장음표시 사용
101쪽
& non leve studium requirit. Alterum est, scientiam demonstrationis a dubitatione semper praecedi. Nam quamvis post demonstrationem omnis eximatur dubitatio ; attamen quandiu non lumus demonstratione convicti, de proposita veritate du-
1 So. Triplex distingui solet evidentia, mathematica nimirum, quae & metaphysca dici solet, paUica , &moralis: mathematica evidentia mathematicam certitudinem, physica phvscam, moralis moralem certitudinem parit. Evidentia math, ematica est shin, ma illa , vividissim que perspicuitas , qua duarum idearum relationem inter se , aut cum una tertia ita cognoscimus, ut plane impossibile omnino sit , aliter se rem habere . Est igitur haec evidentia purae intellectionis. Evidentia physica est, quae manifesto, atque constanti innititur sensuum testimonio . Moralis demum evidentia in ita habet locum , quae neque intelle stione nostra , neque sensibus nostris clare percipimus , sed abaliena testatione fide digna haurimus : st testim nium fuerit humanum , fidem humanam parit ἔsio divinum, divinam fidem gignit Quare s proprie presseque loqui velimus , quae moralis diciatur evidentia, evidentiae nomen haud meretur :ea quippe credimus, quae intellectione, vel len bus non adiequimur , ideoque nulla menti nostra et affulget claritas. Merito itaque praecipiunt Phil
sophi , fidem obscuritati con)ungi; deque fidei esse Jocum, ubi obtinet evidentia . Id vero tam certum visum est Theologorem aeque ac Philosophorum pxincipi B. Thomae, ut in opere vere aureo dummae Theologicae scripserit , do strinam aliquam demonstrationis capacem tandiu esse divinae fidei, donec ad liquidum non sit perducta ; desinere vero esse fidei do strinam et , qui demonstrati nem intellexit: hujusmodi est Dei existentia. i.
102쪽
ISI. Certudinis nullos esse gradus censet Malleia Branchius. At illustris Genuensis Art. LV. lib. III. cap. I. ait , certitudinem spectari potie , ut animi statum , in quo de nostro judicio dubitare Nequimus; eoque sensu nullos esse certitudinis gradus fatetur : nam si ulli statuantur gradus, minor Certitudo perplexitatem aliquam habebit adjut etam . Rursus spectari posse ait certitudinem in f curitare ivssicii tit ueri ; atque hoc sensu dari certitudinem certitudine perfectiorem statuit . Nam Muo mens capacior , ac perfectior est , eo secu-xiorae erunt judicia , quae certa habet.
CAPUT II. De Veri, falsique Criuriis .
182. TEritatis criterium est character seu tesse-V ra , qua verum a salso discriminatur . Si nullum esset hujusmodi criterium , actuin jam esset de humana scientia r animus namque nraster Perpetuo fluetuans , atque in assidua preplexitate detineretur , num veritatem sit assequutus, an P tius faliitate ludificetur . Philosophiae historia docemur , non defuisse inter veteres, qui omne Vericriterium fuerint inficiati , ut proinde universalem de Omnibus dubitationem invexerint. Veteris Ac
demiae Philosophi nihil cognosci , nihil percipi , nihil Iciri posse dixerunt : avusos sesus , imbe
cillos animos, brevia curri la vitae, oe in profvn do veritatem esse demersam ; opinionibus, oe ins rutis omnia reneri , nihil veritati relinqui ; omnia renebrrs circumfusa esse , scribit Cicero Academ. I. 12. : sed neque de veritate invenienda omnino desperarunt , neque probabilitatem negarunt, imo F a
103쪽
esse multa probabilia , quae ad verum quam Pr Nime accedant , libentissime latebantur . Quare Se prici , hoc est Speculatores & foretui , nempe
haestatones suerunt appellati. Arcesilas Vero mediae Academiae auctor , ac post eum Pyrrho ad furorem usque insanientes, non modo certitudinem,
sed ti omnem prorsus probabilitatem posse unquam obtineri obstinatissime sunt inficitui. Eadem pres- fit vestigia nostris pene temporibus Daniel Huetius in libello de , humanae mentis imbecillitare , in quo Pro virili conatur ostendere, nihil certi abs hominibus vel mente , vel sensuum praesidio posse
comprehendi; unde ad revelationem. , tanquam a iunicam veritatis sedem confugiendum esse concludit . Pyrrhonistarum quoque causam strenuo tuendam suscepit homo desperatarum rerum patronus
Petrus Baetius in suo Dictionario hi oric critico , art. Pyrrho ; cui tamen validissime restile Crusa-Eius. Serio, an ludo , delira an sana mente talia dixerint, problema fuerit. I 83. Plures occurrunt veterum Philosophorum
opiniones de veritatis criterio : recentiores in evidentia illud constituunt ; evidentia nempe intelli ribilis est veri criterium in iis , quae sola intellectione cognoscuntur; physica in iis, quae sensibus
hauriuntur ; moralis demum in iis , quae sola auctoritate innituntur. Et quidem tantam habet vim evidentia, ut vel ab invitis consensum extorqueat: si itaque errori esset locus , necessario erraremus 2 id vero Dei bonitati repugnat , qui naturae no- frae immane veritatis desiderium inspiravit. Pra terea saepissime homines in obscuris errant : at errores suos deinceps ipsim et , aut alii detegunt et in evidentibus vero nunquam errorem aliquem invenire licuit ; imo quo magis evidentia medit
mur , eo magis in eorum veritate confirmamur .
Inde habetur in evidentibus omnium hominum , hoc est totius humanae naturae conspiratio. Non
104쪽
sum nescius istis argumentis non revinci Pyrrhonistas ; at quid mirum fi del1ri furiosique ii
mines non revincantur RI 84. Iuverit interim hic aliquos removere scrupulos. Primo constat, evidentiam saepe apparentem eruse , quae veri specie nos decipit ; quemadmodum uidere est in doctissimis honiimbus , qui dum pa-
. tentes errores tuentur , ab evidentia se duci credunt . Deinde quamvis daretur , cognosci posse convenientiam , aut repugnantiam inter nostras
ideas ; id tamen nihil prodesse potest ad veritatem realem agnoscendam , de qua unice solliciti esse debemus. Nam saepissime percipimus relationes inter ideas ad arbitrium confictas ; & fatui homines convenientiam percipiunt , nec tamen ejusmodi ideae rebus ipsis contentiunt. Accedit Millud , euidentiae nimirum ipsius veritatem nonnisi alia evidentia posse cognosci ; quare fieret in infinitum progressio. i 85. Ad primum quod spectat , ajo esse chara
eteres, quibus veram ab apparenti evidentia secer Danaus. Primus est cujusque conscientia pacata& ab omni affectu purgata ; alter est sensus optimorum comunis. Fieri enim nequit, ut omnes hOmines iisdem affectibus abripiantur, iisdem praejudiciis occupentur , 9 in eundem errorem ii cidant : error quippe paucorum est , non omnium.& secata evidentia nunquam cunctos doctos viros . decipere potest . 186. Quo scrupulus alter facile removeatur , praestat animadvertere , ideales veritates non ita intellectus nostri cancellis concludi , ut in realem veritatem quadrare nequeant. Nam geometricae Veritates e. g. , quae circulos , parallelogramma , triangula , aliasque figuras respiciunt , licet ideales sinita; reales tamen evadunt , ubi circuli, Pamrallelogramma , aliaeque figurae reapse existent .
Idem esto judicium de moralibus veritatibus. lJi
105쪽
cimus e. g. homicidium morte mulctandum; quod verum est , eis nullum admitteretur homicidium: si vero admittatur , jam ideatis veritas realis fiet At quandiu ideales sunt Veritates , ipsae sunt sui metipsarum objecta ; Proinde tuis objectis
iq7 Ut vero pressius propositae difficultat1 1atisfiat primum ajo, ideas simplices interna res
Aione comparatas semper esse reales , suisque Obiectis conformes, a quibus nullo modo distinguuntur . Idea e. g. cogitationis ab ipla cogitatione minime distingu1tur ; interioris gaudii, aut doloris idea non est ab ipso gaudio , aut dolore diversa; tam itaque repugnat , ideas cogitationis , gaudii , doloris reales non esse, quam inam cogitationem, vaudium , dolorem quid reale non esse . 2. Simplices sensationum ideas a mente nostra effingi ostensum est 6. Ig. ; quare ab externis rebus emanent , Oportet. Quapropter in us Ideis omnis
illa consormatio cum suis objectis reperitur, quam supremus artifex Deus intendit', ac vitae nolirae ratio postulat. Ita caloris idea realis est , quia respondet potentiae , quam habet externum obJectum ejusdem caloris 1ensum excitandi , simul es nos certiores faciendi inesse igni vim producendi eum sensum, qui ad justam distantiam gratus este solet', & ad majorem viciniam moleti 11bimus . . Ideae modorum compositae, circuli e. g., Parallelooramini &c. fiunt a mente abstrahente ; quare
difformes esse possunt. q. Compositae ,1uhlianti rum corporearum ideae quoniam ad archetypa extra mentem existentia reseruntur , possunt ab iisdem discrepare , & non esse reales; praesertim quia incompertae nobis sunt substantiarum eue tiae reales. Verum si de nominali essentia te imo sit , dubitari nequiti, quin ea sit realisi: ea enim habetur ex collectione Plurium idearum , quae a
106쪽
Irobis non pendent, & nonnis reales esse possunt, ut Q. loco observavimus. Substantiarum denique exi nentiae reales stat , oportet: nam ejus exilientiae idea a nobis eiungi nequit , ac necessario in nobis excitatur I quare ab externa causa emanare debet. Quod si vero de substantia in nobis cogitante loqui velimus , ejusdem existentiam , variaque ejus attributa , modosque interna conscientia pei sentiscimus ; quare eorum ideae nonnisi reales esse possunt. Non sum nescius, Scepticorum patronos hactenus die is non acquiescere λ'at scio etiam , nulla fatuitatem esse sine amatore. Neque ad rem faciunt exempla, quae ipsi a mentecaptis repetunt eos s quidem falli sensu optimorum communi discimus. Fieticias demum ideas a nobis pendere experimur. I 8S.Tertius quoque scrupulus nullo negotio remOUαtur. Evidentia namque ipsa se praebet conspiciendam, i ec alia indiget evidentia , qua internolcatur : non secus ac luce indigent omnia corpora, ut videantur lux vero alia luce non eget , qua conspiciatur .
Quid si contingat , eam esse apparentem Nempe
sensus optimorum communis consulatur . Quae contra sensuum testimonium , humanaeque fidei
auctoritatem urgere solent Sceptici ; ex. iis , quae proxime sequenti capite disputabimus , facile re
189. Illud hic quaeri potest , quid factu opus
si, ubi una alteri evidentiae opponitur. Nimirum primo's mathematicae evidentiae phy sca adverse tur, haec fallax habeatur. Ita,e. g. si sensuum te stimonio stare velimus , Luna videtur)esie Stellis major, & Tellus plana oculis-apparet: verum quia mathematicis demonii rationibus constat, Stellas longe esse Luna majores, D Tellurem esse rotundam; idcirco sens bili evidentiae, quae nonnisi apparens, est', vale dicimus. Secundo si mathematicae aut physicae evidentiae sides humana repugnet , haec
fallax habeatur . Hinc , si vel mille gravissimi au-
107쪽
cstores testarentur , Neapolim nostram nullihi exi-tiere; nulla eorum ratio haberetur. Tertio si sensibili , aut morali evidentiae clara Dei auctoritas Teiragetur , illae fallaces haberi debent. Deus namque sallere ac salti nescius est , ejulque auet
Titas infinitam habet firmitatem : sensus vero , & humana fides errori subjiciuntur . Quarto mathematicae evidentiae nequit alia methematica evidentia revera opponi; quod si quandoque opponi videatur, earum alterutra apparens esse debet. Evidentia namque mathematica sine veritate stare nequit; si ergo una alteri
revera posset opponi , tunc vero Uerum opponeretur , nempe idem simul esset , ac non estet . Ut
discernatur , quaenam sit Vera , ad lenium opti morum communem confugiatur . Quinto Dei loquentis auctoritas mathematicae evidentiae adversari ne-
nequit : illa quippe infinitam habet firmitatem ;haee Uero veritatis criterium est . Quare si quandoque opponi videatur , aut Dei loquentis auctoritas non bene intelligitur , aut mathematica evidentia apparens est Ut illa intelligatur, Ecclesiae auctoritas consulenda est : ut haee Perpendatur , ad sensum optimorum comunem confugiatur. Con sat ex dictis revelata a Deo dogmata humanae Tationi non esse opposita : nam s essent , verum
Uero adversaretur . Sane revelata.dogmata supra rationem quidem sunt , non autem cDntra ratio
nem, ut garriunt profani homines, praecipue Bae-1ius in articulo Manichori. Quare solemniter desipiebant Pomponatius , & Cremoninus , qui animam rationalem mortalem esse juxta rectam rationem , immortalem vero juxta orthodoxam fidem esse docebant. I9I. At quid sibi vult secvnesum rationem, confra rationem, Dyra rationem λ Nempe ea quae comprehenduntur ideis nostris, quassensu, vel meditatione habemus, aut ex iis deducuntur, iisque ideis consormia sunt, ea secundum rationem esse dicuntur λ e. g. quadrati
108쪽
i diagonalem lateri ejusdem incommensurabilem esse. Quae vero ideis nostris coinprehensa contraria sunt evidentissimis notionibus , quae item ideis nostris
continentur , ea rationi dicuntur esse contraria ἐC. g. duo trianguli latera simul sumta non esse tertio majora. Quae demum ideis nostris non continentur , adeout eorum veritas vel falsitas , ex
Dostris ideis dijudicari nequeat, ea supra rationem sunt; e. g. Deum esse unum , ac trinum. Ratione agitur turpissime abutuntur profani homines , duinex iis , quae ejusdem rationis ductu intelligunt', de rebus supra rationem judicia'proserunt. Cave
tamen , Putes nos rerum reUelatarum nullam
omnino habere ideami: sic enim nihil crederemus, nisi vocabula sensu vacua . In fide igitur aut Obscuras habemus rerum revelatarum ideas , aut
connexionem attributi cum subjecto non clare in telligimus . Non secus ac si quis rudis aliquam habeat ideam alicujus veritatis . , quae ab insigni
Geometra demonstratur , nec demonstrationis nexum intelligat, attamen eandem Veritatem certam habet, Geometrae sapientiae innixus; hic ei Geometrae credere diceretur. Deus est, cui credimu4 infinite sapiens is est , infinite Verax. I9i. Illud interim hic moneo , effrenem nempe scepticismum , quem hactenus refutavimus , apertam esse insaniam: at vero moderatum scepti Cismum omni laude esse dignum , veraeque Phil sophiae apprime consormem. Sicut enim manife1ta phrenesis est de omnibus dubitare ; ita,nec mi Dor amentia est de omnibus veluti ex tripode Velle judicare. Infinita quippe sunt, quae ignoramuli exiguaque nostra scientia paucissimis certis rebus continetur , paullo pluribus probabilibus, phu imiseque dubiis . Qui definitos scientiae suae limiles agnoscit, hic scepticus est moderatus, innumerosque effugit errores , nihil temere judicando; qui.vero
109쪽
non agnoscit , facit nae intelligendo , ut nihil intelligat, turpissimisque implicatur erroribus.
CAPUT III. De recto sensuum us, deque humanaas ctoritate .
rya. Υ Ηyficae evidentiae sundamentum est senis 1 suum testimonium manifestum , ti constans . non vero qualiscumque perceptio sensuum praesidio habita: dubitari enim nequit, quin
sensus frequentes praebeant errandi occasones; v xum cum debitae adhibentur cautiones , certos omnino nos faciunt . Atque hic in antecessum n 1irorum sensuum provinciam attendamus .
. I93. I. Sensus res intelligibiles , atque incorporeas non attingunt , sed solas corporeas spectant . . Sensus interiorem corporum.statum , minim rumque partium molam, figuram, strini a m m nime assequuntur ; atque in his prorsus corporum essentia consistit . 3. Vires corporum activas , ac
Phaenomenorum causas non aperiunt . Sic e. g.
gravitatis effecta datur oculis conspicere ; ipsius vero gravitatis indolem , atque causam minime conspicimus . Quae vero sensibus subjacent , sunt I. corporum existentia . u obviae quaedam pr Prietates , ut extensio , soliditas , mobilitas , figura, colores, mollities, durities, aliaque id genus. A. Relationes aliquae inter corpora intercedentes Pueluti quod unum sit alio majus, vel minus smi les , aut diversas habeat Proprietates . q. Uersat Nir sensus in observationibus 8c experimentis Innituendis . itaque propositus omnibus esse debet
sequens canon: vn qui ve sensebus uri debet in
110쪽
Huntur . Si secus fecerimus, sensibus non fallimur, sed ipsi nos decipimus.
194. Cautiones, quae sunt adhibendae, ne sens-hus fallamur , ad duas Praecipuas revocantur . I.
Ut sensus sani sint , ac vigiles . Hujus conditionis desectu qui sebri laborant , quae gultant , amara Plerumque sentiunt . u. Omnia removeri debent impedimenta . Id vero assequemur , si corpo-xea objecta lumen satis validum emittant; si ad justam a nobis distantiam fiat collocata ; si ad diversas partes fiat Observatio ; si armentur oculi Optimis instrumentis ; tandem si visum objectum tractari etiam'possit. Haec circa oculos : de aliis vero sensibus illud generaliter monetur , ut exter Da objecta in sensatione percipiantur bene ordinata, quae nimirum neque justo debilior sit , neque justo validior. I95. Sediti post haec omnia rationis examen instituendum est. In hoc examine I. Plures, si fieri potest , adhibendi sunt sensus . Arena quaedam alba tam est saccharo .similis , ut nihil supra; itaque alteram ab altero solo visu non' distingues'; si lingua degustes , statim dii cernes . II. Examinandum est, num recte constitutum sit medium , per quoalux transit . Nam qui videt e. g. per nebulam ,
obscure cernit ; & qui objectum videt per duplex
medium, unum rarius, alterum densius plerumque fallitur, Hac de causa si corpus aquaeaesit immer Dim', in loco non vero conspicitur et lux siquiden
Per aquam Prius, mox per aerem transiens refran
pitur , h. e. a priori semita deflectituro. III. Ars Se ratio in subsidium sunt advocandae : id vero experimentis potissimum reete institutis asseque
mur . Ut recte initituantur experimenta , consule di sunt viri earum rerum peritisnari. I .HInitituto demum examine , non est plus