, & quantitatem: huius exemplum est apud Aristotelem primo rhetoricorum , hic patrem in te fecit, ergoquemuis alium interficere audebit. hoc est argumentum a maiori, si rem spectemus, sed a minori si probabilitatem. fecundo aliud est maius secundum probabilitate quod habet maiorem uel minorem suae probabilitatis ueritatem, ut Imperator non potest par esse uiribus Turcarum, ergo neque dux aut comes . eodem modo distinguendu est minus , ex qua distinctione facile est intelligere locum Ciceronis in Topicis cum ait, quod ualet in maiore ualet in minore, & contra: quod enim ualet in maiore negative etiaualet in minori: si enim quod est dissicilius,& probabilius fieri non potest, ergo nec id quod est facilius, & minus
probabile et ut si sines non regantur in urbe, nec aqua arceatur , & quod ualet in minori, valet in maiori affrina ti ue , ut aqua in urbe arceatur, ergo fines regantur. huius loci duo elementa topica apud Aristotelem frequenter re
petita sunt. si id quod uidetur masis inesse non insit, nec id quod uidetur inesse, inerit, & si id quod minus uidetur inesse, insit, & id quod magis inerit. Si Scipioni.)Haec historia est apud Plutarchum in uita Gracchorum, & Valerium maximum libro tertio capite, de sortitudine .
De Ioco,a transumptione. CA E T E R v hi quia transumptione locus dicitur , non is est,quem uulgus dialeecticorum esse putat, atque desinit, quoties nomen magis notum transumitur pronomene minus noto,in qua tamen opinione, et Boetium esse deprehendo, uirum alioqui de arte dialectica optia me meritum. Sed ut cum bona eius uenia dixerim,quandoque bonus dormitat Homerus: imo idem poeta ait, Saepe opere in longo fas est obrepere somnum. Itaque acutius, atquesubtilius hoc animaduertetes, Alexander
282쪽
TRACTAT vs IT. I siler II ius,nostra fere aetate apud Dauentriam, nobile profecto O praeclarum Germaniae oppidum paud in ea libris gymnas archa , uir alioqui inter priscos philosophos connumerandus, pos hunc Iacobus Faber Stapulensis,obseruandissimus quondam praec tor meus, cum Parrhisis Thilo ophiae studijs operam nauarem,et ante hos Buridanus homo certe ingenio felicior , quam institutione,longe aliter hunc locum exponulit, alicaeeptis insuper declarant: unde oe ab his transumptio des-nitur esse,quoties nomen metaphoricvis,hoc est,translatitiesumptum, per proprium explicatur. Ab hoc aut ea limentum ducitur,uerbi causa,si dicamus, Dialectica utilis est ad omnem methodum,igitur ad omne scientiam utilis est.Locus quidem disserentia maximo nominis transumptione. Locus nero maxima,stuicquid alicui conuenit sub nomine metaphoricrus sumpto, eidem conuenit, sub nomine proprie sumpto. Sane hoc loco non philosophi modo utuntur interdum , caeteris, scri
ptores ,sed Osacrae litera eo plene sunt, acscatent propemmodum: ut, si leo rugiens fugiendus est,ct diabolus fugiendus es.Item, si Christus leo es, ct rex est.
CAETER v M. Huius loci triplex est usus. Primus ouando thesim ad hypothesim transferimus, ut si cyratur quid iustitia in omni re ualeat, & ostendatur eam multum in Reip. administratione posse. Secundus quando nomen notius suinitur pro in notiore, ut sapiens pro philosopho . Tertius quando nomen per metaphoram sumptum per proprium explicatur, ut si quis pro ardere amore, uehemeter amare dicat. Ad omnem methodum. est dreuis uia, hinc per translationem signiscat dicendi compendium, & rationem rerum dicendaru . Est rex esto Nam leo
283쪽
DE LOCIS DIALEC T. animal est serox, & omnium animalium generosissimum, S leones tantum ex feris clementia utuntur in supplices, prostratis enim parcunt, uide Plinium libro viij cap.xus.
De locis ab oppositis , & a repugnantibus.
A a oppositis uero toties argumenta ducuntur,quoties inter se aliqua opponi dicuntur. Opponuntur a tem mossis quatuor. t enIm contrarie, ut album,nngrum et aut priuative,ut iustum niustumerat Matiue ut dominus seruus: aut contradiSIorie,ut videre, non uidere. At de his quidem in tractatu de praedicamentis satiscut arbitror dictum est.Itaque a contrariis argum entum ducitur hoc modo, Si bona est sanitas egritudo mala est. Vel, si est aliquod animal sanum, idem aegrum non est. A priuatiuis uero, ut si inivsitia fugienda est, sequenda est iustitia . Vel, si quid uidens est, ideprofeSto non est caecum. relativis autem, ut quisquis pater est, filium habeat necesse est. Vel, si quis pater est alicuius, eius filius non est. Porr3 a contradisi rib, ut si quis est uidens, idem iam non est non uidetis. Locus quidem disserentia maximae, ab oppositis. Locus
uera maxIma, In contrari si priuatitiis,relativis, cotradiectoriis, posita sibi conuenire non possunt. In relativis insuper alterum sine altero esse non potest. Traeter hac antem sunt O repugnantia, quae a nonnullis disparata dicuntur. epugnantia quidem, quod licet nulla oppositione inter se aduersa sint, a se tamen adeo diuersa sunt,ut alterum de altero nequaquam praedicari possit:di parata uerriqued ueluti distares res significent ora his igitur argumentum ducitur,ut si ita dicamus,homo est,igitur lapis non est. Item, si quid homo est, id n que
284쪽
que bos est, neque equus, neque abortim qui na, quod ab homine diuersum est. Locus quidem disserentia maximae, a repugilantibus. sue a dis aratis. Locus uero maxima,stuae sebi repugnant, hac neutiquam conueniare possunt.
A 3 ot suis. Regula tradi solet ab affirmatione unius
oppositorum, ad negationem alterius, ratae & exploratae fidei est argumentum, quam regulam ex induetione facile est probare. A relatum.) Aliud sunt telata aliud relative oppolita. Dicuntur relata quando sumuntur sine comparatione alicuius terti j,& sic mutuo se inserunt, ut dominus est , ergo seruus est Relata opposta dicuntur,quado conferuntur ad ide tertiit,& sic affirmatio unius inseri negatione alterius, ut Anchises fuit pater Aenee,ergo no fuit eius filius.
De loco a transmutata proportione. ADii CITvR a quibusdam praeter praedictos Io cos,qui extrinsecussumuntur ocus a transmutata proportione dictus. Is atitem huiusmodi est, ut si ita dicamus,Sicut octo ad quatuor ta sex ad tria: quippe quod utrobique dupla sit proportio. Ergo sicut octo ad sex,ita quatuor ad tria: quae numerorum adsie inuicem habitudo, proportionem virebique constituit sesquitet tiam. Octo exin exsuperant benario,quae tertia pars est senare. Itidem S quatuor tria,unitate quae di ipsa pars stertia ad tria, siue ad ternaritim. Hinc O transmutata proportio dicuntur, quod ab una in alium quasi transitus fiat. Caeterum talem argumentationem hac maximma corroborant, Si ut primum ad secundum, tertium
se habet ad quartum: S ut primum ad tertium, secundum se habet ad quartum.
A D r i C i T v R. Proportio est mutua duarum ouantia
tatum inter se commensurabilium habitudo,ut dupla inter unum
285쪽
DE LOCIS DIALEC T. inum & duo . Colligimus igitur ab hoc loco, ex quanti
tatum commutatione ab una proportione ad aliam, ut in
exemplo Caesaris a proportione dupla ad sesquitertiam . Huius loci exempla,ab Arithmetica petenda sunt. Propor
tio dupla est quando maior numerus bis minorem continet. Sesquitertia est quando maior numerus continet minorem & tertiam eius partem ut inter quaternarium &ternarium.
De locis mediis. Miniae dehinc loci sequuntur,quibus expositis,
nem protinus huic traStatui imponemus. Sed cur ita dicantur, dicendum prius. Medij quidem loci dici uiden ruri quoniam in his argumenta neque extrinsecus omitino petuntur, neque ab ipsa terminorum substantia,sed ab imorum terminorumcut exempli causa uel casibus, uel coniugatis, leui quadam mutatione dest tuntur. Similiter o qui a diuisione locus dictus est, medius inter utrosique collocatur: quoniam ex eo nunc ab ipsis in quaestione positis terminis,nunc extrinsecus argumenta . sumuntur. Sint igitur loci medii tres, a casibusia coniugatis,a diuisione.Et casus quidem est,cum principale aliquod nomen in adverbium des Stitur,ut a iustitia i)se. Coniugata uero dicuntur, quae ab eodem diuersimode deducta fluxerunt,ut a iustitia, iuste, O iustus, iv sa ustum. Sed haec omnia a Cicerone Coniugata dicuntur,quod quasiab uno iugo deducantur, quae et idem ita definit. Coniugata dicuntur, quae sunt ex uerbisgeneris eiusdem. Eiusdemgeneris uerba sunt, quae orta ab uno, uarie commutantur,ut sapiens,sapienter sapientia. ecasus igitur argumentum ducitur, ut si quaeratur de quopiam,set ne prudens: O arguatur esse talis, hoc mo
286쪽
do,Trudenter agitiueto prudens est. A coniugatis ueros hoc pacto, Itistitia bona est, ergo qui iustus es, bonus es: Locus quidem disserentia maxim a coniugatIS. Locus uero maTima S unum coniugatorum cuipia conitenit, rclissulam.
MEDii dehuae. Medius locus dicitur quando ducitur argumentum ab eo quod parrim conuenit cum eo, de quo quaeritur , & partim differt. Vt si in dubium reuocetur an iustitia sit laudanda, sic colligendum est,iustus est laudandus , ergo iustitia est laudanda . Argumentu ducitur a coniugatis , quae partim conueniunt & partim differunt. Et tarsus quidem eii. Casus hoc loco dicuntur ea nomina, quae a primo derivata cum eo ipso componuntur, ut sapienter ius ea sapiens iustus . Haec tamen omnia quia per tenui separantur discrimine, eodem nomine coniugata dicuntur. Locus elE inTopicis Ciceronis ad Trebatium. Orta ab eodem uerba uocat quae habet idem principium & finem di
uersum, ut temperans temperantia. Hanc uerborum con
iugationem Graeci ou distar uocant, quam Aristo. in Topicis multum & saepe commendat.
De loco a diuisione. REsTAT locus a diuisione, ut (ut Boetio placet hoc modo tractatur, Omnis enim sitiquit diuiso uel negatione fit,uel partitione.riegatist ne quidem,ut si quisita pronunciet, Omne animal aut habet pedes, aut non habet. rtitione uero,ut si quis ita dicat Omne animal aut sanum es,aut aegrum: O quoties uox diuiditur in sua significata. Fiunt igitur argumenta a diuisione,tum per negationem,tum per partitionem. Verum qui diurasonibus utuntur, hi aut directa ratiocinatione contendunt,aut ad aliquod imposphile,incon emersq; discuti atque id quod reliquerant,rursus assumunt. Si igitur in quantone propositum, an nulla oreo temporis fuerit:
287쪽
quod qui negare uolet is directa ratiocinatione id democtrabit hoc modo,Tempus aut originem habet, aut non hab et, Sed quia mundus aternus es id enim paul per disciplinae gratia concedatur templis quoque aeternum, quippe quod mundus sine tempore esse non potuerit.
uod uero aeternum est, origine omnino caret: tempus
Urtur originem non habet. At si per impossibile idem ostendi desederetur, dicetur hoc pacto, Tempus aut orngine habet ut non habet: sed si tempus habet originem non fuit semper. Tempus autem habet originem, fuit igitur,quando non fuit tempus. t qui fuisse,temporis est significatio: fuit igitur tempus, quando non fuit tempus: quod fieri prorsus impossisse est: non est igitur ullum principium temporis. Quo fit, ut ad alteram diuissonis partem tandem redeatur,oe dicatur tempus origine carere.Locus quidem differentia maximae , a diu hone.Locus uero maxima, Condiuidentium uno sublato, alterum manet,ct posito altero, tollitur reliquum .
at uero qui per partitionem diuisionibus utuntur, hi id duobus modis tentant. Nam quae diuiduntur lut simia esse possunt, aut non possunt: simul esse possunt,cum uoce insignificationes diuidimus,non possunt uero, qua negationis modo diuiduntur,ut aut sanus est,aut aeger.Itaque s quaeratur,an canis substantia sit, tum quistia per diuisonem id ita moGrauerit, Latrabile animal subastantia est, bellua marina substantia est , sidus item
coeleste subsantia est. Haec autem tria canis nomen significat: est igitur canis subflantia. Ter modum is ro negationis a divisione argumentum ducitur hoc mois do, Aut sanus est,aut aeger, sed sanus non est, igitur ae- Ser
288쪽
TRACTA Tvs I x. 1 6ger. Vel sic ver non est, igitursanus . Vel ita, sanus est , igitur aeger non est.Uel hoc modo, Aeger est , igitur sanus non est. REsTAT Iocus.) Quemadmodii diuisio sit duobus modis per negationem & partitionem: ita etiam duobus modis argumentamur a diuisione, per diuisionem & partitionem . Diuiso sit per negationem, quando alterum membrorum negative circunloquimur. Per partitionem, quando membra diuidentia affirmatiue esseruntur.Cum diuisio sit per negatione colligimus ab affirmatione unius m ebri ad negationem alterius.At uero. Quando diuisio fit affirmatiue,oitendere oportet id de quo dubitamus singulis membris inesse diuidentibus . & sic inerit etiam diuiso.Quemadmodum Dialectica probatio a demonstratione differat. Ex PEDIT is locorum disserenti', illud postremo
ueluti coronidem adiicere operaepretium est, quo uid
licet pacto dialectica probatio a demonsratione discarat. Differt autem primo, quod demon ratio omnis ex Propriis concinnatur: Dialectica uero probatio ex communibus. Deinde, quod demo ratio ex solis necessari,cbmeat Dialectica uero probatio interta ex neci arib interdum ex probabilibus. Tertio, quod demonstratio duobus tantum utitur petiebus argumentationIs, nempe bilogismo, ct injustione: Dialectica uero probatio omnibus fere, utpote nunc bllogismo,nunc enthymema te,nunc exemplo.Quo fit, ut non fit proprium dialecticae opinionem aggignere cum formidine de opposito, ut nonnulli falso persuadent, sed dialecticam potius fidem qua cum ex necessariis fit,colligiturq;, non minus certa es,quim quaper demon rationem paritur. Hoc tameT x a scien-
289쪽
a sciemia differens, quod scientia ex propriis aggigni
tur: illa uero ex communibus , O nulli scientiae peculiariter addiis. Ceterum opinionem facere infirmiori ipsius dialecticae parti competit: qua proinde oratores frequentius,Philosophi rarius utuntur. seuod quidem diuus Seueritius Boetius ita esse comprobat, atque his contectatur uerbis, Sed ea quidem argumenta Cinquito quae ex definitione, uel genere, uel di serentia,uel causis, uel ex diuisione ducuntur, demonsrativis maxime dillogismis uires,atque ordinem subminuerant. Reliqua ue
Ex PEDi Tr s.)Appendicem addit, qua obiter docet discrimen inter tallogismum Dialecticum & demonstrativum. Dissere autem. Prima differentia inter probationem demonstrativam, & Halecticam . Demonstratio constat ex principiis certae scientiae 'addictis, Dialectica uero, ut communis est facultas, ita etiam omnibus principiis uti tur . Id docet Aristo. initio lib. i. Rhetoricorii, Sc viij.cap.j. lib. posterio ru,& xj cap. j lib. Elenchorum. Deinde. Secunda differentia demonstratio componitur ex omnibus,& solis necessarijs, sed dialectica probatio fere ex probabilibus . Videndum est sextum cap . primi libri posteriorum. Tertio. Tertia disserentia, demonstrator utitur tantu duabus formis argumentationis, syllogismo, & inductione. Nam hae si recte componantur, semper
necessario conficiunt conclusionem, quod proprium est demoni ratoris. at Dia- : illecticus omnibus formis pro -
290쪽
AB sotivri s hactenus a nobis nouem ex decem,quos instituimus,tractatibus artis Dialecticae, in quibus eas partes ipsius artis pertractauimus, quantum eo inpendio licet, per quas recte, diligenterq, differendi ratio comparatur, qui certe & finis totius artis esse existimatur squippe per quem uerum a falso discernitur institutio huic nostro iam satisfecisse uideri possumus. Caeterum quoniam falsum sub ueri specie plerunque obrepit,quo de incaut facile illuduntur (fallit enim uitium specie uirtutis,ut non tam eleganter quam uere a Iuvenale Satyrico poeta dictum et , &ab Horatio in eundem sensum Decipimur specie recti idcirco ab Aristotele provido nimirum artis magistro id etiam curatum est,ut post artis praecepta talia quoq, relinqueret praecepta, quibus etsi nihil quod ad artem faciat, disceremus,liis tamen instructi facile uitare possemus sophistarum argutias captionesque, quorum haec est praecipua intentio, ut fallant,non doceant: magis appareat scientes,non sint revera.Unde & hic illud,neque incommode,neque importune ex Aurelio Augustino adiecero, quod uir ille de eade re in tertio de doctrina Christiana scriptum reliquit. Cuius haec sunt uerba , Sunt multae falsae conclusiones rationum squae sophismata appellantur Z ueras plerianque ita imitantes, ut non solum tardos,sed ingeniosos minus diligenter attentos decipiant.Quare & nos iam ob eandem certe causam, Aristotelem hac quoque in parte sequentes , decimum illis nomen adiicere in animo consti tui uius tractatum.