장음표시 사용
41쪽
Euenit ut necesse csset reipub. per unum consuli .nam Senatus iactomnes prouincias prouide gerere poterat . igitur constituto Priniscipe datum est ei ius, ut quod constituisset, ratum os t.
Haud ociose a Pomponio dictum reor, Principem ideo constitutum fuisse, quod Senatus omnes prouincias prouide gerere non poterat ,.sic non ad do aminium urbis, sed ad bene administrandam rempub. Senatui iunctus ibit, & eas Imperalarcvr regendas prouincias, quas Senatus gubernare solus impotens erat, ueluti limisco Iliturus. tares prouincias,ec caeteras quae sine armis retineri nequibant, pro quibus mos derandis, necessum suit,per unum consuli ait Pomponius, non autem domina ri, qui exercitibus imperaret,a quo imperio Imperatores, id est exercituum duaces appellati sunt. Trahor enim in hane sententiam Strabonis autoritate, cui ius locupletissimum testimonium aperit nobis huius loci sensum. De qua re suasius disseruimus in libris de Principatu quos ad Leonem X. Pont. Max. dediamus. Strabonis autem uerba sunt haec: Caesar Augustus,cum patria ei totius iniperj patrocinium permiserit,& pacis 6c belli,cbdiu uixerit, potestatem habere, totum imperia bifariam diuisit: nam partem sibi asciuit, partem populo dedit. ac sibi quidem quaeeunq; militum praesidio indigeret. Ea est regio Barbara, ecgentibus nondum subactis finitima sterilis sane,et cultu dissicilis,ut propter eaeterarum rerum inopiam,5 copiam munitionum iugum detractet. Populo auatem reliquam concessit, quae pacata cst,& iacile sine armis retinetur.utranq; portionem in prouincias complures diuisit, quaru aliae Caesaris, aliae populi dicunatur. In suas praefecturas Caesar ipse administratores mittit, Zc alio tempore aliis D ter partitur regionem, ec ut res postulat ita uersatur. In populi prouincias popalus imperatores, uel consules mittit, si hae quom in diuisiones alias deducuntur prout usus postulauerit, in initio tamen duas consulares secit, Libya scilicet quae Romanis paret ea duntaxat excepta,quae prius sub Iuba fuit, nune non sub Ptolemaeo est illius filio,& Asiam cis Alim, et montem Taurum, Galatis exceptis. ec gentibus quae sub Amynta suerunt: praeter etiam Bithyniam, et Propontide. Praeturas uero decem in Europa quidem, et adiacentibus insulis, eam scilicet quae ulterior Iberia dicitur,circa Betim flume est, et Attacen, et ex Celtica Naria honensem tertiam Sardiniam cum Cyrno: quartam Siciliam.quintam & sexta Illyrii partem, quae ad Epirum, et Macedoniam: septimam Achaiam usque in Thessali et Etholiam, et Acarnaniam, et nonnullas Epiri getes,quae Macedoaniae sunt conterminae: octauam Creten eum Cyrenaica nonam Cyprum: deciomam Bythiniam cum Propontide,et quibusdam ponti partibus. Caeteras Cisar prouincias habet in quarum alias procuratores mittit consulares uiros, i in alias praetorios,in alias homines ex equestri ordine. Reges uero, di Principes,et decarchae eius portionis sunt,ac semper fuere. Haee Strabo eum uerbis Pompomi congrua entia. Quae omnia obserua pro
ijs quae dicturus sum in l. i.
42쪽
TVR Emoriar proditum est, Clementiss. Clemens, Epicureos
rum& Stoicorum libros,quod ruditer, & sine ullo nito.
nil re scripti essent,no nisi a suis legi solitos. Neq; diuersum
PIPE E eontingere nostris nunc Iuris pro sessoribus experimur. Digestorum quide libri ab omnibus passim summa delectatione leoguntur: Commentaria uero in illos tot sudoribus lucubrata,ut priomum in manus ueniunt, rethciuntur. Abutentis sane octo & literis es,
se inquit Cicero .cogitationes suas ita scriptis mandare, ut nem; alii cere lectorem neq; delectare possint. Quod uitiu ut euitarem,& uosto Leonis X. fratris tui, qui in omni re uel literaria, in primis acer rimi atq; grauissimi iudicii erat, quantum in me esset, satisfacerem, c libris omnia rite repetita, quae ad legum Municipalium traistatu pertinent, memoratu digna supra uulgarem consuetudinem paulo elegantius, Sc quantum materia ipsa Sc ratio disserendi postulat, hie explicantur, ad artem redacta ex ueterum & recentium Iurisconsulistorum traditionibus: quorum sententias, quae pugnare inter se uia debantur, summa diligentia conciliare studui: re quae confidemulta ab atris scribuntur. at 3 obscure, hic lucide, distris iste, suis Q locis ac uocabulis restituta lector inueniet, tam iuris quam rhetoricae studiosis cognitu necessaria. Vale, Pontificum . decus 8c ornamentum.
43쪽
Mnes popuIi,qui legibus ,aut moribus regumr,parini tim suo proprio, partim communi omnium hominum iure utuntur . Nam quod quiso popuIus ipse sibi ius
: constituit , id ipsius proprium est ciuitatis, uocatur . iN - α Ius Ciuile,quasi ius proprium ipsius ciuitatis. Quod
uero naturalis ratio inter omnes homines constituit, id apud omnes gentes peraeque custoditur. uocatur Ius gensium,quasi quo iure
Inst. iv. t. Sunt populi,qui scriptis tantum legibus ututur,ut OIim Athenienses: sunt quis. mnsiris non scriptis,ut Lacedaemones sunt qui scriptis simul oc non scriptis ut Romanepto. ct idcirco lego disiunctive legibus, aut moribus,ut in antiquis exemplaribus inoumi propter quod tolli itur omnes ambages de relativo quis,uel qui. Errant qui putant ede popuIos,qui nem legibus,nem moribus uiuat, quod est impossibile.
Nam latrones etiam conuiuere nequirent, sine cotis inter ipsos institutis,maria D me de quaereda ec partienda praeda. Nee ociose uerbo Reguntur usus est Iurea consultus,ut ueterem inter sapientes quaestione dirimeret. Disiputant enim utra
a legibusian hominibus regi conueniat, id est, magistratus piae I legibus,an leges magistratibus, de quo in Lij. de E.dicemus.
Quod uero naturalis ratio inter homines costituit,id peraeque S c.
Nunquid Ius ciuile non ratione, aut alia ratione quam naturesi costituitur Getitii non alia quam naturali. Porro a ratione, quae ius commune cffcit, penitus recedere non ualet, i etiam seruire in multis, stipra in I. Ius autem. tradit Vlpia .dia e. iustu- nus. Virunt ergo & gentium, ec ciuile a naturali ratione proficiscitur: Cctium turale. etc. quidem diuina quadam ui,siue ratione dictante, inter omnes homines diffusis mei . receptumi custoditur: Ciuile uero non sine hominis decreto, intra septa tanta
constituentis populi uulgatum uiget:humana itam semper ratio,in utro domi, natur &praesidet. De legibus popuIorum scrutari conuenit: Primo, quo iure constituantur: Secundo,quses constitui oporteat: Postremo de eam interpretatione ec sensu. De prima quaestione procliuior sententia est per hanc l. Populis condendarii legum factam este potestate,quod Politus in suis annotationibus,non iniuria sortallis derid Nariat, inquit,haec Io,non disponit. Verba sunt ex institutionibus Caiiurisconsulti excerpta. Nam conseques ista ratione laret ante hanc I. id est,
ante Iustinianum qui uim Iegis tribuit, populis non fuisse ius scribendi sibi ciuialis societatis conditiones,ec pacta. At probabilius est eodem iure gentium, poo hoc iure. pulos sibi leges dicere,quo ipse int ciuitates. Quod Baldo hic placet,& Aristo F proco. teles secundo politicom probat, si dein naturalis ratio, quod laustra ius genua in ciuitates coiri instituisset, nisi queadmodu inter se uiueret disponendi fecisset
44쪽
N L. OMNE 2 POPVLI cori MENT. L I B. 1. 39 A potestatem. Ius cinquit Aristoteles ciuilis societatis est ordinatio, sine qua consistere non pollunt populi. Quales autem leges constitui oporteat, Isidorus 5c Gratianus sic docent Erit
autem lex honesta, iusta, postibilis, secundum naturam, secundum consuetudia neni patriaedoco temporii conueniens,necessaria, utilis, manifesta quoq3, nihil per obscuritatem incautum captione contineat, nullo priuato comodo, sed pro communi est num utilitate conscripta. Hisdem item autoribus tales cile debent, ut earum metu humana coaceastur audacia, dc nocendi recidatur facultas, tutal sit inter improbos innocentia.
Postremo Platone, Aristotele, 8c Cicerone autoribus, leges huiusmodi este
oportet,ut ualeant tranquillum ciuitatis statum componere,stabilire, tueri, antismos erga deum, religionem, ciuilem luimanam societatem assectos habere, ct omnes deniq; in ossicio sic continere ut improbi lineas transilire ne possint, boni ne uelint. Adde ex sententia sapientissimi I cratis ad N icoclem, in primis ne males sint leges, quae discordias nutriant, quinimmo lites omnes,-controuersias funditus tollant. Iam ad quaestiones accedamus,quae cx praepositis definiuntur.
Occidens ciuem capite puniatur: occidens aduena numaria poena plectatur. Quaeritur de iustitia legis. Pro statuto est,ueluti grauius delicitam est ciuem cb alienigenam occidere sciustum, grauiorem poenam constitui de occiso cive, cuius amissone laeditur resis publica: etenim corona ciuica donabantur, qui ciuem in prassio seruassent: prae, clareci; Scipio dictitare solebat,malle se unum ciuem seruare, cli mille hostes ociscidere. Unde plane intelligitur quanti facienda sit ciuis unius uita: pluris Q coman moda nostra uel publica habenda sunt, quam inimicorum magna strages,uel detrimenta: circa quae triplex succurrit inspectio. Prima, utrum uere grauior sit praeposita occis ciuis poena. Altera, utrum ualide de occiso homine, pecuniaria constituatur poena. Tertia, utrum serendum si non capitalis poena, de occiso aduena statuatur. Redeo ad primum. Quan ii suapte natura, omnis personalis poena grauior sit quacunm numaria, nihilominus in praesenti specie, nulla grauior de occiso ciuestatuta uidetur, quoniam omni iure, de homicidio debita ac iustissima est poena capitis. Excedat igitur capitalem legislator Oportet, qui acerbius uindicari uult ciuium caedes. Nam h oc casu illam grauiorem arbitror,quae legiumam poenam supergredinar,5c leuiorem quae citra legi timam infligitur, & propterea tali statuto,de occiso aduena uere leuior imponitur poena, de occiso aut cive no grauior. Secunda quaestio non noua est, oc adhuc sub iudice. Hosti . censuit inualiadum statutum,haud illepida ratione diminutaepoenae,quod ad caedes pronior fit audacia, ubi cocicenda foret. Archidiaconus Uc Tancredus in compendiosa sua repugnare id statutum dicunt diuino, humano, pontificio iuri, sequunmr
Ioan. Andre. Butr. Anch. G i. Panor. 5c tota sere Canonistarum schola diis uersam partem defendit. Albericus in quaestionibus statutatijs mouetur quod inter se ciues hoc statuere possimi, per hanc I. Adiecit cin totum mundum hoc sera Dare. Idein ubi* sentit Bartolus, oc Angelus pro Bart. Immola adducit, quod lege Cornelia non semper capite seriebantur homicidae: quidam admirunt in homicidi js iam factis. Inclinat Baldus, s non parua pecunia multentur, quod Roamano in singularibus placet. Ad detegendam huius legis malitia exercenda esset Luci j Neratri sagacitas. Nerauus cum latae non possiet, lege tall. tabularum iniurias xxv. aeris poma
45쪽
C uindicari, seruum cum sacculo assium sequi se iussit ipse obuios palmis eaedebas, ec mox stimulis singulos xxv.asses pendi iubebat. Inde admoniti Praetores, de aestimandis iniuriis edicta posue r.Eodem modo pecuniosus quis si occide ret, legem de qua loquimur, ridiculam oc infamem taceret. Mihi igitur semper
humanior ac uerior uisa es Hostiensis sententia impellente diui Cypriam auto, ritate ad Donatum sic stilentis: Quod potest redimi, n5 timetur. Et alibi:Grandescelus non est,quod potest redimi. H. q.iii. c.pauper. Nullam reus pertimescit culpam, quam redimere numis cxistimat. Hieronymus ad Macedonium: Cum timetur, boni inter malos Quiete uiuunt 8c mali coercentur. Et propter hoce. ωmis .ete. 9 idem in primis factas leges Isidorus ec Gratianus tradiderunt, ut in ipsis impro iij.distri. bis, formidato supplicio refrenetur audacia, oc nocendi facultas. Indubium est ergo nisi forinidolosa sit poena, improbitas non coerceturisi non coerceatur immani dira debacchabitur. Formidolosa autem non est, quae pecunia potest re Arturiret. l. dimi unde consequens fit,non lines,sed labes esse, quibus nocendi crescit audaiseonu re. de dia. Hanc partem ex recentioribus egregius Aretinus consultus, intantum proapae.dot. et t. i. havit,quod adiiciens dixerit deterius esse bono publico, maleficium atrocissimus pra .ctrulli. leui poena puniri, quam uiolare decorem ordinis ecclesiastici. Probat etiam Coret iure. fetus citando Caluanum doctorem antiquissimum. Sequitur re Felinus in Ruta confii .lix. de homic.
Alberici argumenta sic reselli posse reor. Cives inter se, Quod natura turpe
est, aut reipublicae noxium,statuere non posse, de sequeretur absurdum,quod leuior poena remaneret de occiso cive, quam de occiso aduena. Nam si hoc inter ciues ualet proculdubio in detrimentum alienigenarum non ualet, in quos pOapulus nullum ius habet sic statuendi. Et propterea de occiso cive nummaria rea D maneret,de Occiso autem peregrino, capitalis non esses sublata,ut tertia quaestione dicetur. Est a uero alimum, totum mundum id seruare, oim longePlures' sint populi, ubi de homicidio poena sumitur capitalis. Ne Baldi placet temperamentum, quoniam quisquis soluendo non est, aut impune occideret capitali. sublata aut capitis supplicium subiret, non quia occidit,sed quia pecuniosus non esset. Nem admitto illam distinctionem de homicidiis iam factis,quia magis inaedulgentia nuncupari potest, quam poenae constitutio. Imolae argumentum nihil est, quoniam lege Comelia, monis in humiliores, deportationis aut mpublicatione bonorum in honestiores poena est, quae altera mors in.Immo Oamni supplicio sorte grauior, nudatum omnibus sortunis in alterum orbem dea serri, aὸ indefessam poenam maximae inestatis. De tertia qua tione apud nostros nondum didici desinitum, uerum humansistatis ratio neuat exterorum caedes leuius conquiri. De qua re Cicero secundo Odiciorurn sic loquitur: Qui ciuium dicunt rationem esse habendam, externos rum negant, hi dirimunt communem humani generis societatem, qua sublata, liberalitas henescentia bonitas, iustitia funditus tollitur: quae qui tollunt, etiam aduersus Deos immortales impij iudicandi sunt. Ab his enim constitutam inter
homines societatem euertunt, cuius societatis arctissimum uinculum est, magis arbitrari esse contra natunam, hominem homini detrahere sui commodi causa, quam omnia incommoda subire, uel externa,ves corporis, uel etiam ipsius ariami, quae uacent iustitia. Haec Cicero. Et Iureconsultus hominem homini insidia In Lutuis. ri nefas esse scribit, propter cognation inter homines a natura constitutam, non inter ciues dixit. Quapropter latere non dinet tres csse humanae societ tis gradus praecipuos . Primus quidem est omnibus arctior at Q angustior, intercos qui eiusdem sunt domus uel familiae, qui oeconomicus appellatur. Alius la
cor inter eos qui eiusdem sunt ciuitatis,politicus. Tatius est, qui latissime Parct
46쪽
IN L. ΟΜ NEs POPULI, cori ΜENT. LIB. r. A inter omnes gentes totius orbis,quasi urbis unius unde Ius gentium hoc, Ac ex illo Ius ciuile nominatur. Et licet societatis cuiusq; proprium sit,suum quoddam
bonum exquirere, tamen omnium summa communis ea est, scilicet uitae securiatas,&beneuiuendo animi tranquillitas. Verum quo latius extendit se honum, eo semper est melius ac praeeligendum Innaturale quippe est, minus bonum anteponi maiori,& idcirco bonum politicum pramalet oeconomico,& utri praea ponitur,quod inter omens gentes distunditur: ec ueluti paterfamilias non ualet intra suos parietes quid constituere, quod institutis ciuitatis repugnet,ita nec popultis intra moenia statuere quid potest,quod humanum c5uicium uiolet. Nam non aliter se habere debent iura ciuilia erga Ius gentium, quam habere sepos, sunt collegiorum leges erga suae ciuitatis instituta. Porro ciuitates ipsae non inepte collegia dici pos Iunt,si conserantur ad orbem uniuersum, ueluti corpora ipsa ad ciuitatem collata, recte collegia nominantur. Vtrobissi coetus sunt reo aminum iure sociati, re in multis ab Accurso aequiparantur in l. Ciuitas. Si
Ex quibus plane concludi potest,contra humanae cognitionis rationem illam legem esse,quae de homine occiso, maxime obid quod alienigena est capitali abrogata Poem,pecuniariam imponit,& ideo inualidam esse. Confert illud Baldi dicensis,Mundum communem patriam esse,& ideo exteros inquilinos de ciuis rate inci non posse, quoniam eucere, inquit, re interdicere est poena, quae sine causa imponi non potest. Hinc coniector nec quenquam Urbe Roma, ut coma muni patria prohiberi posse: qui interdumis est sua patria, etiam urbe interdictu es Ie: VIpianus de inter. & releg. constitutum meminit in l. relegatorum. Hinc item efficitur neminem Romae exulare posse,nec relegari, echodie scelera ubi s admissa,Roinae uindicari publice videmus.
Re furtim publice 5 bona fide in mercato empta,uendicandi ius domino G sit, nisi restituto emptori preti Duos boves ex agro Letino abactos, dc Tipherni in nundinis bona fide emptos, dominus uendicat. Quasionis est, utrum useat statutum. Gandinus hinc inde recitat argumenta, reseri Dini& Martim uicisse sententiam existimantium dominum uendicantem non obligari refundere pretium,eo quod in detrimentum eorum,qui non suae ditionis sunt,uanae sunt Ieges. Sentire ergo uidentur, seruandum statutum inter homines duntaxat constituentis poὰ puli. Non multo dissimilem cautelam, seu, ut arbitror, cauillationem docet Baratholomarus Veronensis: Emptorem rei, quam timet uenditoris non esse,in eis mendo publice contestetur se domini nomine emere, Paratum rem restituere, quamprimum pretium retro sibi dabitur, sic intrepide emat,inquit,sue finti si res,taeui rapta, siue praeda, ne cogatur domino restituere ante persolutum
pretium, sectus Hostiensis automate, qui rem praedae dixit emi secure sub conis testatione praescripta. Mihi autem persuadeo, & statutum, ec Veronensis consilium omnino detestabile, inualidum, ea in primis ratione, quod inuitat homi, nes ad iurandum. Nam qua ratione receptatores publice odiosi sunt, eadem profecto huiusmodi emptores legibus insensi esse debent, ab utriis enim latro nes resures animantur. Plus enim ad latrocinia impelluntur paratis ex uenditio, ne pecu s,quam receptatorum latebris.Consilium profecto Hostim. pertinet
ad res redimendas ab hostibus, ec a Barbaris, quibus cum ius postliminii est eccaptiuos faciendi, ab iisdem capta redimendi,di in causam pignoris retinendi,
47쪽
n k I sAL NONII cOMMENT.. donec exolutum pretium reddatur: nem uideo leges de redemptis ullam protes stationem requirere. At in casti nostro,de rebus furimis, ec ut rapsis agitur,quae damno publico Ac dominorum emerentur, exemplo inciuili ad latrocinia matrienda. Ineptissmaq; ea cautio uidetur, ut ematur domini nomine, quasi domunus rci suae emptor fieri possit. HARII fALOMONII E Q. ADVOCAT a M' A
V PER Esr de interpretatione loquamur, de qua uaria Sc numerosa distinctionum serie tractatum inuenio. Verum a doctoribus nostris nuda ingeni j iii in reconditos us p sensus penetratu uideo, ec quod assecuti non sunt,non ipsis est imputandum, sed Romanis
calamitatibus, per quas bonae aries una cum imperio penitus conciderunt. At quia tua ope & opera Beatissime Pater c LENENs Pont. Max. e tenebris in lucem prodire coeperimi, non dedignemur quae in Pandectis desiaderantur,aliunde mutuari. Quae si Iustinianus, siue Tribum anus, integris Iuris consultorii libris, pasti fuissent ad nos uenire,esimas chartas reuoluere non cogeremur. Non reprehensibile igitur futurum arbitror, si uetem Iurisconsultorum traditiones sequar,Cicerone,Seneca, diano, Quintiliano, ConsultoFortunatiano,& alijs multis autoribus, dc eo libentius, quod cum nostratiu dictis conuenire uisa sunt, si sine inuidia conserantur. Audacter itaq; aggrediar, tuo numine
adiutus,& ab illo uulgatissimo ausipicabor. Vtrum in statutis a propria significasione recedere liceat. Quia stricti imis sunt,dicunt. Quid inder an in his quae latioris iuris sunt, i Ilersi est, in quam si ruscationem uerba uelit effundere, di in his,quae angustioris sunt iuris,a prosprietate recedere non uescat Quid si autor statutarius improprie loquatur, an inutissis erit constitutio An Iector proprie interpretabiturcunde alia exoritur in uestigatio: Num in aliam significationem uerba exaudiri queant, quam sentiat qui loquitur uae 5 in illam recidunt an mens an uerba spectanda sint Si uerba,profecto uoluntatis parulfacienda est ratio: sin uoluntas custodienda est, uoaluntati uerba ancillentur oportet. Preterea periculosum est,uocabulorum subtilitates in statutis sequi. Ro. consilio iiij. reseri, tine experientia,maiorem partem populi condenus statuta uulMgum impcritu este,ct propterea imperite intelligenda. Quod Camalupus praeaceptor meus hic probat. Porro statuta 5c stipulationes in manu eorum Uidcm esse, quorum pars potior tabellionatum exercent, homines latinarum vocum ignari, a quibus milium est uocabulorum proprietates exigere. Marcellus Iure consultus: Ab his quia siue plerunm Ioquuntur Bc no proprijs uocabuliS semper utuntur,desiderari non debet uerboru proprietas. Vnde palam sit,uerba proprie intelligenda, nisi loquentis persona diuersum suadeat. Suadet autem loquentis uel imperitia, ubi consuetudo uocabulis abutendi. Quod contradicit Barros Io, existimanti notariorum uerba secundu ius intelligenda,ad discrentiam idioistae. Ius enim exigit, nihil non sito uocabulo dici quod notariorum imperitia praestare non potest. Accedit his Accursanti illud: Non omnes sciunt dicere haerede instituo.Ex quo Nex. colligit,nsi omnes scire uti uerbis propriis. Cinus monet crassi hominis uerba, crasse intelligenda: quod Bald. tibi commendat . Id mde uerbis idiotae Accudius & doctores tradunt. Ioan. Cald. consilio iij. iiij. α Alexander consi. xliiij .libro ultimo,responderunt alutis sapienctus leges c. duo.
48쪽
Iu L. OMNE s POPULI, LIB. II. at A. ditas, ex iuris peritia accipiendas. o. uero ex communi uulgi tisiuaeonsi. iiii. At impossibile hoc esse Cicero pro A. Cecinna docet,liis uerbis: Quae lex, quod Sen.consquod magistratus edictu, quod foedus, aut pactio, quod ut ad priua, 'tas res redeam testamentum,quae iudicia aut stipulationes,aut pacti,oc conum ti formula, non infirmari aut conuelli potest, si ad uerba rem flectere uelimus Consilium autem eorum qui scripserunt, re rationem & .autoritatem relinqua mus. Sermo Hercule & quotidianus, ct familiaris non cohaerebit, si uerba internos aucupabimur. Deniq; imperium domesticum nullum crit,si seruulis hoc nostris concesserimus ut ad uerba nobis obediant,non ad id quod ex uerbis intellitigi potest. Haec Cicero. In has difficultatum angustias scripta statuentium & sti, putantium cautiones a curiosis detruduntur, ipsi uero nihil forte rarius, quam propriis uocabulis loquuntur: sane improbum uidetur in aliena Pagina exqui rere quod ipsi loquendo negligimus,aut prestare nequimus. At si non pertinaces esse uolumus,non in statutis solum,uerumetiam in omni scripto dicto ,sive lilicti, siue lati sit iuris, uerborii proprietas custodienda est, modo aliud non impediat, quod ex ipsismet legibus quibus nituntur, liquet. Loquuntur enim Ieges illa: de ultimis uolutatibus, quae latissimae sunt interpretationis, 5c tamen ab huiusinodi obseruatione non sunt immunes. Nec facile mihi
suaderi potest statuta stricti iuris esse plus caeteris positivis legibus, ut ex Digeis
storii lectione licet inspicere. Experimur enim in his, ut in caeteris, cx natura rei de qua agitur,interpretationes uariari: siquidem fauore digna res, de qua statuita loquitur, pinguius interpretari obtinuit sin minus,angustit . Quae autem fauoa BA. et nece. iurabiles, quaeue odiosae constitutiones sint, Ommu consessionea Iegis rationere I.non dubii7.c.cte metimur. Particularius Bal. dixit illas lauorabiles esse quae damna submouet, de st. Matthe. n quae in munitati prosunt: contrassi quae damnum important Odiosas,etiam si Iu Ul. t eooi. erum uiari deserant cit alterius detrimento, in funama odiosum definit,quicquid Anehar ia rep. est contra rationem naturalem. Plus Baldus scribit,in dubio omnem Iegem fauo e.canona sta.
rabilem existimari. Hinc quidem de multis quaestionibus statutatiis disceptatio.
Superstitibus filiis masculis filiae non succedant.Idem Bes. fauore familiae censuit,ctiam nepotes ex filiis amitas exclusuros. ST ATVTun
Rector deleget causas appellationu a definitivis. Castren. respondit,sauore publico Rector causas appellantium etiam ab tuterlocutoribus delegabit. Pelianus probat in cap. translato. de const. in se. TATU TvΜ. Dotata a patre non succedat. Patersitae impuberi dotem reliqIcit Bare .putat In I. Titio em dotatam, hocin iure utimur icet ante matrimonium dos non sit amissame accipi tum. de eon. eitur statutu improprie filiabus odiosum,farniliae fauorabile:de quo latissime iambu . Balae in l. non sine. C. de bo. m. lib. Similiter statuta de caussis per arbitros iussi, candis lamissime interpretari receptum in.
Aduerte tamen haec doctorum Gempla magis ad interpretationem rationa, lem, quam nostri extensium dicut, pertinere,quam ad improprietatem uocabu 8 .lorum,ut insta demonstrabo. Plus Accursius censuit, & non dicta, Ac non costititata, quodplus est quad n in statutis uenire. uerbi gratia si casus accidat de quo legislator scogitasset credibile est, statuisset pro statuto sit,DQd omnes Comen Clo. Mi tili . dant,hoc iure utimur,& propterea quicquid boni re aequi ratio suadet, pro di* pacturi. s. i. iacto sit. Dinus consi. iiij.stribit large statuta interpretanda uti quaestionem contro i Dersam decidant. Caccialupus hic addit, ut omnino aliquid noui iuris inducant supra ius comune. Planum ergo uidetur,uberioris interpretationis statuta esse ij uulgo creditur. Nec resert statuta sic accipienda,ut pcicii minimii a comuni iure recedant, quoniam ista ratione non diuersum est de comuni Romanoru iure desi
49쪽
nlendis. Quod non per omnia iuri naturali seruit. Ius itaq; posititiu est,&idesco pauloante dixi, Statuta non plus caeteris positivis legibus, stricti iuris esse, ec uerius est,ad suam causam propter quam facta sunt redigenda, ec secundu illam coarctari, distendicit oportere,aequitate magistra. Nam ex regionii quesitate, locorum situ, rorum ubertate,acris imperie,morum diuersitate uariari leges naturalissimum est, quae opportunitatibus populorum scrutant,quibus perius comune eodem modo omnibus seresfieri natura non patitur. Non nego laborandum, quantum fieri potest ,ut cum iure comum naturali,quod semper honum et aequa est, conueniat,ab eo dirigatur,interpretationem et recipiat:& hoc est stricte interpretari. Concludi itaque audacter potest, illam opinionem, quod statuta stricti sunt iuris, aut nonsimpliciter ueram, aut minimum ualere, ad cohibendam sta tutorum potestatem, necnon uerboru proprietates aeque in omnibus atm statuistis obseruandas. Postremo a proprietate recedi imperio uolutatis. Marcellus deleg. iij. Non aliter a uerboru significatione recedi oportet, quam cum manifestust,stud sensisse testatorem. Ulpianus Inconditionibus primum locum Volimatas efficit,ea conditiones regit. Et nulli dubiti est conditiones esse stricti iuris. Quinimo contra legem facere illum Diui Theodo. 5c Valentinianus restri earunt, qui uerba di non legis mentem amplectitur .Cessius nescire leges cum misdidit,qui uerba tantum tenet.& candidus Ulpianus qui lita ex mente legis est, id idem esse ex uerbis desnit. Nec dicat aliquis aliud in legibus, aliud in statutis, quasi statuta leges non sint, explosa iam pridem illorum sententia qui discrepare male putaueriint,de quo sito loco fusius dicetur. Praeterea Bariolus, Baldus hic ec ubim ac doctores omnes scribunt, Statutoarum uerba ad Unguem seruanda, quando mens non repugnati Plus 5c sapienter quide AngeIus cons.cclxxx.respondit iisdemedijs,& stamentiu & testatoruuolutates coiecturadas,.Iason sumnie et merito comendat. Sentit ergo Anmus paris fauoris 5c interpretationis esse etia coniecturatae, di statuta. testamenta. HARII SALOMONII E Q. ADVOCAT I'αν E
ARTO LUs omne de interpretatione tractatu inquatuor species diduxit, sciti et correctoria, restrictiuam, decIaratoriam,ec extensi uam. Haec ultima lege non interpretatur, sed extrinsecus prouem I argumentum ducens ab ea re,quam legi uolumus accomodare,Uela similitudine,ud ratiost identitate:quod graeci non ab re Syllogismatio m uintilianus status ratiocinatiui, Fortunatianus collectivi, in quo ars iuriscosulti dominatur. Non enim parui amficii est iungere casus no dictos,dictis,aim etiam non cogitatos interdum, sed tanti est, quanti est Iurisconsultu esse, dedit. pictist j. quoi P in de bonore aequo dis Iouimus,ec plenius insta lib.vi. pretati .d. e. Him/mi qum CPrrectoriam appellat,durum est inter interpretationum spe.
cies numerari. Bald. eleganter tradidit interpretationis esse, declarare,non pera.. imere. Sed nulli dubium, eum qui corrigit,perimere. Ergo correctio, interprestatio sit, est impossibile. His consonant quaestiones quas Bari. ec doctores huic generi subiiciunt, quae ad tractatum legum contrariarum spectant. De quibus aptius Cicero re Quintilianus titultum de contrariis legibus conscripserum, ut suo loco dicetur. Restrictium ec declaratium BartoIus in alias multas subsecuit. Ssi. improahat,alia I 5c longa distincti utiturinos autem quid inter utranq; su,uideamus.
50쪽
Iu L. OMNE s Popvi I, LI P. III. . mippe restrictiua uoIuntatem sequitur,decIarativa scriptum:restrictiua ex uerbis uoluntatem elicit: declarativa sono uerborum contenta est ,id est, quod illa pro uerbis sensum reddit. Haec pro uerbo uerbum, quod grammaticorii est proprium, quam appositi Isine Baldus litersem 5c grammatices appellat: illam peculatium, ciuilem,quae integra Iurisconsultorum est.
Quaerere itaq; de restrictio, & declarativa, non aliud est quam de seriptosis
uerbis, mete quaerere: modius ergo maiores nostri summi in .lenalia recerut Icripti α uolutatis. Percurre omnes annotatos a Batare doctorib.casius,
inuenies ad haec duo quasis primigenia sua reduci: quae adeo inter se cohaerere. colligataq; elle experimur,qd inseparabilia esse credideris.
inuenta esse Q. Tubero dis Lerebat, nisi ut demonstrarent uoIuntatem dicentis. Quae per se nil aliud siunt,quam sonus quidam uesuti tinniens tympanii,uox mor. riincula,mii spiritu uolutatis animentu quod in infamibus, mente captis. cruriosis palpitamus. loquutur quidem, ec nihil usissi dicunt. Loquuntur etiam I 'O , Picae, corvi . domi quando p habui stumos occardueles loquacissimos. aeterea, allum uerbum est quod non possit plura signiscare. Propter quod Enrylippus dioicorum princeps omne uerbum ambiguum esse defendebat Et qui ambiguum loquitur, unum dicere Paulus in rebus dubiis definit. Si unum civit, proculdubio qui illud unum declarat, non restringit,sed id duntaxat quod dictum est, explicat. Statuta ad literam intelligantur. Quae uis horum uerborum: Quidam putant enarrationem a mente I is inhi tam i uitii uero n uerbis id exprima,neq; sententia contineri persuadeo. Ea enim uerba non alium signiscatum habere indentur,nisi quod uerbalis siue lite. resis, ut Hesd.inquit,ec grammaticalis sensus admittatur,quod non in excIudere cυ- , o non iacim intense pugnant literatis, re qui a mente est intelleis paractus,quod uno posito altercedat, aut submoto altero alter recurrat subdisium
T. P nullo picto possit cossiere:uox etenim sine uolsitate quid sit iamia diximus. Cessim ait, Scire testes non est uerba earu tenere.& ubicuoutu legitur uerba a me te no seiungeda. Nam qui uerba amplexanda re menten Iigenda dicunt, uillis dicunt, immo absurdu ct iniquu si tride consequatur. od necν ex sententia eiusdem c5stitutionis inhibeantur a mente duci interpretationes, per se liquet. Dissident mediusfidius inter se ista, per eum modum quid cautu existimare, per quem fieri eadem lex prohibet. Quomodo potest legislator comediiirata uoluntate quid statuere iconieetiaratam uoIuntatem isto, nimiudicio uetat recipi Quod autem interpretamenta legum inhiberi non Ieratione,ati alia ad hanc quaestionem pertinentia,fusius dicam in I.n. .his. Il. deo .iu.Ubi suus Iocus cilie intelligo,tamen eam significationem habere,ut stricte, id est,proprie accipiantur, ut mox dicemus. Statuta ex bona fide intelligantur. Eum sensum habere arbitror haec uerba utri bono A aequo capiant intemreta ne latissimam, & inter ea quae bonae fidei immadnumerentur. Similiter si lex dicat,pacta, uenta, ac stipulatiore ex bona deseruentur.Moueor illis uerbis xl I. tabularii: Inter bonos hene agier oporis dicet suρ: Formulae stipulatoriar,uti ne propter te,fide ne tua captus,fraudatusue lim. Q. Scaevola PontiMax.summam uim esse dicebat in omnibus litis,in quihus ageretur ex bona fide, fidelm bonae nome existimabat manare latissime. Haec ic. ul. olli.α in epistola ad Trebatium Iureconsultum lib.vij. epistolarum. Cotirmo es anti consilio Besa quod incipit,Rex Romanorum, in quo strahit naiscium de bona fide serua ada. Item s lege,aut conuentione actu est,ut contractus