장음표시 사용
161쪽
Transcendedo media,summos imis honores, vel ordinii gradus cc inuare est id sere' quod aiunt, Per saltus promoueri vel prouehi. Proficisci ad res primu quaerendas iussi curiae apparitores, optiones sibi ndsumunt, ut maiore fide praediti,quam ut cooptare subscriptorem debeant. Codicillis curiae porrectis,curia ita subscribendum decreuit, Qua de re ageretur in ipsis codicillis, quatenus ad se pertineret, hactenus auctorem suisse
suturamque curiam. Caetera ad eos referendum, quorum cognitionis res a
que inspectionis esset. Id est, Ad rationum regiarum praefectos, aut vectigalium summos iudices. Extitit ea de re huiusmodi placitum curiat, qua de re ageretur, verba cum existimatoribus eius generis facienda. Vel , Eam ad rem arbitradam existimatores huiusmodi rerum callentes adhibendos esse ab eisque percunctandum
quanti ea res esset, aut quem in modum costituenda, curiaeque renuntiandit. Architectus exercendat controuersiae & litis comparadae ad iudicium, is est
qui Processum ordinasse dicitur. Architectari litis iudicandae rationem,inspector litis dici potest qui commentarium confecit. Iudicis vel non sui vel iniqui praescriptio iustitium causae facit,vel causae iudicatum inhibet. Eius autem iudicis qui prouocationi non cessit, ea de repraescribentis, iudicium nullum est. In tricipitis aduocationis magistratu, ita trium est collegium,ut consilium sit uniuersorum.& penes unum sint fasces honoris, cuius etia sunt unius auspicia. Quippe omnia acta collegii, omnia decreta & postulata, nomen eius praeserunt. Ex quo fit ut eorum benefacta,&quae ab ipsis in Rem p.&principis consulta, transacta, postulata sunt, illi uni accepta referri hominum opinione solita sint, cuius nomine personato in acta referuntur. Quod idem in
alteram partem in iis quae secus admissa aut tentata, fallere nequeunt homines trans vultuu tectoria & per inanes rerum colores perspicientes. Hoc autem magistratu fungetes, simultates sub eius persona exercere, aut amicitiae
officia necessitudinitque pro potestate usurpare, &quasi pro imperio hominum est magistratuum ius decoris inque ignoratium. Quod utinam tres sensus & mentes ingenio doctrina, moribus interdum longe dissimiles, in Geryonem coire nefas esse aut indecorum certe ducerent, ut priuato singulorum studio uniuersi asseruirent.
Causae ia expositae & disceptari coeptae iudicatus in remoram incurrit:quae quu praesen iis explicationis non esset, ampliari re oportuit pluriti opinione. Causa enarrata,&instrumento litis utrinque recognito, satis liquere de causa visum est, nec de testium fide eleuata aut reprehensa inqui redum . Velsae, Et quanquam testes resutati sunt, ea res tamen iudicationi moram nulla afferre visa est. Ad instrumeti autem sui cumulum reus,quod ab actore prolatum est, addere se testatus est & agnoscere, duntaxat quatenus in rem suam cessurum est, vel e re sua suturum est, vel ad causam suam sacere videbitur. Caetera se abnuere & reiicienda ducere,ut absurde exprompta & rei quae agitur minime
consentanea. Verba sunt fere litis instructae indicem claudentia.
162쪽
Causam tarn inclinatam & ruenti similem sulcire nouarum rerum molitione. Id est Nouorum thematum editione, codicillis regiis eam ob rem impetrati S.
Post causam ultro citroque iterum actam defensamque, moris est causidicos conticescere suapte sponte, aut eis indici conticinium. quandoquide nolicet tcrtium altercari, etiam cum plurimum licet. Non ut quisque augere incuria numerum togatorum coepit, nomenque
solenni iureiurando dedit, ita protinus tyrocinium secit causarum agendarum: sed in echem ythia verecunda moris est aliquot annos modestiores acquieseere in spectatores antequam scenicos esse, interim dum frontes adole-lcunt,& maturae curiae & proicenio fiunt. Homo in causarum iudiciis experiens & facilis, litium etiam inspector diligens, disertus etiam, experti sque enarrator. In consiliis maioribus censendo refricare callum obductum vetustae hominum opinioni receptasque in curiis sententiae ab iuris interpretum antiqua auctoritate qualibet antiquitatis ignoratium, frigidii est acroama scena prima &secuda,&fiduciae nocui uilibet indiges: Etli sensim incalescere potest, secudi oribusque sensim auribus excipi, siquide cGnaen detur quae lita auctoritate. Huius generis fuit nostra memoria usuraru celesimaru semissit in q; interpretatio,&quaeda similia non duabsterso archaismi callo parti ve libilia. Quaedam causae sunt quarum prima actione omnia iura exhauriri possunt, praesertim si aduocatum nactae sint causae magis studentem, temporisque co-pendio, quam facundiae oste latorem: cuiusmodi quidam causidici, iudice isrequentius, innumera legum capita, responsorum iuris vim magnam nucupatis non modo capitibus sed etia interpunctis & commatibus distinctam, ciere tinnula disputatione solent, tur sque interpretum nomenclatura auribus
inculcando conterere,iliadasque commentariorum multiplicium.
Cum causa iustis defensionia rationibus usitatisque defecta est, ad nouissima exempla subsidiorum descendunt quaedamque e periculo petita ii qui cedere soro imperare sibi nequeunt, herbamque foresem porrigere ante duinicationem vita mana.
Ad nouissimum exemplum litis dirimendae descedere, est Causae ipsum suae
iudicem esse velle & ad eas conditiones descendere, quas negare aduersarius non possit, si cupiat. Sic fere licet inuiti, saciunt in curia ii qui prouocationem renuntiare consultorii auctoritate coguntur, aut a cauti dicis destituuntur certamen pudendum tentare detrectantibus.
Homo periclitator multis dissuadetibus,seaenu mordere instituit,& cotrouersia grauiter exercere: nec male res ei cessit praeter peritorii opinione. Etenim existunt paradoxa quaedam a resta contra praedicta oraculi basilicani. In fidem regiam aut curiae receptus, vasa, comitesque eius corra minas aduersarii. Liuius, Foecialis interrogat, Facisne me regium iactium, vasa comitesque meos e Saluum conductum curiae vocant. In praesidium fidei regiae receptus imperio inhibito & interminatione mulctae aut fraudis capitalis. Fidem autem curiae aut iudicialem implorant, qui ab aduersario minaci se l. iii.
163쪽
metuere curiae aut iudici probauerunt, ut ire & commeare publica side & te-gia liceat. Forma loci controuersi descripta in charta, atque deliniata, inter partes couenit & consessa est. Saepe inter treis aut plureis controuersum est sacerdotium, sed alteri cum tertio tacitus intercedit consensus,& societas coitur ad ludibrium litis,& alterius iudicio circunueniendi gratia. Collusio vocatur. Id est, rectam a. Causa non nuda iudicanda est, sed personis induenda litigatium. Hoc est, Qualitates ascribendae sunt. Is i quo fundus vindicatur in diem rem differri iure petit quo die auctore laudatum sistat, defen sorem succidaneum. Consultius tamen eum qui a malo auctore atque egenti quaesuit, ipsum suae causae adesse,quam fidei labantis
Lis transcriptoria est,qua litigator transcribendam in se actoris aut desensoris personam postulat impetrato d iplomate, sufficiendi sui causa in locum demortui, vel qui iuris persecutione cessit. Actionum curialium diebus, apparitore vociferante, classicum(vt sic dicat
forense ad limen curiae canitur, ad quod cognitores causaru patronsque illico conueniunt, utpote quos tanquam in procinctu stare sub horam comittendorum certaminu,sanctiones regum iubent. Ita nomina in codice prouocationum relata, recitantur ab Accenso curiae (sue principem eii Apparitorem vocare placet:) quorum si ulli desdemur, eremodicia in eos praeco-mo prius Indide euocatos, adi praeside pronuntiantur. Cuius iudicii, noxiaeque in luminam causae admissae, dies inde iam cedere ille quide coepit,sed non etiam veni Dexistimatur, priusquam dies rusti praeterieriit plures aut pauciores moribus costituti, prout loca longius hinc aut propius absunt, unde prouocationes oriundae sunt. Vel, pro eo quantum est interuallum d curia ad v- numquodque seru, unde curia appellata est. Quibus diebus praeteritis, licet iam ab officio eremodiciorum elogia subscripta & cons gnata auferre:ex iisque rursus ut litem decernentibus, ad iudicatum saciendum in condemnatum agere, ut prouocatione inducta, nec ipsum iam iudicatum morante
Proferat postulator desideria sua palam in iudicium. Verba sunt subscripti libelli supplicis. VMoribus Galliae satisdato litigandi ius in uniuersum abrogatum est, ne egentes homines deteriore essent coditione in iure persequendo. Id quod aequitari satis consentaneum, tamen calumniarum patrocinium esse ingens &Ipeciosum usus fori comperit & docuit. Ad officium curiae deferre sacculos instrumetales causarum motis est, indeque lingulos conscriptorum accipere fide sua & chirographo quibus con-ihi tutione praesidum attributi sunt domumque auferre inspiciendos,& unde
Audientiae caducae,vel Quae in causam caducorum euaserunt. Vulgo Amistae dicuntur. OAudientiam cogiaria, sunt codices qui Extraordinarii vocatur. Frequetissi-
164쪽
FORENSI A. Is hirum eo die auditorium &ὴ tribunali,& a subselliis,& a circunsusa septo curiae turba, fuit propter insignis unius causae expectationem. Ultro citroque transcendere causidici septum auditorii solent,dum causas agunt. qui &Cancelli dici possunt. Causas enim prouocationum auspicature superiore loco & exteriore septo. In secuda autem actione &in altercationibus ex inferiore loquuntur. Qui autem detrectantes periclitandae prouocationis aleam,dicere tamen aliquid tentant, quod in rem esse videatur eius qui prouocauit,cancellos non solent transcendere. Sacerdotia sodalitia plerunque beneficiaria sunt episcopi . vel beneficii munerisque episcoporum. Id est. Ab ipsis conferuntur canonicatus. Cum sacerdotium aliquod in curia ambigitur inter duos homines , & lis vindiciarum adsequestrem manus iniectione deuenit:si interim alterutri liquid acciderit humanitus is qui superstes est, postulare in iudicio palam solet, ut caducorum iure manus iniectio soluatur,& res a sequestre abeat. Cum curionatus & sacerdotia partaciarum controuersiosa esse coeperunt litis cotestatione, in iis sacerdotiis archidiaconi diaceston iura caducaria ve- dicare sibi solent, quoad lites diremptae sint. Edere certis ac distinctis nominibus,& verbis nuncupare vel rem, vel hominem,& locum & tempus. vulgo dicunt, radere per declarationem. Signa strenue inferre,& pedem conferre cum copiis aduersarii, significat fidenti animo instrumentum litis suae proferre,& manum conserere. Equo & pedibus atra merere palatina . Quidam enim mula vehuntur, quida pedibus eunt. Sic quidam lingua,quidam manu aera meret. hoc est. Quidasii scriptum faciunt, quidam causas agunt. Vtrisque autem & aliis permultis vectigalis est basilica,& stipendiaria litigantium multitudo. Multi vero3 ordines sunt, Si dignitate inter se loge distan tes, nationis alumnae ciuiliu discordiarii,& veluti ludi altercatorii partim magisterio , partim disciplina praeditae, partim asseclarum munere comitumque tangentis.& tanquam reliquias colligentis eorum quae magistris exciderunt, causarumque mancipibus, vel accessiones potius iusto vana stipendiorum, nequid decedat sorti. Hisce tameatque huiuscemodi elemetis societas humana charitasque concreta est, quae
ciuitates vocantur. Quarum coagmentum,& tanquam harmonica compages. iurisdictione vincta est:quam Iustitiam vocamus, nomine sane honesto,& vero aequi bonique comitatu insigni & visendo , quem prae se fert ipsa vocis eius nuncupatio.
Causa summo iure lapsa & quasi iacens, diplomatis principalis adminiculo subleuata, candoris quoque &simplicitatis patrocinio pronis animis c6scriptorum defensa est. Id est Curia iuris summi&aequitatis potens, multum sauit homini insonti ignoratione lapso. Purae parmae albaeque no pauci tyrones, aetate tamen maiusculi, causidicorum nomine censentur multitudinis opinione: quippe qui insignia fori gestantes, professionem quoque ementiantur fallaci specie & personata. Strophae &antistrophae foreses,sophismata & antisophismata, mirificos ludos edunt iis qui causarum iudices sunt. Quorum si bilem adeo comoueret
165쪽
ad animaduersionem,ut splenem exercent ad hilarem urbanitatem: melius cum rebus ciuilibus ageretur,sed deterius fortasse cum resibus,& ieiunius Strategemata autem seri & Antistrategemata ordinis sunt honestioris hominum qui ad victoriam memorabili solertia animum adiecerut in causa probabili. Sunt enim ut in campo iura Martis dolis & insidiis pollentis,sic in foro sua iura dolo non degeneri,& legitimae captioni citra fraudulentiam. Huiusmodi sunt nonnulli vel patroni causarum vel cognitores, vel litigantes ipsi n6sophistae,no improbe captates, caeterum experietes & strategematici.
Orba causa est, cuius vel domin us vel cognitor mortuus est.
Par recte compositu in spectaculo sores, vel in altercatura serensi quasi in umbratili gladiatura De duobus aduocatis dici potest inter se altercantibus, vel pari doctrina & sacudia, vel de duob' cognitoribu siprobitate certatibus.
Cotrouersia primo certamine decernere. Hoc est, Citra comperendinationem.Vulgo, Sine appunctamento in iure, dicunt. Quarum prouocationes. Processus verbales vocantur, hoc est, Non comperendinatae sententiae , sed
praesentanei iudicii appellationes. Formulae litium curialium, in dies longius longiusque de more maiorum decedunt, ingenti dispendio iure litigantium. Ecce autem in causa quae secundis auspiciis serebatur, repente vitiu obuenit,unde minime metuebatur.
Iustis sponsalitiis solui,& Solennibus sponsalium solui, est Trium praeconiorum, quae fiunt in fanis, necessitatem redimere.
Verba solennia sese sacris peristyliis deuouetium effari,praeeunte hetaeria cha, vel adigete antistite viro vel foemina, quae etiam Antistita dicta est. Pro quo etiam dicas.Sacramento sodalitio dicere, Sacramentum sacrae sodalitatis inire, In manum conuenire antistitis,&In mancipio antistitis esse coepissse. Quae est uesa re. Iusta vero catecheseos implere debent antequam iusto
sacramento rogentur,& auctorentur deuotione.
Diris pro grammatibus per compita confixi, vel dira proscriptione. Vltimis exemplis dirae proscriptionis confixi . Vulgo Aggravatos appellant. Domus venit,& quae domui cedunt.Vulgo Pertinentiae dicuntur. In consiliis amplis litigantibus,amici unius praepotetis auxilium pluris est ad victoriam causae quorundam opinione,quam triu iurisperitorii consiliu Curiae iurisdictiois vltimae,officinae quaeda iustitiae sui ad amussim illae quide exacta iudicia prometes, sed aequitate condita & teperata,vi quide dignitas earia, prae se ferre videtur. Quarti officinaru macipes eiusmodi esse debet, qui velut oraculi iustitiae atistites esse possint doctrina industria, & volutate-Quibus res minus sua spe secundae, aut perplexae,aut ancipites,iterti & tertium e foro nuntiantur in foro olitorio placide obsonitanteis beatiores e se dictitant,quam in soro iudiciali turbide volitanteis: quippe nundinantes iustitiam aegre & aerumnose. Sic enim appellant tanti suum seruare, nedum tanti saepe perdere. Sed sic sunt mores, ita est vita ciuilis, ea sunt studia hominum, ad rem faciendam contendentia,vel tuendam pertinacius.
Iuris prudentiae quasi matronae elegatis & honestae lenociniu quod odo
166쪽
faciunt, qui non liberaliter aut reuerenter eam tractant. Quanto igitur capitalius est, iustitiae decus, aut potentiae aut opulentiae prostitu cre Paucis usu venit litigati b', e foro redire memorabiliter auctis simul atquitate iustitiae, simul eius ossicinae benignitate & comitate. Vt enim ratio iuris unicuique tribu edi costituta est, ut ius ad metitur ipsa iuris interpretadi praeses, magno stat in foro ius suu obtinere, manibus multis viedu, ad intromit- ted os homines pronis atq; benignis: ad dimittedos supinis & flagitatricibus. Ad curiam prouocatus non modo diem & hora obiit, sed etiam ultro occurrit,&vrgere prouocantem occupauit, cunctant que institit. Id est, Cu moram certamini sacere videretur, quasi lite deserta, aut illo diem & horam non obeunte dimitti se flagitauit & commeatum postulauit. Dialectos fori primu edisceda est iis, qui negotiari in eo institerunt. Alioquin in comerciis forensibus,& ineundis couentis, in rebus cauendis, in syngraphis concipiendis peregrini seri &hospites videbuntur. Ita interpretum indigetes, omnia sumptuosius, pleraq; suspiciosius, alienaq; fiducia tra si get. versicolores obtentus certamen forense detrectantium, seculares lites faciunt: qui pascuus est ager circularaneae multitudinis, cuius fines in dies pro seruntur iurisdictionis conniventia. Multorum facultates in litibus exercendis intabescunt, impares longis, ac
magni tractatus c6trouersis: partim etiam cedere tandem coguntur aduersariorum opibus & ambitui, no sine sugillatione genii iudiciorum praesidis, cuius fides nequicquam interdum imploratur ab inopibus cosiliaria manu
destitutis & auxiliaria. Moribus comparatum est, ut nobiliores controuersiae in curiis iurisdictionis liberat, obnoxii aut ambitus aut cultus esse existimentur & appellentur. Salutationum enim munia obire matutina solenne est conscriptis curiam ingredientibus, elisi, Graece dicta et curisque dimissa eadem repetere, quasi exhodia stata & legitima. Quod ira Ineptire vocari potest, ut tame causas commendabiliores faciat: ut certe praetermittam, non perinde gratiosas.
E trioboli litibus grandes tragoediae aliquado excitatae sunt, inexpiabile ;discordiae, ut e semite interdum enatum incendiu obuia quaeq; depopulatur.
Cum idem non sit omnium aetatum sensus, omniumque curiae decuriarum et minime mirandum est, si eius auctoritatum varia sunt exempla atque interdum pugnantia.
Exempla extant hominum capitalium ita praemeditato tu ad quaestionem sutura, sic omnia circunspicientium in maleficiis suscipiedis caute & percallide, ut nec locum ullum crimini, nec argumentum delationi reliquerint. Parum est septum esse ciuem a ciue legibus & iudiciorum fiducia, ut quidesunt mores hominii St ut quaestionu exercendaru ratio apud nos comparata est. Nam cum multa sunt impunitatis asyla reis potentibus, aut gratia forensi praeditis, aut necessitudinibus hominum nixis in foro praepotentium: tum iudiciorum huiusmodi agitandorum tarditas, pignus est, parsque impunitatis. Accedit vel ludificatio, vel iniquitas eorum , qui rebus quaerendis a curia
qualibet vel cosilio designati sunt, testibusque rogandis, iteradis, & cum reis
167쪽
componendis. Hi enim persecutorium eorum impetum frangunt cunctationibus &sastidiis, qui iniurias sibi illatas se sue ultum ire contendunt. cum interim huic molae magno sudore algoreque versandae, accedat cumulus angoris, impendiorum magna vis, inge te is saepe lacunas in patrimoniis efficies,& ad persecutiones deserendas ut deploratas, aut utcunq; decidendas adiges. Quod saepe consulto fit ab iis, qui iuri suo unicuique reddendo publice praesecti sunt. Tum iure moribus constituto non modo populares, sed etiam (si diuis placet equestres&patritiae penes cognitores regios depositae sunt. Et animaduersio maleficiorum publice priuatimque admissorum, quasi gladius legum, sic in eorum sinu conditus est, ut in vagina regia. Solon tabular si legalium auctor illustrissimus, unde ius ciuile Romanoruor tu est, inter alias multas leges commendabiles hanc legem ciuilis charitatis condidit, id est, philanthropiae,quae societatis humanae glutinum est tenacissimum compagesque ciuitatum . Sanxit igitur ille auctor lege memorabili & praedicanda, ut siquis ciuis pulsatus esset a cive, aut damno ac pauperie asesectus, qui sibi satis adesse vel ob inopiam non possiet, vel ob eius potentiam a quo vapulauerat, aut damno affectus erat, primo ut cuique ciui liceret, eo nomine deferre hominem iniuriae auctore, iudicioque persequi. Quod ideo(Plutarchus inquit)ab illo legissatore institutum est ut ciuis ciui assuesceret condolescere,& ut inter se ciues, veluti corporis unius membra, alter alterius vicem doleret ut propriam. Huic autem(inquit instituto consentaneum est eiusdem apophthegina Solonis. Quodam enim quonda ab eo percuctante, quam nam urbem moribus optimis temperata esse existimaret. Eam(inquit)potissimum, in qua facinus iniurium omnes tam ultum ire legibus contenderent , quam qui iniuriam perpessus esset, aut ad quem facinus pertineret. At instituto nostro hominibus publice iuxta priuatimq; maleficis atque facinorosis, pars est impunitatis gratiam utcunque vel gratuitam vel repensam initiis se ab Actore publico . quippe cuius arbitratu temerario, vel libidine potius, iudices ad metiri ius & aequum & cuius voluntate, quasi libra, tametsi inique, inscite, temereque examinata, iustitia appendere iudicia sua debeat, vicorum bonam veniam emerendam, aut emercadam habeas, si ius tuum obtinere cupias. Quod nisi iurisdictiones non obnoxiae eorum subscriptionibus studii priuati redolentibus auscultare perfunctorie instituissent iisque ad honorariam formulam magis, quam ad animaduersionum ratione intendeda aut remittenda uti, quid iure tu publico tu priuato, quid legibus, quid deniq;quaestionibus publicis antehac sectu esset aut posthac faciendum nemo non intelligit. Certe in curia centenaria, eiusque costiis aemulis eandem ( ut opinor ob causam iam olim institutum est, moribusque receptum, ut nemo nocensendo, sic cosiliarius idem cognitorque regius esse videatur, ut olim iidepatres conscript que Senatores dicebantur: hodieque non absurde permulti curialium dici possunt quibus aetas id non negat. De terrimu genus hominum in iudiciis exercendis, proditores veritatis, &iustitiae simulandi dissimulandique periti, de patientiae coniventis comissimi largitores iustitiae eversoribus. Mihi aute inuisum genus,qui officio offici ur
168쪽
subdolo & scenteo.Tum qui Lycurgatam seueritatem prae se serentes, corruptam mentem, venalemque obumbrant censurae supercilio:& cum insontiubonoris inque captione perditis hominibus legum seueritate codonare non grauantur, siquidem sallendi hominu spes est. Huiusmodi hominum nationis scelus est(quo enim nomine alio appellemo quod in iudicio, id est in iure iniuriarum esse seminarium, hominum sermone peruulgatum est. In forensi palaestra aduersarium eluctari vel iure vel iniuria. In causis opimis uber sque prouentus aduocati messem annuam cognito res vindemiam, pragmatici spicilegium & racematione faciunt: ut nuc omittam honorarium disceptatorii, & quae ad incerta litiu seponeda sunt. Ita dominis ipsis causarii spes tantii reliqua est in ieiunis & exuctis patrimonioruti tulis, eaque ambigua,& in euentum suspensa certaminis nonnihil temerarii casus habentis. Sed quid agat homo prudes, sed no perinde selix. cui lites saepe obueniunt pro caducis legatis aut haereditatibus 3 Seminari u litiis, id est Calamitas segetu & tabes rei similiaris, iuris est disciplinae insana cometatio in dies excrescentis, & nonnihil interim euariantis. Cuius disciplinae incre mento respodere necesse est litium iliade . Quae eousque iam profecit ingeniorum stilique contentione, ut ea quae Iustitia dicitur, no suum iam magis unicuique tribuere, quam alienti videri possit, siquide ad veritate loquedam germana & limatam. Adde quod iuris ciuilis scopus atque etiam prisci pontificii , cum litium argumenta accisa , tum vero tempora circuncisa voluit. Nunc veror nulla causa tam sugax est sua natura, quam non aetatem ferre in
stituta forensia docuerint, ordine connive te iurisdictionis summae potete. Multi fronte hilari & serena ad lites instituendas veniunt, ac fiducia freti rei bene gerendae qui nubila tandem & obducta salutem soro dicunt. Quorum etiam nonnulli victores dicuntur discedere, sed Cadmaea victoria , nec magnopere plaudenda.Mihi res fuit aliquando in soro celeberrimo cum omnium dieria apparitore, omnium horaru salutatore, quorunda etiam iudicum parasito , & versanteambulone principii cosilii cu ille sic ambire me sciret ad ineundam cc;-tra gratiam, ut Caesaris candidatum aut principis commendatione fretum. Quidam curiae conscriptorum , & matutini &pomeridiani sunt in ludum ventitatores:quidam saepius alternorum dierum, iique munia succi sua curiae non obeunt, quae capturis attributa sunt. Hominum basilicae affinium partim eo tanqua ad pascua ventitat, quae maxima est multitudo:partim tanquam adludum literarium, munusque magis necessariti quam iucundu : partim velut ad officina sui atque honorarii opificii: multi etiam animi causa. Litigantium autem bona pars velut ad nundinas anxietatum op ta mor vocitantes. Ipse diebus vel horis non mei muneris, tanquam ad acroasim porticus antiphilosophiae. Die obeundi vadimonii testato renuntiare, est Irritam codictione diei obeundi facere per denuntiatione contrariam. Et Renuntiare prouocationem prouocato,est Denuntiare se mutasse consilium exercendae prouocationis.
Prouocatus secundu quem sententia lata est, si veretur ne inique iudica
169쪽
tum sit,& impendiis litis prouocatoriae mulctandus sit consultius est ut senatentiam prouocatori testato renuntiet, & quod eam ob causam impendit se repensurum dicat. Quod Sarcire iacturam iniqui iudicii vocant. Disceptator a curia nuncupatus, vulgo Commissarius ad causam appellatur. Et Subnuncupatus disceptator est qui Subrogatus dicitur. Ad Diuo reviunt. qiii vulgo Opponetes sese dicuntur,& qui Se partes facere diciatur. Et Pars aduersatrix , quae vulgo Pars opponens dicitur & impedies. Teret. in Heaut. Nullam ego rem in vita mea volui, quin tu in ea re milii aduersatrix fueris. Plautus, Nunc assentatrix scelesta est, dudu aduersatrixerat. Ide in Trinu. Etsi aduersator tibi sui. Et Aduersari verbii pro M. Et Non aduersari quo minus lege agatur, est Causam non dicere quin
fiat, hoc est, Moram rei exequendae nullam facere. Vt iam no exhibere se aduersatorem auctionis ficiendae. Iam non morari auctionem. Intercessor vel aduersator omni iure cassus , absistere incoepto coactus est, ae insectam intercessionem facere. veniam impetrare litis intermortuae, vulgo Interruptio dicitur. Causam interpellatam sarcire. Controuersiae longissimo tepore emortuae venia iure impetrabilis no est.
Causae tarde procedenti gradum addere est Causam urgere. Lites duas agglutinare,vulgo Iungere dicitur. Lites duas mutuis argumentis inter se complexas, eade sententia dirimere 5 absoluere. Id est quarta singularu iudicui, commune futuru est ambarum. Vincere rem iudicio,& Auferre iam iudicio, est quod Euincere dicunt. Cicero pro Quintio, Mihi siquid deberetur, peterem,atque iampridem iudicio abstulistem. Qui causas prouocatorias agunt in curia, post expositionem litis, di prouocationis causas explicatas, epilogum nuncupare coguntur, aleamque Iacere.
Quod Concludere vocant ad male iudicatu . Et simul epodion addere, quod omnibus in causis haeret &scribendo &actitando. Hoc est, Petere impendia, damna,&quod interest. Permissum est actori iniuriam illatam aut vim factam persequenti, testimonium denuntiare testibus repetendis,& cum reo committendis, si ita curiae visum fuerit. Vadimonium iniuriarum aut vis illatae aIicui impingere ad curiam, vel ad iuridicum vel ad praefectu. Hoc est. Vadari hominem ad se sistendum , iudicique percuctaturo praesto futuris. Sic dici potest, ut Impingere dica iniuria-rtia Terentio dictu est Graecoru more, qui - , fac o si nera dicunt.
Primae litis accessiones sunt sumptus et secundae, sunt fructus rei petitae: tertiae sunt aestimatio eius quod actoris vel rei intersuit rem in controuersia deductam non fuisse. Invadere in arcem causae aduersarii est Firmamentum causae oppugnare. Venditor fundi sartam ac tecta eius in iudicio auctoritatem emptofi praestare debet non etiam vis inserendae securitatem aut iniuriam illatam. Amicus ab amico rem iudicatam exigere non sustinuit. Id est, Sententiae a
170쪽
causa sua latae executionem petere. Forum iudiciale recte atque ordine constitutum, castellum esse debet iustitiae, perfugium asylumque non eorum tantum qui vi & armis spoliatur, sed qui compilantur serensi grassatura . Acta causarum isagogica,vulgo Praesentationes in curia dicuntur: e quibus
actis volumina causarum conficiuntur, & catalogi nominum quae in auditorio maiore citanda sunt diebus oratoriis. Introuocantur actores causaru & cognitores, cu nomina inclamatur prouocatorii ab Acceta curiae: qui est priceps apparitor,vel decurio apparitoria Codex vel volumen causaru nomenclaturae, Rotulus vulgo dicitur, a sorma membranae aliquando conuolutae. Non pauca sunt nomina quae extra ordinem recitantur, cum causarum domini introdant sese,& libello praesidi porrecto citari causam suam postulat.
Quod si eis conceditur,& altera pars detrectat praesentaneum certamen causa iterum & tertium comperendinatur, & deinde quarta eius inclamatio provoluminari cedit, iustaque omnia eremodicii iura habere solet. Scriba causarum in curiam inductarii, vel introductarii, id est, Isagogicus. I et . qui volumina conficere solet,& catalogos causaru agendaru in magno uditorio, statis diebus cuiusque praefecturae &anni cuiusq;. Habet enim cau-lsas ruocation uin conditorio & regestis muneris sui perscriptas,die di cosule designatas. Ipsae autem causae ita in numeros voluminares reserri ab ipso solitae sunt, ut constare possit, prouocator an prouocans reserendam curarit. Siquado autem, cu causarum nomina citantur in curia, verboru coceptio in controuersiam vocetur praeses intersari solet, ut personarum appellationumque ratio ex renuntiatione viatoris constituatur, cuius ministerio causa
ipsa ad curia trascripta est. Qualitates corrigere appellant secudu explemeta. Fundamenta iurisdicendi iacienda in aut picanda causa. Huius causae cognitio in curiam illapsa est prouocationis cuiusdam occasione:quae ut saepe usu venit in ordinanda lite a iuridico contigit unde curia appellata est. Cuius iurisdictio eam ob rem constitit, quoad appellatio concertata & disceptata fuerit. Dies & menses & annos defensor eximere petitori in dies alios atque alios pergit.sugitando, prolatando tergiversando. Intercalare causarum expolitiones & iudicia, sanctionibus vetitum est. Id est Cum curiae una classis de causa quapiam in consilium missa est, quoad iudicium absolutum fuerit, leges vetant causam causae superinducere. Cum curiae c6silium alicui controuersiae ita auctoratum est, ut iam expositum eius argumentum sit, improbi est artificii intercalando alius causae tractatu die illis eximere quoru causa agitari coepta erat, vel quoris sors exierat.
Coitione res iudicata, decuriatisq; iudicibus qui aequiores alteri parti erat. Cu duo essent eiusdem sacerdotii petitores, alter appositus esse praeuaricator visus est in captionem alterius. Id est, Colludere cum defensore,ut sente-tiam defensor obtineret interim & possideret. Antelucana supplicatione id actum esse alter conquerebatur, paucis corro-