장음표시 사용
51쪽
ras a quibus Thebanorum spoliatum est templum a Phocensibus . cur Thebani Phocensibus bellum intulerunt quia eorum templum spoliauerunt: causam esse cientem respondes. Si Vltra queras cuius gratia Persarum rex Grscis bellum in dixit in dominaretur, cur Grecos debellauit ' Ut dominaretur: respondes finem. Et similiter de reliquis causis omnibus quςras. Sufficienter igitur assignata fueriit quatuor causarum genera. Secunda. Physicus omne genus cause habet conside orare pariter 8c per quodlibet habet demonstrare. Quod Uero omne genus cauuse habeat considerare,patet primo quia tres causs.forma,efficiens .& finis.in ide incidunt. homo enim ratione forme hominem generat: que quidem operatio anum efficiens est.&qus sunt eius gratia. At physicus se anilque natura est habet considerare.igitur & efficientem & finem illi coincidentem. Et habet ut prius
dictum est materiam considerare.Habet igitur physicus omne genus causs.ma teriam, formam, efficientem,&finem considerare. CSecundo. Quedam sunt mouentia non mota . que physics non sunt considerationis. Alia vero mouentia
mota:& hscphysics sunt considerationis. Vnde phylosophi ς consideratio triparutita est. Est enam partium aquς immobilia consi aerat:Vt metaphysica.& parutina mathematica. Alia mobilia.sed incorruptibilia:Vt astronomia. Tertia mobilia & corruptibilia:que physica nominatur. Habet igitur physicus efficientes cauusas co siderare,& materia & forma qus fini coincidit: ut diaetum est. quare & qua tuor genera causaru. Tertio. Physici est c6siderare generationes.& in quo si uti& hoc est materia cosiderare.& qd sint:& hoc est cosiderare forma. & a quo sint:& hoc est cosiderare mouens.no dico moues omnino immobile, & omuiu primu
s nam hoc no est physicς considerationis sed quod mouetur & mouet. Et quia natura propter aliquid est,habet etiam fine considerare .Habet igitur Physicus quaes
tuor causam genera considerare. Quod Uero P omne genus caula demonstret, patet quia cum omne genus cause consideret, era ad quesita habet respondere, &per eas facere manifesta, quia si Psratur ex quo ,materiam respodere habet quid. formam: a quo, efficient :& gratia cuius finem. Quod si respondet causasque
sint frequeser concludit quod est frequenter. Dignius enim est sic ut unuquodq; ut materia ipsa palmir,fiat.Igitur physici est per omne genus caula demonstrare.
Eptimi cap. scholia. xlix. uatuor autem inueniuntur qussititia. Id de specialibus cau sarum qussit tuis intelligendum quorum singulum, solum unum causi genus interro gat. Vt ex quo,solam materiam. per quid, tam forma.a quo,eisicies.& propter quid. finem. Nam plura his inueniuntur qussitiva generalia, dc sine discrimine quodque ge nus elud interrogantia,qualia sunt cur,quare, Utrum 8c similia,nulli causarum generi peculia riter addita Nascita. Cur Thebani Phocesibus.Thebs urbs Boeotis clarissima a Cadmo Age noris silio condita, cuius incois Thebani dicuntur. Phocis vero regio Iloeotis insignis oraculo Apollinis Delphici,cuius indigens Phocelis vocantur. De bello Thebanorum cGtra Phoccses Iustinus abunde meminit, ex quo quod hic dicitur requirenda. Cuius gratia Persaria rex .urpo te Darius filius Hidaspis,& deinde Xerxes filius es' paterno regno potitus.his ria hui' ex He rodoto require Sc Iustino. l. Tres causs,sorma efficies,& finis. Ide re ipsa,ad diuersa collatu, est causa sormalis,efficiens Sc sinalis ut formasubstantialis rersi naturalium,est causa formalis ad totum,cum peream res naturalis habeat esse.Eade est causa efficiens propriam operationum, ut anima visionis,auditionis ambulationis.Et ipss operati s naturales sunt gratia formς substa italis,& utipsa coseruetur, quemadmodum nutritio in animatis gratia anims coseruands in viis uente,& frigefactio in aqua gratia lases aqui melius saluands.est igitur formasubstantialis causasinalis N ipsarum quidem operationum quarum est effectrix. Neque incommodum putan dum est idem ad idem causam esse efficiente dc finalem ob diuersas rationes .Quare cuiuslibet rei naturalis forma substati sica est causa formalix efficiens Sc sinalis, & tres cauli, larma emciens &sinis, in idem numero coincidere tacite in ipsa conspiciuntur. Et in hac triformi causam ratioe sp sa una imitatur primum summum em quod prima est &absolutissima forma, primu omnium efficiens,&prscipuus omnium rem optimus inis. Qusdam sunt mouetia non mota, qualia sunt entia supramutana ab omni motu & perse dc per accides, semotissima. Mouetia autem mora sunt, aut tota corpora naturalia, qtis mouent gratia formi,&mouentur gratia materis,aut morum naturalium larvis, γε primo quidem per se mouet,mouetur autem,aut termina
52쪽
Plae,mm gignuntur dc intereunt, aut per accidEs,& gratia subiecti cui insunt,ut cum vities augetur miminuitur,dcelas anima partium accessionem,detractionemve etiam sustinet. Et cum res
ioco mouetur, de eius forma itidem de loco in locis transfertur. Atqui materia per se quide & pri
mo mouetur,nullo tamen pacto est mouens.Et partim mathematica. Secundum aliquam partem mathematica considerat immobili ut secundumArithmetica considerantem numeros qui sane immobiles sunt dc secundum geometria considerantem magnitudines ratione immobiles, ct, eas ut ad motu reserantur, minime tractet.Secundum aliqua vero partem, ut musicam, perspectiu2,
5c pra sertim astronomiam ipsa mathematica mobilia considerat.Dignius ei si est sic. Rationi coci sentaneum e si unumquodqi in disciplinis eo pacto ostendi ut materia subiecta substinet ac ein nitat cilicet ut ex es quae sunt semper concludantur ea quae semper, &m ijs quae frequenter, ea
quae frequenter,ut hoc pacto similis sit uniuscuiust cunclusio principiis.
Octaui capitis annotat. ar, rationabile,consentaneum .idoneum. ξ Area,campi planities. Contun dere conterere. Absoluere,perficere. CId natura intendere dicitur. d non impedita produceret. Itide dicitur & illius gratia agere,quod no impedita cosequere tur.& quo habito quiesceret. Portenta monstia. Monstrum est naturς pere tum . CIdnatins peccatum est,quod natura no impedita aliter produxisset. A. tοπρωνN. id est α; ρμπωσόπους : hoc est humana facie prsditos. CVitigens ἐλαοπώς o. plantae quarum priora sunt oles, δέ posteriora vitis. CPtiora, partes priores. Deliberare,rone Inquirere. SClauum caput continet duas conclusiones, tria Empedoclis dicta ad priu mam,sex rationes ad secundam reta instantias cum earum solutionibus. 3EPtima conclusio. Par est naturam alicuius gratia agere ostendere,&Vnde in rebus naturalibus pendeat necessitas. CNam naturam alicuius gratia agere,
prius a nobis positum est: quod plerisq; antiquorum non videtur. Na qui calidum de frigidum principia posuerunt dixerant res non alicuius gratia fieri, ted quia materiale principium tale sit,ut ex eo re fieri necesse sit: εc materia 3c necessitatemide dicebant. CEmpedocles vero qui prser materiam lite Sc amicitiam efficie res causas posuit dc Anaxagoras qui preter materiales atomos efficietem intellectum primo dixerunt res no alicuius gratia fieri, sed sicut pluit Iupiter, n5 ut inccrescat triticu huius in agro,& illius perdatur in area: sed si augmentetur alterum. Sc alterum putrescat 3 perdatur,hoc utrunq; accidere.WSecundo. Dixerunt pluuia de necessitate cadere, & vapore sursum aictum de necessitate cogelari,& de necessitate redire in aqua, non alicuius gratia.ita 8c animalibus anteriores detes ac tos esse, maxillares latos.non quide ciborum diuidedorum 8c contundedorum gratia, sed ex materis necessitate. Similiter et reliquς animalium partes ita sits sint, ut ad ipsorum opera apte iaceant,&vt ipsa animalia saluari possint, hoc a ca su euenire o Tertio. Dixit Empedocles,si huiusmodi partes situm non habeat ad opeaera facienda conueniente,animalia illa interire ut bouigenas dicebat,quorum priora viri Sc potatiora bouis erant.. Secunda conclusio. Nequaquam ea que a nat raeueniunt,acasu eueniunt,ut vult Empedocles, sed sicci' gratia. Primo, quia scunq; a natura eueniunt,semper, eodem modo, aut frequerer fiunt:quaecunq; vero a casu fiunt non semper e Alem modo,aut frequenter fiunt, ut in hyeme fierqueter pluit:&ideo id natura esse dicitur. raro vero fit cauma: 8c ideo id a casu euenire. contra sub Cane frequenter fit cauma ideo id natura est. raro Vero pluit,ideo id a casu fieri putant. Nequaqua igitur ea quae a natura eueniunt,a casu eueniunt. quae cum a casu non eueniant. propter aliquid igitur erunt. id enim ipsi conceditant aut a casu aut propter aliquid esse. Secundo. Quorumcunque est finis. semper habito quiescunt:& qus id antecedunt, eius gratia facta esse videntur. At res naturales semper mouentur,quousque ut nais sunt fieri factae sint: quo facto quiescunt. Nnumquodq; enim sicut agitur, sic natum est ee: dc sicut natum est esse.
53쪽
sic agitur rus superuenerit impedimentu. Igitur que id antecedunt eius ratia sitit. C ertio. Si natura extrueret domu,non aliter g nunc ab arte exti ucta est ea faceret : & si ars egiceret animal, nsi aliter ipsum faceret, si nunc ipsum natura factu est. Ars enim antecedentia propter sequentia & finem faceret: igitur & natura. Ea.dem enim in arte& natura antecederent,& sequerentur. CQuarto. Ars aliquata perficit qus natura nequit absoluere:Ut medicina. &qusdam imitatur natura ut ars qus imagines fingit:& que antecedunt, sequentium grana facit. igitur et naturas quam ars adiuuat aut imitatur qus antecedunt, propter sequentia et finem agit. Quinto.Qusdam animalia Ps neq; arte neq; consilio reguntur,alicuius gratia agere cognoscina manifestissime:Ut araneas texere telas,et formicas grana cogregare,& hirudines nidos ponere,& plantas fructuu protegendorum gratia folia: ducere.& radices deorsum alimenti attrahendi gratia porrigere. Agit igitur natura propter finem. Sexto. Duplex est natura, materi atq; forma. materie aut finis est forma. Est igitur natura, alicuius gratia. CPrima instantia. Si natura propter sinem ageret nunq deberet peccatum comittere, Ut producere monstrum. At videmus eam pleru* edere monstra. no igitur gratia alicuius agit. Res det. Quas uis natura aliqua peccata Ut mostra Gmittat,no tamen idcirco sequit ea n6 Dpter fine agere. Na Sars que alicuius gratio agit Interdu peccata comittit: ut nonun et gramaticus no recte scribit,& medicus non recte potionem ministrat. Et sicut in artibus finis intenditur,& quod no attingitur, peccatum est in fine ita in naturali ἡbus finis intenditur:& cum monstrum edatur peccatum in finem comittitur. Nanatura neq; monstru producere intendit, neq; illius gratias agit. inipedita ina suo fine monstru edit. 4 Secunda. Si natura alicuius gratia ageret.no videretur unci uigenas ut vult Empedocles) pducere,quoru priora sunt viti,& posteriora bouis. no enim ad aliquem finem Videtur eoS natura producere.non agit igitur natu, in alicuius gratia. CRespodet primo. Si talia monstra ederetur, natura esset impedita.& aliquod principium eius Vt semen .corruptu. Na aium alia no statim flut:
sed oportet mollem illam massam Ps e semine orta est, primum disponi. quae si
corrupta, deficiens aut exuberans fuerit, plerust contingere solet monstru . CSecundo. Empedocles bouigenas αδ mustos cOfinxit. Debuisset autem potius mplantis huiusmodi portenta confingere,Vt Vitigenas monias . Na plate minus propter finem si animalia agere Uidentur sus tamen ausus confingere non est. ρος si fierent. fierent ut dictu est quemadmodu cstera mostra, aut semine deficiete. aut exuberante,aut corrupto. ratio. Empedocles reliquit nome nature dicendo aliquid a natura fieri. Fiunt enim a natura,quscu* ab intrinseco principio cotinue mota,in alique fine tedunt,quem semper eunde no impedita attingui. &no mouetur indisserenter a quolibet, neq; indissererer in quodlibet tendui:& tri cum casu aut fortuna ait ea fieri,tollit ea a natura fieri. Fieri enim nequit ut casus & fortuna quς neq; determinata sunt,sed inti nitorum :neq; ad determinata semper aut frequenter icedunt, sed ad infinita simul cum natura conueniant quς&determinati est.& ad determinatu semper nisi impedita fuerit procedit. d Tertia instatia. Natura no deliberat: n6 igitur agit propter finem. CRespodet,no oportere, si no deliberet ipsam no agere propter fine. Na& aitifex semper alicuius gratia agit,no aute semper deliberat. ad agedum igitur alicuius gratia no requiritur deliberatio. Et sicut ars semper propter fine agit,ita& natura eius ex lar , ars imitatur, semper propter finem agit. Inter artem tamen & naturam hoc interes Ievidetur,et ars e X tra πω est,natura Veis antra. Intellige igitur navifactivam in ligno,& nauem efficere. eodem modo arshΠ sicut natura operaretur: & huic sim
millima est natura. Similiter cum medicus seipsum sanat, lisc ars natuis est si sim millima:& ut ii , eodem modo natura operatur.
54쪽
Claui capitis schol a. li. Prius a nobis positum est. post tum po post tione assertum, A suppositum sanquam per se manifestum, utpote in sine praxedentis cap. Sicut pluit tu Pi iter. Anaxagoras & Empedo cles pluuiae descentum &lapsum hoc modo exprimebam, more rentilium, qui Iouem putabatiummum deorum pluviam, ut Sextera naturae munera, mortalibus incedere. Nobis autem ea oratio nihil aliud
hoc loco designat nisi,sed sicut pluuia delabitur ac descedit i ii terram Porro haec tria utrius et dicta refutanda sunt prorius Rinficianda pri
muni quidem, i, salsum sit Pluviam non alicuius gratia fieri cum natur immo sepientissinu naturae conditoris prouiderim ordinata sit adre rrae irrigationem agrorum fertilitatem S tructuum V bertatem. Secundum .ero falsum sit de necessitate materiae pluuiae materiam praestitutu vaPorem sursum duci,&ibidem 'densari init sum Itin aquam couerti, aut dentium hos quidem iaciores, illos autem acutiores esse. omnia eluin
haec non ex materis nec cissitate sed propter sinem coit ingunt,&disposita sunt. Tertium denique Empedoclis dictum negandum eli, scilicet 'mon conligat natura produci animalia carentia debito partium ad operationes oercendas sini. Nusquam quidem reperii intii rea animalium genera quae bouigenas appellitabat &si aliquando produc ntur id re raro obuenire & solum natura inipeditas eri censendunt est. non tamen idcirco ProtinuF cin sequitur nulla gigni animalia debito partium situ destituta. iij. Sub cane Ut frequent . Cams, sidus est coeneste exoriens cum cancro ad qd cum peruetierit sol,duplicatur aestus, Sc Vehememior est solis seruor in subiecti mundi par ibuq. inde dies calliculares dicti,quibus sol cani coniungitur. Caunia autem seruorem, aestu ni caioremque grauem designat. uoi u Fesit finis. duo physica proloquia hac propositione claudutiae. Primum. O uoiu uin est finis ipso habito illa quiescuc. Haud aliter cirassecuto prosectionis termino quo tendebat viator, lutescit a Progressione, Ur medicationis finis es sanitas.& habita tanttat e medicus cessata medicatione sic aedificationis finis est consui rimata domus. ipsa itaque domo persecta desinit aedificatio. Secundum .Qux finem antecedunt gratia sinis facta sunt Smediam finem: ordinata dicuntur,ut potio & incisio aegroti praecediit sanitatem.&grat i a lamiatis instaurandae si unt. Sic lapidum Alignorii aptatio praecedunt domus cdsummation P.S grata a doni' extruendae fiunt. Igitur & natura. Tertia &quarta ad secundam conclusio in ratio innituntur loco a simili & minori. est olim ars ut solum imago N Vestigium naturs. natura autetia exemplar & veritas artis.& minus ordinata conspiciuntur opera artis qua nati irae.si igitur ars quae imperfectior est. propter sitiem agit .multa valentiore iure & natura. Et Aristoteles tum hic tum in aliis plerisque locis per ea qu.r inueniuntur in arie, declarat ea qux sunt in natura, quod Opera artis no tiora sunt ad nos A sensui domestica magis atque mami cstiora,&prc Ide admodum accommoda Mopera naturae quae latentiora sunt digi Oscenda. Vt araneas texere relas. Conspiciuntur ara nex in muscaruiti aucupium texere telas,ducendo fila in Orbem A circulum secti dum certam pro portionem magnitudinis &distantiae, V quae centro Propinquiora sunt, minora sint, miniisque distent,quae vero remotiora, maioris ambitus& distantiae. Q uae quidem raeseiuncta dissultent Nisangantur, rectis illamentis ab una circulari linea palin miri prox tinam ductis sulciuntur eoi limanturque S connectuntur, Ut ne exercitatissimus quidem geometra circino concentros circulos exactius deformare posset. Formica etiam excavat sibi domum in terra. in qua nixstate granaeon gerit, quibus hyeme Uictrees, maiorisque m iis pondus quam ipsa sit desert eo ta in enu ne mo ut ingrediens egredienti viam n5 pra pediat. Et sane in hoc tam exiguo animali ut & in iliseris apibus magnum est diuinae prout aenii x vestigium . Hirundine; iridem in locis inacccipis nidum componunt eΝ luto, quod duratum vix humana industria dissolui potest, quo rapacia a Dimalia arcent a suorum pullorum discrepatione,& surripiendorum pullorum suorum auido, homines prohibent a nidi confractione. diam neque natura monstrum producere intendit. Neote rici proprietatem unam terminorum recentius ab eis inductam . quam appellationem nunctipat. Sophi si i- curiosius attendentes,diserti ae constituunt inter has .PPositiones naturanion strii mi elidit.& na caa pix .citura intendit monstrum. N hanc quidem salsamasi ruunt, illam autem veram. Verum id yactiis sophia elanteu. monstra in naturali philosophia Pariunt, quae cum rectam in omnibus eYpetat intelli en Pelica . tiam. & circa illam potissimum operam intendat, faciunt eam circa vocabula ipsa contentiosamae si quiddam minuiuium & exiguum utpote praepositionis nominii aut postpositionis discrimen curaret, Od plane captiosum est sophisticum,& ab hac plialosophia longe alienum. Itaque sine discrimine utraque datarum propositionum ne Ianda est, siue accusativus Verbum praecedat siue sequatur cum eadem prorsu' apud Aristotelem sit intelligentia. Natura enim non impedita . nunquam aliquod naturae peccatum committeret. Per diffinitionem igitur neque mostrum ivir dit. neque intendit monstrum. Quod si natura id monstrosum quod produxit enutriat. currim 'ad illam exul erantem corporis particulam Vt si rumam dorsi alimentum mitti, non prot inuς et sicitur ipsam intendere monstrum. Nam clim sale Vitium ipsa corripere non possit, iacit de illo quod conducentius est Sc melius. Melius autem est iplam nutriri & vegetari, quam inanime re linqui S corpori coniunctum. anima tamen destitutum it rescere. Siquidem natura. pc Tibilia semper optimum tacit,& cum omnino naturx Peccatum emendare non potest, tacit pro viribu vut minuς exorbitet & noceat. Cu aute obiectar det rostrato monstro, id natura intendit.& id est
mostm,cosicitur igitur, mosissi natura incedit. Plane negata O insertur,& qae primo loco assa
55쪽
rmitur ita id ipsa nolpedita minime produxisse no igit id intendit.sed rem naturale circa desecta omnem naturae intendit. Quod si correptum deii ciens aut exuberas fuerit. Si deficiena suerit sc me deest quippia meti roris ad naturae integritate requisitum ut manus aut digitiis.si abundas superfluit quicqu i in re producta ut sex tus in manu digitus,aut in tergo pretiam id a carnis moles Si corruptia ccius unaqsuerit se me producuntur inebra indigesta at et cestita digeri dis Inguio debuissent ut pes aut manus sine digitorii disi immo ne in una massam inglobata. No tame quiequid a nostra sorma. naturali et inebrom dispositio . alienti 5d discrepans in humana specie producitur. mostrum censendii est secundisi haci qua solam philosophia intendit monstri significantiam,
sed solum quod aliter cr natura no impedita ederet producitur, R Euo producere persecto aut exuperatione aut desectu aliquod iissidet. Piginei etenim exiguae moliet &gigates procerae staturae mostra appellada no sunt v, taliter producatur qualiter nati sunt natura. iaci. ita & CYDocephali & Cyclopes quorum hi unu tatum habet oculu, illi vero corpori humano superenaintai ut perhiliat caput caninum.Troglodyta etia.& qui sine capite oculos habent & Os in pectore, & cste ra variarum sormarii in humana specie genera quae&a Plinio & a Gellio reser situr, mini ne hic cEsenda sunt mostra cum non aliter et eorum seri natura producatur tametsi vulgus illa mostra vocet v, a nos ri corporis effigiatione diuersa admirationem nobis inducat videanturque a natu ra impedita sic producta. His vero cum sint dc in determinatorum . haec casus & sortiana. Non autem semper deliberat. Nam interdum arti sex consummatum assecutus habitu, Operatione suae artis agit sine deliberatione ui eamo indigeat perinde atqr gramaticus ex tempore dc sine praemeditatione latine loquitur Scitharoedus sine attentione itides pulsat. Et plane ad agendum gratia prosequendi aut sugiendi cum proposito deliberatio plerumque requiritur. Ad agendum autequicquam ex naturali instinctu de ordinatione no requiritur cosultatio. Alioqui solus homo propter finem ageret cum ei soli copetat colostatio. Quod ars extra opus est. Opus est quod eae ope ratione relinquitur ut domus, statua. extra quod liquido costat artem ess quia no in opere per artem facto Vt in subiecto sed in artifice. Natura vero est intra id quod per naturam sit, vi forma Olitiae in oliva quae augetur aut alteratur Ad intelligendum autem quonam pacto natura opere tur, A ristoteles duplici analogia utitur. Prima est si quis intelligat artem construendae nauis esse in ligno ex quo extruitur nauis quod eis impossibile sit. manu ducit, amen intellectum ad id qd in natura necessarium est intelligeradu ira nauem c reponere. illa ars operaretur ut principium intrinsecum suarum operationum. Eodem modo natura principium est & intrinsecum suarii operationum. hoc autem duntaxat applicandum est ad operationes naturae intrinsecas 8c quaesiunta soritia in propria materia. I n Operationibu et enim edit rinceris naturae id non oportet, vi forma innis est extra aquam quam calefacit. cunda analogia est. si medicus aeger seipsum sanet ars me dicandi est principium sanationis intrinsecutit. R intra id quod recipit sanatione scilicet in mediis co . haud disti militer natura operatur in propria materia.
Necessitate simpliciter ab aliquo esse intelligim' quado eo existete, alia ut sitit
necesse est. Necessitas aut ex suppositioe ab aliquo est,qn id esse altero ex istote neu cesse est. fastigiu, summitas. In tritum ci cium. Praemissis existentibus,pi sinissis veris .cCocluso sit, coclusio sit vera. Ratiocinationis,cogitationis. Onu caput cotinet tres coclusiones. 8c duo corollaria. 4 Praina coclusio. Videndu est Unde in rebus naturalib' pendeat , necessitas & an ea simpliciter, an ex suppositioe sit. Naali
qui existimauertit tota in rebus naturalib' necessitatem ex materia & motibus materiae M uenire queadmodii si existimares patietu lapides necessario deorsum esse quia graui ou res:& lateres supra necessario, quia leuiores,dc ligna necessa
rio tenere fastigiu.quia leuissima. Videdit igit est an sit ita
an aliude pedeat. Se da. In rebus naturalib' necessitas simpliciter, no ex maciteria prouenit, sed ex suppositi . CN a no .ppterea qS materia est. re naturalem se statim esse necesse est, sed cu que uis res sit naturalis, materia ut sit necesse est. Si ci quaerat aliquis propter od oporteat aliqua rem naturale, ut igne .csse: nsi sane respodeas. quia materia est. At vero si querat propter quid ut sit materia necesse est: pro
be respondeas quia ignis est. Et hec necessitas consimiliter in artificialibus sese habet: Ut si sint intritum. ligna de lapides. no propterea statim est domus. At si domus est, saluat,&protegit: ut sit intritum ligna & lapides, necesse est. Et si sit serru. aut
56쪽
quod usum sens obtineat, non propterea necesse est esse serram. At ferru autquod serii usum obtineat: proptereat serra sit.*tinus esse necesse est. Si enim quςrae abs te,propter quid esse serram necesse est: no bene propterea φ ferra sit. aut quod
ferri usum obtineat. respondeas:contra in optime dixeris. Vt sit ferrum, aut quod eius usum obtineat, propterea in serra sit necesse esse. CTertia. Necessitas sim, pliciter in rebus naturalibus a forma&fine est.Na forma&fine existetes estem forma in rebus naturalibus finis materia & motus materi g ut sint aut fuerint,iaeucesse est.materia autem existente.& eius motibus non protinus Vt sit res naturalis
necesse est. Et hsc necessitas similitudinem quanda habet ad necessariu in disciplinis:quia sicut si forma sit.eius quoq; dispositiones esse necesse est, at contra illis existentibus no oportet ut ea forma sit: ita in disciplinis, premissis existentibus ut qdemonstrant triangulum tres duobus rectis squales haberes ut sit coclusio necesse est et premissis necessariis. ut cocluso necessaria sit oportet. sed conclusione exiestere non Mpterea prmissas esse necesse est: nec coclusione necessaria prsmissas esse necessarias oportet. Hoc tamen in rebus et disciplinis primo interest, et hae necessitates e diuerso sumuntur. Nam in rebus posterioribus existentibus. prscedetia vi sint necesse est,no aute contra. In disciplinis Uero. prioribus existentibus p steriora esse necesse est.nam premissis existentibus,est coclusio. no autem contra oportet. CSecundo, uia in rebus he necessitates priora et posteriora sunt actio nis.in disciplinis vero ratiocinatiois. Et sicut necessitas in rebus inuralibus a forema est. ita et in artificialibus est a fine: ut si sit domus,protinus ut sim intritum, litigna et lapides,necesse est. at no cotra oportet. et si sta pluuiis nivibus et ventis de
fensio: et dona digna et lapides sunt. qus si sint,no idcirco talem defensione esse
oportet. Et si sit serra aut ligni sectio: et ferru aut quod ei Vsum obtineat, Ptinus est. at coua no oportet. Quare manifestum est et in naturalibus et in artificialibus
. necessitatem simpliciter a fine esse queredam. Primum corollarium. Quare cuutraq; natura a Physico sit sideranda magis tamen forma et finis. CNam ab ea in rebus naturalibus pendet omnis necessitas. Et similiter in artificialibus forma et finis maxime spectanda sunt, sic tamen.ut materiasque ut talis forma et finis cosequantur, necessaria est non negligatur. CSecundum corollarium. Quaproαpter et Physicusetartifex a sorma et fine potissimustas diffinitiora ducunt. D
cunt enim ab iis quς sus cosiderationis prςcipua sunt. Et si artifex finem diffiniat: et materiam no exprimat,ea facile intelligimus, ut quid opus doni' defenso a pluviis,mibus et velis: statim intelligas ligna et lapides in sdificiu erecta:qus, si sit huiusmodi defensio ut fiat necesse est. Quid medicins opust sanitatis introductio.Ptinus intelligas medicamenta: qus,si sit introducta sanitas, ut sint aut prscesserint, necesseest..iud opusserrς ligni sectio.statim intelligas servi et dentes: qus, si sit
ligni sectio.ut sint necesse est. Idcirco si opus serrs ita di statas, est ligni sectio ussereo dentato,aut qd eius obtineat ossicium copletur: copletam optas sens expriuinis diffinitionem et finem et materiam aperte ponis.
Paraphrasis in secundum Physicorum,finis.
Oni capitis sesiolia. liiij. Nam non propterea . materia est. Q uemadmodum in artis ficialibus existente materia no oportet rem cuius esse possit materia, esse, ut existente au ro non oportet esse annulli aut calice aureum, Φ in iis quae arte Lunt, materia Pr existe ere possit ita neque in iis qus natura fiunt, si materia sit oportet rem naturalam aliquam cuiux esse possit materia, istere,ut si sit materia qus possit ignem costituere, non protinus Oportet ignem esse,aut si materia existat qus subiici possit formae oliue, non opus est conti uo oliuam esse.nam prsexistit materia rei cuius est composmira substantiam 8c est antequam quippiam for ms illius sit acquisitum. Ad hec cum forma rei naturalis per generatione acquiritur in subiecto, ipsa mxteria est. n5 minus sane quam consummato motu,& tamen res naturalis quae gignitur, necdum est.Planum igitur est, existente materia, non oportere rem cuius est materia, existere. N. Nam forma dc tine existente. A forma rerum naturalium ad materiam collata, pendet ne
57쪽
cessitas simpliciter, quia sernia existente, eriam existere est necesse cum no possit sorma natu raliter sine materia existere.Non autem eκ ea dependet neces tas ex suppositione, quia no Oporistet materia existente determinatam formam ut equi aut olius cuius este possit subiectu, esse, etsi aliquam indeterminate indefinite esse necesse sit, q, non possit materia sine forma aut completa aut incompleta subsistere. Pr terea cum forine sit acquisitio, est materia, 5 tamen non necesse est sorinam esse formam inquam completam Sc perfectam,quam solam nomine fornas hic intelligi mus. A forma aute comparata ad rem natu ratem pedet necessitas ex suppositione, dc simpliciter. suppositione quidem v re naturali existet e formam existere est necet se, no minus cp materia. Non enim tot si sine partibus subsistere potest.Simpliciter vero,na forma existente. rem natura lena esse est necesse, id de forma completa persectat intelIigendo, qui sine re naturali subsistere nequit, luauis imperfecta&incosumma a existat, insit motus antequa res naturalis existat. ve rit hic oc forma dc rem naturalem completam intelligimus. NI in rebus posterioribus existenti bus. Posteriora in rebus sunt qui alia tempore sequuntur prIOra autem,qusPrscedunt,ut male ria eius et dispositiones prscedunt formam substantiael. quare hscposterior,illa ero priora re sorma existente necesse est materia eiusque d ispositiones esse, non autem e diuerso quare posteriori huς existentibus priora in rebus esse oportet. In disciplinis aute priora sunt ex quibus alia colligutur de ostenduntur. Posteriora vero qus per alia sue cognitionis lucem,& illationis vim habent. At ex principm 8 ris Rus assumuntur ostenduntia r coclusiones. sunt igitur prsmissis prior x ordine doctrins dc conclusiones posteriora. At prsmissis Veris, necesse est conclusionem veram esse, dc necessaris necessariia,non autem conclusione existente vera aut necessaria, pus est primissas veras esse aut necessarias,cum ex falsis veru Sex non necessariis sequi possit necessarium. Perspicuuigitur est,indisciplinis prioribus existentibus posteriora existere,&non e diuerso.
Hsc sunt actu quς prssentialiter existunt.Hec vero potetia, qtis nondum pressentialiter sunt. CHec sunt ad aliquid qus incomparatione ad aliud consideranu
tur.Vt actus Sc potentia motivum & mobile. sunt enim ad hoc sua indita nomina. Secundum moessum,ut maius. CSecundum defectum, Ut minus. CCommune,commune Vni cum. CPrivatio, priuatio secundo. Ertius liber physeorum continet octo cap. Primum contisnet duas conclusiones duas rationes ad secundam . δέ quinq; diuisiones, una corollarium ad ultimam. CPrima conclu
so. Oportet Physicum motum non ignorare. CNam phys , de natura scientia est . at naturam Vidissimia est, ignourato motu ignorare necesse est. diffinita est enim esse principium motus dc quietis eius in quo est,per 1e 3c non secunduaccidens. oportet igitur Physicum motum non ignorare. Secunda coclusio. de modo de consequentibus motii Ut infinito, loco,iscuo, ,
dc tepore ad Physicum spectat determinatio. C Primo. Na motus primo occururit esse cotinuus: con uu aute infinito diffinimus. Dicimus em id esse cotinuu,qd in infinitu diuisibile est deinde nullii cotingit sine loco, A vi existimauerunt)vacuo dc tepore esse motu . Ad Physicum igitur infiniti loci,vacui,& teporis spectat determinatio. CSecudo. Dictu est ρος omnibus erunt comunia. prnis determinati esse. deinde ppria. Est em de propriis speculatio ea qus de comunibus est. determinanda posterior. At motus, infinitu locus,& ut putant Vacuti Sc lepus. oibus rebus naturalibus comunia sunt. ea igit in libris physicis determinada sunt.
Prima diuisio.Qu a sunt actu, qu a vero sunt potetia. CSecuda. Eorum q , sunt actu.quoddain substati quodda quantu. quodda ad aliquid, quodda quale, 3c ita de cstetis prsdicamentis. CTertia. Eorum qiis sunt ad aliquid .queda dicit itur secundu excessum Sc defectu,qusdisecundu acti tu & passivit, hoc est secundumotiuu dc mobile. Estem motio, mobilis motivii, Sc mobile, a motum mobile.
58쪽
III XXVIIICQuarta. Eorum que mutantur quaedam mutantur secundum substantia, qtis: dam secundum quantitatem quedam secundum qualitatem,& quedam secundum
it ut totidem sint motus, quot sunt res secundum quas fit motus: tis. No
quibus non est res commune nomen ,sicut neq; dece prsdicamentis. Non enim erit
7 motus prςter res ad quas fit mot',&ea qus dicta sunt,extra que nihil est. 4 Quinta. In Unoquoq; horum quidam est motus perfectior, alius vero imperseetior. In substatia forma & priuatio. In qualitate quantas perfecta, Rimperfecta. Inquau litate albedo & nigredo. In loci mutati . sursum et deorsum. Corollariu . Quare motus tot sunt species quot et entis. diuisio em, secundum Unumquodq; genus
simi capitis tertii physicorum scholia. i. At naturam ut diffinita est. in primo capite
prace lentis libri . nam illic diffinitur natura per motum. At si quippiam in diffinitione positum ignotum sit neces e est totam dist initionem ignota esse, quare & id quod diffi
nitur. h. Motu ς primo occurrit esse continuus. Rationem enim motus apte continuo explica
mus dicentes tum motum eme cum aliquid in aliquo continue acquiritur aut deperditur. Onsenibus rebus naturalibus communia sunt. Motus infinitum, lociau, M tempus, omnibus rebus na ruralibus conueniunt fecitdum Ueritatem. Nam Omnis res naturalis est mobilis, omnis item iii sinita quinto,&in loco,& tempore.Vacuum autem ipsis commune est se elidum opinionem an liquorum, qui putabant res naturales in vacuo subsistere, sicut θc vacuum consequitur motum secundum opinionem mantiqui posuerunt nulla moueri Te nisi in vacuo. Caetera autem tria, scilicet infinitum locus& tempus, motum vere consequuntur. V. uaedam dicuntur secun dum excessum. Ea secundum excellum dicuntur que acquiruntur Rreferuntur etiam ad moves actu ut quod generatur ad generans. Ea vero secundum desediti, quae deperduntur, dc reserun tur etiam ad mollens actu ut quod corrumpitur ad corrumpens. Illa dicuntur sectandum otiuit, quae sunt ipsius motus cauta efficientes potentia, ut geneia tauum, corruptiuum. Secundum mobile vero quae sunt ipsius motus effemis potentia, ut quemadmodum actus actui, ita potetis potentia respondeat,ut generans ad id quod generatur,& penerativum ad generabile. vi. us dam mutantur secundum substantiam. Quia in secunda diuisione ponuntur decem membra eoin rata Hie in qui diuersas habent rationes praedicamentales. 5 in quarta diuisione dicuntur duntaxat die a me loquatuor esse genera rerum, operar pretium est cognoscere quonam pacto illa decem ratione di- ,- id stincta ad quatuor rerum genera reducantur. Substantia quidem primum genus a caeteris & re tuo e Asia dc ratione differt. uantitas itidem tam continua quam discreta a caeterIs omnino dissidet,& si- j j- , edumiliter quantitas continua a discreta,viologicis d. potissimi im Categorijs Aristotelis diluci- Aio dum euadit. Ad aliquid ab aliis ratione sola differt, & non re. Nam quoddam ad alIquid est sub stantia ut res naturalis sibi ipsi eadem,& ab alia diuersa. Quoddam est quantitas, vi linea peda iis comparata ad lineam pedalem, i est aequalis . uoddam qualitas, ut albedo ad albedinem collata cui est similis. Denique quoddam eorum quae sunt ad aliquid, est latio dc motus secundia iocum,ut motus sursum comparatus ad motum deorsum es contrarium. 4uo sit ut ad aliquid ambiat omnia entium genera. Qualitatis quod tertium est genus rerum prima species com lectitur res ab atris re ipsa distinctas, utpote habitus & dispositiones. Secundae autem speciei qua talis res significatae,si sint naturales potentiae substantiales, ut intellectus, voluntas, memoria, non distinguuntur re ipsa a substantia. Si vero sint accidentales, ut naturalis potentia ad scientia ct virtutem,aut naturalis pronitas atque procliuitas ad vitium aut ignorantiam sunt vera ani mi accidentia, perinde atque bona aut mala oculi dispositio In oculo. Tertis speciei qualitates re ipsa ab aliis discrepant . quartae vero, re ipsa quantitates sunt ut sigurs, quantitates continus,&matnitudines sola ratione ab illis distantes. Forms vero, & numerorum proprietates, sunt quan titates discreis solamque habent qualitatis rationem. Actio ratione quidem a csteris differt, re autem conuenit. Nam aliqua actio substantia est, Vt forma substantialis qus producitur a gene rante. Aliqua quantitas,ut maior quantitas qus producitur ab augente. Aliqua qualitas,ut cali ditas cum producitun a calefaciente. Denique aliqua est latio, ut motus sursum qui sit amouen te.Sic Npassio ambit quatuorentium genera. Nempe aIiqua est substantia, ut larma substantia tis γε producitur in materia. Aliqua quantitas, Ut maior extensioqus acquiritur in eo quod augetur. Aliqua qualitas, ut caliditas quς acquiritur in aqua. Denique aliqua paTio, motus est secudum locum ut motus sursum qui sit in subiecto. terum ipsum quando, reducitur ad tempus, quod re ipsa est motus secundum locum, utpote motus circulari primi mobilis, licet ipsum tempus haheat rat Ionem quantitatis continuae. Vbi autem,siue motus secundum locum quam latis nem siue successionem dicuncest quartum genus entium a citeris distinctum . Situs vero re ipsa est quantitas continua, ratione cuius est ordo propinquitas distatia, & habitudo collationis partium ad totum 5c ad locum. Vnde manente eadem quantitate continua, diuersa partium ad to tum N ad locum ordinatio variat stum, vi cum idem homo stat dc sedet. per quod dignoscitur ratione a quantitate discrepare.Demum habitus re ipsa in substantia, Note reo artisicialis adi,
59쪽
cens circa corpus ut Minica, laus,ratione tamen a substantia differt. Constat itaque Inducti omnia genera entium sub aliquo praedictorum quatuor contineri 8c decem rationum genera ad quatuor genera rei uiu reduci. V nde sit Ut totidem sint motus.Sunt enim quatuor res, dc genera rerum ad quas sit motus,substantia inquam quantitas,qualitas,&vbi .Et quatuor itidem sunt motus species ab ill is generalibus nominibus denominais,scilicet motus secundu lubstantiam GPleetens generationem dc corruptionem .motus secundum quantitatem,qui continet augmet tionem & diminutionem.motus secundia qualitatem, qui est alteratio. ec motus secundii vhi,qui est secunda locum mutatio.Sunt igitur totidem motus, quot sunt res secundum quas sit motus. na vira quatuor.Et his quidem rebus nome res non est Gmune uni vocum, sicut neq; dcce prae dicamentis. Na quavis nomen rei comune sit ipsis,ratio taine est longe diuersa quia res alia ratione dicitur de substantia,& alia de quantitate. oc ita de alijs, sicut dc ens .Et non erit motus, inquit litera 'ster res ad quas sit motus,&prster ea quae dicta sunt,scilicet substantia,qualitatem,qualitate 8c ubi. N epe motus re ipsa non est aliud ob res ipsa,&larma aut substantialis aut accident via ad qua sit motus,& quae acquiritur aut deperditur, ut generatio nihil est aliud ut forma sub
stan tialis quae acquiritu r. corruptio,forma quae de Perd itur.augmitatIo magnitudo quae vium
cladi itur. Alia tamen est ratio motus,&. alia subsiantiae aut quantitatis . namVt quic motus dicatur,oportet eius aliquid aequisitum esse aut deperditum,& aliquid continue acquirendumaut deperdendum,quod ad is x substantisics aut accidentaris rationem non exigitur. nam siue in completa sit siue copleta,semper formae ratione tartitur. Proinde persecto motu, actus ipse omnino acquisitus adhuc forma dicitur.& tamen amplius non dicitur motus .Et extra ea quatuor rerii genera quae diei a sunt,nillil est .na ornite quod est,au t re ipsa est substantie,aut quantitas,aut qualitas aut vhi.& quod non est aliquod illorum quatuor, nihil est. vij. In unoquo horum qui dam est motus Horum quatuor generum entis. Persectior quidem motus est acquisitiu' ad de perditiuum,aut inter acquisitiuos qui est ad sormam perfectiorem .imperseditor Ucro est de is ditiuus ad acquisitiuu . hic adesse proficiscatur, ille autem ad non esse. esse autem persectius est cpnon esse aut inter acquisitiuos qui est ad formam imperfectiorem, ut in substantia, generatio qui est ad sormam acquirendam,persectior est.corruptio vero qus est ad formam deperdendam, dc priuationem secundo imperfectior. In quantitate,augmentatio qui est ad quantitatem perie eiam,est persectior.Diminutio vero qus ad imperfectam,impersectior. In qualitate , albesaetio, quae e st ad albedinem alteratio est perfectior, nigrefactio vero imperfectior. albedo nigredinc sit prstantior haud alitercii Iumen tenebris. Deniq; in motus secundum locum, motus sursum natura periectior est, motus autem deo uin imperfectior, . locus sursum dignior sit loco deor sum.Et in unoquo genere philosophus hos motus innuit per terminos ad quos proficiscunrux exempli loco in arte expressos. Nempe in singulis motus generibus duo exempli gratia nuncu Pat,quom prius motu persectiorem insinuat, sterius vero imperfectiore,que admodum in subfiantia persectior est motus qui est ad sormam, et qui ad priuationem. In quat late persectior ha hetur motus qui est ad quantitate perseetam,q; qui tendat ad impersectam. denio in qualitate di gnior est motus qui proficiscitur ad albedine, c, is qui ad nigredinem. Denit in loci mutatione prs statior est motus qui suisum tendat c, qui procumbit deorsum. viii. Diuisio enim secunda
unumquod genus Diuilio motus est secundum Unumquodcvgenus entis , scilicet substatiam, quantitatem,qualitatem,Sc Ubi,cum secundum qualentis speciem ostensum sit unam sumi speciem motus.Ital consequens est tot esse motus species,quot di miis, muttiust quatuor.
Secundi capitis annotat. Cingenerabile incorruptibile:Ut in potetia continus generationis aut corruptionis. Secundum et huiusmodi,secundum lin potentia. CVt, inquantu, secum dum quod. Idem subiecto,idem essentia. Visibile potens videri.
Gordinationes Pytagore sunt hue
Coordinatio positivorum. Coordinatio priuatiuorum
Finitum Quadratum Infinitum Dextrum Intellectus Sinistrum Masculum Vnum Fcemininum Quietum Lumen. Motum Mouens, mouens completum. ξQuiescere, est non moueri quado et ubi quid moueri natum est. Quies priuatio motus in subiecto quando et ubi moueri nanun est. In subiecto quado et ubi moueri n a tum est,ira lubiecto nato.
60쪽
Ecundum caput cotinet unam diffinitionem, Unam instantiam,& reu sponsionem ad illam quatuor conclusiones, Unum corollarium ad priu Minam. unum ad tertiam duas ratiora, & Unum corollarium ad quartam. Dissimi rici. Motus est actus entis in potetia se undum Q huiusmodi. Vt generatio actus est generabilis inquantum generabile. & corruptio actus cor ruptibilis inquantum corruptibile & augmentatio actus auginentabilis inquatum augmentabile,& diminutio diminui bilis inquantum diminuibile. Sc augmetatio ni & diminutioni non est nonien commune impositum. 8c alteratio actus est ali rabilis inquantum alterabile. 8c loci mutatio actus loco mutabilis Ut est loco muta
bile. Et dixi huiusmodi actum entis in potentia Ut in potentia est, esse motu .Nam cum Gificabile mouetur, actu sdificatur, & aliquid sdificationis potentia relintiquitur.& hic motus edificatio dicitur.& ita cum alia mouetur, in singulis est percidipere actu intopletu aliquid semper potestatis habente: sicut cum est doctrinatio, medicatio volutatio.saltatio adolescetia,&Ut ita dica, senes tia, aliquid eoru acta est, dc aliquid potentia remanet. Instantia. Si motus esset actus entis in poten
tia indietum est,idem simul esset actu,& in poaentia. quod Uidetur incoueniens. Respodet ide no esse simul actu& potetia lecudu idem. licet bene secudum di uersamec hoc est incoueniens: Ut idem no simul est actu calidii, Sc potetia calidui sed simul bene est actu calidii.& potentia frigidu: sicut multe res naturales adinulacem agunt Sc pati uti . sed no simul,aut non secutau idern . Nec inconueniens est omne mouens physicu simul mouere 3c moueri. agere 3c pati secunda diuersa. Et crediderut aliqui omne moues moueri: quod Uerum no est. est enim quodda mo
uetiu immobile: licet hoc cocedi possit de ijs mouetibus que potetia & forma in se habent. Sed de his alias quid veru sit.fiet manifestu. Prima coclusio. Secun
dum huiusmodi. referri debet no ad id quod haber: sed ad id quod nondum ha,
betur veru adhuc habedu est. Nam statue factio no dicitur actus arris secudum Q aes iam erum ars actu habetur sed actus aeris secundum quod est in potentia ad statua.qus quide nondu habetur sed adhuc remanet habeda. CCorollari u .Qua
Opter quis aes 8c aes in potetia statua,vnu numero sint: rati Oe tamen sunt diuersa. Nam si eadem ratioe essent,actus aeris inquatu aes esset motus aeris queadmouduactus aeris ut in potetia statua est, est motus aeris. quod i adiciat est esse falsum: . neq; idcirco quia aes, & aes in potetia statua, ide sint,crededu est ea no esse d iuersa, na potens sanari,&potes egrotare subiecto idem sunt: que tamen late ratione dis serui. Nam si diuersas no naberet rationes, ide Sc sanu& aegru simul esse possetius contraria sunt.quoru enim potentiae nulla ratione disserunt. Heiu eorum actus
differet.Similiter idem est 3c color et ussibile: color tamen et visibile ratione disse runt,atq; diuersas habent rationes. ita et similiter aes,et potentia statua. Secunda concluso. Cum res solum in potentia est, aut solum in actu, no mouetur. CNam res tunc mouctur, cum in ea est actus entis in potentia, Ut dictum est: et rari; prius neq; posterius. At cum res sit solum potentia, in ea nondum est huiusmodi actus, nec similiter cum solum sit in actu. Solet enim Unumquodi mobile interdu modi
ueri, et interdunon moueri Ut domificabile.cum nondum ligna, lapides et caetera talia ab artifice mota sint,non mouetur. Cum vero actu operatur et eius operatio
nis aliquid in potentia relinquitur domi sicabile mouetur, et talis motus domi ficaeno nuncupatur. Cu Uero est copletus actus, et est domus: ipsum ut huiusmodi non amplius mouetur. et ita insngulis. Cum igie res solum sit in potetia aut solum in actu non mouetur. CTertia. No recte diffinierut motum Pythagorici.dicentes motum esse alteritate, inequalitatem,et non ens CN a si sit alteritas aut inaequali tu non magis his oportet esse motum quam ex suis oppositis. Similiter si quid nonestens, no protinus sequitur esse motu. Non possunt igitur per hec recte moti