장음표시 사용
41쪽
to grauitas leuitas. Materia vero primum est unicia in transmutationi sormaeque subi 'u.De muni v trunci principium per se est,& remanens rei naturalis eonstituit essentiam. 5 ergo no se cundum accidens siue accidentale, sed substantixle principium est. v. Secundum naturam sunt iraec scilicet entia habentia naturam,modo diffin ita aut accidetia entibus naturalibus couenire nata, ut ignis est ens secundum naturam per primam diffinitionis particulam. luinimmo omne ens habens naturam, si ei ς secundum naturam .sed non convcrtitur. Nam caliditas ignis Ec leuitas 5craritas eiusdem, entia sunt secundum naturam, per posteriorem diffinitionis particulam, quae tamen nullus concesserit esse entia habentia naturam, cum non sint substantiae. viii. Tune enim sunt singula at et esse dicuntur. Tunc res naturales singulae completae sunt, & denominantur esse, cum forma substantiali omnino in materia acquisita subsi fiunt quod sorma det esse substan tiale rei naturali, eamque conseruet in esse. immo oc magis ipsa materia. Magis, perseetius, disegnius praestantius.Nam officium forins est agere, materiae vero pati. Atqui agens praestantii est,& natura persectius patiente,cum ipsi summo agenti propinquius euadat S si ilius. Et de nominatur ens a natura. Non denominatur res naturalis a natura tanquam ab eo unde prosic scitur,lc causa et siciente quo modo medicatio dicitura medico, sed tanquam ab eo quo pergit, S causasor mali &sicut sanatio a sanitate ad quam tendit. Quodammodo species est. quodam modo incomplete imperfecte,& non remanens nam priuatio hoc in Ioeo forma substantialis ea quae deperditur quae quidem forma est, sed tum cum deperditur, imperfecta. Et ergo huiusmodi sor in tiam quodammodo natura est, scilicet natura incompleta, per accidens re non remanens mutatione completa. sorma Vero quae acquiritur,natura est simplicite per se,& post mutatione
metica Geometria, Astronomia. Logitudines. plana. solida. lines, superficies corpora. Magiamidines siguras & similia cogitatione &intellectu a re narurali. materia & motu abstrahere est ea rem naturalem, materiam & motum no considerando, considerare . curamque an rei sint natur alis an sint in subiecta materia an cum motu sint nec neaelinquere. 2Abstrahere, abiungere, separare. Archit e nica ars principalis. mundum caput continet duas conuenientias; tres digerentias, a quea stionem . am conclusionem,& quinq; rationes ad illam. Duae conaruenientis. Primo coueniunt Physicus 3d Mathematicus, quia uteri S L ipuncta longitudines plana & solida conderant. CSecundo conueniunt
Physicus & Mathematicus, ut Astrologus.qui propius ad physicam accedere in detur. quia Astrologus de iis nus mouentur cos derat. 8c de magnitudine δc figura: ut quod terra celum sol mu s. spherica sint:quae cossiderat Sc Physicus. res rodisserentis. Disserui psimo quia Physicus & Mathematicus hsceodem modo n6cosderant. Nam physicus magnitudines Sc figuras considerat ut termini sunt rei
naturalis, et coniuncta materis et intentio eius est omnia ad motum referre . Mauthematicus autem ea a re naturali, materia et motu cogitatione et intellectu abstrahit. Neque idcirco arbitrandum est abstrahentiunt inemendacium. Nam quartu. uis magnitudines et si urs et dicta accidentia a materia et subiecta substantiare ipsa separari non pollini, cogitatione tamen et intellectu posunt. Et haec latu runt Platonem ideas introducentem: quas non modo cogitatione et intellectu, sed re ipsa a materia seiungebat. faciebat enim Physica magis Mathematicis abstra Eta: cum ea minii dinia a sint. CSecun do, Quia Physicus et Mathematicus non eodciri modo disi iniunt. Nam Physcus Asinit sumendo nomina materiam
sormam et motum importantia ut os, quod materiam et formam ossis habeat. et caro, et homo: et ut diffinitur si iit' cum dicitur . est nasi cauitas. Nam nasi. eius materiam: uitas vero, eius formam explicat. Sed Mathematicus csi dis init Parin Nar ineam igur i,curuum. rectum et reliqua huiusnodi que considerat.
42쪽
non sumit nomina materiam Sc motum importantia. Abstrahit enim ab iit, illa cogitatione 3c intellectu. Tertio.quia Physicus3c Mathematicus, ut Musicus, Perspectivus & Astrologus,qui .ppius ad physicam accedere Videntur,no eodem
modo demonstrant.quia Musicus. Perspectivus 3c Astronomus demostrationes ab Arithmetica & Geometria accipiunt. Physicus Uero non, sed a materia motu, 8c iis quς rem naturalem cosequuntur. No tamen omnino eodem modo Musca, Perspeetiua dc Astronomia ut Arithmetica & Geometria demostrant. Nam Geometria desinea ut Mathematica est demonstrat, Perspectiva vero de linea Mathematica no vi Mathematica nam cogitatione atq; intellectu amotu eamno separat sed ut Physica mutuatur enim a Physica motu ex Geometria demostrat. CQusstio. Quonia cosideratio Physica est ut de smo.&natura de duobus
dicitur Vt de materia & de sorina: an utriusq; sit physica cosideratios' CConsu, . Vtriusq; natare.& materis Sc fornas est physica cosideratio.WPrima ratio. Si ad antiquos respicias, ut Democritu Sc Empedoclem,inuenies eos de materia amplissima fecisse determinationem .hicem de quatuor elementis,ille vero de ammis.& de forma in parte determinauit: ut Democritus de figuris, δέ Empedocles de lite 8c amicitia. Secunda. Ars nature imitatrix est εc sinula. Ars autem inautetia& sormam ad aliquem usq; finem considerat: Vt medicus choleram.&phlegnia. Sc ceteros humores, in quorum cotemperam cto,& suarum qualitatu Pportio. ne cosstit sanitas. Et Gificator ligna &lateres qus sunt materia domus, Sc do, mus formam cosiderat. Igitur est Physici utranque naturam cosiderare. Tertia. Ei ut de scientie est finem & media in finem ordinata cosiderare. Forma aute quae ut dictum est,est maxime natura, materie finis est. Na cum cotinue mota si formam ut id gratia cuius mouebatur assecuta quiescit. Igitur cuius est considerare forma eiusdem est 3c considerare materiam. Est enim formaVltimu quoddam &id gratia cuius est materia. Quapropter ridicule poeta mortem, quia Ultimum sit. finem: 8c gratia cuius orti sumus.appellat. Solet enim no omne ultimum es Ie stanis. sed quod ultimum est.& prestantistimum. CQuarta. Artiam factivaru qusdam suam materiam simpliciter facit:vt ars laterum factiva. Alia disponit: ut Prdolando aut partes distrahendo formam inducit. Alia rebus factis utitur nos emquodammodo sumusomnium finis. sed finis.ut inmorali philosophia dictu est. duplex est que 3c architectonica quodammodo est. nam est materiς cognoscitiua, Ac alii preceptiva. Cognoscit enim gubernator qualis serme temo est e debeat, et prscipit alij.Vt architecto et formi temonis habet inducere: Ut g quo ligno et quali temo formandus sit cognoscit. Igitur Physicus materiam et forma habet considerare. Vt enim famuς adoperandum se habent, ita speculatius ad cognoscenduse haberevidentur. Quinta. Materia ad aliquid refertur, ut ad forma. Est enim
materia.alicuius forme anateria. Igitur eiusderii est materiam et forma considerare. Qui enim corum que adinvicem referuntur,Vnum considerat.cosiderabit et alterum. Et siqvsratur, Vsquequo Physicus rerum formas coliderat s Quouis
materis cGiuncte generant,corrumpant augmentant minuunt. Ex materia enim
homo et Sol hominem generant. Qus vero separatς, et a materia se iocis for ins sint, et quomodo, non Physici, sed Philosophis primς consderatio est.
rundi eap. scholia. x. Vt termini sunt rei naturali vi sunt sormae accidentariae rei naturali inexistentes eam 4 definientes,clau inites at in determinantes. Considetat enim physicus magnitudines ut conivr 'as materie & motui, no modo re ipsa. ed θc ratione cum secundum dimensione; ostendat fieri motus naturales, augme tacionem,diminutionem rarefactionem condensationem. At ii mathematicuςdi citur abstratiere magnitudines a materia 5e motu id de precipua mathematiri parte magnitudinem pervactante intelligendum est,utpote de geometri cui csters mathematice partes, .s cire ini
43쪽
ea magnitudinem versantur,subiacent atque subiiciuntur. Nam astronomia magnitudinem non usquequat a materia & motu ratione stabit it cum colideret eam quatenus cito adest, motui vcirculari coniuncta. x. Nam physicus diffinit sumendo nomina. Non vult Aristoteles in una quaque diffinitione physica poni debere nomina importantia materiam, in am,ic motum sed in una quidem unum nomen Sin altera alterum, ut natura prIncipium 8c causa est mouendi Scquiescendi. materia est natura transmutationum susceptiu forma Uero effectiva. res autem naturalis est substantia re naturis constan . Neque id contendit Aristoteles in omnibus diffinitioni hus physicis fieri debere sed inplerisque.Est enim nonullas diffinitiones inuenire in quibus nullum talium nominum ponitur sed in ess tamen quippiam comperitur quod ad motum quoquo
modo relaratur qualis sunt dii sinitiones continui,contingi ii .consequentiuna vacui,& insiniis, quorum determinationem omnem ad motum resert. Sed mathematicus cum dii sinit par, im Oar. In nonnullis mathematicis diffinitionibus identur poni vocabula motum importanti vicum dicitur centrum esse in circuli medio constitutum punctum,a quo omnes lineae ad circumsexentiam edu's sunt aequales,&cum diointur lineae parallataeat aequi distantes, quae in eadEsa perficie constitur ,& in utranula partem protractae nunquam concurrunt. Verum haec nominaeductae protractae,& cstera id genus qus passim in his diffinitionibus reperiuntiir, non motum designant,sed descriptionem,detineationemque mathematicam. qui etsi aliquid habere vide tur motui cognatum N affine,minime tame motus est. Non possunt autem deformationes simorum N protractiones linearum commodius explicari quam hisce nominibus, quorum tamen mi hematica ratio a motu est perquam aliena. Non tamen Omnino eodem modo musica , per
spe ct tua & astronomia. Tres disciplint,musica, perspectiva,& astronomia, dicuntur a pleriique medis inter physicam & mathematicam. non quidem per abnegationem aut participationem, quia neque physic sint,neque mathematics,aut quia partim Phylies sint 8c partim mathemati cs.Sunt enim multipliciter mathemat lcs,& mathematicis disciplinis su hordinate. Musica quidε Arithmetics perspectiva Vero & astronomia Geometris. Sed medit dicuntur per abstractione. quod minus abstrahant quam Geometria & Arithmetica, & magis quam Physica. Nempe non omnino a materia di motu instrahunt,sed motui particulam a Physica prsorio accipiunt. Musi ca quidem alterationem quae secundum auditum est . perspectiva eam qus secundum visunt, MAstronomia lat onem circularem cslestibul corporibus addictam . Minus igitur abstrahunt, quam ex quibus subordinantur. csterum non ad quamuis motus speciem ea qus determinant, referunt,neque cuiuis materis addicta considerant ut physicus & motum omnem & quarumli
vel rerum naturalium materiam contemplatur,sed eam in unaquaeque unicam morus speciem,ta peculiari materis accommodatam speculatur.Itaque magis abstrahunt quam Physica. Eicum non demonstrent ex principiis Physics neque ea qus considerant ad rem naturalem reseram si nullo pacto Physics dicendi sunt, neque ad physicam reducendi, quanuis aliquantam cum ea
habeant conuenientiam. πη. Et ridicule poeta mortem, quia ultimum sit. Finis interdum ter o inus est durationis,& vIiimum, quo modo mortem licet sinem vocare. Nam, ut inquit Ho ratius Mors ultima linea rerum est. I nterdum vero Q gratia ius alia fiunt, ut sinis medicationis 5c exercitationis, sanitas. Quo modo minIme licet morte finem generationis humans apinpellare.Non enim orti sumus ut moriamur, sed ut naturs lanetiones exequamur in eo ore, Marumae perlectionem assequami tr. Et Homerus vocans mortem sinem humanum, ironice lio
tua est volans illiuς innuere oppositum.& quod non omne Vltimum secundum succesAonem Ditis ceseri debet sed id ultimum quod antecedentibus paestantius est,fc quod sit eria ultimum ordinationis. Atqui plauum est interitum non esse praestantiorem ortu, aut vitae functione. Nos enim quodammodo sumus omnium sinit. Nos homines omnium artificialium quod modo sumus finis,quod omnia arte tacta ad usum ordinentur x accommodentur humanum. Nee artilicialium modo.Verum etiam omnium rerum naturalium sciansibilium sumus sinis, neque ipsi .lterius sinem habem substantialem gratia cuius ordinemur In hoe mundo,ut primis qui Physicam introductionem fronti prsuxam declarat dialogus dilucide ostendit. Verum finis est duplax ut in Ethicis ostensum est,scilicet prscipuus di utilinam . qui ulterius ad altera non ordinatur,& minus prscipuus, siue non vltimatus, qui subinde ad aliud ordinatur atque reliser'. Qualis formae temo esse debeat.Temo lignum est oblongum in anteriori carpenti parte o in ens,cui iugum alligatur, Ut Ouidius.Prono temone profundum Respicit.
44쪽
Ertium caput con et quinq; conclusiones,quatuor modos causarum post primam, tres diuisiora post quintam, unam differentiam .et duo documesta. Prima concluso. Determinandum est de causa. CNam haec discie ina .sciendi gratia instituta est. Scire autem maxime arbitramur Unumquodque cum causam primam propter quam res est,cognoscimus.Determinandς sunt i ut causae rerum naturalium, nerationis,corruptioni et ceterarum physicaruma mutationum Vt eas cognoscamus. Quatuor modi causarum .Primo modo cauus est.re qua sit aliquid cum insit:et materia dicitur, Ut aes materia est statue et arugentum materia phialae et metallum, et horum genera. Secundo. Causa est sor,ina aut ratio ut ipsius diapason qui ex dupla proportione, Ut duorum ad Unum, nascitur concentus et rationis partes. Tertio est aqua aliquid fit et dicitur essis ciens: Ut principium a quo motus et quietis, et qui dat consilium,' et pater filii, et faciens facti. et transmutans transmutati . causae sunt essicientes. 4 Quarto est gratia cuius aliquid fit, et dici mr finis: Vt ambulationis finis est sanitas. Cum
enim quaerimus .gratia curus quis ambulat, respondemus, Ut sanetur: arbitrantes
ambulationis finem reddere. Est enim sanitas, finis .non modo ambulationis sed et maciei purgationis et potionis.his indigentibus t quae media ordinata in finem dicuntur) et omnium instrumentorum quae instaurandae sanitatis gratia sunt. CSecunda eonclusio.Vnius eiusdemque plurescausas per se esse cotingit. CNam aereae statuae ars causa est per se pariter et statuae factor. no in eodem modo. Naib aes per se causa est Ut materia: statuae vero factor D se causa est ut efficiens. Ter, tia. Possunt et causae sibi inuicem esse causae. Nam ambulatio causa est sanita,
tis et sanitas causa ambulationis non tamen eodem modo. Nam ambulatio sanietatis causa est ut efficiens, sanitas vero ambulationis ut finis. Efficit enim ambue 7 latio sanitatem. 8c sanitatis gratia ipsa pleruque ambulatio est. CQuarta. Intersdum eadem causa, contrariorum est effectuum. CNam idem aliquando praesens causa est unius, absens vero alterius. Gubernator enim sua praesentia causa est sauis lutis nauis:qui idem absens causa est periclitati dis. Quinta. Omnes causs inctos quatuor coincidunt modos. CHaec in singulis scieritiis videre propium est.
litere enim dictionu .dictiones orationum, suppositiones argumentationu, malearia factibilium. partes totius elementa ignis,aer aqua, terra. mixtoru sub materia
coprehenduntur. C6positio,definitio, forma sub forma genitale semen.Medicus cosilium dans, faciens iatransmutans, sub efficiente. Bonam,aut quod videtur bo
num nihil enim hic differt esse bonum,& videri bonum 3 sub fine. Manifestu estis igitur omnes causas in dictos quatuor coincidere modos. CPrima diuisio. Caus rum quaeda est propinquior & quaeda remotior: in sanitatis causa propinquior est medicus, remotior artifex. Et ipsus diapason causa propinquior duplu, remotiorio numerus. CSecunda. Causaru quaeda est per se, Sc quaedam per accidens. Statuae enim causa per se est statuae factor. per accidens Uero Polycletus, homo.animal.
album musicum. Accidit enim Polycletum.& homine, & animal,& albu & mu'scum.habitu habere quo efficiat statuam. Et harum causarum quaeda est prophi δε quior.& quaeda remotior. CTertia. Causam quaeda sunt actu, aliae Ue o potetia, ut aedificans aedificationis catasa est actu. aedificatot vero causa pote G. has causas quandoq; coplexe,&quandoq; imoplexe exprimimus. Complexe,Vt Pol cletus statuae factor.statuae causa est. Incomplexe, ut lycletus est causa statuae. Predicta quoq; causaru mebra de se inuice hoc ine formae in an causa particularis, an uniuersalis p se sit,an Pacci dra,acty an potetia,coplexe,an incoplexe exarr pressa. De effectibus etiamde modo dictaa est. CDisseretia. Differunt causae actu.&potetia. Na causς actu simul sui cu suis effectibV et simul in illis esse dest. nunt: ut hic medicar est simul ca eo cui medela adhiberi et hic aedificans est si ini
45쪽
curri eo quod i ficatur. Cum autem non amplius fuerit is cui medetur .neque hiemedi cam erit. 8c cum non fuerit quod edificatur neque hic aedificans. Causae vero potentia no simul cum effectibus sunt neque cum ipsis esse desinunt: ut ς dificato rem non sinus cum domo esse oportet. neque eundem desinente domo desinere. Primum documentum. Quaerenda est in singulis causarum generibus vltima causa:vt. cur hic aedificat ' quia aedificator e si . cur aedificator: quia aedificandi ha bitum habet. Haec aute Vltima causa est.Vltra quam nulla ulterior superest quaeαrenda. CSecundum. Assignanda sunt uniuersalium esse titum uniuersales cauu a De.& particularium particulares.& actualium actuales, 3c potentialium potentia:
les: ut statuae assignanda est causa statuae factor, & huius statuae hic statuae factorita statuae factionis statuam faciens. 8c statuae potestate, statuae saetor.
' Eri hcapitis scholia. κiiij. Primo modo causa est, ex qua sit aliquid, scilicet totum aut na
turale aut artisiciaIe,aut quiduis aliud,cuin materia illi alicui insit.Sunt enim lis causarum desinitiones non modo physici verum etiam & quamlibet disciplinarii mec rerum causis communes atque accommodabiles. Et metallum N eorum genera.Eorum aeris θc argenti genera,vi minerale,res naturalis,substantia.sunt etiam materiae ipsius stati s dc phiali uni uersaliores quidem dc rationibus communioribus designatae. Non enim generis nomen hic dici bilia sed uniuersaliorum causarum rationes notat. commutans commutati causae sunt efficiente Commutans est unum pro altero dans,dc vicissim accipiens ut qui dat panem, d accipit pecuniam,aut qui dat pecuniam,& accipit domum.Commutatum autem,quod in humanis comer os ab uno in alterius possessione transfertur,quodque pro altero aut datur aut recipitur, Ut pa nix domus. xvi.Quaedam est propinquior, dc quaedam remotior Propinquior, quo nomine particulariori designatur.Remotior,quae communiori, ut medicus rationem habet speciali orem quam artisex,5c ergo sanitatis hic cauta remotior est ille vero propinquior. Caeterarum diuisio num partes in introdi iactione physica definitae sunt 8c dialogo illam declarante apertius explica tae. xxi.Et dicta causarum membra de se inuicem formamur.Quatuor diuisionum hic posita rum octo sunt membra causa uniuersalis particula rix per se per accides,aetis,potentia, comple xe expressa incomplexe expressa, quae de se inuicem formantur ea ratione, quod deal quo prae cedentium membrorum quaeruntur omnia subsequentia ut discernantur quaenam illi aisignato conueniunt,&quae non Ut data causa aliqua uniuersali qualis est artifex ad domum )perco tamur de ea an causa sit per se, an Per accidens, an ad v,an potenti an complexe an incomplexe
expressa. Deinde data causa particulari qualis est aedificator ad domum singula posteriorum membrorum de ipsa sciscitamur Vt an causa sit per se, an per accidens N ita deinceps, Postea assi
assignata causa per se. ut statuario ad statuam, interrogamu an sit actu, an pote litia,an comple xe an incomplexe expressa.Et similiter de data causa per accidens. Demum ubi proposita fuerit causa aut actu aut potentia percontamur an complexe expressa suerit,an incomplexe,5c tum de nique absoluto membrorum Oim ordine, quiescimus 3 sistimus ab interrogatione. xxii 'Et simul cum illis isse desinunt. Non quidem secundum rem. nam cessante aedificatione, non opor tet id ipsum quod aedificans est secundum substantiam interire, sed secudum rationem, quae P tissimum hic attendenda est. Nempe cum desinit aedificatio, amplius ipse arti sex non denomina
tur x tisicans, neque aedificantis nomen sortitur aut rarionem .Et hoc pacto causae actuetia cum
suis effectibus simul incipiunt se indum ratione scilicet,& nuncupationem. Quocirca bs causae eum suis effectibus secundum subsistendi consequentia remeant atque recurrunt,ut si aedificans est,sdificatio est 5c si aedificatio est aedificans est. Et haec reciprocatio non minus valet negat uti Causs autem potentia non simul sunt cum sui ei sectibus, ve sdificator non simul est cum do mo aut si simul sunt id accidit, neque ad rationE causae potentia attinet quicquam,ut si sat sic tor simul sit cum domo aut simul cum ea esse desinat,id accidentarium est rationi causae. N i vhi non simul esset sdificator cum domo aut non simul cii ea desineret,n5 minus sane diceretur causa tentia, quam tunc quado simul esset aut desineret .Et eam ob rem in huiusmodi causis ab es
se caust ad esse effectus aut e diuerso argumElado procedere no possumn ed sola ad posse esse.
Quarti capitis annotatiuncule. Causa indeferens ivrtara causa quae in aliquem esse tam non ordinatur.
IVanum caput com et unam conclusionem, tres opiniones cum sol tionibus duarum rati uiri primae, & improbatione secundae. Comesusio. Casus Sc sortiin a .physca determinatio est. C Nam casus 3c fordi
tuna causae sunt a quibus multa fieri dicuntur. Causarum autem talium
physica determinatio est: igit 3c casus Sc sortunae. DPrima opinio est dicentiu ni α
vi fieri a casu δέ sortuna CPrimo m obii effectuu videm' causam determinata
46쪽
esset ut soli si ad sorum N inuenit debitorem,quem inuenire non intendebat: ipsus rei causa determinata est debitoris venietidi ad forum Voluntas pariter et repertoris ad sorum veniendi voluntas. Non igitur sit aliquid a casu aut sortuna. Nam casus et fortuna, causse essent indeterminate. Secundo. Antiqui rerum
naturalium causas perquirentes, et casus et fortunia omnino non meminerunt. nimhil igiti unt casus et sortuna. unde nihil a casu et fortuna fieri coliget. Solutio. Multa siunt a casu et fortuna: et licet illas causas inessestiis determinatos ieserure possimus, ut voluntas eundi in forum causa determinata est emendi aut ramontiandi non tamen causa est determinata inuentionis reperti. Quod autem antiu qui casus fortuns non inmunerint, hoc quod arguit authoritatem, Verum eo
rum potius insufficientem determinationem. quod & falsum est. Nam etsi Empe
docles casum & sortunam non ponat esse litem,amicitiam ignem, aerem aquam, terram , dicit tamen in m di origine ignem, aerem, aquam, terram, in loca in qui bus sunt casu incidisse Sc aliterispius excurrisse & multas animalium partes aeasu & fortuna factas fuisse. Secunda opinio est dicentium omnia a casu εc serutuna fieri de fortunam voluere coelum, Sc eo motu omnium rerum trahere ordiunem. Sed hec inconuenienter dicunt. CPrimo quia videmus animalia&planatas a determinata causa procedere: Uthoiem ex homine,& ex semineoles oleam, M Unamquaq; reliquarum plantarum ex suo determinato semine, A no esse a se tuna. Minus igitur erit et coelum et eius motus, et diuiniora illa superiora corporasque semper eodem tenore constantissime perseuerant a fortuna. Secudo quia in inferioribus pleraque a sortuna fieri comploramus: in coelo vero nunqua qui coquam aut casu aut fortuna fieri conspicimus, sed certo tenore, immutabili ordine, constantissime omnia illic perseuerare Uidentur. Male igitur fortune sedem coeu
lam posuerunt, cum plura deberent percipi in coelo fieri a fortuna. quam fiant in his inferioribus:quare potius fortunam in inferioribus locare debuissent. CTer tia opinio est dicentium fortunam esse quid diuinum et Delicissi inu supra huma
nam mentem et cuius humanus intellectus non sit capax:quam plurimi mortaliuvi numen coluerunt. CHanc opinionem hoc in loco non reprobat Aristoteles.
T Atii cap.scholia. xxvi. Ommuin effectuum videmus causam determinatam est e. . V Id assertoribu x prims opinionis tribuendum est, omnium essectuum causas determinatas esse quidem in aliquos effectus quorum cilicet sunt causae per se, dc non casus aut fortuna. ut scissio agri determinata est in sationem,aut arboris plantationem,ec illiu per se causa est. Ne s dum tamen est omnium effectuum causas determinatas esse in quoscunque esseditis quorum sunt causae siue per se siue per accidens. Non sunt enim causae determinals in eos effectus quorsi sunt causae per accidens, v tagri fossio minime determinata est in thesauri inopinatam inuentio rem. Et hoc modo casus 5 sortuna sunt causi indeterminatae in eos essectus quorum sunt casus
A fortuna. ad quos solos reserri debent licet essm numero causae determinatae sint .in alios es
sectus, ad quos neque casus dicuntur neque io un/. Verum qui casum Sc sortunam ad effectu, per se consere, non minus indignam rem facit, quam si Patrem reserat ad seruum aut filium ad dominum. In calce enim prscedentis cap. AristQt lis documentum est, causas omnes ad suo culiaresque effectus esse reserendas,Vt causam per se ad suum effectum per se & causam per acci d n ad suum effectum per accidens. Neque incommodum putandum est eandem numero casesam ad dimersos effectus collatam, ec determi ratam Te,dc indeterminatam, ut neque eundem,adiueisos patrem esse 5c dominum,aut filium c seruum. vij.Pleraque a fortun sieri com ploramus, id est, comploratum perspectumque cognitum habemus. xxviij. Quamplurimi mortalium .i numen coluerunt. Vt Romani,qui dem Fortunae octructam habu ute leguntur, eique aras 5c sacra instituisse. Ignari enim diuins Prouidentiae o tua sapientissime moderanti 'putabini eius deae quam Fortunam vocat, ni numine Rut priaperitatem mortalibus concedi, aut aduersitatem, rerumque alternationes 3c vicissitudine b ea pendere. Verum Iuvenalis in opinatos nobis euentus 3 insperata interdum mala mimum cotingere causatur ob nostram
prouidentiam quod non recto consilio Vitam dirigamus, aut agamus opera, sed prscipiti Ainconsulto animo. H ne si quod numen habui fortun id solum ab imprudet Ia nostra Sc temeri 'My
tate vendicari inquit enim de ea. lis.
Nullum numen habet si sit prudentia sed te Nos iacimus Eortum deam coctoque locamus.
47쪽
Quinti capitis annotatiunculo. Secundu propos tu .secundum eleestionem.consulto. CEaque fiunt a casu auta fortuna:e si casuales aut fortuiti. Cossendit,ia enit. Clatinita,nuernide, terminata. CSicut boni cosecutio ita &mali fuga.bona dicit: Se sicut incommodi assecutio.mala:ita boni habiti pilio, aut quasi ad manu Psentis frust ratio, mala.
- Viniit caput coibet quinq; diuisiones duas definitioo.& tres coclusi su post quarta unu corollariu ad se uda diffinitione. Vnu ad prima consuusionena & una ad secundam. Prima diuisio. Eorum que sunt quςαE dam semper consimiliter fiuntalia frequenter, alia Vero raro quς scilieret neque semper neque frequenter fiunt.In iis quς semper consimiliter fiunt, nullus fortuna locat: neque in iis que frequenter. Aiunt enim que a fortuna eueniunt, raro contingere esse omnia: Schinc que raro eueniant omnia dicere solent a fortu,na. Et ipsi. Ut Se nos. fortunam esse aliquid a quo pleraque fieri cognoscimus,sup sponunt. CSecuda diuisio. Eorum que sunt. Omam fiunt propter quippiam.alia. ro non. Hec enim sunt propter quipplam, luscunque a natura intellectu aut Voluntate facta,ut prosequantur,fugianturve digna sunt. CTertia. Eoru que fiunt, ruedam fiunt ab agente secundu propositum, Psdam Vero non. 4 Quarta. Cauearum qu am est per se,ut domus causa per se ars Mificativa. Alia vero per acri dens. Ut album*musicum. Et causam per accidens oportet esse sortunam. Nam causa p se finita & determinata est: p accide vero, incerta dc indeterminata. Forti tuna aule,cau se est incerta Se indeterminata:& vni i finita accidere possunt. madefinitio. Hec fiunt a casu aut sortiana, Ps raro&paccides fiunt,& qus prodipter aliquid sunt. Et quata a casu Sc quado a fortuna, horum disseretia postea de terminabitur. vi. venit quis in villa,non quide Videbitorem inueniat: debitore os,sendit:debitam pecuniam reportat. reportatio huiusmodi pezunis a casu aut sorditum fit. Nam taliter raro euenit,& per accide; . no enim reportandi gratia in villa
ierat.& hoc est eoru ρος propter quippiam fiunt. Si enim frequenter fieri huius, modi reportatio aut reportassi intelloe locum adiisset:h neq; a casu neq; a sortirisna facta fuissset. Secuda desinitio. Fortuna est causa per accidens secudii propositum,extra semp & frequeter,& eoru que .ppter quippia fiunt. CCorollarium. Quapropter circa ide& itellect'& sortuna sui. Narpositu sine italectuno est. Prima coclusio. Infinite caussesse possunt aquabusqdtita fortuna fiat. Naitari inita sunt que ad ide acci de re possunt. pecunae em reportatio accidere potest aut quia quis amici videt gratia alique locu adeat.aut quia Psequas figiete.aut fugiata sequete aut quia sponacula videre desideret:& sic de inuinetis abiti et Corosia , . Vnde merito fortuna isiniti esse videtur.& homini imanifesta. N a innitisex causis accidere potest q ad rei Psa fortuna fit no ordinatur critu. 4 Secuda coo lusio. Quodamodo recte videt nihil a fortuna fieri, et quodamodo a fortuna ala αquid fieri etia recte videt. Nap se nihil fit a sortuna. Si enim solu essent causς ple ut domi sicator p se causa est donis nihil fieret a fortuna. ANero p accides μαcte videt alio a fortuna sieri. Causas aut p accides dictu est numero esse itinitas. Corollanu. Quapropter quodamodore editivi dei sortuna carere rati . Naratio, solii eoru est que s em p aut frequeter fluti fortuna aut no hora est. sed eoruos raro. Tertia inlus fortunarii altera causa estper accides Ppinquior, ab
te a Uero remotior. Nam sita aliarii causaru efficientium alia est propinquior Vt Polycletus statae et alia remoti It homo: ita et fortunarii esse vides. sunt en messicietes cause vicii egroto sanitatis use sint,tonsio ventus et estus, et nihil li rum sanitatisgratia sulcipit propinquior causa ,estus et deinde Ventus et remotior
intonsio. Quia tamen infeste huiusmodi per accidens causς esse possunt, si amaz ah sunt Pr propinquiores,et que remotiores : statuends aliquot et figendae
48쪽
6rsunt. alioqui quae sunt psiores,et quae remotiores, assignare non possis. Quinta diuisio. Fortunam quaedam est bona.qua bonii aliquod contingit. Alia vero mala. qua aliquod contingit incona u. Q up quidem sortuna si circa bona excellentem magnitudinem habentia contigerit,prosperitas, et fors fortuna dicitur, si vero circa excellentia mala infortunium. Unde fit inqui prope est Ut magnu aliquod bonum
malumve accipiat bene fortunatus sit aut infortunatus . iam em mens illud se te nee
re arbitratur. Nam id quod prope est,quasi nihil distare Videtur. Est aut fors fortuti
na Sc infortunium. inconstans.& incertu . nam omnis fortuna inconstans Sc incerta est,Vt quae nunqua semper 3c frequenter sed raro et inopinate contingat.
Vinii cap. scholia. xxta. Et hinc qus raro eueniant Omia. Id no recte affertit. Raro em contingit cometes, aut draco ignitus & non nulls ta les impressiones ignit s. Raro etia contingit in his occiduis regionibu et terrs successio ac tremor. Nullum tamen eoru cum euenit accidit a sortuna ed causam habet determinata Rad huiusmodi effectum natura ordinata. Et sane fieri a fortuna, minus est. raro aut cotingere, in plura se tandit atet comunius est. xxx. Hscem sunt propter hoc. Sane propter hoc seri dictitur qus si pr cognoscerent, digna quid E viderentile expeti aut refugi ut qus tanti sunt momenti, quod cognita quis libes amplecteretur,aut deprecaretur, qualis est ex fossione thesauri inopi nata inuentio. Nam si quis prociuisses ibidem abstrusum esse thesaurum, dignit uti fuisset illud prosequi . sic subitaria repentina 3 ex lapsu mors. I lla vero non sunt propter hoc qus non sunt tanti ponderis Semo meti Q cognita digna sunt prosequi aut refugi, ut offensi inopinata pedis ad calculii casus capilli ex capite. xxxii . Hsc fiunt a casu aut fortuna, s raro θe per accidens fiunt Quauis hic vita nome 5c casus de fortune sub disiunctione ponatur. hec tamen no est viroruet effectuu&easualiu&fortuitori diffinitio aed soli casu alium .laus iret em raro θc per accidens sitit & qus sunt propter hoc sunt a casu. 3c qiis et sunt a casu & raro siunt. N per accides, de sunt propter hoc. At no sic remeat data diffinitio in iis qus sunt a fortuna. Na effectis casualibus quae sunt ab inanimatis aut animalibus rationis expertibus couenit data diffinitio, & tam e no siti neci fortuna. Nempe que ad modia fortuna debet esse agens secundu propositu, Ita ea qus fiunt a sortuna debent fieri ab agente secundu propositu. Adiectu tamen diffinito est aut a fortuna, si, sicut omnis fortuna est casus & nsi e diuerso ita qus cp siunt a fortuna, si unt δέ a casu, no aut contra. quare os in fiunt a fortuna,seunt raro de per accidens,& propter hoc sunt no tamen remeat ac conuertitur. Ita4 diffinititur ea qus fiunt a casu, qu scii 3 raro & per accides fiunt & qus sunt pro pter hoc siue satis agete secunda propositu sive no Ea vero qus sunt a fortuna diffinititur esse ea ipsa quae raro θc per accidens sunt ab age te quide secundu propositu. 5c qias propter hoc sunt. xxxv. Circa ide intellectus &fortuna sunt. Non soluci reaide specie sunt intellectus& fortuna sed de circa idem subiectu numero. na qu sin causa fortuna est,habet Intellectit. Nepe est propositu sit ipsa volutas, aut ordinatio volutatis aliquid agendia eligentis, quae per intellectit activii co sultat iuuet fit siquide per intellectu sit rationis inquisitio &de re facie da costillatio. deinde a volutate unius partis quae potior intellectui visa suerit. lectio postremuoperis exemtio,on fiat propositum sine intellectu no esse neor intellectu sine proposito. Fortuna aut non est sine prCposim
eo cu sit causa per accidens agentium secundu proposusi. Igitur sortuna no est sine intellectu . inuenitur igitur semper fortuna intellectui coniuncta. R circa idem subiectum versari at consistere. xl. Vt cum fgroto sanitatis cauli sint.Siquis patiatur catarthum vel pituita 'qui evolas nimia capillorum multitudine, grauem essariem illa abradat non intendes sanitatem,deinde nudato capite exponat se vento, 8c deinceps sessus seruori olis, non tamen intendens leuare e morbi ventoque claudente poros.& aestu sistete distillantem humore Ianus fiat illius sanitatis per acet dens coparais,aestus est causa propinquior cum inter ea 5c essectum nulls interiaceat causs. dein de secundoin loco ventus concurrit ad eam curatione. na calor cum vento vehementius desiccat. Postero Vero tonso qus causa est aestu ventoque in hac serie remotior cooperata est ad occidet a fici illa sanatione Tonsione em capillorii effectu est ut ventus poros facilius clauserit. Omnes ta men ills citust sunt per accidens, eum nulla in huiusmodi effectum aut natura aut arte aut Intelio
ne ordinetur xli. Fortunarum qu sda est bona,qua bonia aliquod cotingit. Contingere honii potest aut assecutione alicuius prosequendi, v t thesauri au t persolia tionis debiti. quo pacto bona sortituq est tartuna Phaereus ille Iason de quo memorat valerid Φ eum hostis eius ex insidiiseia Pheriti, adortus gladio percussisset, vomica eius qus a nullo sanari poterat ita rupit, ut ipsum graui illo Iason. morbo liberauerit.Siquide grande bonum illi percusso Iasoni euenit, gratia tamen illius n5 suit Valeriti . percusso quin potius gratia occisionis. Potest 5c honum contingere euitatione impendentis ma ii,& iamia in statis quo quide pacto legitur Simonidi poets bona fortuna obtigisse, is ut refert Simoides valerius apud Scopia oppidii in Thessaliaecenitanti nunciatu est duos iuuenes pro foribus asta Scopum iee,rogantes magnopere ut ad eos cotinuo prodiret. Vix eo limen egresso. triclinium in quo ex putabatur decidit,&Oppressi conuiuae omnes eo solo exempto. Egressio illa non ad euadendam
49쪽
ruinam ordinabatursed ad collocutione quaerentium ipsum. Eodem modo bifaria obtingere potest mala sortuna,aut mali insperati perinssione,aut boni imminetis frustratione ut pronaptu est exempla desumere M lum sinistra sortuita perpessus est Carthaginensia dux Amilcar qui ut narrat valernas cti obsideret Syracusas inter dormiendia exaudire voce sibi visus est nunciantEfuturum ut proximo die in ea urbe coenaret. letus igitur perinde ac diuinitus promissa victoria, exercitum ad pugna parauit ubi captus, in Urbem vinctus perducitur, infortunatus quide & o fraudatus fuerit sua spe quam de expugnatione urbis conceperat & quod praeter spem captiuus in hostium potestate venit. Haud dissimiliter infortunatus utroque modo Adrastus, Atys filii Croesi paedagogus ac custos designatus quicum apruin venabulo transtigere parasset &stia excidit spe,& Alym Croesi lilium suae custodiae in venatione creditsi prster opinionem interfecitata infortunati qui adagias equi Seiani de auri Tholosani occasione locuml dedere. & senex ille. qui sententis illi quae in omniti ore versatur,occasione praebuiisse creditur, multa cadut inter callicem suprema et labra. Nonnun qua vero S mala fortuna & hona in eode succedunt, & subinde compe
riuntur,ut in remige & nauta illo quem Vt author est Valerius cum aqua e naui haurientem fluctus in mare abiectilet latere alter repercussum trarius fluctus in nauem retulit. Is sane insor tu natus primum,& paulo post sortunatus suit.
Sexti capitis annotatiunculae. Actio hominis secundum electionem operatio. 4 Aetio, praxis. 2Eupraxia, bona hominis secundum electionem operatio. ripes, trium pedum sedes. Priora principaliora. ad suos essectus perfectiora. CFrustra incassum, in Uau
Ex tum caput continet quinq; concisiones, duas rationes,&Unu corollariu ad secunda: duas rationes ad tertiam, & Unucorollariu ad quinta. CPrima conclusio. Casus & fortuna differunt. Na casus de pluribus dicitur, fortuna vero de paucioribus. Quidquid enim fortuna fit, casu fit: non autem omne quod casu fit fit & fortuna. Secunda. Fortuna solu Α est eorum circa quae est actio. CPrimo. Quia fortuna est
d eorum quae Voluntate & consilio reguntur: nam agentium secundum propositum: haec autem sunt circa qus versatur actio. CSecundo,Quia sortunatos dicere solemus felices:& fors fortuna prope felicitatem esse videtur. αlicitas autem solum est eorum circa quae est actio. est enim bona secundum electionem operatio. signum est igitur & fortunam solum circa ea versari, circa quae est actio. Corollarium. Vnde fit ut inanimata beluae ac infantes nihil afortuna fasciant.neq; fortunata aut infortunata nisi secundum similitudinem dicantur. Nam haec omnia nihil consilio & electione agunt. Similitudine autem dicuntur & fortunata & infortunata, quemadmodum Protarchus lapides eos fortunatos dicebar. quiaris extruendis aptantur.quia coluntur & venerantur. Infortunatos autem, qui illis
iunctissimi. humi strati pedibus conculcatur. Possunt & heea fortuna multa pati. Tertia. Casus & inanimatis & animalibus rationis expertibus conuenire potest. Primo quia si tripes qui cecidit. aptus ad sedendu iaceat id casu fit. Nonem ut apta sedes fieret cecidit. sed ut in loco quiesceret. Et si equus furto sublatus, bibendi desiderio fonte petat.& in manus domini incidat.a casu saluatus est. Casus igitur & inis animatis & animalibus rationis expertibus conuenire potest. Secundo. Fieri fruastra est tam inanimatoru si animatorii, & rationis expertili. Fit enim aliquid fruustra cum ad finem ordinatur, que non consequitur: ut siquis cibi infundum stomachi descededi gratia ambulet.& cibus non descedat: haec ambulatio frustra fit.& vana est. Si em quis dice lasea rustra balneu intrasse quia sol no defecit: ridendus esuset. no enim ideo se.ut sol defic rei. lauabat. Igitur signu est casuiri esse inanimato Ium,& animatorsi.& rationise peritu. Videtur enim frustra & casus solu in hoedisserre,quia quod frustra fit ad que ari' natur no consequitur esseetiam, casus auteconsequitur sed no ad que ordinatur: ut si ceciderit lapis, & cadendo laedat praeterueuntem:id casu fit. non enim eius gratia ceciderat. Cauarta conclusio. Fortuna et casus ingenuus esiicientis causae reducuntur. Nam naturae & voluntati accommoα
50쪽
dantur: quς causs sunt eReientes: Vt natura cecidit lapis, qui casu vulnerat prperueuntem:& voluntate fodiens Socrates, reperit thesaurum. Reducuntur igitur causus Se fortuna in causas efficietes: huiusmodi tamen causarum multitudo indeter 7 minata est. Quinta. Casus& fortuna causs posteriores sunt natura & volutate. Nam natura 3c voluntas cause sunt per se: casus vero & fortuna, per accidens. At vero semper priora ea suntque per se sunt, iisquς per accidens dicuntur. Sunt 1g tur natura & Uoluntas cause priores: casus Vero S sortuna posteriores. Corontarium .Quare non conuenienter fortunam causam caeli an ignauerunt. Nam cu
causa esset esset per accidens. esset igitur causa cocti, natura Se voluntate & simili bus posterior. quod statim per se absurdnm esse deprehenditur.
Exti cap. scholia. xliij. Fortuna solum est eorum circa qui est actio. Non quidem eo i um effectorum circa qus tanquam obiecta sit actio, sed eorum efficietium circa quae ut effectiva sit actio. sensusque est, fortunam solum esse illorum efficientium quihu et conuenit actio,atque secundum electionem operatio virore hominum,q ii soli ague lecundum prCPOsitum. Fortunatos dicere solemus selices, no quidem felicitate .e ra 3c morali,que consistit in Optima Virrutis operatione,sed Vulgari, Gias censetur esse, cu in pro
cerum quippiam ac istum cuiquam obuenerit,aut rerum oppulentia suppeditatur. At quia liu iustiodi eorporea selicitas nonnihil commercii habet cum felicitate morali, idem sibi nomen asciscit. κIiiij. Protarchus,author gr cus. Possunt &haec a fortuna multa pati .haec scilicet inani mala belus ac intantes Possunt a fortuna multa pati, ut domus ab homine ignem ut se calefaciat struente de incautius eum asseruante,sui exiistionem equus a ducente ipsum ad fluuium aquat 5c incidente in voraginem, sui demersionem inlans qui sertur a nutrice, dc in terram cadit .clau dicationem,aut pedis detorsionem. MV. Videntur enim casus dc frustra solum in hoc differre. Differunt quidem casus &fruara ratione, quod pene oppositas&aduersas sortitae rationes vi deantur.Nempe casus consequitur effectum quem non intendit, frustra vero non consequitur effemini quem intendit.hinc non potest idem respectu eiusdem esse casus. 8c frustra. nam conse queretur effectum,&eundem non consequeretur, & eum intenderet, & non intenderet. Veruli limen nihil prohibet idem re ipta esse casum Sc frustra, collatione facta ad diuersa ut si quia pro ficiscen ad forum gratia eluendorum Piscium, non offendat Pisces in soro venales, sed reperiat inopinato 5c prster propositum debitorem, qui ei debitam pecunia prompte persoluat, is respe ctu emptionis piscium est frustra, ad inuentionem autem debitoris comparatus est casus. Simili ter si quis urbem petat,ut debitorem Offendat,non inuenit autem debitorem, sed creditore, queminime inuentum vellet,qui cogas eum sine cunctatione debitum persoluere is ratione diuerti rum& casus est Afrustra. Nivi. Nam naturae Sc voIuntati accommodantur. Casus,naturae ac eommodatur, quod re ipsa sit forma subitantialis effeci lux operationis natura non intentae, teumlapis sua grauitate deprcssus corruit deorsum,&laedit praetereuntem illius laesionis propria eiusa efficiena est forma substantialis lapidis, quae quidem natura est, A ad illam issionem casus.
Et voluntas accommodat Uriarrvnx.riam sors una re ipsa aliud non est quam Voluntas determi nans cuiuspiam rei operationem, aliud ramen prscer determinationem efficiens,ut voluntas Socratis terram adiacienda suturae domus fundamenta effodientis. collata ad inuentionem thetau ri praeter expectationem est fortuna. xlviij. Naiticum cauta esset, esset per accidens. Si fortuna
inquit esset cauta caeli esset cauta per accidens, psorum consessione, ponentium fortuna eme causam per accidens. At natura oc voluntas qus sunt causs effectorum inferiorum sunt causi ptris.
Dam ordinantur in ea que aut natura aut Proposito efficiuntur. Et inust per accidens posteriores sunt.minusque praecipuae inr se Vero priores atque pricipaliores.igitur caula cali est et posterior natura Sc Polliniat causis istorum infersorum . quod statim absui dum apparet. non est igitur a struenda fortuna cauta caeli, Ut secunda quarri capitis huius libri asseuerauit opinio.
Septimi capitis annotatiuncuts. Mouens.agens. Prima mouentia phvsica, mota sunt terminative. &per ac
cidens. Primum autem mouens metaphysicum,omnino non .
in imum caput continet duas coclusiones. &tres rationes ad primami parte secundς Prima conclusio. Sufficienter dentur esse assigna g ta quatuor causarum genera .Nam tot g signanda erant.quot. vet causas i qus ramus inuenimus Pssitsua. Quatuor aute inueniuntur quesitius,
ex quo per quid, a quo,& cuim gratia: Ut sirius ras.ex quo res sit naturalis, ex meteria: cur corrumpitur,quia est ex materia materiam respondes. Et si in matheiria
ticis quςras per quid est rectium ' per medium non discrepare ab extremis. cur sit rectam quia medium non discrepat ab extremis: restantis formam. Si vero que: