장음표시 사용
401쪽
en Im pro exteris tactilibus qiralitatibus aut alia sunt ponenda conte peramenta,aut proprii tactLeu reductitiae sint ad quatuor illas praecipuas qualitates ut secundi de Generatione secundoca. est ostensum earumque ad quas reducuntur 5c contemperamentis Ee tactu persentiuntur. id enim falsum est,cum quacunque materiae parte precipitur caliditas 5c frigiditas, eadem prorsus sentiatur etiam humiditas&siccitas. sed quod in eadem materiae parte plura sint di diuersa tangendi contemperamenta. V t enim plures tactus dicuntur a diuersis organorii contemperamentis ita 8c plura organa adiuersis qualitatum contemperamentis, quan uis etiam eidem prorsus subiecto asis sint,quemadmodum in oculo plura sunt organa vivendi 8c tangendi, quan uis in eadem omnino parte materiae sit vilio & tactio. Ita in lingua plura sunt organa gustandi scilicet dg tangendi , ob diuersa qualitatum contemperamenta in eodem penitus subiecto subsistentia , cum quacunque parte sit gustatio, eadem star dc tactio. c. Siquis ignea vel aerea statuerit animalia. Huiusmodi animalium asteriores non tam Plato quam Platonici fuerunt,qui ad geniti litium ritum labentes,
posuerunt nonnulla animalia ex igneo corpore, rationalia quidem, ted immortalia , quae Voca hant Mulcanum 5c Vestam alia ex corpore aereo, ut Iouem & Iunonem, alia ex aqueo, ut Ne si unum Oceanum, Nerea, Thetin Doryda,alia ex terreo,ut Plutonem,Persephonem,oreadasyriadas, Hamadryadas, Faunos,Satyros, Sylvano s. malarum potius potestatum & tenebricosae regionis illusione quam naturali ratione ad ea ponenda permoti, quibus Aristoteles nusquam assentire deprehenditur. ci. Argumento linguae plures produntur esse tactus . Nempe ut gustus de tactus in lingua,corporisque particula, ita diuersarum contrarietatum tactus in toto corpore virobique enim diuerti sunt in eadem parte sentiendi contemperamenta. Atqui omnium consessione, in lingua gustus δέ tactus diuersi sunt sensus igitur pari ratione in toto corpore, diuersara contrarietatum plures sunt tactus. Rursum si gustus 5c tactus toto corpore essent coniuncti. Ut quacsique parte tangeremus eadem Sc gustaremus, non minus gustus 5c tactus diuersi essent sensus ob contemperamentorum diuersitatem quam nunc sunt, cum in una solum corporis parte coniunguntur. Vt enim se habent in Parre,ita Sc tunc in toto se haberent,qua uis tunc potius vi deri postent gustus Zc tactus ijdem sensus, cum nulla parte essent seiuncti, quam nunc cii in coplu ribus corporis partibus abiuncti sunt, non tamen reuera essent hdem ergo dc diuersarum contra rietatum tactus quavis toto sint corpore coniuncti. plures censendi sunt ob organorum pluraliatatem dc sicutis erraret qui gustum 5c tactum in lingua aut toto corpore coniunctos eundemerederet esset sensum, quia in eodem coniunguntur subiecto,&Vnus ab altero no semouetur ita sat ne erraret qui eundem in toto corpore astrueret esse tactum. cii. Durorum vero corporum aliis
quid eum tanguntur interiacet medium. Non hic de tactu secundum molem sit sermo, quo qui dem modo desinita sunt si physicis duo corpora se tangere, quorum ultima sunt simul. Nam u tequam interstes fuerit inter corpus durum,Sc an mal tactus operationem exerces, ultima corporis duri dc animalis non sunt simul quare non se tangunt secundum molem sed hic secundum materiam subiectam sit mentio de tactu secundum sensum dc ut tactio sit in sensu qualitatum tagibilium perceptio. Hoc enim modo animal tangit corpus durum,quiae Ius qualitates tangibiles percipit. Et licet cum sit ractio M t est sensus operatio simul interdum fiat, Zc secunda mole conta ctu , Ut cu corpora mollia nullo litterstite tanguntur alia talve est unius 8c alterius ratio vi quae ab inuicem aliquado separari possunt. Nam fieri rio potest molis csit actus sine tactioe sensuali, vecti corpora inanimata contigua se tangiit. Potest ite fieri qualitatis tagibilis alicui' corporis per e eptio ad quod no est secudii mole cotactus.Vt cii lapis a manu percipitur calidus aere intersitate No tame id ineo putandii est tactu fieri medio extrinseco ria licet aer interiectus mediu sit per interpositione notam e sentieei est mediu, quin immo afficitur simili qualitate qua corpus duiu, dctagitur sensu Vt obiecti subiectu . que ad modii 3c corpus durit,no aut e percipit ut i agedi mediu.
Duodecimi eapitis annotat. 2Esse rationes. Vodecim si caput cotinet duas coclusiones Unum corollariussi. una quaestione .eius responsone ad secundam. Prima cones uisio. Id sen seu comune est. re tu formas sine materia suscipere. a sicut sigillum: sigillive effigie formabilis cera sine ferro, aere,aut auro reeipit: eo pacto patitur sensus ab eo quod coloremi habet, quod sonu . quod odore, quod sapore:&no Vt unu quodqt
i est, sed Vt tale: taleq; habes specie. Et quavis hac ide sint, ipso
G tamen esse diuersa sunt,quavis etia sensor tu magnitudo qusda st esse tam e maro1 gnitudininoide, Noeni sentit vi magnitudo. magnitudine vehabes, sed Ut ratioene potentia sentiendi. Melida coclusio. Sesbiliue cuperationes&excelletiae sensu corru put. Nahm Hi iasibiliu fortes motiones. sensorioria ratione atq; t cupera metu dissoluulaestemias ut cocetus quida. Fidibus em vehemetius pulsis. io si eanora cotunditur disperitque harmotria, temperatum cy omne ab intemperato dis
402쪽
sol ultra. Corollarium. Vnde nimirum cognosci potest cur plantae et si quadam
animae partem obtineat,& tangibilibus assiciantur,calescant,frigescat humecteutur. arescant no sentiant. Nam huiusinodi quae ad sentiendum requiritur mediocritatem no habent, neq; reru sensibiliu formas sine materia apprehendui. sed eas
cum materia obtinent . CQuestio. An aliud a sensu pati possit a sensibili ut aliud a vi su patiatur a colore: aliud ab auditu. a sono: aliud ab ollaetii. ab odore:& ita in csteris: 'CResposio. A sensibili visensibile est.quemadmodu a visibili ut visibile ab audibili ut audibile odorabili ut odorabile. nihil aliud a sensu patitur. CNo enima colore ut visibile est quicqnisi Uisus patitur,est enim color ut visibile. prout est avi superceptibile, itidea novi audibile est, solus auditus patitur. Quod autem tonitruo discinduntur ligna&lapides, hoc non facit sonus. sed spiritus cum sono elisus.& ita de odore & sapore. Patiuntur tamen plane ab ipsis, non ut sensibilia sunt, sed ut sunt assectiones. passionesve quaedam: ut aer aliquid passus spirat 3c olet. odoxamq; capitur. Hinc fit ut videre,audire .olfacere gustare, tangere, non sit his pasi
sonibus assiciatq; pati, sed ip sis aliquid assemini sentire.
Vodecimi cavitis scholia. citii. Rerum formas sine materia suscipere. Rerum sor
M linas qualitatum sentibilium species, quas sine materia subiecti qualitatum sensibi 'ilium recipit tametsi eas species in materia sui organi suscipiat , ut visus Ἱpeciem mota parietis suscipit sine materia in qua, subiectoque illius eoiorix, dc auditus spe luimur Acie in soni sine aere in quo est sonus, perinde atque cera recipit effigiem figurae si gilii laneipi' sigillo,& non recipiendo sigilli materiam.Siquidem sensus ut cera est, species in Organo, Ut est gies figurae in cera, qualitassensibilis ut si gura ligulo insculpta, & subiectum sensi hilis qualitatis, Ut sigillum. Et selisus non percipit subiectum qualitatis sensibilis secundum id quod est atque substantiam non enim sensus subitantias percipere potest,sed sentit ipsum ut tale est,id est ut qualitate aliqua affectum aut habens qualitatem in se vel colorem vel odorem, que admodum visus non percipit lapidem quatenus lapis est,sed quatenus coloratus. Et quan uis hic scilicet substantia,&substantia talis, ut lapis, Sc lapis coloratus, idein sint ipso trum tamen esse at que rationes diuersae sunt, huius quidem accidentaria de qualitatis, illius vero absoliata de substantiae. Sic licet sentiendi organum re ipsa sit magnum alia tamen est ratio organi. & alia ratio ma gni. Dicitur enim organum sensus quod in eo nata sit fieri sensatio,magnum vero quod magnitudine sit praeditum neque ipsum organum sentit, ut magnum magnitudinemve habens, alio qui aeque oculus mortuus videret atque viuus,& sque lingua mortua gustaret ut viva cum ea dem retineat magnitudinem, sed organum sentit,ut sentiendi virtutem habens a torma nata efficere sensationem in materia.' . Sensibilium exuperationes& excellentiae sensum corrumpunt. Non dicitur excellens sensibile corrumpere sensum, quia sormam a materia separet, reique natu resis compagem soluat, nam oculus caeci animatus est, quin mino&t agendi facultatem in se ha het, acutumque ut acus ei admotum dolorem in sei t quod soluto videndi organo & contemperamento, non sun ut deperditum est tangendi organum,& in aure surdi adhuc est anima, quae tactionem non minus quam si praesens ades Iet vis auditiua, exercet. sed idcirco vehementia sensibilis sensus corrumpi dicitur, quod soluto contemperamento Oiganum redditur ad sensationes susci piendas idoneum . itaque sensum corrumpi, est ipsum deperdita contempe ramenti mediocritare propriam in materia senti edi Operationem exercere non posse. cvn. A sensibili ut sensibile est. quemadmodum a visibili ut visibile . Id aυisibili ut sensibile est patitur in quo ut subiecto serisibile facit sensationem, ut oculus patitura colore ut visibile est quia color in oculo natus est ussionem efficere. Et manifestum est hoc pacto nihil aliud a sensu pati a sensibili cum sensibile ad sensiam referatur. Id autem patitura sensibili ut passio&affectio quaedam quod subiectum est quatitatis sensibilis ut paries hoc modo patitura colore, quod color in eo sit laquam accidens in iubiecto fit hoc inodo aliud a sensu patitur a sensibili, scilicet ipsorum sensibilium subiecta lapides, ligna, caeterae rex in animae quibuς insunt sensibilia colores odores sapores. Etiam ipsa sentiendi media qualitatem sensibilem eiusve speciem suscipientia, patiuntur eis non vi sensibilia sunt. sed ut ipsorum accidentia,v t aer suscipiens coloris speciem,aut speculum .immo in propriis organis interdum hae species sum ut affectiones so Ium,&se nsationem no efficiunt,ut cu quis dormit apertis oculis quod lepores natura meticulosi facere memoratur color extem' prssens oculo sua praesente lumine e Tormat specie in oculo, tanquam in speculo suam imaginem, tamen visionestino efficit Q huiusmodi species ab oculo non apprehendatur neq; persentiatur,ob spiritus Visi uoures ractos ab oculo per somnii, qui ita requirunt in oculo Ut colore percipiat sicut lume in aere vieκtern ' eolor percipiat. Et que admodu sole nubibus obd ucto retrahitur a terris eius lume quod quide nube diffoluta redit ita corde obuoluto vaporibus efficientibus somnum, retrahuntur spiritus visi ui ab oculo S caeteroru sensui organis spiritus sensitivi quare notit sensatio. At Vap
xit,' illis dispersis, ut iit i experrecti Te, redesit ad singulos sensus sui spirit', Sc rursum sit sensatio . . Quocirca videre no recte diffiniretur,m sit colore affici, siue colorem in se habere, na hoc omni
403쪽
bus corpori hus naturalibus conuenit .ssit quan uis oculus inde, in se proprium liabeat e lor m. quo ut accidente afficitur non amen Videt eoi huiusmodi in se habeat colore, alioqui dormiens aut in tenebris constitutus Viderer,cum aeque atque V igilans S in lumine sit coloratus sed dicitur videre quia per specie coloris in se formatam colorem perspicit. quare oculus hilaria a eo lare patitur ab intrinseco scilicet,dc sibi connaturali, t subiectum a suo acci dente ratione cuiust non magis dicitur vidensquam lapis aut lignum a proprio colore . Insuper 3c ab mero colore patitur oculus imprimente in eo suam speciem,& illius ratione oculus est perspiciens. Neq; etiam videre est coloris speetem in se habere, cum sic aqua &λersentiret,sed est id quod colorent liabet. visu percipere. Et ita de caeteris sensibus. .
CParaphraseos in secundum Aristotelis de anima,&in eundem scho,
PRIMI CAPITIS PARAPHRASEOS IN TER.
tium Arist cietis de anima,annotatiunculae.
Sedes, sentiendi organum. Magnestudo, res magnitudinem habens
Ertius Iiber de aruma continet tredecirri capita. Prima duas conclusiones,Vnum corollarium ad primam .una quaesti nem.& eius responsionem ad secundam. Prima conclusso. Nullus praeter quinque,visum,auditum olfaetiam gastum Stactu,alius sup esse existim adus est sensus. Plismo. Quia omnes sensus habemus.&nos solos quinque nos minatos habemus. Tametsi emplures tactus posuerimus,
quia tamen omnia tangibilia ut tangibilia sunt tactu percipimus. illos Unius sensus nomine censemus . non est igitur alius a positis quinque superesse existimandus sensus. CSecundo. Si aliquissensus nobis abesset , et alis quod nobis sentiendi organum abesse oporteret. At vero nobis nullam deficere apparet. nam organi corpus Uno aut pluribus elementis constat. ex humore autem coestat pupilla Sc visus .ex aere auditus.olfactus vero promiscuus, nunc ex hoc, nunc ex altero est.nam aquatilium odoratus ex aqua caeterorum ex aere. ignis nullius est
sed omnium communis, omnibusque contemperatus habetur, Q nihil praeditum sensu, calore vacet. Ex terra etiam nullum estoiganum. lineptis lima sit ad sentie dum. maxime tamen tactui est immista. nullum igitur videtur nobis deficere senstiendi organum. Corollarium. Hinc fit ut extra aerem Sc aquam nullum sit sentiendi organum. Aquatilibus enim ad percipiendos colores, sonos.& odores, sumacit aqua,& terrestribus aer:& utrunque virisque commune est,& idoneum. Et non modo homines omnibus sensibus. Sc omnium sensuum sedib' pollet: sed et animalia perfecta omnia et non aliquo membro capta. imo et talpa oculos habere vidersub cute latentes. si igitur praeter quatuor elementa .et quae ex his concreta sunt, nio hil sensibilium existat, nullus profecto senius nullaque senti edi sedes deficere via det. CQuarta. No existimare oportet ullum deficere sensum comunibus sensis bili bus deprehendendis aptum: eaque quolibet positoria sensusi per accidens depres henes. Communia sensibilia sunt unus.numerus, magnitudo.figura,motus, et quies: quae falsum est a quolibet positorum sensuum p accidςns deprehendi. Nam magnitudo visui speciem suam imprimit oeuluque mouet,quare et figura.est enis ura,magnitudo quaeda. Et unusquisque senisu, unum et numerum a prii sensibilis, continui priuatione dignoscit. et motus, Ut magnitudo cognoscitum et quies, motus priuatione . non itaque deest quo sensibilia communia per se cognoscatur. No necessarius igitur quicunque alius ipsis deprehededis assignaretur sensus, et haud secus atque ab eo deprehenduntur . non igitur alius existimandus est desicere sensus. Vnde quae P accidens sentimus: forma specieque sensu no afficiut. Fitque
404쪽
n1 rite magnitudinis inae plures magnitudines, sunt sensibilia comunia sicut Ec magnitudo i
numerata.Sequuntur enim unum de numerus naturam de colitionem rerum numeratarum eo
dem 3 modo se utuntur. Imo Unum Nnumerus ambiunt Omnia sensibilia & adeo diuersa inti nitiniis sensibilia. Unum deni Ee numerus sensibilium per accidens,ut unus homo , duo ho mines identidem sensibilia sunt per accidens Vt res numeratae.Caeterum in sensibilium commuianium enumeratione motus potissmum pro motu secundum locum capitur,alii autem accidenta ritu motus etiam sensibilia sut,eo scilicet modo quo res ad quM sunt, ut augmentatio&diminiitioiansibilia sunt communia,quia Visus tactu percipiuntur,sicut magnitudo terminus ad queuthiusque. Alteratio ad qualitates propritas sensibiles ut colorem sonum,odorem sensibile est s
ptium oc per se quemadmoduin & termini ad quos proficiscitur.
Secundi capitis annotat. Idem esse actu sonum & auditionem de sono intellige citra malatia in auditu suscepto Sc non de eo qui foris evagatur. Sensus sensatio,visus, Visio, auditus auditio . Sensus actu, nomen actus,Ut auditus actu. CSensus potentia,nome potetiae. lndiuisibile numero .vnum numero. CRatio, proportio. 1 Ecundum caput continet sex conclusiones.duo corollaria ad secunda nil unum corollarium ad quartam unam instantia,& ei' solutione ad sexl tam .c Prima conclusio. Dubitatio existit, nec immerito, cum sentia i mus nos videre.& audire an id eodem sensu percipiamus an alio. CNam si alio dixeris,eiusdem obiecti duos sensus facies, eum scilicet qui primo obiectum in colorem intuetur:& eum qui primum sensum colorem intueri iudicabit qui .Ut primus, colorem apprehedet. Fieri enim nequit ut sensus aliquis visa colore apprehendere iudicet,qui pariter non apprehendat & colarem .& ita de auuditu.& eaetetis. Et si fuerit alius,ut posuisti,cur non erit iterum qui de ipso secudo iudicet. & iterum alius qui de tertio,& hoc abeat in infinitum: aut tandem decumbatur in aliquo.qui seipsum cognoscat:quod si sic,cur putri' eade ratione seipsum non sentiebat sed esto dicas modo nos no alio sensu sentire, ut videre,& percipe re nosvidere. Primo hoc ingeret difficultate, Q idem sensus sentiet seipsum. Seiado. quod a vi supercipitur,color est,aut colore affectu. est enim color .eius propriuobieetum . si igitur scipit se videre,& eius visione colora aut colorate esse oportet. Tettio .non eodem modo semper discernit Uisur,nam discemit Iumen, speci e suaseipiendo. tenebras itide discernit, sed nihil suscipiendo,nonne igitur sentit se sen Etire tenebras cum nihil setiat Haec nimirum dubitationem ingerunt ,quid potissiet nium hae in parte sit sentiendum. Secunda . Quod sentit, ut quod colore perspiscit aliquo pacto sensibili ut colore,delibutum afleetum hest. CNa instrum et uni omne quo sensus administratur,sensibiliu formas ut i a dictu est sine materia re, cipit: ut colore ut sonum,ut odorem citra materiam ,est igitur quod sentit quota, di modo sensibili delibutu atq; affectum. Primum corolla tu. Hinc euenit ut sensibilibus remotis sensationes in sensibus aliquadiu perdurare videantur. CNahuiusmodi species citra materia susceptae.aliquadiu absentibus suis obiectis resides permanent fitq; his perdurantibus sensatio. Narei sensibilis actio, sensatio . una eademq; est .esse autem non idem :Ut idem actu sonus,& auditus a diu. No aute id dico de auditu potentia sitelia, ut qui talem auditum habeat,non audiat et neque de
sono potentia. quod enim talem sonum habet, no idcirco sonum elicit: cum auid aliquid sonum elicit,auditusque fit actu alteru sonationem et alterum auditionem dicimus. Secuducorollari u. Fit iterutri Vt sonus aetii et auditio in eo sint quod patitur,et quod potentia tale est. Namotus acti O.cipas Ilo, in eo est quod patitur ac mouetur:et sonus actus sonatio, sonantis est acti O,auditus vero actu, siue auditio
eius quod audire potest,passio. sunt igitur sonus actu, ct auditio , in eo quod pati αtur. & quod potentia tale estogentis enim et mouentis operatio, in eo fit quod in otis uetur. Quo fit ut quod mouet,no oporteat motu moveri. Tertia. Ueteres nam rae interpretes haud sane asseruerunt colorem sine visu, et sonii sire auditu et ita in
405쪽
caeteris esse non posse. Nam cu sensus sit duple ama.& potetia: ita sensbiIeduplex est. ac tu.& potentia:&quilibet in particulari sensus, itide duplex: & partiuculare sensibile . duplex: Ut visus actu. Visus potetia auditus ama audit' potetia: olfactus actu,olfactus potetia. ita degustu & tactu. Se sibilib' vero aliquibus nota posita sui: ut in auditu sonus & sonatio.in olfactit odor& odoratio. invisu no habem' quo a colore nomen actus derivem nec in gustu nome gust' a sapore. Modo quis actu sensibile,sine sensu esse n5 possit: id tamen de sensibili potetia.Ut colore, odore, sapore,ppera assereretur. No itaq; simpliciter eoru sententia ,sensibile sine senssu esse non posse, probati est. Quarta. Qui sensus rationes quasda, Pportiones qharmoniasq; asserunti haud irrationabit iter loqui videntur. Nam eum vocu sint harmonia & cocentus, colorupicturae odoru pigmenta atq; fragratiae. & sens' ut
audi tus nuc sit sonus,nuc Uero no: aliquado fit cocentus & ratio:& ita de visu, ouratu,& caeteris. Et cu ea quae moderamen SportioneQ excellul, sensus corrupant vi exuperas graue& acutu auditum nimium splendidu&tenebrosum visum,ves
hementer ,& grauiter olens siue dulce siue amarii olfactum: non ab re dictum esse videtur .sensus rationes quasda .pportionesque esse .cCorollaris. Qua ppter sensibilia. syncera atque simplicia ut simplex acutu graue, dulce, salsu) cu adinvice miscent, naque .pportione teperatur. nisi tu diora.atque delectabiliora sui ut auditui delectabilior cocentus, si simplex graue aut acutu: et tactui calido frigido.
humido, et sicco,cotemperatu, rationemque habens .amicum est et iucundu , simuplex aute calidum aut frigidu,non. Sensus eiii in quada ratione proportione ve coasistit:qua exuperatia dolorem asserens corrupit. Quinta. Alterum sensum ,qui
diuersorum sensuum sensibiliu disserentias diiudicet.esse oportet. CNam unusa quis sensuu de quibus hactenus egimus, est Unius sensibilis obiecti:cuius differetias in sua sede discernit ac iudicat:vivis'. albi & nigri . auditus acuti et grauis:olfactus et gustus.dulcis et amari. Atqui sensibilia album et dulce vi quada lentim' differre non aute Visu, na desce non apphendit,neque gustu, quia no apprehendit alesbum .est igitur alter sensus,illoru discerniculum et differentiam apprehendens εἶ visensibilia sensu queadmodu rationabile est iternosci discernique dicatur . estque is sensus interior occultiorque si tangedi sedes. Male itaque putarer ultima cameel se lagedi sedem quae lagendo discerneret. Sexta. Sicut vn'sensus est qui iudi .cat albu disserre a nigro.ita et unum sensum . quam huiusmodi disseretias disceris nit.esse oportet. a si diuersae sint vires,quaru altera hoc appliedat, altera Uero illud multu discrimen iter sensibilia costituere potetulmon secus ac si tu cla me aliuquid pceperis, o Vero cla te altem meperimmo fieri potest ut ab utroque nostru neque simul neque seorsum quae appliensa sunt cognos antur diuersa ac euariatia. sed unu eundeque qui Utruque cognoscat esse oportet.N eque igi ε sensibilia a diu uersis sensibus appliensa ,sed ea discernens et iudicans esse diuersa , u inu oporatet. Sicut igitur Unus sensus iudicat albu a nigro disserte.ita qui iudicat astu disserrea dulci, unus erit. Et no modo sensus ille vn' est, sed et smul tepore diuersoruassere iudici uni:& duo, ut pulchra & amaru malu & bonu,iudicat nunc esse diuersa: et non P accidens: quia nunc dicat esse diuersa: sed dicit esse nuc diuersa. quo sit in Unus in se pabilis,et tempore inseparabili diuersa discernat . CSed instabis. Impossibile est idem .et indivisibile et tempore indivisibili,motibus agitari cotrariis.
Dulce autem et amaru sensum mou Et motibus cotrariis.pariter et album et nigruno igitur simul illa iudicat. Dicimus sensum unum esse,et numero spartibilem ct tempus in quo sentiti ipsum tamen ratione esse diuersu. et sic uno modo, Vt nusmero. indivisibilis est: altero vero modo.vitatione.diuisibilis. Sed hoc no satis est.
nam ide numero etsi ratioe multa sit.vatiel diuisibilis simul albu piter et n igra esse no potest. Cproinde ipsum numero inseparabilem, indivisibilem,et unu esse
406쪽
dicimin similemque circuli centro ad quod Undequaque ex circunferentia lineae cliriguntur. Ita quoque is sensu quem communem. εc aliorum principem nominare possumus aliorum sensuum ut trum est: Sc undequaque ex unoquoque sensu senαsbiles ad ipsum diriguntur lineae. qui unus Sc idem manens, apprehendit, diiudierat. 8c discernit. Quo enim diuisibilis. diuersas apprehendens lineas, ut varia & diuersa apprehendit. quo Vero Unus,& numero indivisibilis,eadem plane ut unus apprehendit, dc apprehensa distinguit.
Ecundi capitis scholia. v. Nam si alio dixerix eiusdem oblecti duos sensus facies. Cum quaestioni in litera propositae respondendum sit.
nos alios sensu quicqua sentire.& percipere id sentire illud enim ex te mori sensu ut visu vel auditu efficimus hoc vero sensu interiori qui se conuertit supra sensus exierioris iunctiones,& de ipsis diiudi acat quod quide exterior sensus de propriis operationibus efficere napoitu hinc diluedae sunt ipsius literae dux rationes, assertione huiuet partis impugnites .Quaru prima quide dissoluitur admitte do utim
sensu & eii qui primo semit.& eu qui iudicat primum sentire. eiat
de numero sentire colore. Na no est in conueniens duos sensus una
exteriore S alterii interiore eunde ne i pete colorem licet in comodiaput adii esset duos sensus exteriores eunde percipere colore, qua loquide color sensi B:le est .ppriis Praeterea alio modo percipitur color a primo sensu & secundo. nam a primo immediate. & nul la praeced Ete sensus operatide discernituria secundo vero mediate.& antecedente prioris sensu operatione. Secunda vero ratio diluitur negado tertium quempiam sensum poni posse . qui id ede secundo iudicet quod secundus deprimo. Nam vis sensitiva binario completa persecta in existit scilicet virtute sensitiva exteriori es interiori. quocirca nulla alia υ is sensititia a prima & secacunda de seculo sensu quod sentiat iudicare potest O nulla sit reliqua, neque setalus se sus de ipso iudicare valet quemadmodum de primo fert iudicium. nam vis cognoscendi corporea noti sex sectit stipra suas operationes. vis autem sentiendi interior, virtus est corpore ab verunt a mei superior est cognoscendi virtus supra sensum, quae Iudicat secundum sensum sentire .utpote via intelligendi qua facile apprehendim' nos interiore sentiedi facultate quicquam persentire, quod ea dignior sit & valentior quam extera aut interna sentiedi υirtus de quarum utraque haud dubie diiudicat. N Qqux renda est rursum altera quae iudicet intelligendi virtutem Intelligere. Nam ipsa virtutum cognoscendi extrema est & dignissima. non egens organo corpore o. idcirco se supra reflectit & couertit supra suas operatioes, at et per eam intelligina' nos intelligere. Nepe intellectu seipi u liuelligens est ut o lus seipsu vides, quare in eo sit cognoscedi status sine ulteriori . ressu Siquide Lias exterior est ut linea, Vti sens, ut unitas. Interior, ut superficies vepraesens,& prperitum ut binarius. intellectus Vero, ut corpus.ut praesens praeteritum &sutu rum,ut ternarius. Et sicut magnitudo persecta in ternario consissit, neque ulla est magnitudo reliqua, ita quoque & cognoscendi virtus ternario completur & intellectu absoluitur vltra quem
nulla superat cognoscendi facultas. υii. Rei sensibilis actio sensati et una. ademetes. Quem αdmodum cales actio solis vi agenti efficientisque R calefactio aeris vi pati latis atque suscipiE tis,re ipsa idem sunt ratione tamen diuersa. cum hoc passionis. illud vero actionis rationem ob tineat, quippe dicitur Olefactio solis .m sit a sole calefactio vero aeris, psu i aere se qualitatis serisibilis actio& sensatio υ num & ide sunt numero solsi rationis habet discrimen. Nempe rei iansibilis actio rationem actioni, habet.&est speciei sensibilis a sua qualitate in organo sensus pio ductio. Vbino ab re adiectu putetur in organo sensus qua uis id ipsum ad rationem aerionis D5 attineat ad secludendum productionem speciei ab obiecto, quae sit in ipso sentie di medio ea esi, cum sensatione eadem non est. Sensatio vero est speciei sensibilis in organo sensu ς susceptio & ratione habet passionis.Sie ide est sonus actu & audi: us actu secundit rem diuersa tamen secundum rationem. Nam sonus actu est speciei soni ab extero sono in auditu productio & actione signat. A altius aute actu . e st specle soni in organo auditus apprehesio & passione denotat. I mo vitii qr re ipsa non est nisi ipsa soni species,quae in organo auditus suscipitur, quemadmodu motus &mutatio ni iud non est. ea ipsa forma aut affectio ae peream acquiritur aut deperditur. sic actu color & virio idem sunt actu odor Sol tactio et ita in exterissensibust. vis. Nam cum sensuasit duplex actu &potentia Sensus actu sensatio idem .sensus potentia utilitativa sensibile aetu. ab ipso sensibili obiecto in organo sensus producta species.sensibile potentia. est praecipuum externumcisensibile ut color in lapide odor in A me .sapor in lacte. Itaq: haec quatuor huiusmodi habent inter se habitudin E p nes id quod est unum pessie esse aut non posse est e sine altero. Primo. sensus actu non poten sine sensu potentia existere tamen contra sensus potetia sine sensu aeis in plet siet ex in it,ut in dormietibus . cudo sensus actu sine sensibili actu ex istere no potest .n q; cotra. Ostensa sunt enim ambo esse inter se eadem secundum rem & ratione sola discrepare. Tertio . sensui actu sine sensi ili potentia esse non potest . nam sine extero sensibili non
sit sensatio. Contra tamen sensibile potentia sine sensu actu esse potest, ut in tenebris est color
407쪽
sine visione. uarto.sensus potentia sine sensibili actu esse pol st,ut in dormiete. Contra tori Esensibile a ct u sine sensu potentia esse nequit quia non potest esse sine sensu actu, qui etiam sine setisti potentia esse non potest. Vt dictum est. is into .Sensus potentia sine sentibili potentia natura esse non potest. Nam sensus potentia sine animali esse non potest. At animal omne colore & O ctilibus qualitatibus natura est praeditum. Contra tamen sensibile potentia sine sensu potentia esse potest. Nullo enim existente animali, non esset sensus potentia, oc tamen adhuc essent colorata calida frigida, R similia quae sunt sensibilia potentia. Sexto sensibile actu sine sensibili potentia esse non potest. Nam sensibile actu siue species sensibilis. a sensibili potentia in prospect u sor matur in organo ,ut affigies a vultu praesente in speculo. Contra tamen sensibile potentia sine sensibili actu esse potest . Ut in tenebris color, de nullo prorsus audiente sonus. xii. Et non modo sensus ille Unus est. Senius ille diuersorum sensuum exteriorum sensibilia diiudicans & percipies sensum a sensus est interior qui reuera υtius Sidem est numero ed ratione diuersiis. Unus quidem. quia teriorem non modo eadem est forma substantialis effectiva sensationum interiorum, sed de eadem omni esse Vni no materia susceptiua specierum coloris soni odori . c caeterorurn, R idem prorsus contemperacum, mentum alc organum perinde alcv idem numero visus organum percipit albedinem de nigredinem. Vt enim sensus exterior sese habet ad percipienda eiusdem sensus sensibilia contraria. ita interior ad percipi eda quorumvis sensuum dura sensibilia. Quare dignoscit ut internus iste sensus
maiorem habere υ nitatem quam ex terior . nam licet eadem sit forma substantialis effectiva sensa Donum externarum, non tamen eadem est materia illarum susceptiua, neque idem omnium aut organum aut contemperamentum. Attamen interior sensus rationis habet diuersitatem, quia. ut natus colores percipere, dicitur visus interior ut sonos auditus,& ita secundum sensibili tini varietate m .diuersam sortitur de nominationem. idem tam e re ipsa e st visus interior .auditus os factus. 8c ita de reliquis. Caeterum operationes sensus interiori et quales sunt vitio interior audi tio interior S cons miles, non modo numero . sed θc specie differunt. Alterius enim naturae est a sensu in interi re in coloris perceptio, Sc sonu& tantum haberit discrimen quantum species ipsae a sensu exteriore in interiori receptae. Nempe υt a circunferentiae diuersis partibus undi et ad cetra conueniunt lineae ita ab unoquoque sensuum exteriorum ad sensum interiorem species sen sibiles, quae in organo sensus interioris. Vt pote cerebro saxs dc permanentes sunt. Et cum ad easse conuertit vis sentiendi interior sit sensatio cum vero non sese couertit ad eas, non sit sensatio, quemadmodum existens in camera undique depicta eam quam attendit picturam percipit. ad quam vero non flectit oculos eam minime perspicit. Hinc non minus in absentia quam praeseri
ita Obiecti interior sensus luam peragit functionem. quo a sensu exteriori dissidium patitur, qui in praesentia obiecti solum sensationem facit & non in se speciem habet quin peream sentiat quia species illaequa; sensus exterior recipit , non iuges sut 5e permanetes sed stodiae & evanidae. Nι Oportet si potentia sentiendi interior sit eadem numero suas operationes esse easdem specie. Naspecies sensibilium diuersorum sensuum in sensus interioris organo reconditae speciae discrepant quae etiam concurrunt ut instrumenta ad efficiendam sensationem perinde atque non efficitur si unus est numero hominis visus qui albedinem percipit & nigredinem visionem albedinis, Scnigredinis esse eandem specie. Sed instabis. impossibile est idem. 5c indivisibile . 5c tempo re indivisibili. Nonnulli responde tu huic obiectioni, primas N praecipuas qualitates se sibiles esse quidem ad inuicem contrarias . sed earum species ut albedinis & nigredinis mini
me ad inuicem contrariari neque repugnare . id .irco non esse in conueniens. contrariarum qua
Iitatum species simul esse in eodem subiecto. Sed ea responsio non videtur rationi consentanea dp ς ς 3 neque Aristotelicae sententiae accommoda. Nam accidentia quae sunt imagines quidam sui si an Mu tialium formarum ad inuicem contrariarum magis distant a formis substantialibus suis exempla QMx - ridibus. quam species qualitatum sensibilium a primis qualitatibus sensibilibus minorque est illo 3Vm qm rum quam horum ii Murae conuenientia.Siquidem substantiae&accidentia genere entis abii uice differunt & non solum υt exemplar A vestigium qualitates autem sensibiles, Rearia specirs m ita Orgaritas sceptae. eodem entis genere comprehenduntur cum sint ambo accidentia. At acciden Da sunt ad inuicem contraria icut & substantiae. ergo etiam species qualitatum sensibilium con tiariae sunt sciat 5c ipsae qualitates sensibiles ut si qualitates sensibiles sint si inpliciter contrariae ut maΣime album S maxime nigrum.& ipsae species earum sensibile; itidem simpliciter sunt co trariae neque possunt simul adesse eidem . Si vero pii ae . 5c exterae qualitates sunt contrariae secundum quid.& earum species sunt secundum quid contrariae.& pos tint se simul admittere in eodem secundum aliquid sui. Quere enim qualitatis ad qualitatem est repugnantiae vel con uenientiae habitu eadem quoqeu speciei unius ad speciem alterius. Quocirca altera adhibe da est i sponsio ditare obiection Vim possibile quide est id e secti dii cande eius parte moueri motibus contrariis risi tame secundu diuersas partes integrales. Modo sensus ξc exterior de inierio esuscipit species contrarias n5 secundum an de organi partem . sed diuersas ut speciem albedinia secuti dii in eam albedinis porrectam ab albedine a doctilii se diiunam oculi partem , εἰ specieri nigredinis secundum lineam nigredi ni porrectam a nigredine ad oculia secundum alteram Oculi parte quae quidem dux lineae non se confundunt nee permisiemur,ses extra si manetes S diueris si i , alioqui colores a se disiates.& in diuersis subieetia tio repsetaret. Quod si in aliqua medii
Ple Vt atris simul conueniant duae species traria tu qualitatu aut valentior impedit imbecillio
re per eand parte dissundi aut aeque sortes se mutuo remiti ut icut calidu&s igiduin tepido.
408쪽
2Tertii capitis annotat. Semper vera potentia dicitur, quae seinper suae operationi rei tarrespondentia habet. Erilla,cum res correspondentia deest. Sensus, sensus exterior. CPhos,
photos, lumen. Inde deducitur phantasia. Ertium caput cotinet unam quaestionem, antiquorum responsionem, tres coclusiones. tres rationes ad primam parte primae, de duas rationes ad secundam , quinque ad primam
partem tertiae.& duas rationes, unum corollarium, phantaus ae definitione,declaratione,duo corollaria dissereti a sesus&phatasiae,&quae a talia natura phalasia regatur. post quarta parte eiusde . 2Quaestio. Cu aia motu secudu locu sen, su.discretioe Sc intellectu maxime discernat. an itelIect' a
sensu discrime patiar Et plane antiquorii sentetia est,ipsa no distare:& itelligere
sapere dc sentire,eide esse. Canit em Empedocles... Sic homini ut reliquis augescit adusq; Voluntas: is Hinc homini semper mens Sc sapientia crescit. Et Homerus.., Talem animum plane mortalibus esse necesse est.., Qualem quotidie primo deus efficit ortu.
. Et hi intelligere se sapere perinde atq; sentire credunt esse eo oris:& simile Ut
superius dictum est suum pernoscere simile. Prima coclusio. No idem est senes sus.&intellectiis: neque eunitionis sufficientem causam adhibuerunt. Nam cuanimal plus sit in errore si scietia, dicere debuerunt unde error. 8c deceptio cognosscendaru rerum nascatur. Et siue negauerint esse deceptionem ullam, dixerintque quae apparent omnia, Vera esse: siue deceptionem fateatur ex dissimilium e tacta absonu utrumque videbitur.N am quiynum contrarioru cognoscit. cognoscet Malterum :&qui circa Una errat, arrabit et circa alteru .contrariorum enim scientia eade.ideque error habetur. Et quId altera sit sensu , et intellectus. statim cognitia est. Primo. Quia omnibus animalibus adest sensus, intellectus vero perquam paucis. Secundo. Intelligendo.recte pcipimus,et no recte. et eiusmodi recta Paceptio prudentia.scientia et opinatio vera dicitur. no recta vero, contrariis nam iambas. At proprium est sensus,in semper sit verus.etomnibus assistens animalib'. iratiocinatio autetri plerunq; falsa est. Tertio. Cui Q intellectus adest, eidem adest et ratiocinandi virtus. et eui illa non adest.neque eide intellectus aderit. Ata qui complura sui animalia quibus ratiocinandi virtus abest. aberit igitur et intelleructus. Non itaque ide erit sensus et intellectus,sentire et intelligere. CSecunda c5clusio. Imaginatio qua et phalasia nucupamus ab existimatione altera est. CPrimo. Quia imaginatio in nostra potestate sita est,incu volumus quae lubet effinga αmus:queadmota facere solent qui pro saluanda memoria imagines simulacraque qualia volunt et quando volunt, sibi praesentia fingunt. Existimare vero minime in nostra situm est potestate eum υolumus,sed cum id aut verum aut falsu esse deprehendimus. . Secundo. Cu existimamus malu aliquod aut terribile nobis futura Ium,conturbamur:et si e diuerso bonum aliquod aut praesidium, cotrario motu mciuemur atque confidimus. Sed cu talia imaginamur fingimusque psentia,no hunc in modu turbamur passionibusve afficimur perinde ut neque nobis talia repraesentate pictura moueremur .non est igitur phantasa existimatio. Cuius prudentia scientia, opinio Uera et eoru contraria, species sui, et disserentiae de quibus exacte dis, serendi alius requiritur locus. Tertia conclusio. Imaginatio, neque sensus, scientia, intellectus. neque opinio est. Naimaginatione, qua phalasmata simulacraq; rerii sola in nobis efformamus,et non aliqua quacuque nominis translatione sumis
409쪽
muς. quae quog non sit sensus,ostenditur quia sensus.aut potentia, aut operatio est ut visus, Sc visio. At imaginatio neutru horu est. Sensus em potetia no est. quia is senap adest no autem imaginatio . Neq; quidem sensus actu Sc operatio. Primo Quia in quiete & sono imaginatio adest: non autem sensus operatio. e Secundo.
Omnibus aialibus Operatio lentas conuenit ,no aute imaginatio : ut api, formicae vel vermi .e Tertio,Operationes sensunm semper Uerae sunt rimaginati s vero
plurimu satiar. Quarto. Cum exacte circa plantia sensibilia intendimus atque ea psectit si me sentimus,no dictim 'nos imaginari .sed ipsis aut absentibus aut emisnus 3c dubie apparentibus no est igitur sensus. Quinto. Quia clausis oculis invisa imaginatriar,quae tamen et videm' neq; alio quosi sesu letim' .no est igir imaginatio sensus. Et Q no sit scietia aut itellectus sic cognoscitur. Scientia naque εἰ itellectus sol orii sui verorum. atqui imaginario dc phalasa ut plurimu saltatu est. Nel quide erit opinio. Primo.Quia opinione sequitur assensus& fides,non
autem imaginatione. Secundo. Opinio pluasioni anectitur persuasio aute rationi .est em opinio quaeda cu ratione assensio. Non aute de imagi natioe ita est seris a Zein quibusda imaginatio inest,quibus nulla praesto adest ratio. CCorollariu. Vnde sit ut imaginatio non sit semper i ensui coniuncta, seperve coniuncta opinioni, aut utriusq; lenius et opinionis conexio. N a illa sensus 3c opinionis conexio eiusde es set obiecti . fieri em negret ut esset diuersoru : ut opinio boni et sensus albi. Sed P Ufecto haec coplexio accidit. Na eiusde rei plerui accidit opinione sui discrepedc Uera esse, sensus rudicio existete falso: ut videtur sol pedaneus.& opinat sol maci .ior terra ,& Uere quid quae igitur ex hac opinione vera 3c sensu salsa conexio erit. Si fieri debeat: aut re salua quisqua vera sui reiiciet opinionem, aut opinioni nouae assentiet tensus.quae si prima manet,eiusde non modo erit vera & falsa opinio sed eade vera &falsa. Phatasiar& imaginationis diffinitio. Cu imaginatio nihil eorum quae dicta sunt,este possit: talis ei aptari poterit diffinitio,Imaginatio, motus est a lensu actu in comuni sentiendi potestate factus. Cu em sensus mouetur a sensbili. sensus motus mouet interiorem potestate simili quo mouetur mc tubat sium ite vestigiti ex apta interioris potentiae dispositione impressiam relinquit. 8c ta
lem interioris potentiae motum, phantasia nuncupamus. e Primu corollarium.
Hi ne pspectum est phantas a sine sensu fieri non posse, sed eam sensum habenti,
bus&lentientib' accidere. 42 Secu ndu . Fit etiam ut phantasiarum vera sit aliqua εἰ aliqua falsa. CNam pendet ex sensu. qui propriorum obiectorum semper Verus est,aut ut paucissimum falsus.& qui circa propriis sensibilibus accidetia ,ut num eis rum, magnitudinem,&communia sensibilia pleruque fallitur .atque errat. Sensus enim iudicandoesse album .no mentitur. sed iudicando hoc vel illud esse albu, unuVel plura magnum vel parum loge vel prope.etiam crebro decipitur,quare δέ alia qua phalasia Uera erit. dc aliqua falsa. Et accidit eam i tribus esse falsam. Primo iu dicando propria:vi album in absentia,& longe a tempore sensus. Secundo iudicas
do hoc Vel illud esse album. Tettio iudicando de comunibu, propria sensibilia c5 sequetibus. Et in histribus disseti a sensu.Nam sensus illorii solum pr*sentiu .
Sc qualian Gu pectu est. Phantasia vero Sc praesentium Scabsentium: dc magis ciraca absentia errat.atq; fallax est. Et quia visus p spicacissimus sensus est,qui sine tua nune Pcipere no potest: haec interior potetia .eiusq; opatio .a lumine nomen phautasia sortita est.est enim in latens interior oculus et sensus. Et ut finem verbis fasciamus,quia imagines diu seruat estque sicut perpetuus sensus.pleraq: a talia illaviducuntur, suasq; exercent operationes, quia superiore non habeant: vi beluae. Alia Vel Oatalia, Ut homines, si superiorem habent virtutem. aliquando etiam ob impedimentum, ut morbum aut somnium phantas a rapiuntur. imaginationeque seq M tur. Sed quid phantasia , quomodo animalibus accidat, satis dictum putetur.
410쪽
Ertii capilli scholia. xiii. Canit enim Empedoc Iest. Id Empedoclis dicta
non decremento qno i stat partium adiectione ad voluntatem aut men tem ti verum esse debeat intelligendum est. cum ipsi animae humanae, quae re ipsa voluntas est de intellectus, nulla fiat partium additio, nulla subtractio, sed decremento secundum persectionem qua anima cum virtutes 5c disciplinas sibi asciscitae vendicat,augeri crescere & perfici dici
tur. Non etiam penituet verum est caeteris animantibus voIuntatem adesse, cum ea soli concessa sit homini, carteris vero adest appetitus sensitivus, voluntati analogus: dc ideo Plerunque Voluntatis nomen sibi vendi canet. ut imago sui exemplaris. Homeri vero sententia dicentis talem animum esse hominibu οῦ qua lem deus in hinninis natiuitate producit ut si efficit naturalibus habilitatibus hene dispositum. illic allectum csse. sin Vero ad praua trahentibus propensionibus imbutum, de talem itidem esse vera quidem est de eo tempore quo homo nondum ad rationis usum discretionemque Peruenit, dc non de sequenti aetate. Nam in ea interdum prauus sit animus , a natiuitatis exordio recte di spositus, S contra bonus sit per recte operandi consuetudinem, quia suae origis is initio suerat ad mala se liuis,habueratque in suas ad Vitia pronitates. xiiij. Absonum utrunque videbitur Nnullam scilicet esse deceptionem, υ t omnibus exploratissimum est,& deceptione fieri ex dissimi
lium contactu, nam qui circa unum contrariorum non errat,neque circa reliquum . ergo si quis 'ex similium attactu perceptum contrarium sentienς non errat debent enim lateri ex oppositora natura, similium contactu scientiam haberi dc alterum ex dissimilium contactu contrarium per cipiens, non errabit quare non oportet quandocunque est dissimilium contactu et, & errorem ale Te, quod est dictIs eorum repugnans. Insuper qui circa unum contrariorum errat, & circa alte rum errabit, ergo si quis errore ducatur circa unum contrariorum, quod di Timilium contactu percipitur, hallucinabitur& circa alterum, quod similium apprehenditur attactu. quare etiam si milium attactus aggignet errorem, quod iterum est dictis eorum oppositum. κυ. As existima tione altera est. Imaginatio, sensus interioris est operario, qua scilicet rerum exteriore sensu pereeptarum imagines,rin sensus interioris organo efformamus, & per eas res sensibiles apprehendi 'mus.Existimatio vero,intellectus est operatio, qua quicquam aut verum esse aut salsum diiudica
tur, ut credulitaς huiust verae,sensus non est intellectus, aut huius falsae sensus est intellect', existimatio est haec quidem falsa, illa autem Vera. Et solis conuenit hominibus, imaginatio vero etiapis risque aliis. xvij. Si fieri debeat,aut re salua quisquam veram sui reiiciet opinionem. Si quis dieai sensus & opinionis, quavis repugnantia habeat iudicia,debere fieri connexionem tunc mente salua, re salua, & ratione eadem manente, quisquam huic verae opinioni. sol est maior tota terra. prius habitae dissentiet, & ea reiecta, hanc sui consormem approbabit & assumet, Sol est pe daneus , quod est impossibile . nam illa tria sunt causae sufficientes conseruationis verae opinio nix, ipsisque permanentibus necesse est opinionem eandem permanere, aut sensus assientiet nous
Opinioni, scilicet sibi coriis mi & co imili , Sol est pedaneus, eum qua secunda, si prima, Sol est
maior tota terra, maneat, sequentur duo manifesta in conuensentia. Pringi, quod eiusdem obiecti ab eodem simul habebitur opinio vera & salsa. Nempe de sole tum habebitur opinio vera m sit maior terra, ct de eodem simul opinio falsa, quod sit pedaneus. Secundum, quod eadem opi nio erit vera & falsa, ut opinio quod sol sit pedane', cui assientit sensu , esset vera per livpothesin,& ista itidem vera sol est maior tota terra,ex qua sequitur qae sol no est pedaneus, qu sciam eκ Verosequatur vera est, igitur sua opposita sol est pedaneus, est salsa . Eadem igitur opinio, ut pro positionis sol est pedaneus est vera & falsa. xviii. Cum enim sensus mouetur a sensibili. Opera tio sensus interioris dicitur motus, q*od generis locum in hac diffinitione sortitur, eodem ino eo quo exterioris, translatitie scilicet, & nomen motus pro operatione sumendo. Vt enim mo tuς omnis operatio est,& ab aliquo proficiscens,& in aliquo subsistens,ica & sensus interioris operatio ab aliquo est, utpote a sensu actu, perationeque sensus exterioris, producente simi Iem spe ciem ei quam habet in sensu exteriori. Eadem in aliquo est scilicet in communi sentiendi potesta te tacta, hoc est in sensu communi siue interiori, qui cum totum sit ex actu Ec potentia substantiali compositum , in eout subiecto est imaginatio gratia eius materiae qua primum est subiectum. sicut Visio dicitur esse in oculo gratia pupillae. Porro intelligatur praesens lapidi speculum a Om nino perspicuum Sc diaphanum primoque loco positum,deinde specillum B secundo positum loco, non tamen perspieuum, speculum a suscipiet in se speciem lapidis,& consimilem diffundet in speculum b, suscipiens quidem imaginem, sed ulterius no producens. Ita sensus exterior cum ab extero sensibili mouetur illiusque speci m suscipit,m et se sum interiorem,& speciem in eo producit consimilem ei quam in se recipit, ad quam anima se conuertens & intendens, interioris sensus operationem exercet, quae imaginatio nuncupatur. Itaque exterum sensibile est Ut sapis obiectus speculo sensus exterior Vt sp eculii a perspicuum, interior vero ut speculum ti non dia phanum . Et quemadmodum in exteriore sensatione apta requiritur medii dispositio,vt in visione quod Iumine collustretur. neque deesse debet recta organi affectio, per spirituit sensitivorii aueuiusque sensus organum diffusionem, qui sunt tanquam lumem animae internum , ita quoquς Vt interior stat sensatio, requiritur apta sensus interioris dispositio per intimi luminist collustra
tionem , spiritu si scilicet sensitivorum ab anima ad intimi sensus transmissionem. Ad percipieri