장음표시 사용
161쪽
lonth majus patitur debitor , qu1m sit damnum ipsus creditoris. Tertia est impotentia, ad quam revocatur necessitas extrema , vel gravis. Quarta est bonorum cessio . Bonae δε Restit.ῶθ-.I.quult pun. 3 nu. 39.Αdi ipsum,&lege totam quaestionem, ubi pulchra invenies exempla . Sed qui cessit bonis sedendo in i eo publieo, si venerit in pinguiorem fortuisnam , tenetur ad restitutionem . Diana par.
r 783 Interr. s. Potestne Consessarius a solvere poenitentem , qui cum possit totum restituere, non vult ,' nisi per partes restituere , ob aliquod emolumentum inde sibi proveniens ἐροθ. Dicunt aliqui, posse, ae debere Consessarium , illum absolvere , s creditor nolit concedre dilationem parum sibi nocivam , &Confessarius credat, quod negata absolutione , & dilatione, nunquam,vel non ita utili
ter restituet. Navarcs. 7.n. 61. S. Antonin.
DP.Rait Z. cap. 8 & alii, quos refert. Sed his non obstantibus,puto verius oppositum,scili-Cet non esse absolvendum , nec poste Consessarium dilationem concedere. Et ratio est , ut docet Bonac de resis .disp. I . q. 7. ρυπ. . n. I 6. quia debitor, jure naturae , tenetur totum
restituere , quam primum commode potest , nec Consessarius potest dispensare in jure naturae; ultra quod , eo ipso, quod non vult restituere cum possit, consen tit in detent Ionem iniquam illius residui, ratione cujus manet in peccato , & consequenter est incapax absolutionis. Ita Salonius, Medi na, Corduba,Satus, Sayrus, Molina, & Aragonius, quos citat,& sequitur Diana,& Bonac. l .cit. Ub
1714 Inter. 6. Potestne Consessarius a solvere poenitentem , qui non habet firmum propositum restituendi,quamprimum poterit. data opportunitate λR39. Dico , quod non , quia poenitens, quamdiu potest restituere, & non restituit, est in statu peccati mortalis,di consequenter
incapax absolutionis. D .communiter, teste Bonac. tis. I q.6.pun. v. n. I .de restit.
constitutus accipit aliquam rem, teneturne postea restituere, quando commode potest λ
y2 nu. 7.dc alii plures citati a Diana paris. r. 8. f. 9.affirmati vh respondent, dummodores fuerit magni pretii i & hoc mihi videtur probabilissimum ex rationibus, quas affert ipse Navarr. l . eit. Tamen multi alii DD. contrariam opinionem sustinent, docentes, qui in extrema necessitate, quo ea se liberet, aliquid accipit, ad restituendum illud non teneri, licet ad pinguiorem fortunam ev dat ; & ita tenet Sotus de JU M. qu. 7.a r. r.
Aragon 2.1 q. 3I. r. 6. Sylvester, Angelus, R sella , Tabiena , quos citat Azorius rom. 2 lib. I R. c. 8. . 7. quibus subscribit Diana ubi supra.
Utraque opinio est probabilis,sed prima mihi videtur probabilior, & tutior .
filium, relinquens illum inter filios legitimos mariti adulterae, praeter alimenta, teneturne etiam resarcire damna legitimis haeredibus λRess. Doctores communiter assirmant , adulterum teneri, sicut adulteram, ad resarciendum damna sublecuta filiis legitimis; n adulter non minas , quam adultera,est causa talis damnis ac etiam tenetur occurrere damno dotis , quam pater putativus tradit puellae spuriae , credens eam esse propriam filiam. Navates. Ig.num 8. &alii plures,
insolidum in desectum alterius. Unde iam. ipsa, quam adulter curare debent quantum possunt ne legitimi hqredes damnum patiantur. Uide Bonae .loc cit. nu. 8.& I3.ubi plura ad intentum di obiter Emm S. vemb. A L
excusari a restitutione λῆ θ. Primo , potest meusari, quando ipse probabiliter creati, prolem non esse suam , 2. quando dubitat, filium esse suum, vel quia mater est levis, & solita adulterari, vel quia ipsa quoque dubitat, an sit filius adulteri,vel mariti sui; nam melior est conditio possidentis suam libertatem , & pecuniam . Nauar.
l .cit .num. 69. Bonac. ibidem num. 9. 8c alii. plures. Vide Emmanuel 31 Dreb. Adulterium,
r 788 Inter. 3. Quid faciendum est,quando duo carnaliter cogi verunt aliquam soluta, . L. 1 &
162쪽
re non constat, cujus si proles ex ea su
teneri ad restitutionem pro sua partes & altero nolente , tenetur alter in integrum : &haec ratio militat etiam, quando duo cognoverunt unana & eamdem foeminam conjugatam,quae concepit tunc temporis, quo. maritus absens erat; nam uterque tenetur alere,
di restituere pro sua parte, & in desectum
alterius tenetur in solidum,ut in priori casu dictum est. Vide DD. apud Dian. r. .rr. 3. resol. 3 I o pari. 7.tr. I I .ref. I I.
I 789 Inter. 4. Teneturne adultet solv re impensas infantis Hospitali expositi λRev. Certo tonetur ad relli tutionem alimentorum , quae facta fuerunt ab hospitali domo in alenda prole spuria, quia domus hospitalis instituta est ad alendos pauperes, vel
filios pauperum; unde solum excusaretur ratione paupertatis, dummodo revera egellate laboraret , alias non excusaretur, sed omnino teneretur ad solvendas impensas . Nauar. ubi supra subnu. 8 Bonac. nu. II. Sylves .verb.
Adulterium q. s.& alii, quos citat, di sequitur idem Bonae ubi supra . 179O Inter. I. Adulter, si occidat cum m deramine inculpatae tutelae maritum inv cirem, teneturne ad restitutionem eis. Hinc inde sunt auctoritates Din tum circa tale dubium. Rebellius assirm tivam sententiam tenet, Lessius vero negativam, ut videre licet apud Dianam r. I. re. . fessi. Φ7. qui etiam putat cum Lelso, &Megala ad restitutionem non teneri, quia talis occisio.non est culpabilis ia defensione , ut supponitur, neque culpabilis est in causa, dx cum adulterium sit causa remota , & s luin occasio,nec est via ad occisionein mariti, sed potius adulterii rarius siquidem mors mariti ex . adulterio seqvitur , sed potius mors adulteri ergo &c. Ita docet Diana ex
Lessio, & Megala, quibus subseribit Cassia
rium , β.i .mon. I Sed ego existimo , quod ad hoc , ut ad restitutionem non teneatur, debeat prius alias vias quaerere cavendi homi ridium , & damnum, quod inde sequitur , debet erum fugere si potest, petere veniam , aut offero satisfactionem z nam magnam causam invasionis dedit, adulterium perpetrando cum Uxore iuvatoris. Quando vero , his olusibus tentatis, aliter vitam propriam tueri non possit, nisi occidat invasorem ,
tune licite illum occidit, in quod utitur jure suo , & alter contra jus illvim invadit i consequentςr non peccat contra justitiam , nec ad ullam restitutionem tenetur, ut bene resolvit Henricus Stroverssem. d. ju .e jure in 1.2.D.Thomae qu.68. dio. . nu. 3.com 6. quem videre potes Penes Dian. ubi
supra. I 79I Inter 6. Teneturne ad restitutionem Maritus, qui occidit adulterum inventum cum Uxore λiis. Maritus,qui privata auctoritate adulteros in scelere repertos occidit, non solum mortaliter peccat, sed etiam tenetur damna restituere ad aliorum homicidarum instar, uia peccat contra justitiam , ut recte tra-
ierunt , peccatum hoc esse Contra justitiam . Dicendum est igitur , Maritum omnino ad relli tutionem teneri propter intersectionem adulteri in soro conscientiae it dc hunc postelicite se defendere, ac etiam, si aliter eva dere nequeat, interficere maritum,tanquam injullum invasorem , in soro conicientiae,
ut dixi in praeced. respons immediatὲ positis.
1792 Interrog. r. Quid est casus fortuitus λ Et contrahentes teneturne de cetas tu ito λ: Resp. Casus sortuitus est inopinatae releventus, qui praevideri, aut praecaveri non potest, etiam per hominem diligontissimum,
ut docet Bonac.G Contriai. D. 3. qu. I ρωπ 6.π.2.2seq. dc testatur de communi. Casus autem ex fortuito accidunt sine peccato, nec
pariunt restituendi obligationem , ut recto notat Stephanus a S. Gregorio do Resumi. oe
non adsit pactum, & excepta culpa, & mora. Vide Gyman. Bonacinam ibidem nu .EI. Αμmillam verbosus serrasinu n. I. 1. & insta ad
I 93 Inter. 8. Tenetur ne quis ad restitu-U0nem ob damnum. alteri illatum ex culpa,
levi, aut levissima e. lo, De dolo, & lata culpa jam est certum de levi, & levistima culpa est dubit
ilo,ut videro licet apud eundem Stephanum 1 S. Gregorio loco cit. nu. 8. Ipse tamen , aliis relatis, substinet, neminem teneri ad restitutionem. ob damnum illatum ex levi,vel le villima culpa. Et ratio ipsus est,quia scilici
lux quilibet ill in diligentiam praestet in bo fi
nis alienis, quam teneretur praeitare in.suis, ut sit liber ab omni culpa , & obligatione . . nam scux nemo leuetur prudentior esse , .
163쪽
ut prudentissimus in rebus propriis ita multo minus tenebitur esse talis in bdnis alterius Hoc tamen intelligit secluso contractu, quia ad id quis se obligavit, tenebitur tam de levi , quam de levistima culpa , ac etiam de casu fortuito ,3 imo si quis, v. g. vendiderit rem vitiosam ignoranter , adhuc tenetur restitu re. Vide iterum eundem Stephanum a S.Gregorio de coxi ari lib. 2.cap. o. n. II. Haec tamen
intellige de culpa levi, & levissima juridiea;
nam loquendo de cuIpa Theologica , etiam veniali, dc semper teneri restituere , docet
Bonacina to. 2.de Restis r. q. I. m. 3.n. s. qui addit ex communi sententia nu 9 non teneri
ad restitutionem totius damni illati actione culpabili tantum venialiter . - 179 Interrogat. 9. Ex qua culpa tenentur Contrahentes ad restitutionem incos tractibus 'φθ. Videndum est , an contractus sit inutilitatem solius dantis , aut in utilitatem utriusque contrahentis . Si contractus est inutilitatem totius accipientis , accipiens t netur ad restitutionem damni secuti,non solum de dolo , & lata culpa , sed etiam de levi , dc leuissima culpa, excepto praecari. . Si contractus est in utilitatem solius dantis , accipiens tenetur solum de dolo, & lata culpa . Si autem est in utilitatem utriusque, a cipiens tenetur de dolo, lata. dc leui culpa , non vero de levissima . Ita docet Bonacina loco proxime cit. nu. s. & 7. & alii commu
179s Interrog. IO. Ex qua culpa tenetur commodatarius Reo. Secundum communem Doctorum
opinionem, commodatarius tenetur l villima culpa , cum commodatum sit tantum in favorem ipsius commodatarii. Ita Sylv ster veta. Commodatum numer. 6. Bonacina ubi supri numer. 8. Stephanus a Sancto Gregorio Iib. 2. de Contrari. cap 26. -m. 3. & alii penes ipsos . Vide etiam Emmanuel Sa Derb.Comm datum numer. 3. & Armillam estdem Dreb.
I796 Inter. II. Commodatarius teneturne de casu fortuito λκε'. Generaliter loquendo non tenetur, ut dixi supra ad Inter. 7. tamen in tribus casibus omnes DD. dicunt, quod teneatur. Primo, si casus accidat culpa sua , v. g. si accipit equum iturus ad villam , & ivit ad alium t cum , ibique casu periit . Secundo , si interveniat patium , & Tertio , s suerit in mora restituendi. Dixi, Primb , si casus accidat culpa sua non enim tenebitur, si casus accidataex culpa ejus, cui debebatur. Culpa etiam
debet esse aliquo modo ordinata , seu directa in casum sortuitum . Dixi item , Secundo, si interveniat per actum ἰ dummodo tamen sit aequum . non obstante eni in pacto utendum est aequitate . Denique dixi, Tertio,s fuerit in mora restituendii nempe restituendi id , quod restitutum sine mora non periisset. Ita apertε , & recte docet Emmanuel Sa in libro de Aphorismis Consessariorum , verb. Casus
Fortuitus , numer. I. UErum est tamen,quod licet morosus teneatur de casu fortuito , tamen in conscientia, si res commodata codem modo apud dominum erat peritura , non te
netur, nisi ad interesse, si quod dominus passus est propter moram , ut rectὸ docet Sylvester loco proxime cit. num .e. prore finem,&est communis. Vide Nauar. in man. cap. II. N.
I 83. dc alios apud Stephanum 1 S. Gregorio ubi supra sub num. 3 prope finem, dc Armil
δ797 Interrog. I 2. Ex qua culpa tenetur
ille , cui aliquid locatur λῆεθ. Tenetur de lata . dc levi culpa, quia
contractus locationis celebratur in gratiam utriusque contrahentis, ut docet Bonacina
Stephanus 1 Sancto Gregorio lib. 2. cop. y V. g. qui bene addit, quod in contractu locationis non potest fieri pactum , ut locator, aut conductor, non teneatur ex dolo, quia esset pactum contra bonos mores, & ideo irritum , quamquam licitum sit pactum , ut conductor teneatur ex culpa levissima, & casu fortuito,' quia est pactum non contra , sed praeter substantiam contractu sised in tali casu tenetur
locator minuere pretium rei locatae,cum lit
jusmodi obligatio sit pecunia aestimabilis ; dc in hoc omnes Dia. conveniunt. Vide Em Sa
1798 Interrog I3. Ex qua culpa tenetur ille,apud quem aliquid deponitur fl D. Ille, cui traditur depos eum, tenetur solum de dolo , dc lata culpa, quia depositum
fit tantum in gratiam deponentis, dumm do tamen depostario non tradatur aliquod pretium, quia in tali casu teneretur etiam leui culpa , cum tune dicatur contractus inutilitatem utriusque celebratus; unde accipiens pretium in custodiendo deposito , tenetur non solum de dolo , dc lata culpa , sed etiam de leui, ut dixi. Vide Navarrum cap.
I 8.num. Ige. Bonaci n. ubi supra num I . A millam verb. depositum nam. Eo 3. Stephanum 1 Sancto Gregorio loco citat. cap. 27. num. 1
qui plures concordantes adducit, & Dianam pari. .rrari. 8 resoluι. 7 . qui testatur de communi .
164쪽
I 799 Inter. I . Ex qua culpa tenentur nauistae , caupones, istabularii, dc similes , qui res alienas deposito accipiunt λR P. Illi tales tenentur etiam de culpa levissima , saltem in sors externo nam in jure ita statutum est ad comprimendam malitiam
harum personarum, ne conveniant cum furibus, & ne via pateat fraudibus . Diana p. 3.rrae . 6. restar 2I. In foro verb conscientiae , juxta sententiam quorundam Doctorum, tenentur solum de dolo , lata, & levi culpa , ratione contractus in utriusque utilitatem celebrati. Ita firmat Bonacina ex Rebello , Lessio , Molina , Reginaldo , Turrian O , &alii, quibus addo Dianam ubi supra. Tamen
dicunt, hoc esse verum , non solum in foro externo, sed etiam in foro conscientiae , si specialiter acceperint mercedem proculi dia, aut res custodiam diligentissimam requirebat , dc scienter in custodiam sit suscepta; nam sic tenerentur etiam de levis lima culpa
in utroque soro . I 8Oo Inter. II. Sartores, molitores,& similes Artifices , quibus datur res putienda , permutanda, vel reficienda, ex qua culpa tenentur λRess. Omnes Doctores conveniunt, dicentes teneri de levi culpa: quia etiam in Eorum commodum fit tale depositum . Imo dc aliquando , ut dixi in praeced. respons. tenentur
etiam de culpa levit ima . Vide et t. Authores. Et ita dicendum quoque est de mulionibus , & aurigis. I 8OI Inter. i6. Ex qua culpa tenetur ille, cui traditur pignus fllo. Quia pignus traditur in utilitatem utriusque contrahentis, nempe in utilitatem accipientis,cum illud recipiat in securitatem crediti, & in utilitatem tradentis, cum tradat pignus , ut aliquid aliud recipiat,aut jam receperit; ideo ille, cui traditur pignus, tenetur de levi, non autem de levissima culpa.
Ita docent Sylvester verb. Pignus, numer. Iq.
rius I. part. lib. 7. capit. 8. quo. 14. & alii plures, quos citat, & lequitur Bonac. ubi su
I 8O2 Inter. II. Quando res perit casu sortuito apud depositarium , commodatarium , conductorem , pignoris retentorem, & similes : cui perit λRev. Seclusa culpa, mora , dc pacto, res semper domino perit. Vide, quae dixi ad Inter in hoc tit. 7.& Io. sicque ad hihil tenetur Depositarius, vel Commodatarius, Conductor, aut pignoris retentor, ut benε notat ex aliis Stephanis I S. Gregorio ubi supra es. 27.
lib. 2. num. 3. Ne desinas tamen videre Dianain pari. 8.trarit. 7. ref 3Io 32. apud quem pulchra invenies. I 8o I Inter. 18. Mutuatarius existens in mora solvendi, teneturne de damno eme
gente, quando de illo nulla facta suit mentio
in contractu mutui λResp. Iam suppono tanquam certum , licitum esse pactum, ut si mutuatarius non restituat mutuum tempore praefixo, teneatur ad interesse. Dico igitur in casu nostro , adhuc teneri restituere omne damnum sequutum post moram; unde si mutuator cogatur accipere ad usuram , vel cambium , tenetur mutuatarius de damno emergente, quod patit mutuator nam quando in contractibus p r.efigitur terminus ad solvendum, tacite censetur initum pactum,ut qui non solverit prefixo tempore, teneatur ad interesse proveniens
ex desectu solutionis : dc de hoc mini md est
dubitandum, cum sit communis sententia,&pluribus relatis probat Bonac. e Contr. disp. 3.ρπU. 3 punct .nu. a. dc testatur de communi: Puto tamen, quod si mutuator vellet accipere sub ulu ris , vel ad cambium in damnum mutuatarii, teneatur prius ipsum monere , si monitio facito fieri possit, saltem per nuntium , vel per litteras, si mutuatarius absens esset nam ex admonitione sequitur,quod mutuatarius majori vi, & diligentia mutuum restituet, vel saltem non eum tanto intereia se; & ita omnino fieri debet. Et nota, quod non potest tuta conscientia mutuator accipe in re sub usuris, nisi ab eo , qui hoc paratus et facere, dc usuras exercet, dc propter aliquod bonum quod est subuentio suae necelstatis , vel alterius . Ita Sanctus Thom L Σ.ρυ 78.ort. Videas Sylv. verb. Usura 7. qu. I. & id quodicam in titul χεε. δε tasura, o Usurariis ad Im
I8Ο Inter. I9. Demnum ex culpa iuri dica secututum, teneturne quis ante Iudicis sententiam illud restituere λRVst. Dico, quod in conscientia ante Iudicis sent etiam restituere quilibet tenetur damnum ex sua leui, aut leuissima culpa secutum . Nam leges, quae obligant ex leui, vel leuissima culpa , obligant in conscientia ante Iudicis sententiam Et ratio est, quia hujus modi leges prςcipiunt id,quod naturali squitati est consentaneum circa rem alienam; dc ideo non est smpliciter pς ira, ut vult Sotus,&alii, sed est id , ad quod quis ex naturali jure
tenetur,ut recto tradunt Nauarrus in Man. c. 27. m. I 84. Lessius lib. 2.cap. 27. dub. 8.π- s.
165쪽
& alii plures, quos refert, δc sequitur Bona-cina ιι contrauis 3.quo. I. pu M. Num ΣΟ. Stephanus 1 Sancto Gregorio M.2.de Contract. cap. 27. num. . dc alii apud ipsos. Et hane esse communiorem sententiam, testatur idem B nac. ibidem .r8o3 Inte O. Ex qua culpa tenentur
famuli λ .vΦ. Famuli, qui ex ossicio, dc stipendio,
specialiter curam habent rerum dominorum suorum, tenentur ad restitutionem damni
secuti ex lata, & levi culpa ipsorum I nam
ipsi tenentur damnum praecavere ob contra clum in utriusque contrahentis utilitatem celebratum Lit communis Doctorum lententia. vide Myrum νn Clavi Regia his. Io.
I 8 6 Interrogat. 11. Famuli, qui inserviunt tantum pro victu , & vestitu , tenenturne dominis de lata , dc levi culpa , ut dictum est in praecedenti Responsione λῆ θ. Ita pariter dicendum est quia eo ip- ,quod sponto famulatum offerunt,obligant etiam se ad fidelitatem, & diligentiam d minis praestandam , prout famulses decet . Praeterquam quod semper adeli merces, quae est spes habendi aliquod ossiclum, aut beneficium , benevolentiam , aut amicitiam , dc multoties est ipsemet victus, dc vestitus, ut consideranti patebit. Ita docet Aetorius 3.
pari.lib. 8 .cap. I I. quus. 7. dc ex eo Stephanus 1 Sancto Gregorio de Contra ι. lib. 2. cap. 67. sub
ISo7 Inter. 11. Ad quid tenentur famuli, qui non impediunt damna dominis inserenda a confamulis , vel ab externis λῆ p. quando ipsis incumbit cura illarum rerum , in quibus damnum dominis per iuristum insertur , tenentur ad restitutioncm, si non impediant, quia peccant contra justitiam, cum teneantur ex justitia impedire , maxime si ipsis concredita sit cura , dc custodia domus, vel penus. Si vero ipss non est commissa cura , dc cultodia domus, vel penus,dicunt aliqui non teneri ad relli tutione, quia peccant solum contra charitatem. Vide Retorium loco 'pra eis. emes. 8. & alios, quos refert, dc sequitur Bonacina de restitur Go. r. θυ s. a. y-N. .num 7. Nam ex sola violatione justitiae oritur obligatio relli tutionis ex delictor sed quando quis non impedit damnum,quod non tenetur ex justitia ratione OLεeii , vel contractus impedire, non violat justitiam, sed charitatem .' ergo non tenetur ad restitutionem Ego tamen puto,omnes simu los teneri ex justitia impedire, ne damna domini inserantur, praesertim ab extraneis tr dc si id non iaciant , peccare mortaliter contra justitiam , & conlequenter ad restitutionem teneri. Ita Sotus, Lemus, dc alii apud eumdem Bonacinam ubi supra ψ dc ratio mihi videtur quia omnibus generaliter commissa est cura domus heri, & ita videtur esse voluntas dominorum , qui mercedem famulis praestant, ut fideliter se gerant, licet alicui specialiter rei domesticae curam committant . Dico igitur cum Petro Navarra de resistb. a. cap. I. ru.22 . quemlibet famulum obligari ex justitia, etiamsi curam penus non gerit,ad re velandum fures extraneos, si aliter malum impedire non possit quia cuicumque famulo,
eo ipso quod domesticus est , custodia domus
aliquo modo incumbit,ut ab extraneorum injuriis defendat. Vide Dianam part 3.rso I 8. ω tract. s. ess .
mulo surante aliquid accepit, ne clamet, vel indicet furtum ejus domino,teneturno ad restitutionem λῆ θ. Lessius lib.2.eap. II.M. IO. Num. 73.Petrus Navarra lib. . cap. .us. I 32. & alii dicunt
quod si sur tibi aliquid det, ne impedias i
sus furtum clamando , vel manifestando, tenebis ad restitutionem ; sed Sotus G Iustis.
n-. 21. & alii putant, quod si res accepta a famulo non sit pars surti ab alio famulo perpetrato,non tenearis restituere.Tamen idem Navarra, & Lessius, quos refert ,& sequitur Dianasin 3 tr.6. g. 38. iecit e limitationem adhibent in casu nostro , ut non procedat, si accipiens sua pollicitatione expressa , vcl tacita, surem animosiorem reddit,qui alioquin absterritus esset; unde dicendum est,quod in tali casu teneatur de damno illato tamquam participans in surto. Igo9 Interrogat. 26. Teneturne dominus resarcire damnum per famulum suum aliis
Resp.Si damnum aliis illatum a famulo,ideo
evenit, quia famulus obediuit domino in re, ex qua tale damnum ortum habuit, certo tenetur dominus ex justitia dictum damnsi r sarcire; nam qui causam damni dat,damnum dedisse videtur, ut dicitur in inia. r. in s. Vide Emmanuel S1 -. restitutio num. r 9 Si vero damnum aliis illatu fuit solum ex mala voluntate famuli,ad nihil tenetur dominus teneretur tamen ,s v.g. servus ejus aliquid ab aliis abstulisset, ut verterent in commodum,
166쪽
s. ino , sive nesciente; semper enim tenetur post rei cognitionem , dc tantundem , quantum in rem sitam versum est, restituere . Ita AZOrius 3 p. m. 8. c. I 3.q. 9. c alii. 8IO Inter. 2 s. Potestne quivis ad libitum sne gravi peccato, & restitutionis obligati ne , arbores, vel ligna caedere , & secare in sylvis antiquis, in quibus naturaliter uas cuntur λῆαρ. Scio, Navarrum, Virum quidem d
classimum, in Comnent de let par rati, in cap Fra
qui ex sy lva aliena si ve sit Universitatis,sive
privatorum dominorum ligna, aut arbores secat ,& tollit,non peccare , neque ad restitutionem teneri; dc inter alias rationes,quas
affert, dicit etiam, quod adest consuetudo ubique serὸ Gentium , legitime praescripta, ut utentes alienis fructibus sponth nascentibus, sint immunes a culpa, soluta tantum , si deprehendantur, poena: Mihi tameu videtur distinguendum se s. vel silvae sunt Castellorum, aut Urbium s vel sunt ipsorum dominorum , puta Ducum, Principum,& smiltu: vel sunt alicujus personae privatae r Si ergo sylvae sunt Communitatis, dico. qubd non peccet mortaliter oppidanus,qui ligna cςdit, neque ad restitutionem teneatur. Ducor, quia prohibitio oppidanis imposita, ea conditione imponitur, ut si quis capiatur, pς nam luat ; qui vero evaserit, gratis illam sibi praedam acquirat. Sed hoc intelligo , dummodo magnam stragem non faciat caedendo sibi ligna, ne Civibus, vel oppidanis magna portio minuatur caederet enim in Communitatis nocumentum , si videlicet depopularentur sylvae,aut etiam si sternerentur arbores praegrandes aedificiis aptae : multo magis si sylva esset modica , ac tenuis qΗod ad arbitriu viri prudentis judicandum relinquo . Nam cum lylvaCommunitatis si in commodum totius populi, si oppidanus super alios notabiliters bi ligna tolleret,ceteros videtur notabiliter destaudare ideo tenetur ad restitutionem illius superflui . Si vero non sit oppidanus,sed diversi oppidi, & habitatores utriusque O rdi soleant ad invicem in sylvis eoru csdere igna, neuter eorum culpa mortali asscitur, nec ad restitutionem tenetur , sed solum ad poenam,s capiatur . Vide Bouac.de res dis . I. . 3 u. 7.π-.26. Dico secundo, quod si sylvς sunt dominorum locorum,qui absque eorum licentia ligna tardit, peccat, ct ad restituti
nem tenetur , quamvis non sit tam arcta r
gula, ae si sylvae essent particularis cujusdam unde dicit Soto, quem sequitur Tolet. posse Pauperes caedere ligna ad usum soci proprii
necessaria , quia arbores, quamatura spones dat, non sunt tam propriae, quam pecunia in arca reposita. Denique si sylvae sunt alicujus particularis domini,dico,quod peccat mort liter, qui ligna caedit, modo tamen damnum sit grave & ad restitutionem utique tenetur, non solum ad damnum inde secutum ita etiam rei ablatae,nisi dominus sylvae sola poena sit contentus Quod facile colligitur,si lex extet id clar8 exprimens, aut si alicubi vigeat consuetudo, ut non exigatur restitutio , sed
soli mens subjaceat,qui capitur , dc per sententiam cogatur poenam luere . Ita Solus deserint in Iur.lib. q. 6.art. . Corduba de ea con hient.qI 7. quos dat, & sequitur Corradus to... 8.in addit. ubi rem perdocte tractat. Vide etiam Tolet. .F.c. 2O. Hoc autem,quod
dictum est de sylvis, dicendum est etiam depascuis gregum ἰ militat enim eadem ratio. iti I Interr. 26. Estne licitum ingredi vineam , & ibi uvas, vel invia comedere ad
beneplacitum , sine peccato, dc restitutionis obligatione λ'D. Assirmat Io: Valerus in D se .urri quo fori verb. Pereatum , diner. 13.& pro se alios adducit, ut videre est apud Dian. p. Ir 6.res 2. dicit enim, quod unicuique licitum sit in soro conscientiar ingredi vineam ad unam, aut alteram uvam ibidem comedendam , modo seras non exportet. Sed verius negat Diana dicens, quod si dicta opinio esset vera, vae,va esset vinearum dominis, quia hujusmodi privilegium extenderent etiam ad ficus, poma, dc pyra , cum dominorum notabili damno rogo non est audiendus Ualerus eum suis ab eo relatis . Vide quod dixi in rit.98.de Furto,
I4I2 Interrog. 27. Si multi singulatim vineam aliquam ingrediantur, aliis aliorum ignaris, oc unusquisque suum racemum capiat, etiam quoadusque nullus in ea relinqua tur, peccat ne mortaliter omnes,& tenemur ne ad restitutionem λζθ. Nullus eorum mortaliter peccat, neo restituere tenetur,& multo miniis tota multitudo, quia nullus eorum damnum notabilesiacit, nec est causa , quod fieret, nec in id consentit. Navar.3n Maa.c. V sub π. I IO. Mihi tamen.videtur dicendum , nullum eorum mortaliter peccata, sed solum venialiter; tamen singulos eorum teneri dumtaxat partem illam damni, quae eos contingit, resarcire . Ita docet ΙαCabinut. in There. Iuris Ca- non.lib. 6 . I 8. πυ.Σ.Sectas dicendum esset, si si mul consent i en tes vineam ingrediantur. Ut de quae dicam ad Inter. sequi dia favet Boda C. G Raestu. i ρ.2,gu. 8 luma . m. 6.1813 In ta
167쪽
igr3 Inter.χ2 Si plures simul consentientes in vineam ingressi, damnum facerent notabile , peccarentne sinsuli mortaliter,& tenerenturne amnes insolidam ad restitutionem λResp. omnes peccarent mortaliter , omnesque in solidum ad restitutionem teneren tur ρ est communis sententia . Vide ad Inter.
I 8 rq Inter. 19 .Testes non revelantes ex vi monitorii,tenenturne restituere damna inde
sequuta λResp. Raynaudus de Monitoriis pari. I. cap. 3. quaest.2 . assirmativam sententiam esse communem fatetur sed dicit, quod conscii d bene parere praecepto , idque ni faciant , dc obedientiam Superiori debitam violabunt,&charitatem parti exhibendam ; sed non peccare contra justitiam asserit, consequenter nec ad restitutionem teneri ; nam totus, dcunicus sons obligationis restituendi oritur cxpeccato contra j ustitiam commistb. Vide eumdem Α uctorem penes Dianam pari. 3.trari. I 3. res 68 oppositum tamen docet Avita de confpar.Σ cap. I.HO dub. 3. conci. g. qui citat Na-varrum , Ec Solum . Idem docet Aragonius in 2.2.quo. 7o. arr. l. dc alii c dicunt peccare mortaliter in dicto easu, incurrere ex communicationem, si haec in monitorio continetur, & insuper ad restitutionem teneri damnificato . Et ita puto tenendum quia sunt causa damni, saltem in direct8, quod patitur alter. Vide Doctores apud Dianam pari. 3.
rari. s.reso Io I in principio , dc ea quae dicam in iisti de Tosibus ,' simoniis , ιώ Interros.
II. in o Respons nis . Nam quilibet ex lege justitiae tenetur ad veritatem dicendam ex ossicio , quando. ei praecipitur a legitimo Superiore . Et hanc sententiam probabiliorem
Θer. r. Quid sibi velit , aut significet restitutio in integrum λResp. Dico,quod restitutio in integrum est
prioris status,vel juris reintegratio,per quam1ubvenitur minoribus, &Ecclesiis, aut est audientiae reintegratio. Unde in integrum restituere , idem est , ac reducere in eum statum, in quo quis erat ante laesionem . Quandoque etiam per hanc subvenitur minoribus ex legitima, & justa causa, prout ex diversiis Iuribus inter alios d et Sylvester verb. in
aegrum re tuere . Notandum est tamen , quod
haec restitutio in integrum non daturabsque laesione , ut habetur ex Rota dees I. de re fit.
& fuit dictum in Caesaraugustana fructuum M. Iunii Iopa coram Reverendiss. D. Damaseeno , dc in Marsiliensi pecuniaria 26. Iunii
Ιεo9 eoram Reverendissimo Bononiensi , &alias Lepe , teste Leetana rom. q. cons s. subnMme . I. Alia plura de hac materia vido
Luaer. . Ad restitutionem an teneatur Tia ius , qui suo pravo exemplo induxit Cajum ad iurandum centum scuta Sempronio, cum Titius coram Caio surripuerit eidem Seminpronio scuta quinquaginta , qua occasione
idem Cajus didicit, ubi Sempronius servabat
pecuniam , sicque praefatum perpetravit crimen δ Et qui iunt ii, qui ad restitutionem de Iure teneantur p- Resp. Si Titius nullum deserit consilium
Cajo committendi dictum furtum , nec contractu, aut ossicio tenebatur illum impedire,
equidem non violavit legem Iussitiae, sed solam peecavit contra charitatum, consequenter non tenetur ad restitutionem pro tali damno sequuto Sempronio etenim restituendi obligatio consurgit dumtaxat ex violatio ne justitiae, ut docent Doctores communi ter; unde qui inducit alium suo pravo exemplo , ex .gr ad iurandum , moechandum , homicidium, aut aliquod grave aliud peccatum patrandum , licet peccet mortaliter, tamen ad restitutionem non tenetur , quia non pec eat contra justitiam, sed solum contra chari
praefatum dubium resolvit. Idem docet P. Campi onus Instrua. Ordinari orum east. o. subnu. I. & alii plures. quidquid in contrarium sentiat Dieast illus, & alii. Imo notat B nac. dictum Titium neque ad restitutionem teneri, quamvis intentionem habuerit, ut illo suo pravo exemplo Cajus suraretur. Ezratio est : quia illa intentio, eum sit actus internus , non influit in opus externum , re obligatio restituendi oritur ex opere extern injusto . Verum tamen est,quod seeus dicendum esset , si Titius capsam , ubi servabatur pecunia , apertam , aut clavem ibidem reliquisset, & ipse obseratam , aut clavem abia conditam prius invenisset y nam in tali casa est et causa proxima , de essicax illius surti,&injustae actionis; ideo luae latae culpae adscriberetur damnum sequutum Sempronio, ac per consequens ad restitutionem teneretur ipse Titius, quia restitutio oritur ex culpa mortali, ob quam alteri insertur damnum ,
ut recto notat Stephraus 1 Sanct. Gregor. de contrMI IU . I cap i. num ν Io Item qui est causa injustae actionis, restitutione non eximitur,
nam qui causam damni dat, damnum dedisse
168쪽
videtur , ut habetur ex retu juris in 6. & qui causam damni dedit,damnum resarcire tenetur , ut dicitur in Co adleg. Iuliam is ni ρM. I Varas adserandum ; quia qui est causa causae , est etiam causa causati, juxta Philosophicum Axioma: ergo, &c. Vide Angel. S Th. 1.2. q. ετ .art. 7. ubi Bannes , & alii, quibus subscri
generalis habetur circa restituendi obligati nem in his, & similibus casibus . Et tandem dico , ad restitutionem teneri , non solum
qui est causa injustae actionis directe , sed
etiam in directe:unde novem esse genera personarum cooperantium ad damnum alterius, Patet ex duobus his versibus :Jussio , Consilium , Consensus, Palpo , R'cum με Participans, Murus , Non ob am , Non m nisesam. Explicationem horum versuum vide apud
pura, dc alios Summitas. Ego enim more meo brevitatem amplector. Denique circa tale dubium ne deseras videre, quae dixi in hoc titulo ad Inter. 3. cum Bonae. ubi asserui cum eo, & aliis, non solum ex peccato mortali contra justitiam, sed etiam 1 peccato v niali consurgere obligationem restituendi; licet, qui ex in advertentia, di in deliberatione damnum intulit,ad tantam restitutionem non teneatur, ad quantam tenetur damnificator voluntarius. Uerum est tamen , quod in operibus externis raro contingit impers cia inconsideratio, di in advertentia, quae sit venialis culpa . Et ratio est, quia opus externum statim suum periculum ingerit,& mentem excitat ad considerandum , & se raro potest. in actu externo dari culpa involunt Tia quae , non sit mortalis, si in ipso actu agatur de re gravi, ut bene notat Stephanus 1 S. Gregorio MMDprasub n. Io. Sequitur ergo ex
tali doctrina Titium teneri ad restitutionem fi ex sua lata culpa, ut supra dixi,Caius damnum intulit Sempronio quia existens causaessicis damni, tenetur ad damnum , ex cui A. injur. 6 nud Interes ,1.4ν Sisae.
r8rs T Nier. r. Ad quid tenetur detra- ctor & qualiter restituere tenetur est θ. Tenetur famam , quam alteri surripuit, restituere , si dixit salsum , vel verum occultum tamen I si publice famam abstulit, eam publico restituere debet; si privatim,
tisfacit privatim restituendo s infamavit verum crimen aperiendo , sed occultum , non tenetur , neque potest dicere , se mentitum esse , aut falsum dixisse ἰ sed excusando , eo modo, quo potest , dicendo se male fecisse , vel saepius honoret, & laudet infamatum , apud eos , coram quibus detraxit. Sed si alterum infamavit,falsum crimen imponendo, tenetur retractare , quod dixit , dicendo sel falsum dixisse : imo tenetur etiam juram n - tum addere is si juramentum necessarium sit
ad famam restituendam . Salonius 2.2. q. 62. artis. II. conc L. Sayrus in Navi Regia lib. I r. cap. ππ. VI. & alii, quos refert, dc sequitur Bonac. res.dio. 2 qu. . pun. II. m m. 3. Ο . Vide etiam Sylv.ve . Detractis , num s &πο- let .lib. 3. U.69. numer. i. Sed ne deseras videre Dianam para. 3. trin. s. res 29. e o. ubi d
eet ex aliis , quod si infamator esset Vir magnae auctoritatis , non teneretur dicere, se esse mentitum , nec juramento retractati nem suam confirmare , modo tamen infamatus sit persona valde obscura , minimeque necessaria , ut inquit Sylvius: vel ut ait T
let ubi βupra cap. 7 . num. I. sit mediocris conditionis , intelligendo tamen semper , quando est notabilis multum excessus conditionis unius ad alterum, Advertunt tamen DD.hujus opinionis, debere infamatorem restituere , & satisfacere eo meliori modo, quo P test , infamato. Uide etiam ima Inte .iati hujus tituli. 18I6 Inter. 2. Susurrator,qui alterius crimen Verum,sed occultum propalavit,ad quid tenetur Et quomodo famam restituere debet λ, φ. Qui verum dicendo, occultum crimen alicujus propalavit,illum infamando per detractionem , vel susurrationem , aut contumeliam,ejus famam restituere tenetur.Sed
quia dissiculter fama restituitur; ideo DD.
quos reseri, & sequitur Diana pari. 3.trari. s. res Ioi docent quemdam modum suavem , . quem facile poterunt observare enitentes Loe est saepe laudare illum in aliis rebus,quem Erius.
169쪽
prius dissimaverant, di honorem ejus in realia procurare ἰ nec amplius de illa re coram illis, apud quos eum diffamavit, loqui . Unde opus non erit asserere se perperam locutum esse , vel illi injuriam fecisse, vel suisse deceptum : & multo minus tenetur direre se falsum dixisse , vel suisse
mentitum; nam h solum requiritur,quando alteri abstulit famam , falsum crimen imponendo, cum debeat se retractare , &restituere famam infamato omni meliori modo , & etiam juramentum addere , si ad famam restituendam necessarium erit . Vide , quae tradidi in Responsione ad Intre antecedem rem h0Ms ritu li, ει in tit. Ii I. de Infamia ,
2817 Inter. 3. Teneturne detractor , seu infamator ad famae restitutionem , quando id quod contra tertium dixit, oblivioni traditum esse probabiliter eredit λmo. Doctores communiter docent, non teneri famam restituere , sive narratio vera fuerit, sive salsa , quia nihil aliud esset,
quam infamiam oblivioni traditam renovare nec tenetur infamator eos, quibus multo ante tempore narravit crimen , in terr gare , an recordentur eorum, quae ipssolim
narravit ; sed sussicit, si huius rei oblitos
esse probabiliter credat. Bonac de rect disp. 2.quo. . punct. I s. num. I. ω seqq. & alii plures penes ipsum , Nicolius in Flos verb. Detractio num.Σ. & alii commina iter . Imb addit Nicolius, quando detractio est antiqua , sussicere infamatum in genere laudare pro
homine devoto , & honorato,quod est valdE
I 8I 8 Inter. q. Teneturne sibi famam restituere, quando duo ad invicem se infamarunt λὶED. Si infamia , & caetera sint paria, non tenentur , quip adest justa inter eos eompensatio : dum inodo haec tria concumrant. Primb , ut infamia ex utraque parte fuerit aequalis is sin minus quoad excessum tantum restitui debet. Secundo,ut illi,apud quos quis alterum infamavit, ab illo vice- versa infamatum suisse sciant, & ne scandalizentur ex non facta resti tutione ex parte illius, qui secundo infamavit. Tertio, ut de facto alter alteri famam non restituat ἰ tunc enim alter etiam in restituendo, ad aequalitatem servandam correspondere debet. B
priae famae detrimento, vel etiam cum peri eulo vitae , alienam famam, injuste ablatam, restituere λζο Quando restitutio alienae famae fieri non potia absque longe majori jactura propriae famae , excusatur , juxta opinionem
quos refert, & sequitur Bonaci n. de Res
disput. 2. quas. q. punct. ult. num. 12. Et ratio
est , quia justitia non obligat ad restituti nem cum damno notabiliter majori, quin sit damnum illatum. Assirmat tamen T
let. sibi. cap.7 . m. l. nempis teneri etiam
eum propriae famae detrimento reddere , sicut qui furatus est res alienas, cum pro priarum detrimento eas restituere debet , & aliquando cum majori suo detrimento, quam si alterius infamia ir & hoc mihi videtur probabilius . Non nego tamen , quod vir illustris non tenetur ad restituti nem famae homini plebejo , quando eam praestare non potest sne jactura suae famae; nam fama viri illustris praeponderat famae plebei, & consequenter censetur esse superioris ordinis'; debet tamen illum laudare , ei benevolentiam ostendere, vel ab eo per Consessarium , absque sui expressione , offensae remissionem obtinere , vel tandem pecunia compensare . Ita Tolet. ubi supr/
alii plures, quos congerit, & sequitur B
nac. loco citat. num I 3. Vide supra Drerrogo.
I. in fine. Denique quando infamator non potest sine periculo vitae restituere , nul lo modo tenetur, quia esset contra dictamen rationis , & regulas prudentiae, & toninseque nrer contra jus naturae , cum bona inferioris ordinis non sint restituendaeum detrimento altioris ordinis. C et. I.2.ρM L62.art. 6. Navarr.cap. U.num36. ω eap.I8stinum. 7. dc plures alii, quos sequitur Bonac. tibi sup num. II. Diana par. 3.truri. s. f. 3Ο.Wrs Notandum es quinto. Excipe tamen cum T let. m. s. cap. 7o. num. 2. nisi infamatus idem
etiam periculum vitae subeat. Sed vide Emman. SI verb. Infamare num. 7 es 8.ereb.RestitutionMm. ys.Θ I6. ac me ipsum inris. 66. de Filiis
170쪽
I narrat alicui amico injuriam ubi ab aliquo secreto illatam fleo. In hoc casu distinguere oportetiVel
refert, & narrat animo detrahendi ad vindictam, vel ut conlatationem capiat ab amico, vel ut consilium recipiat,vel ut dolorem mitiget, & leniat. In primo casu utique mortaliter peccat,quia censetur sormalis detractio In secundo casu vero a mortali excusatur comuniter a Doctoribus nam nimis durum esset, & praeter humanam consuetudinem, ut quis cogatur acceptas injurias solus ferre, nec posset eas amico comni unicare ad leniendum dolorem . & suam commoditatem , ut eas levius serat. L m
addens adhibendam tamen curam, ne pluribus dicatur,quam ad solatium,sive consilium sit necestarium, nec nominandam personam , nisi ad consilium , sive eonsolationem hujusmodi sit opus, vel valde expediens . Et tandem Diana p. 2.trari. Drs 32. plures pro hac sententia Dociores allegat, & testatur de communi. Imh aliqui dicunt, non illico damnari peccati mortalis eum, qui secreto graviter injuriatus in publicas querimonias prorumpat, cum durum sit afflictum animum cohibere . Hos refert Diana ubi supra prope μκ m : sed ben8 inquit Tambur. - 9. v. 3 ρ. I. num. 27. penes illos sit auctoritas . Ego enim potius hunc excusarem ex primis motibus,&ex involuntario, &c. I 82I Inter a. Peccatne mortaliter , qui crimen occultum alterius, sine iusta causa manifestat uni viro prudenti taciturno,quem scit non evulgaturum , sed secreto retenturum λRs. Doctores in hoc non conveniunt, sed in duas elasses, & sententias divisi sunt,
ut videri potest apud Bonae ea disp. 2.ρυ s. . punct. .nu. 2. & Diana st 3 tr. yre 3 ρ.2.tr. I7 ref 22. Quidam enim docent, non pe are
mortaliter , quia non laedit famam proximi notabiliter ἡ & cum si minima detractio ,& leve detrimentum in fama, non potest esse peccatum mortale . Ita Cajet. 2.2.FuJ .aπ.Σ diab. I .Navar.de restitib. 2 e. nu 3 3 3RNginaldus, Grassius, & alii. Et tanquam probabilis haec opinio admittitur a Laueman loco
supra cit. Bonac & Diana locis nunc cum M.Tamen contraria est magis communis , &virobabilior,qui a s cons deretur famae detrimen tum judicio prudentis,. majus erit revelare
illud crimen uni gravi Viro,praesertim sup riori, qu m si decem infirmis hominibus reveletur . Ita Dyman Dbi supra , Bonae & alii plures penes ipsum,& apud Dianam dicta res
3 3. ubi alias concludentes rationes invenies. I 822 Inter. 3. Peccat ne mortaliter,qui r
velat homicidium a Titio commissi im, quod falso deputatur Cajo , qui ob hujusmodi imputationem morte puniendus est λῆ θ. Nullo modo peccat , quia licitum est aperire crimen alterius ad consulendum no alicuius, scut ad impediendum damnum spirituale , vel temporale alicuius momenti. Nauar. in Man. U. I 8. num. II. & alii plures , quibus subscribit Bonac. de rest. disp. a quo. . pundii. 8 n. I f seqρ Θ praeci,ὸ n. 7. I 823 Inter. 4. Potestne tuta conscientia, qui novit aliquem esse larem , admonere eos, cum quibus habitat, ut sibi caveant ab
illo λReo. Non solum potest , sed tenetur illos
28r TNter. r. Quid est melius, quδd nu-I merus Sacerdotum restringatur,vel augeatur p