F. Thomae Campanellae Calabri o.p. Realis philosophiae epilogisticae partes quatuor, hoc est De rerum natura, Hominum moribus, Politica, cui Ciuita solis iuncta est & Oeconomica, cum adnotationibus physiologicis. A Thobia Adami nunc primum editae ...

291쪽

yro pomo spernunt aurum. Et omnis culpa hominum in hoo est,quod minora bona maioribus praeoptant, ob maiorem facilitatem, autpraesentialitatem, aut desectationem, qua sicuti Pisces hamo capiuntur; S unde se seruare student, inde perdunt se. Vocaturque hoc vitium Indignitas,pars profecto percucio Improbitatis. Etenim seruituti se mancipant, Ac remigio pro paruo pretio: dc profundunt in proelio vitam pro diuncnodenario,non pro patria aut virtute . de Diis se peioribus incuruantur indigne, magno cum dedecore generis humani: Maioc non ex avaritia, scd hui parua astectione Ac parvipensione prae aliis. Nam dc pro dominorum salute seipsos sepeliunt Moccidunt coram populo, quasi amantes dominorum, barbari quidam,vbiar quando non oporret, idque ad ostentationem propriae indignitatis, S amoris maioris crso lieri ambitionem ex vitiam uain crea se,

De acquisitionis mediorum talum ad erultimum .' Aem,notitia adipiscenda, C A P V T II L

P OsretvAM firmauimus hominem in fine ostimo,&amorem sui erga finem rcgulauimus, aequum est ut ea quae ads-nem spectant acquiramus. Hoc autem fieri non potest absque scientia. Quapropter bonum scientiae usum, id est, regulatum ad fincm,nunc capesIere oportet. Et quia prius cominendauit opifex ac finis nos cr Deus nobis nostri conseruationem, donec ipse velit in alium nos transferre vitae statum, ea quae ad hanc conseruationem spectant, prsnoscamus oporici, igitur quicquid prodest, ac quicqiud nocet, inquirendum

Desia

292쪽

De Sidiositate, ,ssu oppositu

h docet non quascunq; re S i principio Inquir re, sed ea S, uae oed nostri spectant salutem: ut quod Deu Sest auror bono. h. MMeum omnium & iudex praemiorum ac poenarum: quod dederit perantia nobis legem; SI ubi nequimus pernos ista scire, doctos pa. non vident,rentes consulamus. praeterea qui cibi Ac quae vestes.& quis aer quo Minutilis es vitae corporali ,& quibus imatationibus St actibus vi ' i' /uendum est in repub.& quid debemus nobis, parentibus & amicis; aliaque huiusinodi: deinde vero occulta, SP quae longe i. distant se in directe ad nos spectant. perauise h. Huic virtuti opponatur vitiurn quod curiosita sappel- liquand latur: quando videlicet inquirimus ea quae ad nos minus pertinent, relictis pertium cibus : ut quomodo pisces ambulent sub aquis,qui dDeus fecerit ante mund i c reationem, quomodo aranea texat tela S, quomodo muscae visco capiantur, ut Don i-tianus faciebat,& qui ossicio sito neglecto dc arte, in res alienas curam vertunt; dc quid noctu faciant caprae, stelliones,& monachi,&caupones, aliaque huiustia odi S in sophismata exscientia transeunt. Ac licet philosophi sit omnia inuestigare,quoniam non intelligitum totum, nasi partes omnes, Ac in laudem, conditoris resultat inuestigario; tamen hoc non faciet, nasi ubi

utilia propinqua re necessa ria praenoverit. Admiratio est primcipium inuestigationis,& studiositate regenda.3. Qui vero nec utilia inquirit, quasi nullius rei cognitio ad se spectet, hic in vitium incuriae cadit; vilis inertisque animi indicium, spiritusque crarsi obscuraque; quemadmodum curiositas est spiritus nimis tenuis, vanique, instabalis, S undiquet mobilis, Si sophistici. Qui puta i sic reperisse facile, quod vix attingi potest infinito labore, insipiens est. vi qui Deum sese videre Ac angelos quidditatiue cognoscere iactant; alii autum ex hydrargyro essicere,alii per nec romantiam dc curiosas opinio nes mitifica,tanquam pervcras scientias, pollicentur. vanitas ii sit co-

293쪽

uo F. Trio M. CAMPANE LOsit eorum vitium,curiosit i annexum. Alii scire volunt, ut sciant: & hi curiosi. Alii ut sciantur,& hi ambitiosi. Alii ut lucrentur, de hi auari. Alii ut meliorentur; S: hi studiosi.

De prudentia , vitiis opposito.

ma, ita l. et v CcEDIT prudentia,quae scientiarum usum, Armidio es , a. . sitatem 52 curiositatem inuentarum, expendit ad utilita,

tem: St, quis cui scientiae sit aptus experta, quemque suo addi- . usu, cit shudio,& difficultati medetur. Si adem obtusitas At acu fientia men senstis At mentis, non sunt vitia virtutesque moralcis, sedri Amri esto naturales, sic obliuio& memoria, perplexitas S praevolatio, Ii.m y furor& delirium. Ad scientias autem apti non stat, qui spiri iv uim tus habent obtusos ex crassitie, perplexum discursum exsul,

in os gine interuolante; praecipitem ex subtilitate nimia, instabit , istia di que in discursu, obliuiosum ex fluxibilitate multa. Eos igitur si Puhsi applicabit scientiis, qui lucidum, purum, moderatum incal q,-am re ac tenuitate sortiti sunt: quod facuc ex physiognomia M ''. ii iurii u tu &loquela,& oculorum luce, ae modis istorum ae actibus aranis ie' gnoscitur. A i libus mechanicis eos, qui spiritu crassuta multo D-' - , abundant Curam reipublicae, mediis interis tas: neque enim tenuissimi spiritu neq; crassi sunt apti administraticina, Illi, quia lini . . mirant omnia, ut meliorent,&speculationi praxistici responitio prima dct, isti, quia inepti demultarum terum cumspectim malu se verum dc 'r artem memorandi sirumbuerum liuid is, nauei unila erga disturrenti bu s per logicam de mathem 'ius per ex ' ' o ercitiv dc compendia scientiarunufinoso' medicina corPhrali sanat: omnibus autem prodest per libro scriptos & tuo grapi am,&historiam naturalem, politicam, ut ex praeteri tis sciant in futurum operari. 3 Modi prudentia ammaliacm gregant in aestate pro hyciue, fluviam imminentem traeuiden t in nu bibus de frigore odeoque plus auidiusque edunt, v

294쪽

MORALI v M CAP. II. asimo autem diuiniorem sorti tus in mente prudentiam dc ex pas- Vtitur m- stomous aeris Ac ex coelestibus causis futura per syllogismuim p tira Optae noscit,non ex passione sui sola, uti bruta: &vbi deest ratio, erum ciue si

ad autorem rerum recurrit, prophetiam accepturus. Cumque genitus sitititer coelum S terram,contraria entia , &ab omnibus aliquid mali aut boni pati possit, cuncta experiri sensu vel .

in seipsis,uel insit milibus decreuit prudentia,&studiositate adimpleuit. Nullis enim rebus non utitur homo. Igitur physiologiam congregauit, ut sciret herbarum vires, utiles sibi inimica sque, SI aquarum Ac ventorum naturas, de lapidum, dc me tallorum; oderum influxus, de morus, anni tempora, elemcnta, disterentias & vices ipsorum, SI climatum, & animalium, Ac

temperamentorum;ut saluti consulat, infirmitatibus occurrat, is

Sc commoditatibus augeatur. Mathematicam deinde ad in- uenit, ut domicilia arte re facile construeret, dc ciuitateS: Exercitum ordinaret,metiretur motus coelestes, tempora dii ingueret,& quicquid in ipsis sit, sciret: numerat Ct,ponderaret. mens iraret. Harum scientiarum bruta parum participant, quoniam mente carent. Sed participio primalitatum &instin- .ctu aliam cellas fabricant & nidos sun)ma arte apes ordinant cxercitum; Ac in medicina hippopotamus phlebo: omiam exercet, ibix clysterem, canis purgationem per vomitum, serpens

Si hirundo oculorum medicamen. Alcainen vii inuentis e rum nos nouimus, non autem ipsi nothris. Prudentia item studiositatem rebus diuiniS applicuit, quarum gratia corpus, vi 'etes, sanitas; ipsaque vita floccipenditurivi, quid sit Deus, intelligamus, eiu ne adeptionem 52 cultum prosequamur, Sc omnia in Deo, tanouam in fine optimo, collocemus. Idque pro- prium hominis est mente praediti, religiosique animatas, caetetris denegatum,&proprerea differentia suae definittanis est vera. Licet naturali instinctu conditorem reuerendi donata sim centia omnia, quaedam magis,quaedam minus, eo quod ipse po test maxime,scit maxime, Ac vult maxime nobis benefacere, de

ab ipso&in ipso sumus. Addidit prudentia moralem scientiam homini, qua se ipsum nosset, S quomodo agendum sibi es. Ii a sci

295쪽

rsa F. THO M. CAMPANE Aset ad fini consequutionem: dc hanc physecae adium it; quoniaam in. naturalibus moralia fundantur. Iterre poli cicam, qua . multitudo rcgitur: quae tamen in api S, formictu, re gruibuS sic relucci, ut nostrae pudeat nos , nisi nos Deus diuina legislatura decora flet. Quod prudentia non respuit tanquam fallam

arrogantiam, ut astuti politici reclamant. Negari enim non potcs , qtiod Dcus to this rerum unauersitatis curam gerat. Res enim omnes arte reguntur, Ac propter fine inoperantur sapium ter, magis autem politia animalium ,maximeque hominum . Quod si partibus convenat ratione regi, toti rixagis Coruieniat oportet omnisque sapientia non ex nihilo ortum ducar, teda prima sapientia, qtiae superem in mundo, abstracta tamen, ut

possit dominari. Ipsa ergo legem tulit , non modo cunctis retis bus natura inditam est hominabus humanti more: qui.quidem signis, miraculis, prophctia, sanguinis martyrio, cam, de quo gloriantur, legationem comprobarunt. Est enim nobis uitiamus, quamuis nos alienatione nino a nobis distantissimi videtis

amur: nam nec, qui dite anima, ipsa anima post multas disputationes bene agnoscit. Viqiic notitias sibi inuicem communicarent homines,prudentia adinvenit Grammaticam, locutricem artem 1 quae usita conuenientiatu vocum de connexionis

copulat, Rhetoricam, quae suadet bona,ditata detquc artificiose mala,agenda S non agenda; poeticam, quae voces sit Iuli tudinibus figurat sensus fabalis, Ac sermonem numero sonoro, .ut latenter & suauiter sita deas . Brasitaineste ferinouem imperfectum ae suae congruentem necessitati, palam cst quoniam

voces acuunt, obtundunt,variam que uti nos, nundamen organis instar nos Frorum, id circo eas non intelligimus, sicut nec voces hominum Scytharum.. Alias scientias agnoscendi propensiones humanas acceptat pria dentia, ut phyuognomiain, Gnos ram cum coelestibus cometeni euriam, omncique cas ,quae aliquid ostendtuit ex causis aut generalibus aut peculiaribus, . aut exaffectibus coesteistibusque, aut ex lignas positis a Deo an .ri TR.-Quae vero ex signis ab homine positis au tamaginatis,

rei utar tanquam a curiositate iuuentas, deceptionisque ple

296쪽

e MORALivM CAP. IIL MInas,saepeque superstitionis. Prudentia tandem, si qua regendar familiae& militiae&reipublic. lapientia inuenitur audat,num,utem sephisticas Machiaucllisticas arre . Est enim ipsa b j, tia, anus scientiarum usus, siue regula viendi latentiis ad bona Vcra ,et. diis acquirenda, mala fugienda sophistica detegendet. Scientia iis

namque virtus non est, sed unmS principiorum eius opus: AI ri tutis possumus ea male ut vi medicus in perniciem aegri, medicina; non autem prudentia. Ad ipsain praerequiritur consilium, lentia,& praxis,ut possit electio regulq adreprobandum mala Sc elegendum bonati redarguendum taphistica , concludi. Haec per scientias affectus omnes illuminat, operationibus finem per media vera confert. Et sapientia dicitur a sua primalitate non tamen est Misi moraliter & analogice: cui Metaphysica in speculatiuigmaxime respondet:& ipsa cst prudentia sci Antiarum ictiti.prudentia est Metaphysica affectuum & operationum: notionum.

t.Opponuntur prudentiae imprudentia Mastutia. Illam defcctu: quoniam vium scientiarum non callet, nere seligit bona vcra ab apparentibuS,nec circumspicit annexa bona maia laque & decepciona pater; non prouidet futura per scientirus nec per similitudines praeteritorum. Estque signum spiritus crasti fuliginosique s. Astutia vero putat sese omnia suo ingenio metiri. Diui nis hominibus non credir, tanquam ipsa diuinror, nec sinens se decipi. Propriam ignorantiam ignorat, quam prudentia max me nouit Se cunctos decipere posse putat in agibimus. Scien tias taphisticas occultas, carentes flandamcnro,perscrutatur,applicatque suae laudi. vana spiritus,tenuis, fuliginosi , mi nima circumspicientis, magna non capientis,aut negligentis,,

Consilium est prudentiae comes: praereipitatio imprudentiae: suspicacitarastutiata rudicare aurem ta deliberare ex icientia & peritiae, prudentis; teniere, astutiae irreis solutio, imprudentiae Si stolia ditatis est.

297쪽

De vigilantia.

ARTiCvLvs III. i. TI C I L A N T I A in actionibus circumspicit omnia, net' subrepat quid, eas infestans, frustransque fine, Ac net passio pro ratione accipiatur. Inaduertentiae contra passione affectuque tracta cligit,quod bonum alias experta est: nec latentia, sed occursantia consideraa. Aduertentia est: vigilantia. ipsa. Sed prudentiae annectuntur, de sunt in persecutione ne gotiorum.

De distriplinabilitate.

, ARTICVLvs Iv. i. v ISCIPLIN ABi LiTAS est eorum, qui volunt bene addis scere quae facienda sunt,ut probe exsequatur; sic & quae scienda.Ruditas est discendi impotetia physice, sed moraliter clectio fugiendi scientias faciendorii det sciendorii. Vitium scioloru est, cum salutauerint scientias, putare e cuncta pernosse,& emendare doctissimos non verentur, non ex astutia,sed quia putant se scire. Hi Socrati aduersati sunt. Et paedagogo - .rum est vitium: Si eorum qui unam scientiam dascente S,putant sede omnibus per illam posse iudicare, Si uno ex libro de omnibus libris; autoritate recti,non ratione S cxperientia; S quae 'ignorant,putant se,si stii duissent, potuisse super mortales cunctos in illis excelIere ae de hoc s ea actante Si quicquid dicunt, ipsiimet admirantur,& ab aliis admirari volunt;& derisi derisio nem pro vera laudatione suscipiunt, propria obruti stultitia. Disciplinabilis autom quo plura de plus scit, eo plura ignorare se intelliget,nec ad sophismata, nec ab inquintione cessa-.bit,nec derisore decipietur, iudex suicit aliorum rectus.

298쪽

De stertia , oppositis, item de arte S

I. ONIAM homo non conseruatur nec beatur seipso, sicut Dcus,absque vitacdtrarietatis externae oppugnatione, aut voluptatum allicientium illum extra seipsum, oportuit ex aliis rebus nos conseruari, eas in cibum, potum,tegumentum, S alios in usus adaptando, dc quicquid per scientias inuenimus,per opus & laborem nostris necessitatibus accommodare ; semperque acquirere, ne, dum acquisita consumuntur,desint quae nos confirment. Hoc autem assequimur per mechanicas artes. Quarum inuentrix facultas & bene utens virtus vocatur Solertia , spiritus crasti purique ,naturam Corpoream bene tractare atque imitari apti indicium: sine qua genus humanum incommode viveret. Bruta enim delicata minus, S quibus natura dedit cornua, dente Sexertos, S ungues&rostrum pro armis contra inimica entia, corium opitos, lanam, plumaS, squaminas contra frigus & calorem, duritiem S puncturas, S crassos spiritus S viscera calida, ut possint ex crudis rebus humi nascentibus, SI carnibus ali, paucissimis aut nullis indiguere artibus. Nudus donermis homo defensi uiso Lfensiluisque,delicatusque, cui cibi non mundati coctique diri-cile digerim tur, artibus indiguit innumeris. iactas naturami, Artem diuinam imitando solcrter adinvenit. Est enim Ars na- Ouid tura extrinseca imprimens materiet eas ideas, quas mens hu- mana excogitat in naturalibus ideatis a Deo rebus inspectando, ita ut naturae filia, Si nepos conditoris videri postit. Natura vero intrinseca ars exprimens diuinas ideas, quas ministerio ideantium suscipit,&ab exordio mundi accepit, sicut in meta- physicis diximus. Omnis natura unam tantum arcem exercet, ut in ficulnea est ars faciendi ficus, & non pira,in castanea castaneas,&c: At unus homo plures artes addiscit exercetque,

quoniam sit ip

299쪽

quoniam ad imaginem conditoris omniam naturarum creata. est humana mens. vet. Aliae artes ex potestativo eius proximius derivantur. eidemque Emeruiunt, aliae a cognoscitiuo, aliae ab appetitiuo. Potestatuta est milichris ars, imitans bruta in suis praelis Sc cui subseruiunt at s gladios faciendi Ac lanceas, imitans cornua dedentes;& loricas,squaminarum instar; S equestris imitante anima seipsam in corporis regimam equum regendo, calcaria addens ut iram dc concupiscentiam sisnulem, fraenum ut timorem. Item nauigatoria,imitanspisceSS aues et cui subseruit na in factiva, imitans auem eremigio vias, temone caehidam, P orta rostrum. Item metallica,ut tanquam elementum omnium, sit

artium materia multa enimfere absque motasio fit. I Iaec follibus pulmonem refert, officinam spirituum in corde accedentem. Ferraria omnibus deseruit artibus: dat vomerem initar rostri porcini aratori, ligonem fostori instar dentis,falcem messori, dentaturam totam linitantem, ferram lignario fabro instar piscium dentaturae, scalpellum Ac asciam instar aliorum . Ipse vero utens igne erro icut angelus sole dc terra, omnia fabricatur arma de instrumenta artium. Miras . lieni fabrefactoria domum instar humani corporis navi aedascans; ciuitatem instar corporis gygantini : arcem pro capite, se stras pro

sensoriis,de quibus alibi .HItemars tam bardarum, quibus tonitrum imitamur melius, ac funambulus volatum. EstJapidicina instar naturae ossa pro aedificio corporis pr*parans: Sc figulus vasa qualia viscera humana. cui vitrarius & consimilis adduntur.

g. Cognoscitrui S manifestatini sunt scriptura imitans

mundum ex paucas olementis omnes ideas diuinas exprimentis,ipsumque Deum scriptorem. Est lupographia idem faciens angctica imitatione. Item pictura imitan S omnes figuras colo- resque naturariam corporearum. Sculptura dc fulbria moles figmatas a Deo, diuturnitate Ac ipsae donant notitiae dum ro tum M a bsentium. Item horologiorum ars coelum imitans, taliora, tigniscans. dunna quadam ratione fatum simulans. Itemo . . Camph

300쪽

campanarum ars vocans in templum , & res ad multas, vocem imitans animalis. Sic tubicina clangorem obstreperum extarantem ad arma: & tympanum quasi expcTgefactorium. Imitantur soni musicales harmoniam spiritus, SI cantus Syrenarum re aui uim tibiectant moventque spiri tum ad operationem

sui conseruatiuam. Alii ccesi imitantur priuentantque harmoniam. Item vocibus significatiuis notionum res notas pandi 'mus ita imitataS. Ocularium ars oculis seruit, additque virtutem , quoS imitatur. Datur ars auricularium aurium instat. Specularia specula instar aquae terra terminatae, in qua nosmet spectamus, inuenit,vel crystallinum oculi reser t. . . . Appetiti ui artes iunt, agri cultura , parans ciborum materiam, imitans Deum seminales virtutes elementis inserentem, holitoria plantantem. Molendinaria os antinalis macerantis cibum molaribus. coquinaria ventrIculum coquentem. Ollar ei similes sunt; iecur a statvt ignis & dispensator. Laniaria lupos partientes natis aemulatur. Pastoralis angelos custodientes. Lacticinaria matrem lac praebentcm. Alembiccatoria intestinorum usui resert & caput in quod vapores ascendunt Et condensantur. Pharmacopoea dolem curantem herbas in medicinas mortalium. Medicus Deum iubentem sic fieri, Si docentem applicationes. In multis bruta aemulatur,ut diximus paulo ante. Sunt multq arres, gulae seruientes, quas imitari viscera Ccrtum ess ,variis modiS cibum Cransmutantia tin corporis perueniat alimentum. Vestiaria dat camisias, diploides, talarem vestem& pallium instar corticis plantarum, quarum intima tenuis camisia: reliquae ordine suo crassiores praefatas referuntvestes. Lectus & puluinar fit instar cerebri. Mensa instar reti formis vide physiol. Histrionia mores hominum imitatur. Sed hoc mirificum, quod lucernas olemi mittamur, faciendo de nocte diem,quod, an sol alatur, dubitare facit, ut maculae nubecularum circumdantium nuper repertae ostendunt. Alias recensere artes operosum. 's. At quaenam nobilior, ae quae ignobilior: Arres purgatiuae ignobiliores, quoniam circa sordes versantur, ut fullonica