장음표시 사용
381쪽
5c oppetitione rationalem ad idem resu plenium, simul esse in eodem. Nam etsi ab eodem sint ni mero praecipuo agente, utpote ab anima humana, minime tanae in eodem sun t primo atq: imme .diato subiecto. Appetitio em tensualis in organo subiectoqi est corporeo, Ec rati illa in ipsi' animae propria potetia . quocirca deprelied itur illi duo actus etsi unus sit prosecutio, Scalter eiusde obiecti reculat io no ere contrarii nam contraria habent posse esse V icitam in eodem subiecto, salte inhaesionis. Necp incoueniens est ab eadem anima hos actus appetendi adinvicem pugna tes 5c propemoda aduertantes in eode toto simul produci,Vt in cotine cibus Sc incolinetibus, in quit,' qae irrationalis appetitus summopere enititur prosequi rati balis appetitus abnegat & renuit. n1 gigniitur lii actus,quii nobis pugna colluctatione et cient atque eisicivi, in diuersis subiectis inlissionis hic quide in ratione,ille vero sine ratione .l taque no prscipui agetis diuersitas, sed subie ctorii diuersusque actuu producedi modus hac dictorii actuum facit diuersitate, peride atque eadem anima in vide di organo efficit iudiciti solem ella minore terra, in intellectu vero astronomicis theorematibus adiuto penitus diuersum .utpote sole non esse minore terra. veru hsciudicia cotraria no sunt, clino sint nata esse in eode primo subiecto, etsi ratione diuersorii sint in eode to to. xxij. Secunda qus stio, si sint an inas partes. Huic secundx quaestioni adhibeda est responsio ipsas anima potentias no distingui locis &subiecto imo eas omnes in eode ei se subiecto primo. ea demque subiecti parte, ut ubi Ec in qua iique materiar animalis qcra se mouetur parte est potentia vegetandi, illic 5 sentiedi,&appetedi &semourdi adest potetia sicut ubiciique in igne esto vis calefactiva simul est vis rarefactiua ,sursum motiva, dc illuminativa. Imo vhi vis est vegetandi illic 5e . id edi 5c audiendi est virtus, Sc quolibet sensu particulari sentiendi. Et Ubi vis vis tua. Qm illae de auditiua, dc ollactiva, atque gustativa,no minus cptactiva. Et quis is illa Vis visiva de audi nev ni Diriua in ea materiae parte in qua sola sit vegetatio de tactio,ic pede,no efficiat visione, neque audi pOxς nxi tione aut gustationem,est tamen i Illic potentia atque animae virtus ad ei siciendum illa, non mi is h) qua vi'
nus in proprio organo,Vt culo, aure,aut lingua quia est omnino eiusdem naturae cum ea alii aiati
mae parte quae huiusmodi efficit operationem. Modo quicquid vIrtutis conuenit .ni eo in quae te cdsistat, sunt eiusdem naturae,&alter Quod autem anima non i omni parte ut pede visioneni et siciat, id non prouenit ex propriae Virtutis desectu, sed quia illic organum non habeat dispositum ad tale effici edam operationem,&sine organo nunqua eam efficiar,quemadmodum si quis peritus seri hendi non scribat defectu calami non id ob artis absentiam prouenit, sed ob instrumenti necessa rii carent am. Itaque quae uis animae potentia per totum corpus diffusa est, ut ubi una est illic de quaelibet alteratum communis, tum particularis, non tamen ubicunque est υnius potetiae ope :ratio illic θc cuiusuis operatio esse nata est, quia operatio requirit organu, quod si illi animae parti cui non adest adesset,& in ea operationem quam nunc facere non potest, anima saceret, ut si contemperante tum pupillae esset in pede, anima in pede efficeret visionem, de si in toto corpore.& anima toto in corpore visionis officium perageret. Neque tamen admittendum est potentia videndi quam habet animae particula pede informans,esse otiosam m illius potentiae adium illienunquam exerceat,nam id otiosum dicitur, quod eum ad quem ordinatur no exercet usum qua do & ubi exercere natum est. Atqui anima in materia pedis non est nata visionem producere, ii Sigitur est censenda otiosa, quod nunquam id iaciat.
Trigonus, triangulus. CTetragonus, quadratum CCupedia, cupiditas. Ertium caput continet duas coclusiones CPrima conclusio. Po tentiarum animae quae sunt quinque vegetandi Virtus, sentiendidi, appetendi, mouendi.&intelligendi j quibusdam insunt omis nes, quibusda multae, quibusdam vero una sola adest. CNam stirpibus vis vegentandi sola adest animalibus omnibus vis sentiendi,cui semper appetitiua contuineta est. Primo,quia appetia
i ta ira sunt cupiditas, ira 3c volutas,cuilibet aute animali vel imperfectissimo inest cupedia etsi ira & volutas desint ut enim tactus, sensuit obieetissiumus & infimus est, ita cupiditas appetitionum abiectissima& infima: sine qua visne tactu nulla subsistunt a talia. Secundo. cuicunq; inest sensus. illi ei de delectatio& tristitia inest. cuilibet aute animali inest sensus habent ita es una. ola igis cuili bet animali inest delectatio & tristitia .cur autem haec insunt, inest appetitiis. est enide lectatio, conuenientis & delectabit s cupiditas: dolor. contrarii tadium . Tertio. quia omne animal sensum habet alimenti. is autem tactus est, qui calidum . stigidsi humidum 8c siccum percipit,quibus aluntur animalia, animalia enim calidis. frigiu
dis, humidis & siccis alutur omnia . Et quicquid alimenti sensum habet interdu ela
382쪽
rit de sitit.quicquid autem esurit aut sint, appetit est eni elati ea calidi & sicci appeti
tus: sitis veto,frigidi Ahumidi. Et quaecul gula praeter her expetit ex superfluo et accidenti expetit. Quid sonus.quid color,quid odor alimento coducit omne igitur animal appetit. Quibusda praeter has potentias virtus mouedi adest, ut bipedibus de quadrupedibus Oibus, quibusda intellectus,ut homini. et si quicqua homine praestabitus est. hominient intellectus et caeterae animae potetie insunt. Est igitur noutum potentias animae quibusdam ines e omnes quibusdam plures et quibusdam ta , tum unam. Secunda conclusio. Animae ratio figurae rationi similitudinem geurit et anima figurae. Nain sicut datur figurae communis ratio cunctis accommodata figuris quae nulli figurae speciei propria est: itidem et animae communis data est ratio omnibus conueniens ani mis et quae nulli propria est. Et sicut prpter circu,
Iuni triangulu,et quae deinde sequutur particulares figuras nulla figura est: ita prςα te reas que dicis sunt nulla prorsus est anima . Et quemadmodum priores figurae in
postrioribus claudutur, ut trigonus in tetragono,ita vegetatiuum in sensitivo et priores potentiae in posterioribus et ut figuraria prioresa posterioribus absoluuntur,po is steriores vero a prioribus nequaquam: ita licet intueri in animabus. Est enim vegetatiuum sine sensitivo ut in stirpibus,sensitiuum vero sine vegetatiuo Imnqua. Tactus qui sensuum primus est, sine alijs sensibus esse potest,auditu Visu, odoris sensu, illi vero sine laetii nunq sunt enim pleraq; animalia neque auditum, neque visum, neque odorandi sensum habentia . Vt quaecunque se secundu locu mouent sensum habent,no aute contra est enim sensus prior aetitio multa sunt animalia sensum et n5 motum habentia. Et cui intellectus inest sui homini in omnes insunt, et intellectus vltim' minimus,atque simplicissimus est: quibuscuque mortalib' adest et os teras adesse potetias necesse est vo aute cotra fit ut cuicuque aliaruUirtutu aliqua assit huic εἰ ratiocinandi virtus assit. Quare manifestu est animae rationem, figurae rationi similitudinem gerere et anima suurg. Et de singularum potetiarumaximeque anime propria atque accommodata ratione hacten us dictum est.
l Ertii capitis scholia. xxvij. Vt enim tactus sensuum abiectissimus & insimus est.
l Species appetendi tres,magnum inter se persectionis habent discrimen.Nam in i piditas omnium impersecti si ima,& omnibus communis animalibus. ita aliquan f to nobilior,& persectioribus duntaxat animalibus leoni, viso,apro, Se caeteris idi genus natura indulta concliylibus autem ostreis 5c vermiculis negata. Voluntas in autem omnium perlaetissima soli animalium hommi prxstita est, ut qui anima lium omnium nobilis mum sit de prisantissimum. Haud dissimiliter inter particulares sensus exterio res quidam persectionis ordo comperiri potest. Nam tactus simul& gustus iactui coniun
ctus,abiectissimus est sensuum,& 4nsimus ommhun: animalibus etiam terrae affixis natura communicatus. Odoratus,& in animalibus rationibus expertibus visus, itidem &auditus ad rerum
discrimen internoscedum paulo sunt persectiores, & ne omnibus quidem animatibus distributi, sed iis quae quippiam habent periectionis & praefabilitatis vltra astixa.Et aliquibus quidem is
Ius odoratus,vi fortasse vermibus aliquibus olfactus cum visu, t apibus di muscis, quibus au diendi facultas non adest,nonullis olfactus cum auditu ut talpis quibus videndi est vis. De
muni plerisque brutorum visus,audituς &ol iactu, est datus sed ad extera solii sensibilia digno scenda. At vero alii sunt sensus nobilissimi S praestabilissimi propter usum & accommodatione scilicet visus Sc auditus in homine ordinati ad disciplinam cap. siendam ad quod sane officium
nulli preter hominem dicti sensus sunt accommodati. Et horum trium generiam sensus exterioris Primum respondet primo generi appetitu quantum ad imperfectionem S generalitatem. Vlpore tactu cupiditati,&secundum secundo scilicet olfactus visus 5c auditus in brutis irae, Zc tertiutertio. vi u inqua dc auditus in hole ad discintinx susceptione voluntati vilice sit edit figura. Appetituit proprietares Appetitus N ad sensus respondentis nqua . Sensuum propietates 5c respondens
V isus auditus,ol imperiectissimus Persectior Cupidit ac Ira 3 Pericctii simus factus in brutis
Vis audit 'thoie 3 Pe sectissimus
383쪽
ve homini,&si quie hole pristabili est.Id posterius adiecit Aristoteles propter Platonico ,
qui posuerut non ulla animalia rationalia immortalia. intellectii pridita,& homine praestantiora. Caeterii eis no assentitur Philosophus hac in parte,sed homine ponit sicut de res se habet anima istium omnium praemini istanum Ecdigni istinum. At vero cum in secunda huius cap. conclusione dieit litera quibusciit mortalibus adest intellectus, illis & exteras adesse potentias necesse esse, n5 ab re adiectum p atetur,mortalibus,ad exclud edas substantias caelestes angelicas, quae tametsi in telleciti sortitae sint,& longe quide humana mente perspicaciore, caeteras tamen viventiu poten tias..eget adlinquam entiendi,appetedi, Ec de se loco in locum animalium more transferedi, noobtinent.quia immortales sunt, sempiternae vitae supram ii danae sorte consecutae. xxviii. Et que admodum priores figurae in posterioribus claudiatur. Priores si gurs sunt, quae a priore minore
angulorum numero denominatur. Posteriores vero quae a posteriore & maiore angulorii numero nomen sortititur,Vt trigonus prior est cedragono,& tetragonuς pentagono perinde aliternarius quaternario, N is quinario prior est.Porro ea sigura in alia clauditur,quae ad alterius constitutione tanqua pars concur rit,ut sine ea alia costitui nequeat ut trigonus in tetragono no enide lineari potest tetragonus quin trigonum sua parte contineat,nct aliter qresse nequit quaternariuς quin includat ternaria. Ea Uero figura ab alia absoluitur,quae sine alia esse potest ato deformaruqueadmodu trigonus a tetragono,non eni trigonus icludit tetragonii vi neque ternarius quaternarium.Costituatur ita quatuor primae si gurs rectili nee scilicet trigonus, tegragonus pentagonus hexagonus,quibus incestigatur respondere quatuor animae potentiae,quae aut ab aliis separatur.auta quibus aliae separantur,scilicet Vegetatiuum,sensitiuuria mortuum,dc intellectivum re spondere que intelligatur trigono Vegetatiuum,teragono sensitiuum, Pentagono motiuia,&he xagono intellectivum, hoc modo. Senarius
Motiuum Intellectivum P isolium est ex hac deseriptione oculis subiecta, rigonu claudiis tetragono, nam ducta diagono ad conspicitur tetragonus coplecti duos trigonos a b d 5c a c d.Sic trigonus a be, & tetrago riti, b ede,c5tinetur in toto Peragono taqua sui Partes. Demii trigon ah e, tetragonus becle.&oeiae onus bedi, laudico pictutiar in toto hcxagono,quarto loco deformato. Haud secus .esteritiuum insensitivo clauditur, Vmetatiuito sensitivii in motivo. vegetati uti aute, sensit tuti de motivum in intellectivo concluditur .Dilucidii itidem est trigoni absolui a tetragono,cum sine eo reperiatur,no autee diuerso trigona dc tetragonum a pentagono separari , deni trigonii te 'trastonum &pentagonurn ab heXagono semoveri sicut numeri minoret a quibus denominatio nem accipiunt,a maioribus absoluuntur. Haud aliter Vegetatiuum a sensitivo. vegetat iusi& sensitiuum a motiuo,Vegetatiuum sensi iuum Ec motivum ab intestemuo se hincta inueniuntur.
Quarti capitis annotat Auspicari ordiri,incipere. CClauus gubernacia Ium nau is Varium caput continet septem conclusiones evnum eorolIariumlad quartam tres rationes ad ipsum tres alimenti proprietates una dubitationem, Se unum corollarium,& tres alentis 3c augentis disti ferentias ad quintam. CPrima conclusio. De actibus potentiaruquam de potenti is prior apta incumbit determinatio. Nam considerandum est quid Unaquaeque potentiarum si, quaeve passiones consequantur, et insint. At achiis operationetque potentiarum ipsa potentiis noubis priores notioresque existunt, ipsorum igitur quam de potentiis prior incumbit determinatio. Secunda .Eadem quoque ratione de aetiium obiectis quam de actibus ipsis prius determinandum est. Nam potentiarum obiecta nobis sunt actibus priora et notiora:Vt alimentum .sensibile.appetibile,locus intelligibile. C. Tertia. Inter determinanda, alimentum et generatio primum obtinet determinandi locu . CNam via animae vegetandioimprima est quae in omnibus inest sine qua nullaru iii
384쪽
aliarum insunt:euiusossicia sunt alimeto uti, augere, minuere,&generare. Et L rum naturalissimum&praecipuam est sibi simile generare: omnibus vivetibus modo sint perfecta,no rapta membris non deprauata, neq; spontaneam generationem habentia conuenies:Ut animai,animal simile generare,& plantae similem platam. Sic enim semper secundum suum simile cu ea ipsa eadem in numero manere non possint perseuerat,& assimilatione coditionemq; assequuntur diuina, qua tum eis coceditur: quam appetui omnia cuiusq; gratia agut omnia quae sunt in natura. De alimeto igitur nutritiuae potentiae obiecto,& generatione potissi ino eius opere, M vi aliorum fine no ab re primum auspicamur determinationis locu . Attamen du, plex est id cuius gratia res fiant,vnu quo, ut diuina illa sempiterna Q ratio, qua aps petunt omnia.Ut diximus: Ut quantu Unuquodq; potest, sit aeternitatis sortitq; diutinae particeps illud magis illud vero minus,& id summum est. Alterii est cui, ut ea ipsa quibus haec diuinitatis imitatio acquiritur,ad quae attinet, & pertinere videtur,&hoc infra alteru, atq; illi inferius est. CQuarta. Animam vivetibus triumulasm, formae efficietis,atq; finis vicem obtinet. 4 Speciei quide&fornas, quia viueu ' te vivetibus est esse,igis & anima quae est viveti causa ipsis animatis dat esse Neorum forma existit. Item omnis actus potetiae,species est & ima anima aute act' est potetiae.est igitur forma. Quod efficientis, statim tum est. na augmetationis motum atq; decrementu prstat. Nihil eni natura incrementum decrementumque sustinet, quod non alatur nihil autem alitur quod non sit animae particeps. Et mulstis etsi no omnibus sensum & motum praebet anima.est eni sensus alteratio quaeda: que nullis animae expertibus accidere potest Ung, ita & neque prcgresmo,&quscuque animali mutatio a se coueniat. Et quod finis,& tausae gratia cuius etia vicem obtineat cognitu facile est. N a vi quae mete & ratione fiunt alicuius gratia fiunt ita 3c quae a natura fiunt,alicuius gratia fieri videntur, ident in viventibus est anima. ipsius enim gratia: N animalium δέ plantarum corpora:&corporu organa sunt omnia, sed ut cui. Dictu est enim duplex esse quod gratia cuius: ut quo.& ut cui. Τriuigitur causarum, formae,Vnde motus.& cuius gratia,vices obtinet anima. C. CoroIIarium. Vnde fit ut Empedocles horum motuum in animalibus causam non rite as signauerit. Dicebat enim viventia de plantas deorsum augeri. Φ terra suapte naα tura feratur deorsum,& ramos et palmites sursum extendi et augeri, hoc faciente igne sursum illos rapiente, incrementumque praestante. Sed haec non bene dicta esse patet. Primo.Quia in stirpibus et plantis male sursum et deorsum assignat. N am quod est os et caput i n animali,radix est in arbore os autem sursum est animalis: igitur et radix a rboris:cosmilia enim ipsis correspodet opeia quare rami et palmites e regione radicis quae sursum est sunt plantae deorsum. Neque putare oporatet omnium sursum et deorsum, secundum Universi loca quae nos sursum et deorusum nuncupamus esse deputada. CSecundo. Dicat Empedocles quid terram et ignem tam diuersoruin et dissonantium conatuum retinet quo minus in sua lora molent et dissipentur viventias Nihil praeter animam conuenienter assignare posse Videbitu r. quod si ita fecerit,animam praecipuum esse augmenti et decrementi essiciuens assignabit. Tertio. Quia inualida est ratio qua suspicati sunt coplures igne
in viventibus esse augmenti Gusam,quod elementorum ignis vel maxime solus alinutririque videatur, hinc opinionem traxere uiuentia abi plo igneamenti suaeque nutritionis causam ducere. Sed hoc verum non est,quanuis talor augmentationi et nutritioni coadiuuet. eoque utatur anima ut instrumento. Nam ignis augmens tum in infinitum fit. quousque fuerit combustisset non autem animalis augmentaαtio: sed omnium natura constantium magnitudinis et augmenti terminus est et
ratio. huiusce aute in rei ossicium est animae et speciei,potius quam ignis atque materiae. Sed ut propositum exequamur, de virtutis nutritiuae et generativae, qua:
385쪽
otii niti prima est,alimento, nunc agedum est. res alimenti coditiones. Prima: Nutritio cotrariu est alimentum. Secunda. Alimentum tale debet esse con traiiii. ex quo no modo suum contrarium generetur, sed & incrementum suscipere natum sit. Pleraq; eni sunt contraria, quae ex se inuicem fiunt,sed alterum altero no accrediscit: ut ex sano fit aegrum,& ex egro fit sanum,sed neutrum ex neutro suscipit incrementum,imo nec nutrimentum. Tertia. Cotrarium corrumpere & trasmutare debet alimentum no autem contra alimentum suum cotrarium:quemadmodum lautimidum alere Videtur ignem,no autem contra ignem humido alimetum esse: quod
ignis in suam speciem transfert humidii,& no e diuerso. Sed huius rei extitit dubitatio opinionumq; diuersitas. Dixerui enim hi similia similibus ali. nam nutritio perinde est atq; augmen latio,augetur autem similia similibus, igitur & similia similibu aluntur. Illi vero dixeriit contraria contrariis ali. Primo,quia oportet alimenutum transmutari & concoqui,transmutatio autem omnis,de contrario in cotrari v.
aut in mediu. Secundo simile no patitur a simili, alimentum autem patitur ab aliis& non contra: ut faber ferrum excudens nihil patitur a materia: hec autem patitur ab illo.alitur igiξ cotrariu contrario . Sic,ita dicentes cociliare possumus, si prius et coctum sit, alimentu vocent: quod & idem coetum Vocent alimentum, utrosque quodammodo recte sentire dicimus.& similia similibus ali, & contraria contrariis. Nam in principio, alimento incocto indigestoq; contraria contrariis altitur. tandevero in exitu. ipso alimetoc octo, similia similib' ali cocedere debemus. Quin 33 ta conclusio. Animatum ut animatu est nutritur. CNam nihil nutritur quod non
sit vitae particeps,ut alimento in viventis naturam couerso,nutritur igitur animati
. tum ut animatu est. CCoroluriu. Quo fit ut alimentum ad animam per se & no per accidens reseratur. CN ullo enim accidente suscepto quicq alitur,sed versa ali, 7 menti natura viventis specie accepta. Tres alentis & augetis disserensiae. Hinc
deprehendi possunt alentis augenti si differentiae. Disserunt enim primo, nam etsi subiecto vitii sint, ratione tamen & cogitatione sunt duo. Idem enim alimentum ut substat iam ministrat, alens dicitur: ut vero molis amplitudinem attollit, dicitur augens. Secundo,Viuens eous i nutriente eget, quousq; perseuerat, saluat enim ipsum alimentu non autem semper eget augente, sed sui incrementi statum habet, citra suum finem constitutu. Tertio,nutries,generatione 3cortum facit, no illius quod
alitur iam eni est S nihil seipsum generat, sed saluat sed talis quale est id quod suis
stipit alimentum. Vnde fit Vt animatu alimento priuatu, persistere nequeat, ani ms eni talis vis tali si facultas adest,Ut ipsam habentem saluet, fluxuq; reparet. Idi aute efficere novalet nisi alimentu patado, aptando coquedoq; fluXe corporeae machinae repara meto. CSexta. Aequu est vim vegetadi a generadi falcultate vim ge. nerativa dici,nonaeque hinc ducere. et Na eius tria praecipua sunt opera .alere, augere generare. alere quidem, i propria conseruet substatia: a quo vis altrix & nutrientadi dicitur, augere.ad magnitudine natura instituta cosequenda,a quo augmentativa virtus nomen sortiretur, gignere ad prolem edenda, imittaduque illa diuinitatis immortalitate,quod opus ut diuinius, alioru sinis est. modo aute aequu est Unuquodq;
a sine denominari. Aequu igitur est vim vegentandi, ab ea gignendi facultate vim
generativam dici nomenque sortiri. Septima. Omne animatum, insitum calore habere necesse est. c Nam duobus alimentum ad nutriendum paratur,vno Vt mox Q uente &quidem immoto: altero vero ut mouente,&moto: quemadmodum nauis duobus intemperaturigubernatore ut primo principali.& immoto:&clauo ut mouente& moto. Paratur itidem alimentu &decoquiturab anima Ut primo mouente,& immoto:& a calido decinctionem enim operatur calidum,ut mouens & motum, visqueprincipalis instrumentum. Habet igitur omne animatum insitum calorem. .
Sed de alimento,alendi virtute,& operibus eius, tanta satis dicta sint. B ii
386쪽
im Marti capitis scholia xxxi. Et horum naturalissimum θc praecipuum est sibi si a
generare . Generare suum simile, non dicitur naturalissimum operum potentiae vegetandi quia sit communissimum, omnibusque viventibus conueniens. vis enim nutriendi longe est communior dc cuius nullum uiuens est expers. plera que autem viventia generandi suum simile vim non habent, ut animalia impersecta conchylia, Rostrea insuper 5c deprauata id est ex diuersarum specierum a nimalibus gentia, qualis est mula , demum spontinam generationem habentia, ut muscae apes. vermes, quae non per seminis propagationem, sed per putrefactionem gignun tur.Sed natu ratissimum dicitur, quia inter quatuor operationes virtutis vegetatiuae, generatio
est natura dignia ma dc praestantist ima quod per eam v iuentia assequantur sortem dc assimilationem diuinam, imitemurque iuge dc perpetuum eius esse non quidem secundum numerum, sed speciem ut secundus de generatione capite penultimo ostendit. Attamen dupleΣ est id cuius gratia res stant. Id gratia cuius res fiunt .sinis qui duplex hic esse dicitur. Vnus sinis ut quod prae cipuus vltimatus de primarius glatia cuius omnia alia sunt,& qui alterius gratia amplius no est, ut diuina illa honit aa abstractissimaque rerum sorma ad quam Omnia suapta natura latinamur, ut aeternitatiqeius pro captu suo participationem assequantur aliqua quidem magis, ut quae persectiora sunt. 8c primae suae origini propinquiora. alia vero insitus,ut quae sunt ab optimo rerum principio distantiora. Alius est sinis ut eui, qui ξc minus praecipuus, non vltimatus, Ec secunda xius appellatur θc is est gratia cuius aliquid fieri natum est 5c qui ulterius in aliud ordinatur. vixerum formae 5c operatio es per quas illa diuinitatis participatio acquiritur. Et is sinis, minorie est quam sinis quod dignitatis . nam ad eum ordinatur tanquam medium ad ipsum natura con situ tum. Finis autem proestantior est na quae sunt ad sine. xxviii Neque putare oportet, omni iam sursum dc deorsum. Quamuis sursum R deorsum vi dii serentiae iunt locorum sumantur se cundum loca uniuersi, quorum unus est ad quem seruntur grauia, de deorsum dicitur, alter ve ro ad quem seruntur leuia,& dicitur sursum tamen ut sursum Ec deorsum sunt disserentiae post conum,non sumuntur secundum loca uniuersi. Quanula enim caput hominis ad terram ess et versum,& pedes ad caelum conuersi nihilo minus caput es et sursum animalis, dc pedes deorsum. In viventibus autem,ut plantis hoc pacto sursum dc deorsum recte desumi debent, cum secun dum proprias earum virtutes,& ab intrinseco discernantur, quo itidem modo di tum est radi cem esse sursum plantae, de ramos deorsum. Perperam igitur dissignauit Empedocles in illis, fur sum Ndeorsum nam ilia determinauit υi sunt differentiae locorum. Nam ignis augmentum in insinitum sit.In infinitum in indeterminatum. nam dato quant xcunque molis igne, si admotum fuerit combustibile si et ignis maior . modo ponatur locus in quo ignis pignendus reponatur, ε non subuertatur ordinatissima mundi dispositio..t per absurdos casus plerique fieri petunt.
In viventibus autem augmenti statum assecuti aut decrementum patientibus, quan uis appost tum fuerat alimentum, non reddet υiuens maius sed aut tantundem reparabit quantum est de perditum, si nondum diminuatur aut minus molis testaurabit quam a vitiente defluxerit si de crescat. Et quan uis ignis sit raritate determinatus etiam maxima vi sub eadem materia maiorem molem habere non possit,hon tamen est determinatus magnitudine sulcipienda per aduentum atque adiumstionem nouae materiae. nam cum ignis aliquantam habet molem, adueniente altera materia potest molem habere maiorem . modo id mundi dispositioni non repugnet. hoe autem secundo modo viventia secundum magnitudinem sunt determinata. xiiii. Pleraque enim sunt contraria quae edi se inuicem sunt. Huiusmodi contraria sunt, quae per se magnitudinem non ha hent εc eorum unum transmutatur in alterum sine nouae materiae adiectione, magnitudinisque appositione, Vt aqua calida igni admota fit frigida manente eodem prorsus subiecto 5c in comopleto Ec completo,neque adueniente materia magnitudini coniuncta. Nil mirum igitur sita hum Vnum alteri accrementum non praestet. At vero alia sunt contraria quorum Vnum sit in altero.& maiorem ab eo molem suscipit quod in huiusmodi transmutatione materia magnitu dine predita alteri contrario diiciatur. ξc tale contrarium debet esse alimentum. x vi. Non enim accidente suscepto quicquam alitur. Nutritio motus est ad substantiam. est enim expulissa alimenti tarma, In materia eius, sorins viventis acquisitio, d generatio qusdam est, qua reac qui lito accidente vi magnitudine aut caliditate non dicitur quippiam nutriri,cum acciden, non ut terminus ad quem nutritio proficiscitur. Eisi enim cum rea nutritur, simul acquiritur acri dens Vt magnitudo aut qualitas,tamen ad huiusmodi accidens non est nutritio, anquam ad suum terminum ad quem quemadmodum generationi aqui ex igne coniungitur cc eodem tempore 3c in eodem subiecto acquisitio frigiditatis degenerationi nivis acquisitio albedinis, illa iramen generatio neque caliditatis est, neque albedinis acquisitio. Sane nutritio sits ut inquit lite xa forma substantias alimenti deperdita, de in eius locum forma substantiali viventis in eadem materia suscepta in tarinis quidem viventium diuiduis alia numero forma suscipitur in alim nti materia, sicut Ec foris parii laetim materia fuit deperdita. In homine vero non acquiritursorius pars noua sed eadem et impers sinc sui audia ne aut notis partis accessione incipit inserinaxe materiam quam prius non informauit si tinde exu partium materis nihil ab anima deperditur,sed desinit insormare matersam quam prius informauit sine sus substantis detrimento.
xxxvii. Nam tam eis isti hiecto υ num sint. Duplex est nutriens et augens. hoc intrinsecum, et
ipsi et viventi subnavitate cilicet se a substantialis animati, qus pracipuum cs: cpcrationum
387쪽
omnium vitallum efficiens.Illud vero extrinsecutu,scilicet alii Mntu quod aduetiti uest , R ipsi
viventi accedit. De utrol aute verum est, nutriens &augens esse re ipla virum, de ratione duo. De priore quidem .nam forma substantialis Viventis Vc in materia alimenti producit soritiam sibi specie similem.& viventi substantiam adiicit, licitur nutriens, ut vero alimenti magnitud nem viventi continuat Nasciscit,dicitur augens. De Posteriore Vero,nam alimentum. Ut deperdita suasorma,&specie viventis in eadem materia acquii ira viventi substantiam praestat, repa ratci: deperditum,dicitur nutriens,Vt Vero suam magnitudinem viveti ad ciendo, maiorem ei affert molem,dicitur augens Et de hoc loquitur illo in loco litera.
CQuinti capitis annotat. CSensus nunc operationis nunc potentiae,hoc est ex sentiendi actu.apta mateῆria constituti nomen est: vi sensus vis .ex actu Uidendi 8c potentia oculi disposita: ut pupilla dc ita de auditu odoratu,tactu,& intellectu suo modo. e Sesum esse in actu est ipsum actu sentire.
Vinium caput cotinet duas coclusiora, duas quaestiora earusolutionem.tria corollaria post secundam coclusionem. 8 duos modos potetiae post secundnm corollarium. Prima conclusio. De sensu incumbit determinatio. CNam senis uendi virtus vim vegetandi sequitur: postquam etiam coamunior habetur. Et prius de sesu in comuni deinde de unoquoq; sensu agendum est. Secunda. Fit sensus,cum moesuetur sentiens cuinq; aliquid patitur. Nam sensus saeraestio quaedam esse videtur. Et an passio a simili .an a dissimili fiat a nobis pri' deteris
minatum est quodamodo fieri ab utroq;. Nam id quod patitur, potentia tale est.' quale id quod facit actu. in principio siquidem disssimile,finito completoq; actu si, mile. Duae quaestiones. CPrima. Cur sensus sua organa x sentiendi instrumentano sentiat cu sint ex quatuor elementis Ut caetera quae sentit cote rata. 4 Secunda. Cur sine exterioribus sensibilibus no fiat sensatio. Responsio. Sensus n5ψ est in actu per seipsum .sed in potentia: sicut combustibile non per seipsu actu est,
seipsum enim cobureret.neq; extero combustivo, Vt igne coburete egeret. Ideo setisus neque se,neque sua sensoria percipit. neque sine exteriore sensibili quicqua mqψ a sensa percipitur. CPrimu corollariit. Hinc fit ut sentire dupliciter dicatur, hoc Vt potentia queadmoda dormiens illud ut actu .cu ia praesto adest rei sesatio. Ita
audire, videre odorare,& sensus. auditus.visus odoratus,& cxtera alia consimiliter dupliciter dicuntur,ut potetia.& actu. Et cum diximus sensu fieri cu mouetur sentiens Sc cum quid patitur: id nosipsi intelligi volumus de sensu qui est actu.& non.
Vt potetia. Et nos moueri .pati & operari ruc Vteisdem Utimur est em motus prouprie aperatio quaeda 3c actus sed imperfectus, ut prius aliquando diximus . CSe α- candu corollariu.Vnde est sentiens via dissimili pati.&via simili. CN acum in principio patitur.dissimile est cum vero iam passum est, simile. CDuo modi potdriae. Adhuc potetia ut exaetius determinemus dupliciter dicitur. Primo efii dici, tur aliquid in potetia, ut sciens: quia sit tale suapte natura, ut sit scientiae capax. Secundo, quia iam scientia ipsam habeatisci edique habitu:ut Geometria. Et hi modi longe inter se disserui. Nam primi exiliter atque tenuiter scietes dictitur : Ut quia
apti nati ut tales evadant,dc ut materia qui no cu velint operetur, sed qui alteratio dine disciplinae nonnunci etiam ex contrario habitu indigeant. Secundi magis,ut qui cum Velint operentur nisi speciale superuenerit impedimetu: neque tali alteratio:
ne egeant scietiae, sed sola operatione. Et in primis no solii est pastio sed plerunque contrarii corruptio atque abiectio. In secudis aute simplex pastio, Sc persectio quaedam saluatur enim sciens habitu. 3c hoc modo potentia,cu contempletur actu:&nsi modo saluat .sed perficitur &nihil corrupitur abiiciturque, neque *prie est alterari: aut est alterum alteradi genus a primo. Absurdia em videbitur. sapiente cum
contempletur.et prudentem cum, vi recte vitam instituat consideret. alterari di, cere: et no artificem, cu aliquid artis moliatur, ut domi sicator cum aedificet. Et qui
388쪽
sapientiae aut prudentiae habitum possidet, si ipss utatur, non aliam ci sapientis pni
dentisve denominationem sortitur. Sed qui a docente dc actit sciente scientiam capit, denona inationem cepit quare no alteratur habitu considerans, aut duo alterationis erunt modi ut dictu est. Est εc aliquid in actu, Vt sciens actu qui maxime scies est cum sciens actu considerat. Consimili pene modo de sensibus accidit ut aliquid dicatur bifariam potentia sentiens. Primo Vt semen,quod natum est& a natura institutum ut ex eo fiat sentiens: ut animal. Secundo,ut iam factum animal potentitiam sentiendi habens persimilem sciendi habitui. Et cu sensibile actu apprehen, dii maxime dicitur actu sentiens, Nactusetire,assimilatur conleptari. Hoc tameinterest quod quae actum sentiendi praestant extera sunt, Sc sentienti extrinseca, ut audibile. visibile, odorabile. Quae autem contemplandi actum , interna contem planti, nec iniuria quidem :quia quae actum sentiendi praestant,singularia sunt et extra,qus autem scientiam,Uni aerialia,quae quodammodo sui in anima. CTertium corollari v. Unde fit ut intelligere dc considerare cu volumus, in nostra sit situm potestate,nsi autem sentire sed ipsum sensibile adesse necesse est, sed de his ampli' determinandis alius futur'est locus. Et satis dictum sit quomodo potentia non diescitur uno modo sedisicut puer potentia militans, quia possit militare, natusq; sit ad militiam:et sicut maturam aetatem nactus potentia militans, sed quia illis potentis varietatib' non sunt imposita nomina promiscue utimur in utrisq; iisdem nominibus Ut alterari,Ut pati, quavis non proprie potentia sentiens ut adulta aetate mitilitan sentiendi actum exercendo dicatur alterari et pati. Et sentiens tale est pote, tia .quale quod sentitur,achi quemadmodum dictum est. Patitur autem no simile, passum autem, simile euadit.
Sensat Io . Vinii cap.cholia. xli.Na sensus,alteratio quaedam esse Videtur. Dicitur sensu; siue se nem non latio quod id ,esi esse alteratio, quia in sellatione aduenit in sentiente passio, affectio proprie M ut, prius non existens in eo perinde atiuin propria alteratione aduenit qualitas ipsi alie .sse altera rabili, non est tamen sensatio proprie alteraiio, quod in Propria alteratione aliquid aetionem. e qaltu est e debet,dc aliquid potentia addedum super elle. In sensatione vero interdum io..ta simiai persecta est operatio, Ut in visione totus simul perfectus est coloris aspectus sine sueces sione, quemadmodum in aere tolu lumen persecte simul acquiritur.Idcirco alteratio proprie dicta solum sit in tempore sensatio autem,ut visio 8c tactio,in insitanti,quanuis in tempore sit xcp
persectarum operationum abii uicem numero differentium successio,quarum tamen una altera
non perficit Et quia sentiens est sensibilis qualitatis speciem in se recipiens,sensibile aute qualitas efficien sensatione in organo perspicuum est sentiens esse paties, x lensibile agens, 5e queadmodum in actione proprie dicta patiens in principio Scante motii est disi imite agenti, per motu au tem sit ei simile ita antequa sentiens est affectum specie sensibili,est dissimile sensibili. . t cti ocu Iuc nondum est affectus similitudine albedinis est dissimilis parieti albo. Cum vero sentiens ha het in se specie sensibilem est sactum simile sensibili, non quidem per verae qualitatis susceptione,
sed di taxat species eius.O Ius enim no assimilatur albedmi,u, Veram intra se albedine recipiat, sed dutaxat eius imaginem,&Vt specillia vultui humano,&'quemadmodum aer cisi illuminatur assimilatur luci,non per ipsius lucis in se susceptionem, sed imaginis eius quod est lume . Est ergo aer visentiens lux ut sensibile,lumen ut qualitatis sensibilis species,& illuminatio ut sciatio. In tribus quidem sensibus,visu auditu,& olfactu sellens secii dii speciem sensibilis ei assimilatur, in reliquis duobus secti dum vera qualitatem sensibilem. xlvi. Sed qui alterat lone disciplinae non nun pex cotrario. Q ut primo modo potentia scientes sunt bifariam, possunt scientis habitum cc, Parare,primo solius priuationis abiectione ut cum puer gramati cx ignarus, recte grammaticis instituitur praeceptisse ii do,color i habitus priuς acquisiti abiectione,&scientifici acquisitione, ut quis teria latins linguaebarbarie imbutus,ut veram gramatice Vndicer,debet cdparata praus nramaticae liabit si abolere & deinde rectas latine loquendi leges ediscere .Et hi secudi generis nescientes difficilius docentur ν primi, ci, contrarium habitum rectam institutionem impediet rhabeant,quem N animo euellere dc nouit parare oportet,duplici sane labore, perinde at et in menhrana qua perperam quicqua inscriptum est primo quoa minus recte scriptu est eradere, seculo
Timothe nouos inscribere characteres oportet.In nudavero mcbrana,&quae nihil inscriptum cotinet,vnous inusic' dutaxat opus est labore, utpote literarum inscribendarum .Hinc memoriae proditu estTimothcu
musicum admodii insignem ab ijs qui prorsus musicae erant ignari, ab aliis prius no docti sim
Pl exegisse pro docessi labore pretiu, ab ijs v ero qui prius ab alijs edocti fuerat, duplum , p hos
389쪽
υt ait stiplici labore& primo dedocere R deinde rectius docere portirem. Cosmili pene mo do de sensibus accidit. iens potentia primo, is est qui natus est scientiam habere, necd si tame ea
habet ut puer recens editus .Et huiuslii disclete Aristoteles inlitera materiae assidias lat natae qui
dem formam suscipere qua necdum habet,ut cerae natae impressionem sigilli recipere, quansidii suscepit.&lens potetia sectido qui scientiae habitu perlecte acquisitum habet,quo tu vult operais tur.Et potentia primo potentia remota dicitur.&cundo Vero,Potctia .ppinqua. Inter quos qui dem duos modos Aristoteles triplicem differentiam exacte notande oscindit. Porro Liensae uest qui habitum habens secundum eum operatur, &considerat.&hic maxime persectissime sciens dicitur sthabitui operatione supperaddat ad qua habitus ordinatur. Cosimili modo senties
potentia primo est quod a natura ordinatu est ut ex eo fiat sentiens necdum tame forma substatialem qua sentiat habet quale est semen ex quo generandu est animal.& hoe modo sentiens. res podet scienti potetia primo.Sentiens potetia secundo est quod sentiendi υirtute colicuiu est,si Oe ea operetur a tu siue non ,& respondet scienti potentia seculo. Demii sentiens actu, est quod sentiendi operatione nunc exercet.& id misime plectissime senties est res detocleti actu. Hoc tamen interest Q quae actum .Quae sensus operatione vi obiecta faciunt sunt extralatii vi rersi colores soni odores. uae vero intellectus Operatione facisit,& conleplatione ut in qua immediata et effectiva qualia sunt uniuersales Opositiones,& comunes quaru opifex anim' est retii notione s.fut in anima in qua iuges resides permanent, ut accidet artae a Riones in subiecto. Ne obstat huic loco remota obiecta 5c mediata,vtpote res qus itelligiatur, esse extra animam, quandoquidem de illis non sit imprasentiais sermo. uocirca recte subnectit litera, colligitet intelligere 3c contemplari in nostra qui partos iam habitus habemus )situ esse potestate eusemper praesens &internuasit intellectui stili obiectum sentire vero non ita situm esse in nostra libertate eum non semperassit exterumsensibile, quo quidem absente non sit exterior sensatio. Et id, iplius intellectus supra sensum non mediocrem arguit praestantiam ait nobilitatem.
Sex ti capitis annotatiunculae. Sensus,sensus exteriora i
Extum eaput cotinet duas diuisones.& duas sensibilium per se,& per accidens differentias. Prima diuisio. Sensibilium quaedam per se, Squaedam per accidens. e Secunda. Sensibilium per se.haec sunt proapria: haec vero plurimus sensibus communia. Sensibile proprium est quod ab uno ,& nullo alio sensu sentiri potest, εc circa quod rite sensui obiectum
non contingit sensum errare, ut circa sonum auditum. circa colorem, visum. circa
odorem,odorandi sensum circa saporem gustum. circa caliditatem, frigiditatem. humiditatem, & siccitatem,tactum. habet enim has plures sentiendi disserentias tactus,circa quas iudicat, ut caeteri circa suas,& no errat.Non enim errat visus tuti
cando esse colorem, &auditum esse sonum, sed errare potest quid coloratum sit. ubi sit: quid sonum edit.& ubi. Communia sunt,quae nullus sensuum sibi ut pro,
pria vendicat.& sunt haec, numer magnitudo, figura tepus, motus.& quies quae
I o pluribus sunt comunia sensibus. motus em et tactu percipitur, et aspectu. Disse urentie sensibilis per se, et p accidens. Disserunt sensibile per se et per accidens. Nasensibile per se sentiedo. patitur sensus, vi colorem Uidendo, patitur Visus. non austem sensibile per accides, ut huiusmodi in Diaris filius cum sit albus sensibile est per accidens. ipei albedo insit. non autem ut Diaris fisus,que talem subeat ratio, nem. Et sensibilia per se propria proprie sentiuntur aet ad ea persentienda,vmuscuiusque sensas substantia,commoda, aptaq; maxime natura instituitur.
Exti capitis scholia. xlix. Et circa quod rite sensui obiectum.Sεabile per se propriumrile est obiectum sensui ,quando organum sentiendi est recte dispositum, medium senotiendi conueniens de non impeditum, ol iectum debite sensui applicatum , in ea scilicet qux requiritur aut propinquitate aut distatia ad sensum. uod si organum esset indic situm ut oeulus aut lingua amaritudine insecta , aut medium impeditum ob caligina aut vaporum interiectione aut sensibile nimium distans, saetis sensus circa proprium aberraret sensibi, te. His autem tribus,organo,medio,& obiecto rite dispositis n5cotingit sensum errare circa esse sui obiecti Vt non errat visus iudicans colore esse. ne auditus iudicans esse sonum. Potest tamesensus hallucinars circa accidentia suis sensibilibus proprin 3c ipsa consequentia ,ve visus iudica
quid coloratum sit, quantum, dc υ binam sit.Et auditus facile aberrat iudicans quidna sonu elli
390쪽
eiat,aut quant ut est sonus,aut quo in loco. uod autem diuersa animalia secundum consimilem sensum diuerso modo discernant,ut homo per gustu vino ines la dulcedinem, non autem canis, aut asinus iudicans carduos dulci sapore prisitos,& no homo nequast arguit sensum decipi cie casuu sensibile propriu.Nam v nuquod eorum recte iudicatsecudu suam natura, & sui sensus coni eperametum,quod in diuersis animalibus longe Mariu discrepatia est icit iudicia. CGmunia sunt quae nullus sensuu sibi ut propria vendicat. nsibiliu comuniti nonnulla sunt sensibilia per se ut magnitudo.moi 'localis,dcis gura. auis enim species magnitudinis seper colundia sit spe ciei coloris,simulet percipiatur,sicut dc magnitudo in rebus naturalibus colori semper colui ista cernitur, nihilo minus magnitudo propria habet speciem qua sensui imprimit, renere distincta a coloris specie, sicut L magnitudo a colore distinguitur,ut si quis clausis oculis ea di m tetigerae non aliquam sensibilium qualitatum percipiet,cum nulla sit quae tactu percipi pc mi in caelo , sed Achate solam eius magnitudinem.Etiam siquis lapidem haberet impedientem periei tionem specierum Gyges. coloris qualem serunt Achatem , aut eum quo Gyges pastor inuenio.factus alloiu oculis impe uius , sublato rege Lydiae,5c regina in sui conscrtium addudia regnum Lydiae, ut pei habent sibi vendicauit 5 qualitatu langibili um, is obvians alicui solido sacile percipiet ipsum esse magnaec qualitates digitales palmales aut pedales in eo assignabit, & tamen minime iudicabit ipsum esse colorata ut qualitate tangibili affectiim. lia S motus prcpriam habet qua sensui imprimit speciem,quae aliquadiu in Oculis absente Obiceto percipi solet. Aliqua vero sunt sensibilia comunia per accidens ut quies absentia motus solii percipienda,& tempus motus solis aut horologii a nobis diiudicabile. Demii aliud est sensibile comune partim quidem per se ,& partim per acci
des,ut numerus numeratus . nam numerus numerans nequγψ sensu perceptibilis est. cum in
nima sit repositus. Nempe aliquis talis est sensibile ccmmune per se,ut numerus magnitudinum figurarum,aut motuum. Aliquis Vero sensibile comune per accidens,ut numerus hominum, quorum quietum,temPO si Quinimmo aliquis numerus es sensibile proprisi. ut ni metus co Iorum sonorii ,5c odorum. Aliquis Vero sensibile commune qualis est numerus magnitudinii. Quia enim sensibilia omnia numero metiri pc si iamus& coplecti, omnia numeri numerati ratio nem subeunt. proinde quanta sensibilium diuersitas tantadc numeroru rerum sensibilium.
e Septimi capitis annotatiunculae.
Diaphanes siue ut quidam dicunt, Diaphanum, perspicuum,transparens,iras
Eptimu caput continet nouem conclusiones. um corollari u .diffinitione perspicui&luminis ad tertia ,duas ratiora, ,
dc Unu corollariu ad quinta.& duas ad octivam. Prima conclusio. Color est visibile. CNam cuius sens bilis visus est. illud est visibile. visus autem est coloris. est igitur visibie. Et nomodo color visibile est,sed & pleraq; alia quae noumine carent ,Ut ex determinatione dilucebit. Secuda co Fr clusio. Color pse Uisibile est non ratioe. 4 Per se quidem. quia ex te ecte praebet qua videatur. No ratioe,quia absoluta res est,quae ad visuno refertur.Vt Uisibile.quae licet nunqua cospecta, plane tamen cosstet,eritque co
lor. 4 Tertia. Color sine lumine videri no potest. IN a colorem ita diffiniui. Est qui suapte natura mouet actu perspicuum, Actia autem perspicuum quod diapha,
nes vocant sine lumine non est. Non itaque contingit colorem sine lumine videri.
e Corollarium. Vnde fit ut de lumine &perspicuo prius determinandum sit. e Perspicuum enim est quod suapte natura vi sibile non est, sed alieno visbili, ut
caelum, aer, aqua, 8c pleraque solida corpora. Aer enim ut aer et aqua ut aqua Uisis
bilis non est, sed illius ratione quod in ipsis recipitur visibile. Et lumen est actus perspicui,Vt perspicuum est .est enim luine quasi perspicuorum colori Cinaria. Quae potentia perspicua sunt,tenebrae aliquando sunt quae autem semper actu pislacent. nunquam. CNam quae potentia perspicua sunt. aliquando actu perlucent lumine collustrata .d perspicua sunt actu aliquando autem non perlucent , lumine
carentia. sunt igitur aliquando tenebrae. ter. ebras enim dicimus, luminis in perspict
Ocarentia. Quae autem semper actu perspicua sunt semper lumen possident collustrans . non igitur tenebrae sunt unquam. Quinta. Et si corpora lucida, ut ignis, sol. et astra lumen praestant in perspicuo, sue lucis specum, non tamen tu, Mnaen, aut ignis, aut sol, aut astrum, aut ab illis corporibus defluxus esse rotest.