F. Thomae Campanellae Calabri o.p. Realis philosophiae epilogisticae partes quatuor, hoc est De rerum natura, Hominum moribus, Politica, cui Ciuita solis iuncta est & Oeconomica, cum adnotationibus physiologicis. A Thobia Adami nunc primum editae ...

311쪽

a As F. THO M. CAMPAN L Ates, non quatenus indiuidua: sic enim pertinent ad circumstantias operationum. In omnibus tamen finis ratio metietur opus. Non enim mediocritas est virtus, sed mensura aequans perationem assequutioni rei,ad quam tendimus

De perseuerantia,

ARTICvLvs VII. PErseuerantia in opere, instabilitati &obstinationi opponi- tur. Quae potius cons antia dici queat. Omnis enim virtus perseuerat in opere suo: sed perseuerantia in operibus virtutum omnium succcssiue , usque ad finenditae,sine vitiositatis intercapedine,est donum Dei. Quis enim queat nunquam vel leuiternon errare,licet possit in singulis momentisseorsim non erraret Constantia parum a longanimitate ditari, vel nihilo

Me diligentia,

HIIigentia & tedu Iitate opus est etiam, cui contrariantam ac negligentia & suspicacitas: ne quid contingat, laborcm e-nertens totum sevibransque. Si minima neglexerimus,paulatim defluemus. Si omnia timuerimus suspiciose, non seminabimus nec metemus. Est tamen diligens negligentia, nimia negligererismaiora Ac necessariora non amittamus

De compreheusione.

ARTICVLvs IX CUM autem ad rem cupitam pemeneris,caue ne prae laticia te est undas quasi in summum bonum iee retrocedas quasive causa non amplius laboraturus, ut Annibal. Sed profice per Diuitia GO le

312쪽

MORALI v M CAP. v. et Myce per comprehensionis virtutem cum modestia. Sic currite,ut comprehendatis. Vidi canem cum leporem currendo attingeret regredientem, S alium prae exultatione transilientem

leporem effugisse. Comprehensio autem est potestativi in beatitate, ut dictum est prius. Qu nimis gestiunt in assecutione rerum,suam ab illis beatitudinem pendere, non a seipsis iagnificant.Et hoc infelicitata

ARTICvL VS X. Doli adeptionem, vel propelli equitur ZeIus, ne res amara' amittatur. Infelix passio,timoris filia,amore impraegnati ; invenereiS altera gehenna. Timor autem accidit, quia bonum, illud est alteri obligatum magis, vel riualis alter melior te; vel tu indignus eo,vel illud vitiosum.&insuffciens utrisque unde amor Dei sufficientrissimi in omnibus estiine Eelo. Qui autem, Eelat pro Dei aut amici honore ne perdatur in nobis, virtuosus est. Amat enim bonum Dei & amici, oditque malum. Qui etiam,ne rem,aut sanitatem avtvirtutem amittat,bonus est. Sed quime voluptatem probabilem,ille malus. Pro uxore quoquc Eelari, bonum,sed non multum,nec nihil. Securitas hunc moribum curet,& veri boni amor. Vide Oeconom

m tolerantia.

me, ut 8c dolores, persecutiones, fames, & ineuitabilia pericula ; contra quae per fortitudinem pugnare non valemuS. Tunc Tolerantia, soror eius gemella, succurrit , quae usque ad mortem pro Deo & virtute resistendum docet, & hilariter mala ferenda, Unquam probationes virtutis, quae in infirmita-

313쪽

ar o F. I Ho M. CAMPANI LAte perficitur S in tentatione; ideoque infortunium potius re

putat carcre infortuniis, quam abundare: dc omne gaudium existimat, cum in malis exercetur. Virtus haec apostolorum viacit mundum uniuersum. Dicitur etiam Patientia, quatenus passionibus resistit, non quatenus paratur. Nulla enim virtus

est pallio.

r. Contrarium vitium Impatientia cedit malis, tyrannis de laboribus: St pro tutanda vita nihil sceletas non admittit: dc, si cogitur niori, sui impos, vix Dei mei auiat, in quo spreto per vitium non potest confidere dc delectari. Hoc impatientia priuatiua non tolerat. Est altera contraria, quae blasphemat, ferit, furit, riget, bestialis sane, nesciens malis bene uti, nec Dei pro missi si inhaerens. Quae autem debet &potest effugcre, S non audet velle nec scire, cibus ignavorum est.

De fortitudinet clementia in malorum propulsettone, c.

Errat Aisti t. po nem fortitudine in parte irratiorali, cu deis sti clita nosse,im

clare, Arationis actinatur iram, proptervit paruIN executionibus e corutra propulsantibus fugientibusque malum, magna subinde virtus requiritur. Dum enim boni vitae nobis comparamus eisque vrimur, labores molestiaeque e uenire solent a prauis hominibus, ab inimicis animalibus, ab iapsis laboribus,, nostra conditione, inter coelum terramque contraria positorum. Quibus omnibus si obniti velimus,perire de non scrvari continget: sin vero nullis, obrui, praedaque aliorum fieri. Item ex acquisitis bonis voluptates tantae abundare possent, quae consilium sit Eocent, essiciantque nos contra casvirtutcs,quarum est,illis recte vii,praue operari. Illa igitur regula,

Errat S Plato secum in i asiabili.qua in corde es,issam reponens nam per neruos exeq&ict in oculis M. itu organu appareι. O ratione str. Non enim in eos uacitur, qui casti aut bonum nobudolorem infert, ius medictis S patarilicet mustum: at bene coritra eos, qui

314쪽

MORA O .vM C. A P. T. a Ipraeter ratiotum in medicum quoque ira tur, tunc id modo accidit, cum lyritus nil co su eram novum accidens speciale, ratione ectatur uniuersalem, quae dicit,contra omne malam S doloris ministros insurgendum. Sic O ratio ipsa secum pugnat, dum a duobus eque bonis invitatur,quodnam sectari prius debeat, O lape rniuersum regulam pectando in particularibus decipitur. Similiter concupiscentia ratione st: nam ri reficiat, quod de corpore deperditur,ctaeneret similis in quibus struemur. Itaque non omnes cibos, nisirtiles,procurat,nec omnes mulieres nisi pulcras: O artiscios coit, O coquit meques' at sanguinem. Repugnas rationi, siquendo decretum retus antequam perpendat imminens malum,ae duobus stimulsuccurrere rotens,amat S adit simul. Vndefebricitas cupit aqua, unde ariditatem amoliatur, O odit, ne morbum augeat. Tandem a superiore rationes-piens uaderisinit. Onan ampliis pugnat. At quomodo concupiscibilis sinerei fibi me ri,

quod contra se eusi ipsi capax rationis non esseti Galinus errat cum Plat. serens tres anima , concupiscibilem, ira cibilem rationalem: quod in quae .ct in apologia pro Telesio impugnauimus. arisioteles autem nen debuisset virtutes irrationales ponere in ira iis bili, nec in concupisibili sed rationales omnes, cum ponat micam animam. At quia Platonis argumenta soluere nesiuit,a quo pirtutes mutuatur, contradicit sibi, ponens ipsam triplicem in ethicis cum Platone, a se in de amma reprobato. Scotus doctιor, Omliis pira tutes rationales facit.

gula,quae docet, quantum,quomodo, Ss quibus malis resistendum, qui labores vincendi, quae voluptates reprimenda , For . titudo dicitur,a Corporis robore nomen mutuata, quod brutis etiam, S magis,inest, physice, non autem moraliter; militibus

vero ex consuetudine Vincendi, non ex regula rationis. Haec

arma tractat, subiugat hos es, imperia parat, ulciscitur iniurias,

ex contem tu modo allatas, non autem casu, aut correctione 'Clemens est in subicctos, debellat superbos: sussicit ei, vicisset. Nihil enim odit magis, quam despectui haberi, hoc est, honore, timore, S amore indignus videri. Fit desipi cientia, quando spiritus dilatatur praesertim in risum, unde & irrisio dicitur, eo quod nolit colligi ad considerandum admirandumque rem aliquam, taquam si ab at hi nec bonum nec malum sperari queat,

ideoque indigna,qua: ametur & metuatur,appareat. Reputatio existimatioque e contra fit, cum spiritus colligitur ad aliquid admirandum,quando visui ostertur aut menti, tanquarria potens bene d male facere. Ergo is haec virtuS acute cognoscitiua est, residetquc an spiritu animali. Quod declaratur ex neruorum motu de accensione oculorum, dum quid exequi-

315쪽

turper iram, quae est impetus ad ultionem: item ab appetitudominandi,vtin pretio sic. Quamobrem pugnatusque ad mor rem pro libertate, pro honore, ac pro Deo bonorum omnium

autore: tum ne vilis fiat,valeS operando operationes in serui tua te, quod est mori in generosis, esse ac viverem pecorino: tum quia commuta aucos corporalis abiectaeque vitae annos cum plurimis gloriosis in mente futurorum hominum, aut aeternis in Deo. Laboribus autem pro externis bonis & periculis nonum umbit,s ed fortiter vincit: fugit autem eos labores eaqtre pericula, in quibus fugiendis virtus non minuitur, nec vilitatis specimen verum habet. Nec enim contra multos ut videatur

impavidus , nisi effugiendi viae omnes occlusae forent,resistet: nec pro leuibus pugnabit ad mortem causis: SI timendi, S audendi gnarus: non quasi timens, sed seruans vitam; nec quasi audens, sed propulsans malum in his videbitur. a. Illa vero is,quae omni opponitur periculo, quavis ex leui causa dc contra multos simul, impossibilia non coacte sed sponte aggrediens, non quidem ex despectu vel despectus unde vilis declarari non potest, v. g. a pueris, ab ebriosis iniuriantibus,ab asino calcitrante, ab indoctis stultisque lacessitus, sed ex dolore aut superbia S iactantia pugnat, dicitur Temeritas, de Audacia. Estque destructiuum vitium, spiritus vilis signum, copiosi impurique,volentis apparere generosit. Ad quam sequitur crudelitas fera, vocata ImmanitaS; quae vincens nolL parcit, supplicesque manus dantes etiam perdit. Hinia patet, quod nec ciuitas,nec singularis homo ad duellum prouocatus, nonnisi ostentandi causa, quis fortior, tenetur ex Fortitudinis regula prodire ad pusnam. Suffcite imae virtutis conscientia. Si tamen invaditur, defendet se cum moderamine inculpatae

tutelae vim vi repellendo; non tamenoccidet nisi non potens euadere mortem, mortem non inferendo. Quemadmodum eum brutis pugnantes nos habemus. Nulla enim virtus, osten . tare vire S absque causa. Imo etiam fugiendum, ubi plures homines te inuadunt, sicuti S ubi plures bestiae. Non enim utuntur virtute,sed bestiali robore. Nec Hercules contra duos,ut in pro-

316쪽

MORALtuM CAP. v. 2 gin prouerbio est. At si, quin pugnes, effugere citra mortem non vales, tunc etiam contra mille pugnandum, Ac insidiis prudenter utendum, non autem cum vno,si non dolose pugnante. Iniuriam passus,iniuriarum iudici defer: neque enim homo vindictam propriam aequam sumit quin excedat: proptereaquem nitribunalia in republica. Dum autem infertur, pugnabis aut etagies; non autem post illatam resumes arina,&praecipue acceriitis defensoribus. At,ais, despectui ero . Profecto si iuste percussus es ob crimen commistum in percutientem, si velis vindictam sumere, duplicabis culpam Sc dedecus: si iniuste, ad ius voca. Sed,ais. despicia r. Profecto si ex metu, non autem si ex virtute sic te habes. Verecundetur , qili iniuriam fecit: declarauit enim se maleficum. Qui passus est, declaret latolerantem S fortem: & gloria erit ei, sicuti Paulo colaphis reiapidibus petito. Operare fortiter in bello pro patria ,aliisque in gestis iustis: ad hoc hostem lacesse, ut discant omnes, non

metu sed virtute te ignouisse, praesertim veniam petenti auL declaranti non ob contemtum malefecisse, sed quia fiat, ex vitio, impos erat. Ciuitas vero duella prohibeat, Si iniurianti de-dhcus, non passo iniuriam, decernat. Et cum ipsa lacessitur ab alia ciuitate, idem faciat. Si impetitur iuste, satisfaciat causae belli. Si iniuste, cum tantis resistat, quanti victoriam reportate fatis superque sunt. Non enim iustitia periculo virium est exponenda, sed supra sussicientiam defendenda. Quod si non po.

test & pcriclitatur salus, non ab re erit duellum,ut aequentur vires,&sanguini ciuium parcatur, si alia via terminari lis nequit: quemadmodum tres Horatii cum tribus Curiatiis de imperio inter Romam de Albam definierunt. Forsan castigabit vir fortis post illatas iniurias peruersum maleficum , non tamquam ultor, sed tamquam medicus 6c magister, ut vel metu imalefaciendo desistat; sicuti Sc equos Ac furiosos & pueros .

corrigere solemus. s. Quae vero nullis opponitur,non ob impotentiam viri

um, sed electione, quia vitae aut rei timet, vitium est, Timiditas dictum. humillima insuperrores, crudelissima in subditos. M na nunquam

317쪽

nunquam se tutam credens rob hoc in principum animis perniciosissima: non enim victis parcunt, sed extinguunt etiam supplices,ab eis timendo. Item stabditos minuunt, optimum quemque per insidias & calumnias perimunt:ab his enim non, a plebeis timent. Timet quidem Fortitudo, cum audendi timendique sit regula, nihil propterea negligens, ut Audacia, sed unde malum pati queat. Igitur a vitio,non a virtute a diabolo,non a Deo, luem amat colitque;& hic cultus timor aliquando vocatur,sed filialis : seruilis enim propter metum poenae peccantibus conuenit, qui &sic timent Deum. Cui similis est timcir amittendi parua bona exteriora, gratiam principum, honores vanos, potius quam virtutem SI Deum. Pulcre dictum,Nemo laeditur,msi a seipso, dum virtutem metui aut delectationi posthabet. Cetera enim mala non sunt moraliter mala: nec obsunt nisi exteriori homini: cuius lucrum per virtutem in interiori duplicamus. Ex his patet quid sit Clementia fortis, Ac quae timida, dc quae audacis timidi crudelitas, illa. insaniens,ista insidians.

. De domi iure..

I. Voniam viri Praepotentes arbitrantur se posse quibus. cunque dominari,de dominio & iure de regula ipsorum

ex arcanis sapientiae non ex dictis hominum exculpere oportet. Est autena Dominium ei Fusio potestatiui activi super rem sibi subiectam aliquo iure vel iniuria. Non enim potcst domi, nari palliua materiae facultas,sed suscipere dominantes formas activas, frigus SI calorem. Nec dominatur Calor, nisi in re in . quam sitam effundit potentiam. Vnde dicimus, ubi non penc-trat, haudquaquam solem dominari, quamui, potentior sit:

nec nisi in subiectam rem, hoc est, viribus &surte inferiorem . Non enim luna,licet activa sit,insolem,aut in Iouem dominatur,sed sol in eam. Neque aequipotenSin aequi potentem: calor enim Diuitigod by Cooste

318쪽

MORALIUM CAP. VI. a renim ut tria, non dominatur in alium calorem ut tria: sunt enim aequales: dominatur tamen in calorem ut unum,quoniam

superior copia:sed tamen cum amore ipsum fouens,& sibi con corporans non destruens: simile enim a simili in natura non patitur. Dixi potestatiui: quoniam intellectivum non domi- i natur sed cognoscit; volitiuum appetit; cum se effundunt ad sua obiecta per passiones Si operationes. Solius ergo potestativi effusio est dominatio propterea fit vel iure vel iniuria. Iure,quando ad aliquem finem utiliter, ut cum leo occidit ca- upram ut manducet: iniuria, quando ad libitum, nullum ob

1. Est enimius idem quod iustum. Iustum autem aequat rpropensionem dc operationem fini, posito a Deo vel a natura, vel ab arbitrio humano. Propterea est triplex ius,diuinum,na- . turale Set humanum. Vt de diuino iure ludaei olim a porcina . abstinebant, quoniam fini saluandi se a lepra, quem Deus in . hoc intendebat, vel aliquid aliud significandi, aequabaturilla

abstinentia, De naturali sol oritur,& homo manducat; quoni- ram aequatur ortus solis fini naturae, qui est rerum illustratio At generario; hominis manducatio fini suo, qui est conseruatio indiuidui: Si coitus est de iure naturae, quia aequatUr Conseruationi. De iure humano est agrorum diuisio, ut scruetur pax: dc a ,

est totius speciei ius gentium: ciuile cuiusque ciuitatis ad fines sibi proprios. Quapropter non est idem Dominium S Ius. Il- Iud enim est superioris ad inferius, siue iuste siue iniuste. Hoc est in omni aequatione. Nam seruus habet ius in herum peten- il .

di alimenta, A lepus fugiendia canet; non tamen dominium , . .

cum sint inferiora ,sed suae salutis fini adaequant, ille petitionem,iste fugam.s, Est tandem aliud dominium spontaneum , ut lunae su per aquas, quasillustrat fovetque; diciturque spontaneum ex parte Patientis:aliud coactum,ut cum leo occidit asinum, coactum subire dominaciam. . Dico igitur, quadruplex esse dominium, aliud diui

319쪽

1 3 p. THO M. CAMPANELLAE: trarium. Diuinum complectitur omnia dominia, & extendit potestativum Dei in omnia entia, super ipsorum substantiam de qualitem dc usum: quoniam sibi sunt subiecta iure creationis : unumquodque enim in suum, &subiectum potest, non in alienum, neque in non subiectum. Quapropter Deus potest annihilare, transmutare ,occidere, vivificare, uti, ad quemlibet usum, sicut Si facit: & hoc non sponte,aut coacte, sed supera et eminentiori modo,utrumque excedente. Naturale dicimus,

quo quodlibet superius potestate agit in inferius, ut sol in lunam, luna in aquas, ignis in lignum, angelus superior in inferia orem. Etenim diuiditur in spontaneum & coachim,ut dictum est Et semper iure fit, quando propter finem a Deo vel a natu ara positum,quamuis coactum. Lignum enim coactum ab igne uritur, sui multiplicationem, quam naturae autor dedit, in-

. tendente.

A set Dominium animale insuper est animalis potentiorism supra inserius extensio potestatis, siue iure, siue iniuria,ut acciapitris in columbas,quas manducat,& canis in herbas quas non manducat,sed calcat, ut potentior. Sunt enim plantae immota animalia. Item aliud spontaneum,ut regis apum in apes. Aliud coactum, ut leonis in bestias. Semper autem spontaneum est intra candem speciem. Simile enim sinuli sponte subiicitur, - quia perfective non destructiue patitur. A Dominium arbitrariti est angeli diisti Dominationis super Archangelos re alios: ta id spontaneum super diabolos vero coactam. Sic homo homini dominatur arbitrario dominio , spontaneo,Vel coacto; S utrumque vel iure vel iniuria. Et diuiditur hoc dominium in morale, oeconomicum, & politiit cum . Morale est, quo homo per virtutes morales,qctae sunt leges priuatae, suis affectibus Ac operationibus dominatur. Et quidem mens ita spiritui de corpori in actibus moralibus imperat: sed in naturalibus naturali dominio: ante enim usum moralitatis,anima pueri moaet corpus quocunque vult: de extendit potestacem suam in corpus, & per corpus in cibum S potum Ac res exceriores, in quas nat Ialiter dominatur : sed postea Di sitiroes by GO le

320쪽

postea addit morale naturali. Dominium ccconomicum est triplex,maritale, paternum, S herile, id est, super uxorem, filios,

de seruos rationales: nam super irrationales, ut in canes, habet dominium animale dc herile. in inanimatos naturale, herile re animale, vi in agrum, domum, &c: quibus additur ciuile. In nostri compositione haec omnia patent. Nam mens domina tur spiritui animali, tamquam comparti,ad regendum & n triendum corpus,& ad scientias,& res aIias, ut socio, sicut maritus uxori, se inferiori. Dominio herili uterque dominatur corpori tamquam suo instrumento utentes ad suos usiis: pate nati vero passionibus & operationibus tanquam filiis a se editiis, qu as regulant ad bonum, ut filios, non exstinguunt: neq; enim

Veneris & Bacchi voluptatem destruit castitas & sobrietas, sed perficit. Origenes ista olfecit

et. Dominium poIiticum non est a natura, nisi secundario, Ss non nisi in multos. Cum enim homines suos filios & v-tores de seipsos,passione victi non bene castigarent, Si inter se,& alios non bene arbitrarentur, praefecerunt sibi unum ratione sola vientem, in quem suum dominium transtulerunt. Itaq; non habet a se superioritatem, sed a subditis. Ergo non dominus est, sed princeps,qui principatur, sicut caput inter membrae suae cognationis, secundum leges, quae sunt virtutes communitatis. Quando autem bello iusto lacessitus capit ciuitatem, hostilem,utitur ut serua ob culpam illius, non secundum natia .ram: meruit enim. Sic enim rex scelestos pumet ut seruos, ex quo se peccati seruos fecerunt. Nec potest tibi assumere potestatem maiorem quam accepit ciuiliter. Serui vero, bello capti iusto, adiguntur seruituti de iure , quia melius est illis sic serua ri, quam occidi:& huic fini ius aequat seruitutem: alias est iniusta. Potest homo quoque seipsum vendere ad remigandum, de seruiendum,ut fugiat maiora mala ui autem, uti minora, iniuste agit moraliter, non autem naturaIiter: potest enim ae se occidere, x constuprare matrem de violenta potestate physica, non de spontanea, nec de morali. Qui autem a Deo mit- ,

tuntur ad regnum,non possunt nisi quae Deus illis indulsit. Igi-