De interiori sensu (Giovanni : di Guevara)

541쪽

M LIBER TERTIUS

inis Ieiunium ferunt Nonne Boeotii stolidi ha- mi nis Dis ti iunt quia edaces aut quid magis menti

in potest conicrre, quam ab insestationibus vaca

R- i' - re vaporum, qui eventriculo cibis referto ad cerebrum solent ascenderes, Vnde post digestionem promptius quisque discurrit, paruoque alimento contenti sutat, qui se speculationibus dediderunt , utpote spiritibus ad cerebrum euocatis, proindeque calore quo ibuebatur ventriculus valde re mustra. Quapropter non modo abstinentiam sed&ieiuniit frequenter ijdem sectantur , ut in apice contemplationis facilius eleuentur Adeoque ieiunium in t riotem sensum erigere ac mentem ipsam attollere creditur ut etiani bellua videantur supia se ipsiis propria cognitione,&aptitudine eleuari; Quod iocandi locum praebuit Iuuenali, cum dixit.

Graculus Vbriens a in caelum iusseris, ibit Item Persio quaerenti α uis expedivit Mia Dum chere

Corvos quis olim suum concauum lutare Pisa que docuit nostra verba conaria

Si quidem respondi Magister artis ingeni=q. largitor

Venter negatas artifex qui voces. Respondetur, Ac res ac vividum ingenium, exiguas tenuesq. supponere partes tomogeneas totius substantiae conjporis , ac praecipue cerebri, uberemque spiritum, tam Vita lem, quam an ira alem cum competenti calore. Ne hae enim

promptitudo, neque celeritas, neque volubilitas in interiori sensu dignosceretur, quibus ingenium constituitur, exagi tans, atque versatiles, seu acre ac vividum lassi tenuis , ac exilis esset substantia cerebri sicut & caro, & sanguis corpo ris uniuersi mediocri sulfulia calore nativo influente, in δη- que

542쪽

seiritui animasium copia Lassiveritiae. Cum autem pa te ac spiritus, quo subtili ne ac puriores: ieilius per calorem, R exagitationem aci tum iustiter deperdantur maiorem postisant ubiunt :αα, malisque incrementum per assiduam genera nouarum se e partium, accedentium quae: etiam sumunt ex alimento QEqropter ppocrate tu uendo de iis, qui ieiunium, mar une, aut meu erunt,: 'ta uri pueros ferire ieiunium , praeserim qui

acriore, liuidiore ingenio sint praediti, utpote , qui pro aetatem, complexionem ex partibus tenuioribuS, ac lubilioribus constant, maioremque propterea My Illam contrahunt, ut uod calore fruct is resoluatur, at

e labilia , noua pariter aderit causa huet modi distaὲciae. O sandoquidem per studium ac speculationem assiduam o,

T lui umuntur, in quorum locum a n

bens substitui ac procreari , verum non parummae assantur. exiccantur humores calorq ventriculi emi

ovibus omnibus malencholica inducitur dis sio, quia .

mar concomitatui maior ciborurn igentia Hinc autem ur, homines sic D in uastitutos edaces cile ac cibi nimium amatores; nam sicut longa ota , sic aliis , pC pi quam in auime adue atur, neutraque propterea Viosa potimi natura admittitur. Imo si diu absque nouo 'silino eorum corpora in suo robore possent pei utere, si s fiet entes the pi ritus ad sensationis munia submirustrare, nimi est. re vi melius se haberent Iesum, quam ibi S

lium, Ut ait Galenus in perpetuo fluore est, ni similis altera antia pro ea. defluxit per alimoniam restitueret non modo sationis munia nullo pacto possent ob o,

Luniuerium corpus uaporaretur, ac dissiparetur itaque

543쪽

nimirum vires reparet, non quod corpus praegravet, seno i sumque obtundat, vel, ut ais eneca, citius copia subtili animi impediatur. helluo autem nulla meIius discunt ieiunio,non tanqua in apti em dispositionem adepta per illud , sed tanqsta in isti mulo Irgente ad attendendum id, quod prorcipitur, ac sine

quo cibum non consequerentur.

V D est, quod caecos intellectu pollere iurequentius Aperiamur Carentia enim visus nillil in intellectit m potes refundere . Imodum anima est in corpore, intellectus a visu plurium disterentia rus cognitionem sortitur, quam ab alis sensibus. Cur igitur pio deficiente potiusquam olfactu , vel auditu, intellectum vigere magnopere ut plurialium contingit; ita ut ad ioc nonnulli etiam oculos , ἡ vltro exuerint, ut fama est de Democrito, aliisq. imita-m Oribus illius.

a. Dialos. s. si dipondet Ur , per se quidem sensus omnes vulgatos, ae, praecipue vi uim ordinatos esse ad subministrandum intus cog tutionem sensibilium, tam phantasiur,ritiam intellectati, illa naediante, ideoque onane intellectili deseruire. Per accidens vero , quemlibet sensum externum, internum, ac

proinde intellectum in suis operationibus duplici ex capite posse impedire cuilis ilicet per distractionem conatus alaI-

mi , ac nimiam applicationem circa sensibilia proesenti

ae non sinunt intus sibili cienter attendere , atque illi ractivo modo cognoscere etiam etiam per diuersionem spirituum animalium qui cum singulis sens1bus deserviant, umquam Ommum sentiendi instrumenta quo magis ad e X rein sciasoria seruntur, magisq. sua substantia impenditur in illis so minus possunt intus ad interiora munera obeus da supplere. Quoniam vero haec ambo maxime veris β'

tur in jid quo plus, ac sepius Io age, quam alijs sensi V

544쪽

uallitu Pimus, tanquam ad plures, nobiliores Obi Aorum disterentias euocatus es cuius sensorium , Vnam ex cerebro auidue recipit spiritim copiam per neruos pila os, ideo cra es .corpulentiores caeteris a natuit ouititutos hinc sit, ut icut qui alterum cuium amI- serunt altero acutius vident i qui utrumque perdivit, titissime citus videat, collectis viribas, ae stricto Ona- , necnon Mamucrit spirituum lumine, quod prius a oculos confugiebat. Vnde est illii sui reta caret Vatis: c M lora Mem , totam 7 in pectora lumn

Id quod in creteris sensibus non ita contingit , cum praeter tactum,c minus . distrahant, minoremque Zoitu lant pirituum spianici tactus vero nunqtiam deliciar . Ouod si deficiente visu , deficiat in inae cogia mons submi- id rati pi in disserenitivum obiectorum praescruium ιν hoc non tollit cognitionem abstractivam penes quam ala tenditur discursus , atque ima senatio . Vnde idem ita-

irae tricis ouoque ci iptionibus operam dabat aurent Sinci: Ine Is protrahi jubens , suo de ista ingeni dule viri usi a Petrarcha Etenim licet de umin; ψx et e

coloribus , qui caeci nati sunt , iis care m llat Vn uetavi, uisn caeteras tamen disserentias corporum tu: vi: Orarati

exere, tamen cognoscatit corpora auia Ex ne te Aelio nullo conlincta colare ,

545쪽

VI sanguines coIIoquendo , malencholici

vero e curia cogitando, magis proficiunt, ut

voce quilibet eoru instrititur. illeq. prosertim,

qui naturali quada stabilitate, ac persistentia ex atra bile prouenienthsemper ad audi edum ac discendum inuenitur paratior An confabulatione sanguineus minus, quam sita naturali alacritate distrahitura Re1pondetur, sanguineos, eadem ratione, qua ipsi facit distrahuntur a sensibus per sensationem vocis asterius, alii

tellige iuiam reuocari,intusq. vi resis attentionem colligere. Iuuatur enim animus spirituum bilitate inconi lans ad persistendum in uno, extrinseca voce ac gestu colloquentis, ac imagines identidem suggerentis non modo quia magis ex cStatur ad cogitandum de is, sed quia interius eYteriusq. circa idem versando, minus ad ali distrahitur,ininniores q. intus promit imagines circa illud. Distrahuntur autem lacilius a sensibus ipsi sanguinei, quia ad societates,& vita tranquillitatem valde sim natura propensi Natura enim sanguinis magi me ad latitiam di voltiptatem inesinat, probe assulendo cuncta sensorii, in quibus sensus omnes bene se habent, operantur ad proprium finem adipiscendum, ubi desectatio saudium constituitur. Continet namque talis natura calCrem, quo maxime corpus roboratur, ac disponiatur ad operandum Meinde cum caIore nihil acre, nihil austerum habet con hinctum, sed placidum humorum. Quo ita ut eius exhalatione cum aifine sibi aere per respirationcm LM, attracto,sicut expilaat Galenus, spiritus pIurimus, ac tenuis 2: ' - pr Oducatur, cuius abundantia, sensuum sunctiones exactissime exercentur,& non minus laborum, ac speculationum impatiens, quam laetabundus animus redditur , assiduaq. at critate perfunditur , eo quod nouis ira senim sensibilibus,

546쪽

inipla soneni, abeant proindeq. ad austeritatem ac trist 'deum agendo consertia tugiendo muta add 's.

2 ssidue meditanto tum quia ad

diti ad sensuum oblectamenta sunt natura disposim, ii raraefandam eorum frigiditatem calor aliquis accesserit;

oniam robur in materia densiore est, imaginesq. tenacil-

aest, ubi non adest distractio inare malet inclicio in priuientibus studere opportunum esse , m lmi Wζti

ei obinibu Idibu, vel locis, quem mead es ii don ueri grauissima quaeuione,quam

iiqis selus occilaretis tamen hoc , ait, semper non esse considendum

V qui sublimi intelligetia pollent,iactu etiam valeant exquisitin Is enim sensus materia lior est omnibus,atque ignobilior cum ratione tactilis obiecti, ac modi, quo versatur circa illud per materialem adhaestionem absq; IIa diis stantinium ratione organi,stu subiecti, cum per totum O vilissimas, ries dulandatur,nec non solus

Vilissimo quoque animali reperiatur. Quid

a ista hum mima facultate mel aut

sublimitate operationis illius quae via pendeta persectissimc

omum ens qui intrinsecus est de perfectissimumq obtinet eisium tale statuitur cerebrii ab omni tangendi facu; peridi instrumenta apta constituit ad tuu mi us ea qui

tionemque tui cerebri tum inistratina, ad inero

547쪽

nem concurrunt. Nam unde mollitudo carnis Gnguinis e nuitas, uberior, ac purior spiritus, neruusculorum fibre aptius disseininatae exilis proinde cutis, patentes meatus,& similia quae ad exquisitam fractione tactus desciuiunt, oriri dicun' tu inde pariter copia substatia cerebri, apta figura, decens ralitas, ac mollitudo, spiritus plurimus,e edit neruorum soboles ad excipiendas rerii imagines,&sique sunt alia ad recte sentiendum inherius requilita proueniintricum haec omnia sibi constans natura,vimite seminis, ac temperamentio' qualiter moliatur, eademque sit male la disposita, quae ad utrumque subministratur. Licet enim cx persebissima natura totali, non modo se mortu commune ac sentorium tactus; sedonania pariter sensoria in sim genere apte disposita oriantur; peculiaris tamen ac necessaria est proportio dispossitionis inter senserium comune, sensorium tactus Etenim ioc per omnes, ac singulas partes sentientes animalis diffunctitur, cum illis coplicatur,eademq. proinde est dispositio,ac tepe ratio illius,ac niue si pene corporis animalis Secus ac retia qua sensbria, quae priuatam tantum partem obtinent, diue1 samq.adhuc dispositionem requirunt,tametsi compossibilem

cum illa. uapropter iuxta dispositionem sensori tactus, a simul est dispositio totius sere animalis; si spodi etiam debet

sensorium commune,quod cum singulis patribus totius co poris communicat. Eademq. temperatio, aequa inlita Sc plexionis totius corporis animalis, quae ad perfectam consti tutionem cerebri condiicit,persectum etiam constituit g

et ora Dr. s. im tactus,qui ut docet S. Thomas, tanto perceptibilior est,

quanto imagis organum illius reductum uerit ad aequalit tem complexi in is, nempe medium, inquit, inter calidum, aftigidum,humidum,& siccum. Vnde cutis ex interiolii a te

Lib. . G - manus, quae, test e Galeno, temperatissima est omniuris 1 μ ν , .s itum animali tactu pollet exqui titistimo, eaqάn uillim Plmβ,

quam caeteris tactilia quaecumque dis ernimus. Accedit, quod nerui in quibus praecipue constituitur ensiori tactus Gmnc quid c in propagantur ex cerebio, eiusq. natura pati Lipant Soptimus, ac tenuissutius spiti tu auimaeli qui sei lius

548쪽

ebi tam inebrae diffusus expeditiusq.discurreri Vula. bi substantiam,vbi conficitur,aperte demonstrat. Cum ' u i i minor praestantia sensus interioris, uti u- 'eum ex ad itudine organi oriatur 4 operatio intellectus

ἴπω. I diis. Iusdem persectionem sequaturi id e eellentiam tactus correspondζ

hum ait Aristoteles ecundum sensorium tactu Sin G

in aliud nullain . Siquidem rei ua priuata senseria mi, tem Ru , sui sopoitionem aliquo ψ ψ

excellentiu operatur: Vnde infert prusentuli

et 44 E : secto temperamento, ac partium is

otiumui, steti uentiori exercitatione, ac labo'

. Cum at Aquin i ,Σlierum quodi sexum non minus esse ii temo add seiplinas,& ad omnem virtutem: siligenter in Mur

549쪽

V decIamatores orando saepissime cantile

nam quandam etficiunt nori sinentes verba prout naturaliter sonant prosueres Nonne facilius verba suppetunt naturali, &con sueto more proIata, seu cum sono, quo ab hominibus communiter consueuerunt pro tem LCur ergo tonus quidam, ac rhythmus inducitur comtra pronunciationem hominibus afuietam ξRespondetur tonum IIum, seu voculationem declamatorum propter determinationem aequabilitatem soni, quam meludit in prolatione verborum, iuuare memoriam non secus ac metrum, aut modulos cantilenae .c t enita Verba, quae musicum aliquem numerum in proportionem continent, ut in omni concinendi genere, facilius adhaerent memorrae, promptiusq. propterea sese offeriari proferenda, rui moventq. nos, ut ali Aristoteles pro sua aquabili serie os dinate . Motus enim, inquit, familiarior natura est ordinatus, quam inordinatus, ac proinde secundum naturam hic magis esse probatur. Vnde homines priusquam itteras scirent, eges cantabant, ne eas Oblivioni mandarent. Quod etiam sua tempestate Agathyrsis in morem fuisse, testatur ν-- . r. adem Philosisylius. Cum igitur dees amatores, verba ipsa, quae proserunt, scnsus verborum, pronunciationemque cogantur attendere , nempe actionem, clitae motu corporis, quae gessit, quae Vultu, quae vocis conformatione ac vari

et tate , Vt ii Cicero , moderanda est, si minus tarmiter, quae

' prolaturi suntj teneant,stitam in cantilenam incidunt pote qui tot ac tam varias vocum inflexiones, accentus muta tiones, ac similia nequeant simul attcndere Sicut enim facilius est cithare dando simpliciter deambulare, quam

' 1 Iim enoreas ducere ac artificiose simul saltare

ita faecilius est,nisona quas voce reddere, qua nius in me mQriR Quam , quam accurata pronunciatione taxi a sci sit m

550쪽

Verborum , a rerum dignitatem, vocemo actisnem uirripites vatietate , ex Rhetorum praecepto moderare.

VI mane proprio marte facilius verba coi ponimus, aut philosophamum sero autem Paptius aliorum scripta intelligimus , aut m- terpretamur Eadem namque videtur apti-G udo requiri adiudicium fetendum de alis S, Quo pacto procedant vel quid sibi dicere Ain a ad Meserendum, quae circa aliquid nos ternesen im is Non enim alia est occultarum rerum inquito

proprio martς philosophamur .alia Vero qua aliorum abditos sensi is ex verbis md g re

oz alia interpretationaturae ab intei pretatione sensus, vocis. non minus aliorum interpretando, quam nostraptae de rebus iudicia, pIacitaque , conceptus probC

in et ves promendum exterius, maiorem utique more larum specierum suggestionem, maioremq. promptatu-

prela xv Ita men prouime tacundax iδ refellere mponendo, vel diuidendo, ac discurrendo pinam me hii voce foris emittat, verbisque, aut scri inui quod in iudicio terendo de artis prae rabium dicti vel scripta sin propria compositione pro ra tenetur memoria. Idem enim est proprio marte com-:hrire a due discurrere, ac litteras,o syllabas promendo, hΛA lebete. Cum igitur mane promptior se ulu mirum non est si aptius quoque proprio marte,

rnou conceptus formentur, verba melius componantur.

gis ambiens aer , di incalescit, non minus quam cerebrum