T. Livi ab urba condita liber ix

51쪽

AB URBE CONDITA LIB. IX. a, 3

diremit invenio apud quosdam adversam eam pugnam Romanis fuisse atque in ea cecidisse Q. Aulium magistrum equitum. suffectus in locum Aulii C. Fabius magister equi 6 tum Cum exercitu novo ab Roma advenit et per praemissos nuntios consulto dictatore, ubi subsisteret quove tempore et qua ex parte hostem aggrederetur, substitit occultus ad omnia satis exploratis consiliis. dictator cum per aliquot dies post pugnam Continuisset suos intra vallum obsessi magis quam obsidentis modo, signum repente pugnae proposuit et, em 8 cacius ratus ad accendendos virorum fortium animos, nullam alibi quam in semet ipso cuiquam relictam Spem de magistro equitum novoque exercitu militem celavit et, tamquam nulla nisi in eruptione spes esset, docis' inquit angustis, milites, deprehensi, nisi quam victoria patefecerimus iam,

nullam habemus. stativa nostra munimento Satis tuta sunt, o

sed inopia eadem infesta nam et circa omnia defecerunt, unde subvehi commeatus poterant, et, si homines iuvare velint, iniqua loca sunt itaque non frustrabor ego VOS Ocastra hic relinquendo, in quae infecta victoria, sicut pristino

die, vos recipiatis. armis munimenta, non munimentis arma tuta esse debent. Castra habeant repetantque, quibus operae aes trahere bellum; nos omnium rerum respeCtum praeterquam victoriae nobis abscidamus ferte signa in hostem; Iaubi extra vallum agmen excesserit, Castra quibus imperatum est incendant. damna vestra, milites, omnium Circa, qui defecerunt, populorum praeda sarcientur.' et oratione dicta-i toris, quae necessitatis ultimae index erat, milites accensi vadunt in hostem, et respectus ipse ardentium Castrorum, quamquam proximis tantum-ita enim iusserat dictator-

ignis est subditus, haud parvum fuit irritamentum itaque 5 velut vecordes inlati signa primo impetu hostium turbant, et in tempore, postquam ardentia procul vidit castra, magister equitum-id convenerat signum hostium terga invadit. ita circumventi Samnites, qua potest quisque fugam per

52쪽

T. LIVI

16 diversa petunt ingens multitudo in unum metu conglobatat ac semet ipsam turba impediens in medio caesa Castra hostium capta direptaque quorum praeda onustum militem in Romana castra dictator reducit, haudquaquam tam viCtoria laetum, quam quod praeter exiguam deformatam incendio

partem Cetera Contra spem salva invenit.

a Ad Soram inde reditum novique consules, . Poetelius, C. Sulpicius exercitum ab dictatore Fabio accipiunt magna parte veterum militum dimissa novisque cohortibus in suina Plementum adductis. Ceterum cum propter dissicilem urbis situm nec oppugnandi satis certa ratio iniretur et aut tem-xpore longinqua aut praeceps periculo victoria esset, SoranuStransfuga clam ex oppido profectus, cum ad vigiles Romanos penetrasset, duci se extemplo ad consules iubet deductusque traditurum urbem promittit visus inde, cum quonam modo id praestaturus esset percunctantes doceret, haud vana adserre, perpulit, prope adiuncta moenibus Romana castras ut sex milia ab oppido removerentur fore, ut minus intentae in custodiam urbis diurnae stationes ac nocturnae vigiliae essent ipse insequenti nocte sub oppido silvestribus locis cohortibus insidere iussis decem milites delectos secum per ardua ac prope invia in arcem ducit, pluribus quam pro 6 numero virorum missilibus telis eo conlatis ad hoc saxa erant et temere iacentia, ut fit in aspretis, et de industria etiam, quo locus tutior esset, ab oppidanis congesta. ubi

cum Constituisset Romanos Semitamque angustam et arduam

ereCtam ex oppido in arcem ostendisset, hoc quidem ascensu inquit vel tres armati quamlibet multitudinem arcuerint vos et decem numero et, quod plus est, Romani Romanorumque fortissimi viri estis; et locus pro vobis et

nox erit, quae omnia ex inCerto maiora territis ostentat. ego iam terrore omnia implebo vos arcem intenti tenete.' decurrit itide, quanto maxime poterat cum tumultu, ad armat et pro vestram fidem, cives, clamitans arx ab

53쪽

AB URBE CONDITA LIB. IX. 3-25

hostibus capta est defendite, ite haec incidens principum roforibus, haec obviis, haec excurrentibus in publicum pavidis

increpat acceptum ab in saVorem plures per urbem II ferunt trepidi magistratus missis ad arcem exploratoribus cum tela et armatos tenere arcem multiplicato numero audirent, avertunt animo a spe reCuperandae arcis fuga a Cuncta Complentur portaeque ab semisomnis ac maxima parte inermibus restinguntur, quarum per unam praesidium Romanum clamore excitatum irrumpit et concursantes per vias pavidos caedit iam Sora apta erat, Cum Consule I 3 prima luce advenere et, quos reliquo fortuna ex nocturna

caede ac fuga fecerat, in deditionem accipiunt ex his i ducentos viginti quinque, qui omnium Consensu destinabantur et infandae colonorum caedis et defectionis auctores, vinctos Romam deducunt; ceteram multitudinem incolumem praesidio imposito Sorae relinquunt omnes, qui 15 Romam deducti erant, virgis in foro caesi ac securi percussi summo gaudio plebis, cuius maxime intererat tutam ubique, quae passim in colonias mitteretur, multitudinem esse. Consules ab Sora prosecti in agros atque urbes Ausonum 5 bellum intulerunt mota namque omnia adventu Samni alium, cum apud Lautulas dimicatum est, fuerant coniurationesque circa Campaniam passim factae nec Capua ipsa crimine caruit; quin Romam quoque et ad principum 3 quosdam inquirendo ventum est Ceterum Ausonum gens proditione urbium, sicut Sora in potestatem venit. Ausona et,inturnae et Vescia urbes erant, ex quibus principes iuventutis duodecim numero in proditionem urbium suarum coniurati ad consules veniunt; docent suos iam pridem sexoptantes Samnitium adventum, simul ad Lautulas pugnatum audierunt, pro victis Romanos habuisse, iuventute armis

Samnitem iuvisse: fugatis inde Samnitibus incerta pace 6

agere ne Claudentes portas Romanis, ne amessant bellum, et obstinatos claudere. Si exercitus admoveatur ea

54쪽

fluctuatione animorum opprimi incautos posse his aucto sibus mota propius castra missique eodem tempore circa tria

oppida milites, partim armati, qui occulti propinqua moenibus insiderent loca, partim togati tectis veste gladiis, qui

sub lucem apertis portis urbes ingrederentur ab his simul custodes trucidari coepti, simul datum signum armatis, ut ex insidiis concurrerent. ita portae occupatae triaque oppida eadem hora eodemque consilio capta sed quia absentibus ducibus impetus est factus, nullus modus caedibus fuit; deletaque Ausonum gens vix certo desectionis crimine, em inde ac si internecivo bello certasset.

a6 Eodem anno prodito hostibus Romano praesidio Luceria Samnitium lacta nec diu proditoribus impunita res fuit: haud procul inde exercitus Romanus erat, cuius primo impetu urbs sita in plano capitur. iucetini ac Samnites ada internecionem Caesi, eoque ira processit, ut Romae quoque, cum de colonis mittendis Luceriam consuleretur Senatus, Multi delendam urbem censerent praeter odium, quod

exsecrabile in bis captos erat, longinquitas quoque abhorrerea relegandis tam procul ab domo civibus inter tam insestas gente Cogebat vicit tamen sententia, ut mitterentur Coloni. duo milia et quingenti missi. Eodem anno, Cum omnia infida Romanis essent, Capuae 6 quoque occultae principum coniurationes factae de quibus

cum ad senatum relatum esset, haudquaquam neglecta res quaestiones decretae. dictatoremque quaestionibus exer-

cendis dici placuit. C. aenius dictus is M. Folium

magistrum equitum dixit ingens erat magistratus eius terror itaque, sive is timor seu conscientia fuit, Calavios ovium oviumque - ea capita coniurationis suerant-, priusquam nominarentur apud dictatorem, mors haud dubie ab ipsis conscita iudicio subtraxit deinde ut quaestioni Campanae materia decessit, versa Romam interpretando res non nominatim qui Capuae, sed in universum qui

55쪽

AB URBE CONDITA LIB. IX. 5, 26

usquam Coissent coniurassentve adversus rem publicam,

quaeri senatum iussisse; et coitiones honorum adipiscen-9dorum Causa facta adversus rem publicam esse. latiorque et re et personis quaestio fieri, haud abnuente dictatore sine fine ulla quaestionis suae ius esse. postulabantur ergo Ionobilem homines appellantibusque tribunos memo erat auxilio, quin nomina reciperentur inde nobilitas, nec ii rimodo, in quos crimen intendebatur, sed universi simul negare nobilium id crimen esse, quibus si nulla obstetur fraude, pateat via ad honorem, sed hominum novorum. ipsos adeo dictatorem magistrumque equitum reos magis quam quaesitores idoneos eius criminis esse intellecturosque ita id esse, simul magistratu abissent. tum enimvero 3 Maenius, iam famae magis quam imperii memor, progressus in contionem ita verba fecit et omnes ante actae vitae I

vos conscios habeo, Quirites, et hic ipse honos delatus ad me testis est innocentiae meae; neque enim, quod saepe alias, quia ita tempora postulabant rei publicae, qui bello Clarissimus esset, sed qui maxime procul ab his coitionibus vitam egisset, dictator deligendus exercendis quaestionibus

fuit. sed quoniam quidam nobiles homines-qua de causa, Isuos existimare quam me pro magistratu quicquam incompertum dicere melius est-primum ipsas expugnare quaeStiin 16nes omni ope adnisi sunt, dein, postquam ad id parum potentes erant, ne Causam dicerent, in praesidia adversariorum, appellationem et tribunicium auxilium, patricii confu-11 gerunt, postremo repulsi inde-adeo omnia tutiora, quam ut innocentiam suam purgarent, visa-in nos irruerunt et privatis dictatorem poscere reum verecundiae non fuit, ut 18 omnes di hominesque sciant ab illis etiam, quae non possint, temptari, ne rationem vitae reddant, me obviam ire crimini et offerre me inimicis reum dictatura me abdico. Vos quaeso, Consules, si vobis datum ab senatu negotium is fuerit, in me primum et hunc M. Folium quaestiones

56쪽

exerceatis, ut appareat innocentia nostra nos, non maiestatea honoris tutos a criminationibus istis esse. abdicat inde se dictatura et post eum consestim Folius magisterio equitum; primique apud consules-iis enim ab senatu mandata res est-rei facti adversus nobilium testimonia egregie absola vuntur. lublilius etiam hilo multiplicatis summis honoribus post res tot domi belloque gestas. Ceterum invisus a nobilitati, causam dixit absolutusque est ne diutius, ut fit, quam dum recens erat, quaestio per Clara nomina

reorum viguit, inde labi coepit ad viliora capita, donec

coitionibus actionibusque, adversus quas Comparata erat, oppressa eSt..7 Earum fama rerum, magis tamen spes Campanae desectionis, in quam Coniuratum erat, Samnites in Apuliam versos rursus ad Caudium revocavit, ut inde ex propinquo, si qui motus occasionem aperiret. Capuam Romani eriperent. De Consules Cum valido exercitu venerunt et primo Circa saltus, cum utrimque ad hostem iniqua via esset, cunctati

sunt; deinde Samnites per aperta loca brevi circuitu in loca Plana Campanos campos, agmen demittunt, ibique primum castra in conspectum hostibus data, deinde levibus proeliis, equitum saepius quam peditum, utrimque periculum

factum nec aut eventu eorum Romanum aut morae, qua

6 trahebant bellum, paenitebat Samnitium contra ducibus et carpi parvis cotidie damnis et senescere dilatione belli

vires suae videbantur itaque in aciem procedunt equitibus in cornua divisis, quibus praeceptum erat, intentiores ad respectum CaStrorum, ne qua e Vis fieret, quam ad proe-8 lium starent aciem pedite tutam fore consulum Sulpicius in dextro, oetelius in laevo cornu consistunt deXtra pars, qua et Samnites raris ordinibus aut ad circumeundos hostes aut ne ipsi circumirentur constiterant, latius patefacta stetit; sinistris, praeterquam quod Consertiores steterant, repentino

consilio Poetelii consulis additae vires, qui subsidiarias

57쪽

cohortes, quae integrae ad longioris pugnae CaSu reSerVabantur. in primam aciem extemplo emisit universisque hostem primo impetu viribus impulit. commota pedestri Ioacie Samnitium eques in pugnam succedit in hunc transverso agmine inter duas acies se inierentem Romanus equitatus concitat equos signaque et ordines peditum atque equitum Confundit, donec universam ab ea parte avertit aciem. in eo cornu non oetelius solus sed Sulpicius etiam rhortator adsuerat, avectus ab suis nondum Conserentibus manus ad clamorem a sinistra parte prius exortum. unde Iahaud dubiam victoriam cernens cum ad suum Cornu tenderet cum mille ducentis viris, dissimilem cibi sortunam

invenit, Romanos loco pulsos, victorem hostem signa in perculsos inserentem Ceterum omnia mutavit repente Con-13sulis adventus; nam et Conspectu ducis refectus militum est animus, et maius quam pro numero auxilium advenerant sortes viri, et partis alterius victoria audita, mox visa etiam, proelium restituit tota deinde iam vincere acie Romanus 1 et omisso certamine caedi capique Samnites, nisi qui Maleventum, cui nunc urbi Beneventum nomen est, perfugerunt.

ad triginta milia caesa aut capta Samnitium proditum

memoriae est.

Consules egregia victoria parta protinus inde ad Bovia-28 num oppugnandum legiones ducunt; ibique hiberna egerunt, a donec ab novis consulibus, L. apirio Cursore quintum, C. Iunio Bubulco iterum, nominatus dictator C. Poetelius cum . Folio magistro equitum exercitum accepit. is Cum audisset arcem Fregellanam ab Samnitibus aptam, omisso Boviano ad Fregellas pergit. unde nocturna Samnitium fuga sine certamine receptis Fregellis praesidioque valido imposito in Campaniam reditum maxime ad Nolam armis repetendam. eo se intra moenia sub adventum dictatoris et Samnitium omnis multitudo et Nolani agrestes contulerant. dictator urbis situ circumspecto, quo apertior aditus 5

58쪽

T. LIVI

ad moenia esset, omnia aedificia-et frequenter ibi habit batur-circumiecta muris incendit nec ita multo post Sivea oetelio dictatore sive ab C. Iunio consule-nam utrum-6 que traditur- Nola est capta qui captae decus Nolae ad Consulem trahunt, adiciunt Atinam et Calatiam ab eodem aptas, Poetelium autem pestilentia orta clavi figendi causa dictatorem dictum. Suessa et ontiae eodem anno Coloniae deductae sunt. Suessa Auruncorum fuerat Volsci Pontias, insulam sitam 8 in conspectu litoris sui, incoluerant et Interamnam SuCC sinam ut deduceretur colonia, senati consultum factum est; Sed triumviros creavere ac misere colonorum quattuor milia insequentes consules M. Valerius, . Decius.

as Profligato fere Samnitium bello, priusquam ea Cura deCea deret patribus Romanis, Etrusci belli fama exorta est nec erat ea tempestate gens alia, cuius secundum Gallicos tumultus arma terribiliora essent cum propinquitate agri 3 tum multitudine hominum itaque altero consule in Samnio

reliquias belli persequenti . Decius, qui graviter aeger

Romae restiterat, auctore senatu dictatorem C Sulpirium Longum is magisseum equitum C. Iunium Bubulcum dixit. is, prout rei magnitudo postulabat, omnes iuniores sacramento adigit, arma quaeque alia res poscit summa industria parat; nec tantis apparatibus elatus de inferendo bello agitat, quieturus haud dubie, nisi ultro arma Etrusci im ferrent eadem in comparando cohibendoque bello consilia et apud Etruscos suere neutri finibus egressi. Et Censura clara eo anno Ap. Claudii et C. Plautii suit, 6 memoriae tamen felicioris ad posteros nomen Appii, quod viam munivit et aquam in urbem duxit eaque unus perseCit, quia ob infamem atque invidiosam senatus lectionem ver 8cundia victus collega magistratu se abdicaverat; Appius iam inde antiquitus insitam pertinaciam familiae gerendo 9 Solus Censuram obtinuit eodem Appio auctore Potitii,

59쪽

AB URBE CONDITA LIB. X. 28-3ogens, Cuius ad aram maximam Herculis familiare sacerdωtium fuerat, servos publicos Ministerii telegandi causa sollemnia eius sacri docuerant. traditur inde, dictu mir Iobile et quod demovendis statu suo sacris religionem sacere posset, cum duodecim familiae ea tempestate otitiorum essent, puberes ad triginta, omnes intra annum Cum stirpe exstinctos; nec nomen tantum iotitiorum interisse se 11 Censorem etiam Appium memori deum ira post aliquot annos luminibus captum itaque consules, qui eum annum 3osecuti sunt, C. Iunius Bubulcus tertium et Q. Aemilius Barbula iterum, initio anni questi apud populum deformatum ordinem prava lectione senatus, qua potiores aliquot alectis praeteriti essent, negaverunt eam lectionem se, quae

sine recti pravique discrimine ad gratiam ac libidinem factaeSSet, observaturo et Senatum extemplo citaverunt eo

ordine, qui ante censores Ap. Claudium et C. ilautium fuerat. et duo imperia eo anno dari coepta per populum 3 utraque pertinentia ad rem militarem unum, ut tribuni militum seni deni in quattuor legiones a populo Crearentur, quae antea perquam paucis suffragio populi relictis locis dictatorum et consulum ferme fuerant beneficia tulere eam rogationem tribuni plebei L. Atilius, C. Μarcius alterum,

ut duumvixos navales classis ornandae refiCiendaeque Causa

idem populus iuberet lator huius plebi sciti fuit . Decius

tribunus plebis. Eiusdem anni rem dictu parvam praeterirem, ni ad sreligionem visa esset pertinere tibicines, quia prohibitia proximis censoribus erant in aede Iovis vesci, quod traditum antiquitus erat, aegre passi Tibur uno agmine abierunt, adeo ut nemo in urbe esset, qui sacrificiis praecineret eius rei religio tenuit senatum, legatosque Tibur 6 miserunt, ut darent operam, ut ii homines Romanis est, tuerentur Tiburtini benigne polliciti primum accitos eos et in curiam hortati sunt, uti reverterentur Romam postquam

60쪽

perpelli nequibant, consilio haud abhorrente ab ingeniis hominum eos aggrediuntur die festo alii alios per speciem

Celebrandarum cantu epularum invitandi et vino, cuius avidum ferme id genus est, oneratos sopiunt atque ita in plaustra somno vinctos coniciunt a Romam deportant. ne prius sensere, quam plaustris in foro relictis plenos Io rapulae eos lux oppressit tunc Concursus populi factus, impetratoque, ut manerent, datum, ut triduum quotannis ornati Cum cantu atque hac, quae nun Sollemnis est, licentia per urbem vagarentur, restitutumque in aede vescendi ius iis, qui sacris praecinerent haec inter duorum ingentium bellorum Curam gerebantur.3I Consules inter se provincias sartiti: Iunio Samnites, Aemilio novum bellum Etruria sorte obvenit in Samnio Cluviani praesidium Romanum, quia nequiverat V capi, obsessum fame in deditionem acceperant Samnites verberibusque foedum in modum laceratos occiderant deditos. 3 huic infensus crudelitati Iunius, nihil antiquius oppugnatione Cluviani ratus, quo die aggressus est moenia, vi cepit

atque omnes puberes interfecit inde victor exercitus Bovianum ductus caput hoc erat entrorum Samnitium s longe ditissimum atque opulentissimum armis virisque ibi, quia haud tantum irarum erat, spe praedae milites accensi oppido potiuntur minus itaque saevitum in hostes est; praedae plus paene quam ex omni Samnio umquam egestum 6 benigneque omnis militi concessa et postquam Praepintentem armis Romanum nec acies subsistere ullae nec CaStra ne urbes poterant, omnium principum in Samnio eo curae sunt intentae, ut insidiis quaereretur locus, si qua licentia populandi effusus exercitus excipi ac circumveniri posset transfugae agrestes et captivi, quidam forte, pars consilio oblati, congruentia ad consulem adferentes, quae et Vera erant, pecori vim ingentem in saltum avium Com-Pulsam esse, perpulerunt, ut praedatum eo expeditae duc