장음표시 사용
151쪽
que generalis, neque specialis substantiae vel quantit iis definitio tradita qst: In tertia plus est factum: Vera enim definitio relatorum, quae fuerat hoc ipsum quod
sint, aliorum dici falla adiectione conturbata est. Nulla de relatis doctrina praeterea est in hoc capite: Sed tame num est vehementer admirandum: Substantia quanti aetasque Categorias non habent: nomen tamen nabent Categoriae, & potest in substantiis & quantitatibus per generalissimum, subalterna specialissima, categoricaaescriptio fieri. At relatio ne nomen quidem Categoriae sustinet, nedu Categoriam habet: nec hic omnino sbm-
'iari potest , quid per generalissimum, subalterna specialissima categorice ordinari possit. Cum de relatis dixeris, id ipsum quod sunt, aliorum esse: & ad id exponendum, dixeris conuerti, & simul esse natura, nil praeterea quod dici possit, habebis : nulla sunt subalterna, nulla specialissima. Hoc interpretes considerare & animaduertere valde vehemeterque cupio: atque etia hoc altem,quod dicturus sum,accuratius perspicere. Disserriui antea,si substatiae & quantitatis Categoria perficeretur, quales cssent hae Categoriae. Huic quaestioni locus hoc tepore nullus cst relatio, Categoria non est:relatio, Categoria esse nullo modo potest. Quid itaὶ Categoremata illa dece,caussa, factum, subiectum, adiunctu, o positum,co paratum ,ratio nominis,lotu, definitio, testimonium, Categoriis singulis generaliora sunt: in una- quaque Categoria, ut inferiori videlicet subiecto, sunt caussae & effecta,genera, species, differentiae, non con- tra. Ergo cum mini specialem in subiectis rebus, Catemgorematum partitionem polliceare, nonne ridiculumi aerit, si caussam, dicas esse Categoriam si speciem, d eas esse Categoriam: si oppositum, dicas esse Categ riam3 At relatum,generale categorema est imo particula categorematis: est enim species oppositi. Sic Arith teles non solum in Topicis, sed in hoc Categoriarum libello,oppositorum genera quatuor efficit, relata, con' trana,priuantia, contradicentia. Quamobrem animaduertite
152쪽
uertite interpretes, quid sibi velit it c Categoria,& rei rionem ad locum logicae inuetionis remittite, quia species est oppositionis,quam Aristoteles in Topicis ad in uentionem vere & loetice retulit. Quid qualitastquomodo definiturὶquam per generalissima, subalterna, specialissima, Categoriam inte pretatur Z Definitio qualitatis vitiosa, partitio vitiosior. Quid est qualitasὶInterpretes qui negabant substatia in ει quantitatem,quia summa penera essent, definiri posse,volunt hoc summum,quod putant,genus definire, M qualitatem dicere secundum quam quales dicimur. At haec definitio, omnium categoriarum communis est in singulis enim Categoriis, suae disserentiae sunt, secundum cluas, quales este dicimur. Sic Rhetores in qu sti num diuisione An est, quid est,quale est qualitati quatitatem numeri & magnitudinis subiiciunt: & de magnitudine ac numero, quantus sol, an & unus mundus, ait intilianus de quaestione qualitatis. At fortasse multa toto capite sunt, unde qualitas haec propriὸ definiri . Minime:
habere contrarium: secundum, suscipere magis & mianus:tertium,simile vel dissimile dici. At duo prima non omni qualitati conuenire Aristoteles ipse docet: Rubro nil esse contrarium: Figuram magis & minus non dici: Quinetia addubitat, an qualitas omnino magis & minus dicatur, ut iusticia & Grammatica: quamuis iustior& γραμματικω ρορ dicatur: quomodo ia docuimus qualitatem magis & minus dici:Quamuis enim longitudo nec magis,nec minus dicatur: longius tamen aliud alio dicitur, 3c contrarium in substantia & quantitate esse docuimus .Ergo haec duo communia tantsim accidentia sunt. Disserentia item porrὁ,ut diximus, est in ea Categoria: Ideoque qualitas, a qua similes aut diuinules di-
153쪽
eamur:proptereaque non est proprium qualitatis huius a caeteris Categoriis distinctae,secundum eam simile vel dissimile dici. Et Aristoteles multo verius loquitur in Topicis, cum simile & dissimile, facit communem rationem omnis quaestionis: Itemque in Philosophia, libri quarti capite secundo, & undecimi capite tertio: ubi ait limilitudinem & dissimilitudinem, primas esse differentias entis:imo ibidem decimo quarto capite Quinti, ubi ait qualitatem esse, qua cuiusque essentiae diis
rentiae & affectiones nominantur. Sed haec satis: Categorema hoc, comune accidens esse cognoscimus: Concludamus igitur a caeteris Categoriis distinctam qualia talem,neque primo loco definiri, neque toto capite describi. Partes qualitatis videamus: Quatuor species nominibus octo proponuntur, habitus & dispositio, potentia naturalis & impotentia, qualitas patibilis & pas sto, figura & forma: Attamen quae hic confunduntur: nullam enim definitionem habent: Habitus distinguitur a dispositione, quod ille diuturnior sit, haec mutabilior. At quid habitus, quid dispositio sit, definitio nulla est, imo dispositio tandem genus habitus efficitur & diastinctio posita tollitur, & habitus postea pro Categoria
sumitur, Sc habitus postea priuationi opponitur: & habitus , Analytici primi capite tricesimo sexto rursus alia ter dicitur, ut habitus & susceptiuum opponantur, vesanitas,habitus: sanus,sit susceptiuum, ut nomo: nullo tamen loco definitur. Secundo loco potentia naturalis& impotentia aliquot exemplis sine ulla definitione sequitur,ut sanus,morbidus: Tertio loco de qualitate patibili & passione, multa disputantur, quod qualitates
elementorum, calidum, frigidum: item animorum, ut iracundia, amentia,hac specie comprehendantur: Definitio uno loco nulla certa ponitunimo passio, quae cum ea pro una tantum specie initio proponebatur, tandem
E qualitatis genere tollitur Quarto figura & forma sine definitione differuntur, & dicitur secundum formam unumquodque quale esse. Quae sorma videtur ea esse,
154쪽
de qua contra Porphyrium disputaui, quod ille disse-pentiam non recte vocaret. Distinctio hic interpretibus non deerit, quod ad corpus haec sorma pertineat: quasi substantiis corporeis non sint etiam formae: Sed cogitabunt interea nil esse tam peruerse,iam prςpostere dictu, quod distinctionibus eiulmodi defendi non possit. Adhuc genera qualitatis quatuor, octo nominibus proposita vidimus, nullum definitum vidimus: Qvinetiam huic bellae partitioni noua genera subiecta sunt, recti- db,cumitas:& an alia genera qualitatis snt, Aristoteles addubitat: sed fortas te alius quicunque modus apyparuerit qualitatis,ait. Quamobrem cum qualitatis c tegoricae definitio vitiosa, tum partitio etiam vitiosiors utilitatem spectemus : quam logice Logica ista factast,expendamus: animaduertamus in mathematicis, in
physicis, ethicis, ubi figura & sorma, passo & patibilis qualitas, potentia & impotentia, habitus & dispositio
versari videantur: qualis trium dogmatum, seu res, seu nomina sp ectentur, sit utilitas: Habere contrarium magis & minus, Simile vel dissimile dici: Nullam in totis
artium illarum doctoribus, harum nugarum menti nem reperiemus. At sertassis, ut antea, requires si persecta Categoria si, quid si ea suturum. Ego vero,quod iam de quantitate & substanta respondi, de qualitate respondere nullo modo possum: Substantia & quatitas
quamuis Categoriae veritatem non habeant,Categoriae tamen nomen sustinent,& ea quae pollicentur, complecti possunt:qualitas non potest: Ideoque CateSoriae nomen non sustinet, nedum veritatem. Etenim dubiis r
bus ista quaestio non agitur, definitione Categoriae disceptatur: Categoria, est homogeneorum per gener Issimum, subalterna, specialissima, descriptio & ord, natio. Qualitas,per habitum, distositionem, potentia, impotentiam, palsionem &Iatibilem qualitatem,sig ram & formam, & alias eiusmodi species collecta, talis descriptio non est: Haesquidem species homogeneae non sunt nec unius generis proximi,cum sit in unaquaque
155쪽
que Categoria ex disserentiis sua qualitas, sicut initio
dixi: quali tasque alia substantiae, alia quantitatis, relationis,actionis passionis. Quare qualitates omnes non sunt homogeneae, nec in iis unum proximum gener ssimum , unde subalterna & specialissima deducantur. Quare qualitas haec a Categoriis substantiae, quantit iis,& reliquis distincta Categoria esse no potest: neque veritatemmeque nome Categoriae sustinet, sed vanam,& ex variis artibus confusam commentationem. Nec vero iam pluribus admonendos interpretes existimo, ut intelligant totius huius capitis doctrinam, a Logica alienam esse, quia logicum lumen omnium rerum illustrandarum & illuminadarum: id est entis & non entis, ut ex Aristotele saepe iam repeto, commune hic nullum
est: Aliud est solis lumen, aliud est res illustrata solis Iu mine: caussis, actis,subiectis,adiunctis,oppositis,comparationibus,rationibus nominum,tributionibus, deta nitionibus,testimoniis : id est tota inuentione, propositione,syllogismo & methodo: id est toto iudicio, habitus & dispositio & caeterae hic adhibitae species illuminantur, explicantur, declarantur: Logicum itaque lumenon sunt: logicae lucis nulli radij sunt: Logicae partes omnes & seipsas, & caetera illustrant omnia. Quare ex Aristotelis lege concludo: Praecepta verae Logicae debent esse catholica: Haec Categoria non est catholica: quia est inserior & specialior omni Logica: Non est igitur verae Logicae praeceptum. Nec illa ridicula distinctio nobis opponatur,quod enuntiationes hinc es ci possint, cum possint ex omnibus artibus, omnibus
omnino rebus,etiam nulla arte comprehensis, enuntiationes fieri, nec tamen omnium artium, omniumque
rerum praecepta, sunt logicae artis propria. Verum age, priusquam hinc abeamus, nullumne frumim ad Logicam hinc referemus imὁ vero de qualitatis capite referemus,vel potius inuitis ac repugnatibus praeceptis his auferemus 3 Adiunctorum locus frequenter incurrit in
156쪽
considerationem huiusce Categoriae, qualitatis :nempe ut in subiectam rem: ut qualitas personae ex virtutibus, vitiis, scictia,iusticia,moderatione, iracundia, prudelia, amentia,naturali corporis firmitate vel infirmitate:so ina denique de figura Itaque ad illustrandii in logica inuentione generalem illum adiunctorum locum,specialia quaedam exempla hinc depromi poterunt, sicuti ex omnibus artibus: Vnde tamen minime concludemus, sis de rebus praecepta logicae artis esse. Secudum etiam fructum ex hoc capite capiemus: Nulla res est, quae rei alteri comparata,non sit ei similis aut dissimilis, ut iam dixi. Quamobrem ad Logicam, duplicem fructum ex hoc capite exprimemus: Primum ad illustratione adiu-ctorum: secundu ad coparationem similiti de dissimiliv.
Cr reliquorum generum Categoriis. De reliquis sex Categoriis, vix viginti sunt semarbversus: Agere & pati,habent contrarium: item magis Scininus suscipiunt. Categoremata haec cum qualitate communia iam facta sunt, nihil proprie hic explicant: situm esse,ad relationis Categoria remittitur,& tamen hic Categoria essicitur: sic Quando dc Vbi, Categoriae temporis Sc loci, in quantitatis Categoria positae sunt: Sic Habere,Categoria nunc fit tame habitus sit species qualitatis tamen habitus piluationi opponitur: De C tegoria habendi, sicut de Categoria teporis de loci, Aristoteles,propterea quod manifesta sit,ait nihil esse praecipiendum. At vltimo capite huius libri, octo habendi modi descributur. Hic Aristoteles quod nesciebat,quod scire nullo modo poterat,ignorare videri noluit, sed ta- quam facile de manifestum praeterire: At nullum Categoriae nomen, non modo nullam facultatem aut potestatem hic esse dico. Actio,si tamen tantum bonii lubet hic interpretari , categorema est,& ad effectorii locum
157쪽
de relatione dictum prius est, ita nunc de actione ducatur , Categorema esse, ideoque non esse Categoriam. Sed age, Categoriae definitionem repetamus: Categoria, est homoSeneorum per generalissimum, is alterna, speciali ilima, descriptio & ordinatio: Actiones omnium rerum non sunt inter se homogeneae: Actiones enim Dei, angelorum,daemonum, animorum, hominum, pecudum, autum, piscium, elementorum, omnium denique rerum naturalium, heterogeneς sunt, non homogeneae. Actionum isitur Cateporia esse nulla potest. Eadem Categoriae definitio ad passionem dereliquas quinq; factas hic Categorias adhibeatur, C tegorias esse non posse concedemus:& nos hic absurde delusos intelligemu quod haec tanquam facilia &manifesta se praeterire praedicet, quae tamen sunt impossibilia: Pergamus, & quod postremum est, exquiramus: Quid ad Logicam hinc auferemusὶ Actio,si tamen hoc nomine lubet effecta quaevis significare, logicae inuentionis decimam quandam partem obtinet : effectorum locus esto: Passionis nomine quid intelligat Aristote-Ies , non definitur, & videtur actionis tantdm contrarium intelligi: attamen τῆ --ν nomine Graeci saepe utuntur,pro μccidere:& τῆ, σε ro id mihi accidit, Graeci dicunt: atqui Aristoteles ipse in Analyticis ita loquitur,cum ait demonstrari παθωα ita πα-ρος , passionem de genere subiecto: Passionem dicit, quod ibidem,accidens. Quod si sequamur,passio nobis idem erit quod Porphyri j accidens,& totum adiunctorum locum quodammodo complectetur, licet non explicet. Ergo si lubet, hic etiam adiunctorum locus notetur. Quod antea de quantitate & qualitate dixi, ident potest de quatuor postremis generibus dici: In earum
considerationem nonunquam adiunctorum locum i
currere. quomodo situm sit,ic ubi,& quando factum& habitum, inquiri: sed tamen logicum lumen & vnia uersale nullum hic esse: Nam de iis si quaestio sit, situs ad situm explicandum, habitus ad habitum nil valebit: lumine
158쪽
Iumine vero & inuentionis & dispositionis logico non modo caetera omnia,sed ipsamet etiam Logica illusti tur. Quamobrem de Categoriis quod initio statui concludere , meritissimo iure possiim: Tantum abesse, ut per decem Categorias, omnia substantiae, quantitatis, relationis,qualitatis,actionis,passionis,situs, ubi, qua-do,habitus, categoremata cognoscamus:omne omniuenuntiationum materiam, facultatem, copiam habe, iamus: xt quid sit substantia, quantitas, relatio, qualitas, actio,passio,stus,ubi, quando, habitus,trorsus per eandem ignoremus: neque Categorias hic esse, quales ipsum Categoriae nomen pollicetur: sed Categoriarum
nomina, imo ne Categoriarum quidem nomina: nam ut quantitatis nomen, Arithmeticae & Geometriae C tegoriam: substantiae nomen, physicarum rerum Categoriam specie indicet: certe qualitas, quae omnium artium aliquid misceat, Categoriam una indicare non potest Caetera suis nomanibus non Categorias, sed categoremara vix indicant: Cumque de Categoriis decem,relationem ad locum oppositorum,actionem,pas sonem, ad locum effectorum dc adiunctorum retulerimus,cartera logicae facultatis omnino nil erunt:nullum
dialecticum praeceptum habebant. Ac si quis rchet ad
secundariam inuentionem initioIosiam, quaenam verae Categoriae sint, Categoriae definitionem sibi propo-
. nat, Categorias, esse categorematum homogeneorum
per generalissimum, subalterna, specialissima, descriptiones & ordines:deinde attendat Gramaticam, Rhetoricam, Arithmeticam,C eom etriam, lusicam, Asti logiam,Physicam,Ethicam doctrinam,omntaque artes bene traditas, tales descriptiones esse: tum concludat artes bene traditas, Categorias esse. sed de Categoriis rursus alia quaedam, si tamen prius paucula, quae restat in hoc libello, considerauerimus. Caput est decimum de oppostis vel contrariis, ut Cicero loquitur: cuius species quatuor hic pontitur,quae sunt ad aliquid: item quae scholae nostrae contraria nominant: nos cum Cice-
159쪽
rone aduersa dicimus Habitus & priuatio, t affirmatici& negatio. Totus hic locus est inuentionis topicae proprius, tilis,verus,catholicus denique: concedo, laudo, retineo: Et Aristoteles in Topicis inter argumentorum
genera collocat: Id quoque vehementer approbo, & in nostra Dialectica totum hunc locum doceo & illustro: Verum ut rem ipsam probo, sic rei doctrinam & explicationem hic non probo: Quamobremi quia neque genus , neque species ipsas definit: imo vero quid ea sint,
perturbat & cofundit: Primum relata videamus. Antea capite septimo relatio, facta erat Categoria, imperitὸ, ut docui: Hic vero non categorem a sed species catego-rematis, id est oppositionis: Antea vera relationis desinitio conturbata est: hic rursus eadem coturbatur,nec melior explicatur: Repetuntur superiora illa, Quod relata ad couertentia dicuntur: additur, quod non necessest relatoiu alterum semper inesse: quod ad describenda relationem aut propriὸ definiendam accommodatum nihil est:Praeterea de relatis nil dicitur:de contrariis aduersis disputatio magna est: quod ad conuertentia non dicantum quod posito altero,non necesse sit alterum p situm esse: quod de quolibet non necesse si alterum v rum, alterii falsum esse.Tres negationes sunt,propterea
quid aduersa sint, nihil hinc proprie descriptum aut definitum habemus. Sequuntur deinde alia,quod aduersa sint circa idem specie, ut morbus & sanitas in animal aut genere,ut albor & nigror in corpore. Hoc accidens, est cum caeteris oppositis commune, nil proprie describit,& tamen ex subiecti loco categorema attingit: item quod aduersa sint in eodem genere, vel in cotrariis generibus,vel ipsa contraria genera, sub nullo genere posita: ut bonum & malum,quae in genere no sunt,sed ipsa sunt genera. Hoc dogmate, contrariorum definitio posita in quantitatis capite, subuertitur: Cotraria sunt,quae sub eoaem genere posita plurimum differunt cum comtraria quaedam in nullo esse genere,hoc dogmate confirmetur: Et sub eodem genere constitui,cum relatis est
160쪽
ANI M A D. LIB. IIII. I seommune: quae utraque uno genere continentur. Nec
ad contrariorum definitionem, generis mentio quic iram facit, imo praepostera est Genus enim, derivatum e caussis argumentum est, nec ordine potest, nisi post prima,cognosci: Postremum est ad cotrariorum adue forum descriptionem: quod aduersorum nisi alterum insit a natura, alterna mutatio fieri possit, si subiectumst:Vt qui volet substantias contrarias dicere, ut homine
α bestiam, isnem & aquam quomodo in phrsicis Aristoteles loquitur) hoc loco dicet contrariorum genera duo notari, quod quaedam in subiecto sint, ut calor,frigus: quaeda Hibiecta sint in nullo alio subiecto, ut ignis M aqua. Haec toto capite sunt,unde collecta falso putatur ista definitio aduersorum quae sub eode genere posita, plurimum differunt:& mutuo se expellunt, nisi auterum insit a natura. Haec scholarum nostrarum defianitio est: primum enim hic dicitur, quaedam esse contraria in nullo genere: Deinde caeteras in hoc capite desianitionis illius particulas no sic affirmatas hic inuenies.
Atque haec de aduersorum definitione: Diuisio duplex hic ostenditur, quod quaedam sint sine medio, quorum
alterum necessie est inesse subiecto. quaedam c6tra. Item quaedam simplicia, ut sanus,aeger: quaedam composita, ut Socrates est sanus,socrates est aeger. At hic composita contraria non magis sunt aeger & sanus, quam prius: nec contrariis aliter, quam in enuntiatione, attributis uti possimus. Ergo secunda jecies contrariorum non accuratius hic exponitur, Quam xprima, sed veritas v-triusque coturbatur. Tertia species est priuantium: Privatio satis hic apertὰ declaratur,ut priuatio accidat,ubi natus est esse habitus: & priuari,sit eo carere,quod habere natus sis Item ut habitus mutetur in priuationem, non contra. Quae ego laudo & probo, & Logicae cath licum dogma nic agnosco: At tam multae praeterea de
his nugae quod priuari, non sit priuatio: habere habitu,
non sit nabitus:priuari & habere habitum opponantur,