장음표시 사용
71쪽
do optimum, invito ingenium est illud, quod omnia B per se intelligit. Ab hac ingeniorum specie non adeo DLus differre tertiam, ait, in qua qui constituti sunt, verba Huarti refero, res adeo subtiles veras, ac prodigiosas , sine ulla arte studiose praece Aule, edunt
ac proloquuntur , ut ante tales nec visae , nec auditae , nec scriptae sint , nec unquam in homini considerationem venerint. Addit, hanc ingenii speciem
a Platone vocari ingenium excellens cum mania.
Alii autem, quorum expeditior & plenior, magisque rationi consentanea videtur ingeniorum ad litteras idoneorum dii tributio, quinque illorum sormam, sive classes, constituunt. Nimirum sunt quaedam ingenia levia atque mobilia, quae primo flatim impetu omnem animi sui virtutem exserunt, primisque & levissimis, quam secuiadis, cogitationibus excellunt. Ad consabulandum & excogitandum, quam ad iudicandum perficiendumque aliquid, sint alacriores: a reipublicae autem administratione, ob summam inconstantiam & iudicii tenuitatem, merito arcentur. Parata illis est sa-Cundia, subito eloquio, cum grato lepore ac venuli, te procurrens, cuiusmodi quid in ovidio aliisque se i-ptoribus, in quibus plus est: sblertiae, quam artis, docti observant: & hi primum ordinem constituunt.
Opposita his sunt ingenia tardiora, illorilin, qui iudicio acriori pollent, & invicto labore, diligentia, assiduitate, ac constantia incredibili, celeritatem & solertiam aliorum otiam vincunt. Et licet ad inveniendum adeo prompti non sint, ad tuendum, conservandum, & perficiendum eo sunt aptiores: ad res administrandas autem feliciterque gerendas cumprimis sunt accomodati, cum prudentia vera in his demum
sedem sibi eligat, adeoque, qui reipublicao tractandae
72쪽
BUB M admoveantur, cumprimis merentur. Virgilium,
mus Demosthenem, Socratem, aliosque litteris pariter ac rerum bene gestarum gloria illustres viros, tali suis. se ingenio, accepimus, & partim monumenta ab illis relim testantur. Medium inter hasce ingeni
rum species locum obtinent, quorum levitas mobilitasque gravitate, & tarditate ita est temperata, ut illa tamen quodammodo praeValeat, naturaque adeo vincat artem. Ad artes liberales istiusmodi homines velut secti natique videntur, maxime ad eloquentiam, cum stratione perspicua, facilitateque dicendi, maximopere emineant. Nec vero ad rem publicam administrandam inepti sunt, quia naturae artisque Mnaicum connubium humanae vitae usibus eos plane attemperat. Xenophon, Aeschines, Isocrates, Euripi
des, Horatius, Livius, Quintilianus, & alii suo Xemplo , quod diximus, comprobant, seque haud immerito in hanc classem transcribi, vel scriptis suis ostendunt. Hos excipiunt, in , quibus alacritas illa sintertiaque nainae cum iudicio, indurea cum labore, pari, quod aiunt, passu ambulant, seque adiuvant invicem. Unde, qui tali indole praediti sunt, ad eminentiorem eruditionis gradum pertingunt, ceterosque post se relinquunt. Periclem, Thucydidem, Pindariam, Plutarchum, Augustum Caesarem, Senecam, similesque in hoc orcline constitutos, omnium animos hodienum in se convertere , atque allicere, novimus. Ultimam denique classem occupant, qui primi principesque omnium sunt, quorum videlicet ingenia naturae legem ordinemque migrare, & diu, num quid spirare videntur, unde & heroica vocantur . Artium nimirum & disciplinarum inventores, &restauratores, magnorumque imperiorum conditores,
73쪽
tali sunt indole, quos adeo ad maxima humani gen Bumris commoda natura quandoque prostri. Nihil illis ollus dissicile, nihil arduum, nihil impervium aut inacces sum videtur, ingenii divina vi, iudicio acri constam
tia incredibili , cuncta vincunt atque perrumpunt. Mosen, Cyrum, Alexandrum, Iul. Caesarem, Caro- Itim M. inter principes, inter litterarum iniumque statuminatores Platonem, Aristotelem, Cartesium, inter divinae veritatis vindices magnum Lutherum nostrum,
divina elusinodi atque heroica indole praeditos suis se , haud immerito dixeris. Hasce ingeniorum iam dabilium classes, egregie prorsus, constituit Edmundus Richerius si , quem plane ,- licet dissimulato eius nomine, sequitur Daniel Georgius Morhosius,
2 nec abludit Edo Neuhusius sa), nisi quod qua
tam , quam cum Richerio posuimus, classem omittat. f. XI. Luculentitas haec patebunt, si nobiscum e pendamus, non posse non in totidem formas ingenium humanum abire. Solet quippe, ut supra indi- Cavimus, ingenium ex intellectu, imaginativa facul-etate, atque memoria, cumprimis aestimari ' Harum autem secultatum una non potest non pro temperamenti, quo quisque gaudet, ratione, prae altera eminere: atque hinc ista ingeniorum diversitas. Id hunc in modum evinco . Qui imaginativa facultate ita pollent, ut iudicium, si cum ea contendatur, mediocre sit, ob sanguinei temperamenti rationem,
leves mobilesque sunt, & primae classi respondent. Contra qui intellectu iudicioque valent, exigua imaginandi iacultate praediti, tardiores. sunt, & labore
is' In obstetrire animorum eap. IV I. VILIaa In pol im sit ter. lib. II. cap. I. p. 324. seqq. ad D tbeat. ingenii humaui lib. I. cap. I. p. 9. seqq.bν Corale
74쪽
Bun- iudiciique acrimonia tandem emergunt. Qui memo-DEus ria, utut excellentissima, pollent, ceteris dotibus destituti, hic plane in censum non veniunt. Ergo ex iudicii & imaginativae facultatis comparatione, rei, quae ingeniorum formae exsurgunt. Hae enim facultates aut aequatis sere inter se viribus librantur, unde quarta classis, aut alterutra ita eminet, ut intelligi hoc ac deprehendendi haud obscute possit, unde
tertius ingeniorum ordo emergit, qui tamen rursus in duas classes abit, prout aut imaginativa, aut κριτικὰ, primum locum obtinet. Cum autem rursus illorum; qui omnibus omnium lacultatum dotibus eminent , qua graduum Varietatem, varia genera constitui postini, illi tamen merito notantur, qui Numinis provida cura ad sublimius istud humanae perseetionis fastigium eveeti, ceteris se admirandi quidem , non autem imitandi facultatem concedunt.
Quod autem Ianus Huartus I) contendit, qui intellectu singulari gaudent, eos imaginativa non valere , & vice versa; adeoque, qui ad disciplinas, in quibus imaginativa utramque paginam facit, capienta apti sunt, eosdem ineptos esse ad artes scientiasque, in quibus iudicium maxime & intellectus requiritur, & ita otiam, quod ad memoriam attinet, rem se habere, eiusmodi profecto est, ut illi sus-fragari nequeam: unde Antonio Possevino sa), aliis. que, hoc nomine iure vapulat. Fateor equidem, ut iudicii, & imaginarivae, ceterarumque ingenii saculi
tum viros accurate sibi respondeant, ut secundum m
thematicam ἀκρίδειαν aequales dici possint, fieri non posse,
IJ In feretis. ingen. eap. XV. p. I93. seqq. D. cap. XL eqq. p. 286. seqq. stiJ Biblistbecae felectae lib. I. cap. IV. p. 24. seqq.
75쪽
posse, sed sciscit, quod utraque facultas tam excel-Bin lens praestansque in quibusdam sit, ut, utra prae-Dxus stet, dici vix queat. Atque hoc experientia & exempla virorum praestandum I) comprobant . Ratio quoque suffingatur, cum cerebri figura & constitutio,
spirituum animalium moles, motus, & conditio, aliaeque causae ad ingenium concurrant, unde facile
fieri potest, ut hinc iudicium, inde imaginandi secubias, & rursus ex alia causa memoria, praestantiam vimque siugularem adipiscatur. Saepe tamen ita, ut Hua . tus dicit, se res habet, si caulae inter se conspirent, unde, quod vir quidam doetias autumat, quanto quis que imaginandi facultate pollet, tanto eum & iud, cio praestare , nisi cenis limitibus circumscribatur, admittere plane nequeo. g. XII. Tanta ergo cum sit ingeniorum laudabilium etiam varietas, manifestum est, non perinde es se, quam quisque artem excolendam suscipiat. Μ. Scauro, ac P. Rutilio, oratoribus, non quidem --nino ingenium, sed oratorium ingenium defuisse Μ. T. Cicero ab est. Utique ingenio nonnulli pollent, sed ingenio ad scientiam, quam discendam sibi s
munt, apto, plane destituuntur. Exploratione & scru- rinio itaque opus, priusquam ad litterarum studia animum a ciamus. Et prima quidem cura merito haec est, an omnino talis ingenii vis nobis obtigerit, quae in litterarum cultore requiritur aut an setius sit, haec acra. non attingere Τ Remus profecto sibi consulunt, qui aliam artem addiscunt, quani qui invitaminem litteris operantur; nisi sorte ad eiusmodi sibE tem
76쪽
Bo,tem munus adspirent, quod plus laboris, quam ervingui ditionis requirit. Eiusinodi quippe hominum opera, ut rei publicae necessis admodum est, ita qui ea d iunguntur, sua quoque laude non sunt destaudandi. In magna enim domo non tantum sunt vasa aurea
G argentea, sed etiam lignea F testacea, F alia quidem ad decus, alia ad dedecus i . Quod eodem sere modo Plato et quoque docuit: Ceterum, inquit, os Glaucon, audi, quod super est fabulae:
estis autem omnes vos, qui civitatem incolitis, fratres: verum Deus cum vos singeret , quicunque vestrum digni erant, qui ceteris imperarent, e rum ipse ortum auro permixto attemperavit: -- .i de fit, ut illi. plurimi aestimentur: at qui idonei ' erant futuri illorum adiutores, illis Deus urgen rum immiscuit: postremo, aere θ' argento attem-l peravis figmentum agricolarum F opimum. Quod
autem id Plato ca dixit, in republica proxenetas, inquirendis ac probandis ingeniis, necessarios esse, mnino probo. Cumprimis in publicis litterarum d miciliis optandum esset, ut constituerentur, qui iuvenum ingenia accurate explorarent, illosque , quem quisque eligere deberet campum, in quo ingenii sui vires periclitaretur, edocerent. Atheniensium quidem morem, cuius Gregorius Nagiangenus meminit, adolescentum patientiam pertentandi, huc comparatum fuisse, ex imo. Unde sorte consuetudo in plorisque Europae academiis recepta, iuvenes initiandi,
77쪽
tiirpi imo abusu foedata, prosurit. Id constat, praestantissimos philosophorum neminem temere in disic, plinam suam, nisi explorata prius eius indole, admi-1ish. De Pythagora res notior est ex Gellio I), quam ut prolixius hic commemorari debeat. Arist tolem, ad philosophiae remotioris subtiliorisque a scultationem neminem admisisse, nisi eius antea imgenium , F eruditionis elementa, atque in dissem
do studium, laboremque explorasset, idem Gellius ab auctor est. Taceo Apollonium cuius Cicero ca
meminit, aliosque, quibus eundem morem stequentatum suisse constat. Atque hos quidem merito, qui artes ingenuas docent, imitantur, & ista ingeniorum exploratione nihil prius, aut antiquius habent, quod parentes quoque, & qui eorum vicibus iunguntur,
sui ossicii esse facile intelligunt ), ut contra & ipsi
iuvenes, quantum vires eorum permittunt, si sapiant,
aut se ipsos explorant, aut ad peritiorum iudicium, sententiamque, diligenter hic se componunt. g. XIII. Quaeri autem posset, quo pacto haec imstituenda st exploratio 7 Pythagoras quidem, teste
Gellio s , adolescentes, qui se ad discendum ei
obtulerant, εφυσιογνωμόνει, hoc est, mores natur sque eorum, coniectatione quadam de oris vultusque ingenio, deque totius corporis filo atque habitu, sciscitabatur. Sed accuratius Pythagorae institutum e
iJ N. A. D. I. eap. LX. Lib. XX. eap. IV. 3 Lib. I. de Oratore, n. CXXVI. p. II. Vid. D. Murmius de litterarum ludis recte aperiendis cap. o. I 8o. D. Fungerus de puer. dise. Et instit. p. 26a. seqq.sJ Lib. I. eap. LX.
78쪽
Bum primum omnium inquisivisse, quomodo is, qui suam neu, ambiret disciplinam, cum parentibus suis reliquisque domesticis convωari consuevisset. Deinde spectasse,
an vel rideret intempestive, vel taceret multum, aut nimis esset garrulus. Porro etiam explorasse, quibus rebus assiceretur maxime, quorumque amicitia uter
tur, qualemque se sibi praestaret. Observasse quoque, qui ex rebus laetitiam caperet, aut tristitiam. Denique & oris speciem, & incessiim, totumque corporis habitum atque motum accurate considerasse. Sunt qui putant i , αεε γι αν sive silentium, quod discipudis suis iniungebat Pythagoras, huc itidem coinparatum fuisse, ut indolis inde argumentum caperet. Aulus Gelli a) autem alium eius finem assimat, nimirum, ut res discerent rerum omnium di cili mas, tacere θ' audire. Nec illis refragabor, qui existimant, suisse hoc silentium, ex Pythagorae instituto, compendiosam ad virtutem viam, ut scilicet hac ratione, qui in eius disciplinam se tradidissent, mature affectibus iniicere frenum, eosque domare,& rationis subiicere imperio adsuescerent. Atque istud sibi Pythagoricum illud silentium voluisse, non tantum
Iamblichus s) sed Clemens etiam Nexandrinus mihi auctor est . MD eigo silentio Pythagorae,
rationem scrutandi ingenia ab eo usurpatam repetere, & accuratius considerare iuvat. Ex oris specie, corporis habitii, incessit item atque motu, recte ingenii documentum Pythagoram cepisse, arbitror . Ut enim animi, latentiumque assectuum, atque morum,
79쪽
luculentissima fgna & characteres, in corpore & vul- BUD- tu deprehendimus, quemadmodum, ut ceteros taceam , DEUS qui in eodem campo sunt verseti , Scipio Clar, mondus si , atque Edo Nectus et , demonstrarunt: ita non promptiori via, quam hac ipsa, ad ingenium pemoscendum, deduci possum . Iosephum Iustum Scaligeriim hac arte, vel ex solo conspectu hominis in3enium aestimandi, ita polluisse accepi- mus, ut, u quis ex eius consilio studiorum genus eligeret, propitia seventeque natura hoc se fecisse,
ex successu intelligeret. Id vel in Philippo Cluvino patuit 3 , cui , ut geographiae litaret , auctoreXtitit, non vano augurio, pomoeria nobilissimae artis haud mediocriter eum dilataturum. Nec non assechium insuper habenda ratio: Id quod rursus probe intellexit Samius senex. Si ergo crenoverimus, quibus rebus quis delectetur, quas fugiat & aversetur de animi propensione, & hinc porro de ipso ingenio facile iudicium ferri poterit , ut alibi fustis declaravimus. Sed id quoque prudenter Pythagoras, quod quorum quisque amicitia uteretur, inquisiverit. Facillime enim, inquit Cicero 4 , in optimam partem cognoscuntur adolescentes, qui se ad claros Ssapientes viros, bene confidentes reipubline, contulerunt: quibuscum si frequentes sunt, opinionem asserunt populo, eorum fore se similes, quos sibi ipsi delegerunt, ad imitandum. sin cuncta illorum attentius considerare utile fuerit, cum haec
80쪽
B - non tantum propensiones voluntatis prodant, sed pol-mus leantne iudicio, an ingenio, sintne tardi, an celeres, & ad praecipitantiam proni, inde luculenter diiudicari queat. Atque pertinet huc Omnino, quod Menander ait apud Stobaeum I :-o νοεις οἰδεν,
o ποjεις βλε es , nemo mentem tuam noPit ,
sed facta in picis. Facta excipiunt verba, quae 2nimum hominis, ingeniumque identidem produnt. Elcganter sane sapiens Ebraeus 2 sermonem πειρατμον hominis appellat, tentamentum , quo, quid in animo lateat, clarissime edoceamur. Profecto non potest non ingenium sermone se prodere, cum, qui ad leviorum ingeniorum classem pertinent, Pro Pti volubilesque in loquendo sint, multaque inconsidca .rite effutiant; contra qui iudicio eminent ut ad subitam locutionem minus prompti sunt, ita rerum pQndere rationumque gravitate hoc sacile compensunt, nec temere ea loquuntur, quae silentio premi, sa
tius suisset 3 . Hinc illud Socratis ): loquere
tit te Iudicabat enim vir sapientillimus, orationem optimum esse animi indicem: idque licet ad mores voluntatisque propensionem vulgo reseratur,
nihil tamen impedit, quo minus de ingenio quoque capiatur. Ultimo loco ponimus, quod primum sol te & princeps Pythagorae suit institutum, ut inquiratur, quo pacto adolescens erga parentes se gesse-xit, aut gerat. Nimirum, tegi utcunque atque dili mulari vitia possunt, & solent etiam, cum nobis rus est 1J Serm. IV. pam 3Ο.