T. Livi ab urba condita liber ix

71쪽

AB URBE CONDITA LIB. IX 38, 39

incertis, quidnam ructurus isset, degatis recessit; nocte I deinde silentio, ut mos est, L. Papirium dictatorem dixit. cui cum ob animum egregie victum legati gratias agerent, obstinatum silentium obtinuit ac sine responso a mentione

lacti sui legatos dimisit, ut appareret insignem dolorem ingenti comprimi animo. lapirius C. Iunium Bubulcum is magistrum equitum dixit; atque ei legem curiatam de imperio ferenti triste omen diem dissidit, quod Faucia curia fuit principium, duabus insignis cladibus, captae urbis et Caudinae pacis, quod utroque anno eiusdem curiae fuerat principium. acer Licinius tertia etiam clade, quae ad 16

Cremeram CCepta est, abominandam eam curiam facit.

dictator postero die auspiciis repetitis pertulit legem; et 39

profectus cum legionibus ad terrorem traducti silvam Ciminiam exercitus nuper scriptis ad Longulam pervenit aCCeptisque a Marcio consule veteribus militibus in aciem copias eduxit. nec hostes detractare visi pugnam. instructos a deinde armatosque, cum ab neutris proelium inciperet, nox oppressit. quieti aliquamdiu, nec suis dissidentes viribus a nec hostem spernentes, stativa in propinquo habuere. . . nam et cum Umbrorum exercitu acie depugnatum est fusi tamen magis quam caesi hostes, quia Coeptam acriter non tolerarunt pugnam; et ad Vadimonis lacum Etrusci lege sSacrata Coacto exercitu, Cum vir virum degisset, quantis numquam alias ante simul copiis simul animis dimicarunt; tantoque irarum certamine gesta res est, ut ab neutra parte 6 emissa sint tela. gladiis pugna coepit et Cerrime Commissa ipso certamine, quod aliquamdiu anceps fuit, accensaeSt, ut non cum Etruscis totiens victis, sed cum aliqua nova gente videretur dimicatio esse. nihil ab ulla parte movetur et fugae cadunt antesignani, et, ne nudentur propugnatoribus Signa, fit ex secunda prima acies. ab ultimis deinde sub 8sidiis cietur miles ; adeoque ad ultimum laboris ac periculi Ventum est, ut equites Romani omissis equis ad primos

72쪽

Τ. LIVI

ordines peditum per arma, per corpora evaserint. ea Velut nova inter sessos exorta acies turbavit signa truscorum 9 secuta deinde impetum eorum, utcumque adseCta erat, Ceterato multitudo tandem perrumpit ordines hostium. tunc vinci pertinacia coepta et averti manipuli quidam, et, ut semel II dedere terga, etiam certiorem capessere fugam. ille primum dies fortuna vetere abundantes Etruscorum fregit opes. caesum in acie, quod roboris fuit castra eodem impetu capta direptaque. 4 Pari subinde periculo gloriaeque eventu bellum in Samnitibus erat, qui praeter ceteros belli apparatus, ut acies

a sua fulgeret novis armorum insignibus fecerunt duo exercitus erant scuta alterius auro, alterius argento CaelaVerunt; forma erat scuti summum latius, qua pectus atque umeri

teguntur, fastigio aequali; ad imum cuneatior mobilitatis

3 Causa. Spongia peCtori tegumentum, et sinistrum crus Ocrea tectum galeae cristatae, quae speciem magnitudini corporum adderent tunicae auratis militibus Versicolores, a

gentatis linteae candidae. his dextrum cornu datum illi

4 in sinistro consistunt notus iam Romanis apparatus insignium armorum fuerat, doctique a ducibus erant horridum militem esse debere, non caelatum auro et argento, Sed

3 ferro et animis fretum quippe illa praedam Verius quam arma esse, nitentia ante rem deformia inter sanguinem et 6 vulnera virtutem esse militis decus, et omnia illa victoriam sequi et ditem hostem quamvis pauperis victoris praemium esse his Cursor vocibus instinctos milites in proelium ducit dextro ipse cornu consistit, sinistro praesecit magi

suum equitum simul est concursum, ingens fuit Cum hoste certamen, non segnius inter dictatorem et magistrum equitum, ab utra parte victoria inciperet prior sorte Iunius commovit hostem, laevo dextrum cornu, Sacrato more Samnitium milites eoque candida veste et paribus candore armis insignes. eos se Orco mactare Iunius dictitans cum

73쪽

AB URBE CONDITA LIB. IX. 39, o

intulisset signa, turbavit ordines et haud dubie impulit aciem. quod ubi sensit dictator, laevone cornu victoria in Iocipiet inquit, et dextrum cornu, dietatoris acies, alienam Pugnam Sequetur, non partem maximam victoriae trahet 8' concitat milites; nec peditum virtuti equites aut legatorum rastudia ducibus cedunt Valerius a dextro, P. Decius raab laevo cornu, ambo consulares, ad equites in cornibus positos evehuntur adhortatique eos, ut partem Secum CapeS- serent decoris, in transversa latera hostium incurrunt ranovus additus terror Cum ex parte utraque circumvasisset aciem et ad terrorem hostium legiones Romanae redintegrato clamore intulissent gradum, tum fuga ab Samnitibus coepta. iam strage hominum armorumque insignium campi i repleri a primo midos Samnite Castra Sua CCepere, deinde ne ea quidem aetenta; Captis direptisque ante noctem iniectus ignis dictator ex senatus consulto trium-15phavit, cuius triumpho longe maximam speciem Captiva arma praebuere. tantum magnificentiae visum in iis, ut 6 aurata scuta dominis argentariorum ad sorum ornandum dividerentur inde natum initium dicitur fori ornandi ab aedilibus, cum tensae ducerentur et Romani quidem ad et honorem deum insignibus armis hostium usi sunt Campani la, superbia et odio Samnitium gladiatores, quod

spectaculum inter epulas erat, eo ornatu armarunt Samnitiumque nomine compellarunt.

Eodem anno cum reliquiis 'truscorum ad terusiam 18 quae et ipsa indutiarum fidem ruperat, Fabius consul nec

dubia nec difficili victoria dimicat ipsum oppidum-nam I9

ad moenia victor accessit - cepisset, ni legati dedentes urbem exissent. praesidio erusiae imposito, legationibus o Etruriae amicitiam petentibus prae se Romam ad senatum missis, consul praestantiore etiam quam dictator victoria triumphans urbem est invectus; quin etiam devictorum a Samnitium decus magna ex parte ad legatos, P. Decium et

74쪽

T. LIVI

M. Valerium est Versum quos populus proximis comitiis

ingenti consensi consulem alterum, alterum praetorem declaravit.

4I Fabio ob egregie perdomitam Etruriam continuatur ConSU- latus. Decius collega datur Valerius praetor quartum creatus. consules partiti provincias Etruria Decio Sama nium Fabio evenit is profectus ad Nuceriam Alfaternam, cum pacem petentes, quod ut ea, Cum daretur, noluissent, aspernatu esset, oppugnando ad deditionem subegit cum Samnitibus acie dimicatum haud magno certamine hostes victi neque eius pugnae memoria tradita foret, ni Marsi eo primum proelio Cum Romanis bellassent secuti Marsorum desectionem aeligni eandem fortunam habuerunt Decio quoque, alteri consuli, secunda belli fortuna erat Tarquiniensem metu subegerat frumentum exercitui prae 6 bere atque indutias in quadraginta annos petere. Volsiniensium castella aliquot vi cepit quaedam ex iis diruit, ne receptaculo hostibus essent circumferendoque passim bello tantum terrorem sui fecit, ut nomen omne Etruscum foedus ab consule peteret ac de eo quidem nihil impetratum; et indutiae annuae datae stipendium exercitu Romano ab hoste in eum annum pensum et binae tunicae in militem e Cine ea merces indutiarum fuit.

Tranquillas res iam in Etruscis turbavit repentina desectio Umbrorum, gentis integrae cladibus belli, misi quod

transitum exercitus ager senserat ii Concitata omni iuventute sua et magna Parte Etruscorum ad rebellionem compulsa tantum exercitum fecerant, ut relicto post se in

Etruria Decio ad oppugnandam inde Romam ituros, magnifice de se ac contemptim de Romanis loquentes, iactarent. ro quod inceptum eorum ubi ad Decium consulem perlatum est, ad urbem ex Etruria magnis itineribus pergit et in agroti Pupiniensi ad famam intentus hostium Consedit nec Romae spernebatur Umbrorum bellum, et ipsae minae

75쪽

AB URBE CONDITA LIB. IX. 4o-42

metum fecerant expertis Gallica clade, quam intutam urbem incolerent. itaque legati ad Fabium consulem missi sunt, aut, si quid laxamenti a bello Samnitium esset, in Umbriam propere exercitum duceret dicto paruit consul magnisque 3 itineribus ad Mevaniam, ubi tum copiae Umbrorum erant, PerreXit repen adVentu Consulis, quem procul Umbria r in Samnio bello alio occupatum crediderant, ita exterruit Umbros, ut alii recedendum ad urbes munitas, quidam omittendum bellum censerent plaga una-Μaterinam ipsi is appellant-non continuit modo ceteros in armis, sed confestim ad Certamen egit. castra vallantem Fabium adorti sunt quos ubi effusos ruere in munimenta consul vidit 16 revocatos milites ab opere, prout loci natura tempusque patiebatur, ita instruxit; cohortatusque praedicatione vera qua in Tuscis, qua in Samnio partorum decorum exiguam appendicem Etrusci belli conficere iubet et vocis impiae poenas expetere, qua Se urbem Romanam oppugnaturos minati sunt haec tanta sunt alacritate militum audita, ut 17 clamor sua sponte ortus loquentem interpellaverit ducem.

ante imperium, ante ConCentum tubarum a Cornuum curSuessus, in hostem feruntur non tamquam in viros aut 18 armatos incurrunt mirabilia dictu, signa primo eripi coepta signiferis, deinde ipsi signiferi trahi ad consulem, armatique

milites ex acie in aciem transferri, et Sicubi Si Certamen, scutis magis quam gladiis geritur res; umbonibus incussaque ala sternuntur hoSteS plus Capitur hominum quam 19 caeditur, atque una vox ponere arma iubentium per totam

sertur aciem. itaque inter ipsum certamen facta deditio ao est a primis auctoribus belli postero insequentibusque diebus et ceteri Umbrorum populi deduntur; Ocriculani sponsione in amicitiam accepti. Fabius, alienae sortis victor belli, in suam provinciam 42 exercitum reduxit. itaque ei ob res tam feliciter gestas, sicut priore anno populus continuaverat consulatum, cita

76쪽

T. LIVI

senatus in insequentem annum, quo Ap. Claudius, L. Volumnius Consules fuerunt, prorogavit maxime Appio adve 3 sante imperium Appium Censorem petisse Consulatum comitiaque eius ab L. Furio tribuno plebis interpellata, donec se censura abdicavit, in quibusdam annalibus invenio. Creatus Consul, Cum Collegae novum bellum Sallentini hostes decernerentur, Romae mansit, ut urbanis artibus opes augeret, quando belli decus penes alios esset. Volumnium provinciae haud paenituit; multa secunda proelia fecit, aliquot urbes hostium vi cepit praedae erat largitor et benignitatem per se gratam comitate adiuvabat militemque his artibus decerat et periculi io laboris avidum. 6 Q. Fabius pro consule ad urbem Allifas cum Samnitium exercitu signis conlatis confligit minime ambigua res fuit;

fusi hostes atque in castra compulsi ne castra forent retenta, ni exiguum superfuisset diei ante noctem tamen sunt circumsessa et nocte Custodita, ne quis elabi posset.

postero die vixdum luce certa deditio fieri coepta, et pacti, qui Samnitium forent, ut cum singulis vestimentis emitte rentur ii omnes sub iugum missi sociis Samnitium nihil

cautum p ad septem milia sub corona veniere. qui se civem Hernicum dixerat, seorsus in Custodia habitus eos omnes Fabius Romam ad Senatum misit et Cum quaesitum esset, dilectu an voluntarii pro Samnitibus adversusio Romanos bellassent, per Latinos populos custodiendi dantur, iussique eam integram rem novi consules . Cornelius Arvina, .marcius Tremulus-hi enim iam creati erant ri ad senatum referre id aegre passi emici concilium populorum omnium habentibus Anagninis in circo, quem Maritimum vocant, praeter Aletrinatem Ferentinatemque

et Verulanum omnes emici nominis populi populo Romano bellum indixerunt. 43 In Samnio quoque, quia decesserat inde Fabius, novi motus exorti Calatia et Sora praesidiaque, quae in iis

77쪽

AB URBE CONDITA LIB. IX. 42, 3

Romana erant, expugnata, et in Captivorum corpora militum foede saevitum itaque eo Ρ Cornelius cum exercitu amissus Marcio novi hostes-iam enim Anagninis Hernicisque aliis tellum iussum irat-decernuntur primo citara omnia opportuna loca hostes inter Consulum Castra inter- Ceperunt, ut pervadere expeditu nuntius non posset et per aliquot dies incerti rerum omnium suspensique de Statu alterius uterque consul ageret Romamque i metu manaret, adeo ut omnes iuniores sacramento adigerentur atque ad subita rerum duo iusti scriberentur exercitus Ceterum 5 Hernicum bellum nequaquam pro praesenti terrore a Vetusta gentis gloria fuit nihil usquam dictu dignum ausi, 6 trinis castris intra paucos dies exuti, triginta dierum indutias ita, ut ad senatum Romam legatos mitterent, pacti sunt bimestri stipendio frumentoque et singulis in militem tunicis.

ab senatu ad arcium reiecti, Cui Senatu Consulto per et missum demernicis erat, isque eam gentem in deditionem accepit. et in Samnio alter Consul superior viribus locis impeditior erat. omnia itinera obsaepserant hostes Saltusque spervios Ceperant, ne qua Subvehi Commeatu poSsent; neque eos, cum cotidie Signa in aciem Consul proferret, elicere ad certamen poterat, satisque apparebat neque Samnitem 9 Certamen praesens nec Romanum dilationem belli laturum. adventus Marcii, qui Hernicis subactis maturavit collegae Iovenire auxilio, moram Certaminis hosti exemit. nam ut qui ne alteri quidem exercitui se ad Certamen credidissent pares, coniungi utique passi duos consulares exercitus nihil crederent superesse spei, advenientem incomposito agmine Marcium aggrediuntur raptim Conlatae sarcinae in medium 1aet, prout tempus patiebatur, instructa acies. Clamor primum in Stativa perlatus, dein Conspectu procul pulvis tumultum apud alterum consulem in castris secit; isque confestim Iaarma Capere iussis raptimque eductis in aciem militibus transversam hostium aciem atque alio Certamine occupatam

78쪽

i invadit clamitans summum flagitium fore, si alterum exerCitum utriusque victoriae Compotem sinerent fieri nec ad se is sui belli vindicarent decus qua impetum dederat, Perrumpit aciemque per mediam in castra hostium tendit et vacua 16 defensoribus capit atque incendit quae ubi flagrantia Μarcianus miles conspexit et hostes respexere, tum paSSim fuga coepta Samnitium fieri sed omnia obtinet Caedes, nec 17 in ullam partem tutum perfugium est iam triginta milibus hostium caesis signum receptui consules dederant colligebantque in unum copias in vicem inter se gratantes, Cum repente visae procul hostium novae Cohortes, quae in sup- I plementum scriptae fuerant, integravere Caedem in quaS nec iussu consulum nec signo accepto victores vadunt, malor tirocinio imbuendum Samnitem clamitantes indulgent Consules legionum ardori, ut qui probe scirent novum militem hostium inter perculsos fuga Veteranos ne temptando quidema satis Certamini fore nec eos opinio fefellit omnes Samnitium Copiae, veteres novaeque, monte ProXimo fuga Capiunt eo et Romana erigitur acies, nec quicquam satis tuti loci victis est, et de iugis, quae ceperant, funduntur iamque

a una VOC Omne paCem petebant tum trium mensum

frumento imperato et annuo stipendio ac singulis in militema tunicis ad senatum pacis oratores missi. Cornelius in Samnio relictus Marcius demernicis triumphans in urbem rediit, statuaque equestris in foro decreta est, quae ante a 3 templum Castoris posita est. ernicorum tribus populis, Aletrinati Verulano Ferentinati, quia maluerunt quam Civitatem, Suae lege redditae, Conubiumque inter ipsos, quod et aliquamdiu soli Hernicorum habuerunt, permissum Anagninis quique arma Romanis intulerant civitas sine suffragii latione data, concilia conubiaque adempta et magistratibus

praeterquam SaCrorum curatione interdictum.

a Eodem anno aedes Salutis a C. Iunio Bubulco censore locata est, quam Consul bello Samnitium voverat ab eodem collegaque eius, Valerio Maximo viae per agros publica

79쪽

AB URBE CONDITA LIB. IX. 43, 44

impensa factae et cum Carthaginiensibus eodem anno 6 foedus tertio renovatum, legatisque eorum, qui ad id vene

rant, Comiter munera miSSa.

Dictatorem idem annus habuit . Cornelium Scipionem 44 cum magistro equitum P. Decio ure ab his, propter aquae Creati erant, comitia Consularia habita, quia neuter Consulum potuerat bello abesse. Creati consules L. Postu amius, Ti. Minucius hos consules iso Q. Fabio et P. Decio suggerit, biennio exempto, quo Claudium Volumniumque et Cornelium cum Marcio consules factos tradidimus. memoriane fugerit in annalibus digerendis, an consulto binos Consules, salsos ratus, transcenderit, incertum est Eodem anno in campum Stellatem agri Campani Samni stium incursiones factae itaque ambo consules in Samnium 6 missi cum diversas regiones, Tifernum Postumius, Bovianum Minucius petisset, Postumii prius ductu ad Tifernum pugnatum alii haud dubie Samnites victos ac viginti milia hominum capta tradunt, alii arte aequo discessum, et 8 Postumium, metum simulantem, nocturno itinere clam in montes Copias abduxisse, hostes secutos duo milia inde locis munitis et ipsos Consedisse. consul, ut stativa tuta 9 copiosaque-et ita erant-Petisse videretur, Postquam et munimentis castra firmavit et omni apparatu rerum utilium instruxit, relicto firmo praesidio de vigilia tertia, qua duci roproxime potest, expeditas legiones ad collegam, et ipsum adversus alios sedentem, ducit cibi auctore Postumio Minu ricius cum hostibus signa consert, et, Cum ancep proelium in multum diei processisset, tum Postumius integris legionibus defessam iam aciem hostium improviso invadit itaque racum classitudo ac vulnera fugam quoque praepediSSent, occidione occisi hostes, signa unum et viginti capta atque inde ad castra Postumii perrectum ibi duo victores exerci- ratus perculsum iam fama hostem adorti sundunt fugantque; signa militaria sex et viginti capta et imperator Samnitium Statius Gellius multique alii mortales et castra utraque

80쪽

T. LIVI1 Capta et Bovianum urbs postero die coepta oppugnari brevi capitur, magnaque gloria rerum gestarum ConsuleSis triumpharunt. inuCium Consulem, Cum vulnere gravi relatum in castra, mortuum quidam auctores sunt et M. Fulvium in locum eius consulem suffectum, et ab eo, Cum ad exercitum Minuci missus esset, Bovianum Captum.16 Eodem anno Sora Arpinum, Cesennia recepta ab Samnitibus Herculis magnum simulacrum in Capitolio positum dedicatumque.

45 P. Sulpicio Saverrione P. Sempronio Sopho consulibus

Samnites, seu finem seu dilationem belli quaerentes, legatos de pace Romam misere quibus suppliciter agentibus responsum est, nisi saepe bellum parantes pacem petissent Samnites, oratione ultro citro habita de pace transigi potuisse; nunc, quando verba vana ad id locorum fuerint, rebus

3 standum Sse P. SemPronium Consulem cum exercitu

brevi in Samnio fore eum, ad bellum pacemne inclinent animi, falli non posse comperta omnia senatui relaturum: decedentem ex Samnio consulem legati sequerentur eo anno Cum pacatum Samnium exerCitus Romanus benigne praebito commeatu peragrasset, foedus antiquum Samniti bus redditum. Ad Aequos inde, veteres hostes, Ceterum per multos annos sub specie infidae pacis quietos, Vena arma Romana, quod incolumi Hernico nomine missitaverant simul cum iis Samniti auxilia et postmernicos SubaCtos universa prope

gens sine dissimulatione consilii publici ad hostes desci

verat; et postquam icto Romae cum Samnitibus foedere et setiales venerant res repetitum, temptationem aiebant esse, ut terrore incusso belli Romanos se fieri paterentur, quod quanto opere optandum foret, ernico dΟCuisse, cum,

quibus licuerit, suas leges Romanae civitati praeoptaverint, quibus legendi, quid mallent, copia non fuerit, pro poena necessariam Civitatem fore. ob haec vulgo in conciliis iactata populus Romanus bellum fieri Aequis iussit consu-