장음표시 사용
111쪽
mae S.D.8c textuum Arist. tria a nobis agenda sunt. Primum explicabimus literam Philos Secundum aliqua circa ipsam annotabimus, & tertio circa eam dubitabimus.
ad primum ergo, primo habet Phil quod postquam determinauit
de anima vegetativa, quot sint eius operationes,& potentiae, de quomodo distinguantur, hic intendit tractare de sensibus in communi, de deinde in particulari. Duo autem hic assumi ,si ip rius tractata de sentibus. Primum est, quod in hoc differunt potentiae,vegeistativa, & sensitiva, quod vegetatiua non patitur a suo obiciti,i. ab alime io, quapropter non dicitur potentia
passiua ,sed tentia sensitiva patitur a
suo obiecto,unde dicitur passiua; nam missis non est qui agat in colores , sed color est qui agit inuisum, quod tali ratione probat. Qii ad alteratur, pati, tur , Sed potentia sensitiva alteratur a suo obiecto. Ergo patitur. Secundum ea, quod aliqui dicebant simile pati a simili,cognosci,& sentiri, , de ideo Empedocles dicebat,quod te
ra,terra cognoscitur,& ignis,igne,
de his iam dixit in libris de generati ne , & corruptione videlicet,quod id quod patitur in principio,est dis siruile agenti, sed in.fine sit ei simile,sicut dictum est de alimento. Secundo mouet dubium, quomodo, sensus non agat in seipsum, & cur v. g. auditus non te audiat,nec oculus se videat, nec tactus se sentiat.
M9si ea Respondet autem dubio dicendo, potentia prouenire, quia sensias sunt poten
si . bisux, reducendae ad actum ab
' extrinseco agente, sicut combustiuuinin potentia 3 seipso non comburitur, sed ab exteriori combustivo, & ita auditus non mouetur nisi a sono,& visus a colore,&sic de caeteris. Secundo tamen explicat,quomodo sensus sit in potentia uicendo, hoc poste dupliciter ii
telligi. Primo in actu primon in potentia ad actium secundum. Serado in .
potentia ad utrunque.de qua re infra.
Vltimo docet, quomodo aliquid dicatur pati a dissimili, s. in principio,&quodammodo a simili, i. in fine. Qi md secundum primo notanduest,quod tactus dicatur se sentire, hoc aliquam bifariam potest intelligi. Primo, vi - δε itinuersaliter,ita ut generaliter dicatur se seipsum sus tactus se sentire,cla hoc falsum est,
cum tactiis sit potentia passiva. Secundo particulariter,respectu alicuius qualitatis,& hoc verum est, quod per una partem aliam sentit,unde infirmus sentit ardorem sebris, per sanguine ebul lientem, nam sensus tactus est in neruis,sanguis autem seruens, de alii h mores agunt in neruos,ubi tactus remdet. Item pars male se habens agit in partem bene se habentem,eam alter do;hinc cum febris a sanguine recedit, de conglutinatur cu neruis, carnibus,
ct ossibus,runc non sentitur, & fit pessima febris, i. eth ica. Secundo notandum circa illam consequentiam, quam facit PhilocsSi sensus tactiis esset activus, ageret in se i Dsum,quod hoc potest tripliciter intellia . Primo ut intelligatur tunc sensus agere in seipsum. Secundo ut intellis
gatur terminati actione immanente
ad se ipsum. Tertio ut intelligatur a laipso pati,quia ageret, & pateretur a seipso. Duo primi sonsus non sunt intenti a Plutob sed tertius,utprobat exemplum combustibilis,& quia assumitur quod tunc sensuadiimul esset activus,depiniuus.
Vtrumsensus sit potentia pessiva. VIdetur quod non . Nam potentia
sensitiua est nobilior vegetativa. Sed vegetativa est activa, de nobilius est agere,qtiam pati. Ergo. Secundo ateriale non potest ag rein
112쪽
iunt materiales, & potentia sensitiva potentia passiua , v.g. visus dicitur in aliquo modo est immaterialis. EG potentia ad videndum coloratum, du. . . autem recipit speciem colorati, sine . Nevus viaicae de sensibis; abiectione alicuius dicitur constitui in . Sed iudicare euagere. Ergo est acti- actu. Vel dicendum. quod duplex est passio,s corruptiua,quae est cum abis et 'r' . menstruaret specim Gone, & persectiva, quae eit eum re- Ium iniiciunt, qciali basilisthi nomi ceptione actus, de hoc modo tarsus dinem interiiciunt; Ergo sensus visus cuntur potentiae passiuae.' ' - - - - , Teruo notandum, quod duplex est DQuinto ilibet sensiis suas ope- potentia passiva. Prima dicitur absolu- ad rationes producit,visus visionem, au- repassiua, quia solum est in potentia, secundiaditus auditionem&e. Igitur actita & nullo modo in actu. Secunda dici- --. π rpessi ia secundum aliquid, i. resim i Sensius sunt sorinae. Igmir ctu talis actiis, vel obiecti. Primo mo-Proo tur sequela, quia mima do sensus non dicitur potentia passic tactiva, sicut materia est passiva. ua, nam ut infra probabitur est in actu
P. .isti. Is u isio ζ ergo quaestionis, no- primo, & solum in potentia ad actium distiae. Nym*,quod duplex est D secunduna. Dicitur ergo potentia se-tentia . I'rima dicitur activa,quae dici- cir ado modo, i. respectu obiecti,quia transinutandi aliud per obiectum constituitur in actu,nam active,in quantum aliud. Secund/ di- auditus non audit niti per senum , nec citur pastiua, quae ponitur principium visus videt nisi per coloratum. transnutandi pasine, i. vi possit trania Quareto igitur notandum quod Pla Drici nautari, v. g. calor ignis receptus in ma . to & Arist.in hoc contrarii sunt, quodnu dicitur potentia activa, quia cale- Plato tenuit visionem fieri extra inita' facit mamim, irranus autem dicitur po tendo, credebat enim ex oculis ouase 'tentia passiua,i. calefacta,&ita color - dam virtuto exire , quibus medianti-tum,quia causat visionem,dicitur prin bus fit visio. Sed Ari s.contrarium t cipium activum, & potentia visiva di- nuit. i. quod visio fiat intramittendo,i. citur principium passivum, quia reci- ex receptione speciei in virtute visiva. - P pit reci colorati,qua mediante pro v. g. dum video lapidem,visio lapidis ducit visionem. caiisatur a specie eius in oculo impresianissis di decundo nox ndum, quod aliqua D. Secundum ergo Arist. cum sensatio ei ustiati Gicantur pausta ripliciter. Primo per fiat pro intromissionem , deducitur
remotion m r' n lian in mori . t
riturbati M. MMU PH ι ιζὸς mPliciter. Primo per nat pro intromissionem , deduciturpis bis. rςi a sua naturiali dispo- quod sensus est potentia passiva. unde H octiia ut d in aqua per calorem re- ii vera esset opinio Platonis, sensus es
h. mouetur a sua naturali fit iditate. SG set notentia activa re oriri
mouetur a sua naturali frigiditate. SG set potentia activa,& non passiva. cundo per remotionem 3 sorma con- Quinto notandum,quod sensus, seu uenienti, It dum homo remouetur a potentia synsitiva dupliciter potest co- sanitate,'el per remotionem ab incon siderari. Primo antereceptionem se uenienti, ut dui' Sq etur ab infir- ori ab vitiosto,&siccone rit tantia initate,& reducit ad tautatem.Tem miliue,qaiasunc solum recipit specie. tio non pur remotionem alicuius rei, Secundo post receptionem speciei Milad per receptione, ita ut id quod erat sic aliquo modo,concurrit active, exta in potentia ad alique actum, Me abi pli: grati Aqua dupliciter considerari
ctione aliculus illum recipiat, &hoc mu it. Primo antequam sit calida,
113쪽
se solum pasEue recipit calorem. Secudo viliam' est calefacti, &sie medio calorecalefacit, de ita in proposito dic de sensibus. - - QVP ad secundum principale . Pru-οηc Uist ma conclusio est. Sensus sunt potentiae ei prρ passiuae. Probatur primo. Si sensus non esset potentia passiua, sed activa,posset
producere a tonem sine exteriori obiecto. Hoc falsum,nam auditus non audit nisi per sonum, olfactus odore alteratur &c.ut supra. Ergo, Secundo. Potentia comparata Obi m, ei comparatu ut passivum activo, nam obiectum non patitur a potentia.
fecunda conchsio est. Potentiae sensitiuae sunt aliquo modo activae. Probatur. Operatio denominans acii-ueast activa;Sed dicimus quod oculus
rς ' - Ad primum. Respondeo ad probat Ρ -n iionem minoris, squod activum sit nobili us passivo, quod haec propositio noest vera absolute, nam intellectusa russis bilis, qui est passivus est nobilior vesterativa; li Melligitur ergo,quod sit nodistius passivo sui generis, unde activum
. . animae vegetatiuae, est nobilius passivo eiusdem animae; sed non animae senim thiae,quae est alterius generis. Ad secundum, Respondetur ad minorem , quod res materiales agunt in
sensus per species spirituales, non enim lapis visius recipitur in oculo, sed sp cies lapidis . . Ad tertium dicimus, quod sensus non iudicat se ipso ed exobi octo, non enim tactus sentit calorem,nisi ex
Ad quartum dicimus, quod oculi menstruatς , de basilischi dupliciter
cons derari possunt. Primo ut potetiae visivae, & sic solum concurrunt passii ,Secundo ut corpora physica, qui- husdam spiritib. subtilibus aerem corrumpentibus,affecta,& sic agunt aetianae,sid nos loquimur primo modo .
xxIIL. Ad quintum dicendum, quod respe
ctu obiecti sunt passiuae,' sed respectu productionis propri) actus, mediante specie, sunt activae. Ad sextum dicendum, quod sensus dupliciter considerari possunt. Primo, ut sunt in actu primo, & sc se habent ut λrmae. Secundo ut sunt in potenti ad obieetiim,3c sic se habeut vi potentiae. Vel dicendum , quod se habent ut formae,ut sunt actuale speciebus obie
SEcunda quaestio oritur c rea illam
consequentiam Philosephi. si sensus esset activus secundimi se, sentiret scisneexteriori sensibili. Videtur enim talis consequetia non valere, qti amul . . ta sunt, quae habent potentiam activa, quae tamen non agunt ni siexti insto obiecto praesente. Nam ignis habet de se virtutem combustivam, & tamen non comburit, ni Dei apposito ccmb
Ad hoc dubium breuiter dicitur a - - equod Philos ibi argumentatur contra Antiquos tenentes sensum esse acti esctast uum,& passivum secundum se, taliter quod secuit dum se poterat agere, . pati. Contia ergo ho philostenuit 'sensum esse potenti in passivam,& no agere,nisi virtute speciei ab obiccto receptae. Sie ei b optime Philos . argumentatur contra Antiquos. Si sensus esset activus secundumst, se sentiret. Idcc autem experientia conuicimur es. . εχ falsum. Ad argumentum ergo dicimus,quod si lanis simul haberet, secundum se potentiam actita. ampassiuam se combureret, & ita si combustiuum hauriet secundum se acti La& passivam Militiam,se abs te igne
combureret, quia quatenus combi stiuum est,se combureret ut combustu
114쪽
reducuntur, alteranturin quandoquσex contrario habitu remouentur,yndσintellectus addiscentis in principio r ditur dissicilis ad Philosephica capien. . t . u- qu*-uteian sunt inpotentia ad actu LX textus s. in funama habemas,st, secundum reducuntur adactum abiadi duplex est potentia, s adactum que alteratione, lasne remotionea G- primum,& ad actum secundum , tratio trabitu
quod illud quod reducitur de potentia . Diio notandum, secundum S. D. ad actum pati dicitur, circa quae plura mi one, quod duplex est ignora sunt dicenda. tia intellectus. Primi dicituri silici, negationis,quia consistit in simplici ne
gatione scientiae, ut dum Petrus ignorat quid sit rosa Secunda dicitur prauae dispositionis,quia coiisistit in err Primo ergo notandum,quod e tectu habemusrranc conclusionem. Illud Dod reducitur de potentia ad actum eicitur pati. Probatur. Illud quod ait re,&yervicacitate, illam defendi intelligN. di, ut si quis vellet defendere rosam rum reci At intelCum potum. χ, 5 2 H ICHς Uoenuere rotam no, hiloin sensus sensibiles. Ergo eas ro- esse norem,sed lapidem. Ille cui diri-cipiendo dicuntur pati. mom Osir sciens ex ignorante, non 2ecundo erg0 notandum, quod du mouet ex contrario habitu positive plex est potentia. ad stiendum, Mad sed negatiue , At ille qui mouetur ex sentiendum - Prima dicitur potentia. ignorantia prauae dispositionis, moue
limpliciter, seu ad actum primum, pro tur ad scientia ex contrario habitu is ut talis dicitur intellectus, quando se . Quinto notandum, circa hoc,quod
habet ut tabula rasa , in qua ni liti est in t us, & sensus dicuntur pati re- pictum , i. ante receptionem olum spe cipiendo suas species, quod liri passio cissum. Secunda dr potentia secundu est talis communiter sic dicta, quae .. ut, seu ad actum secundunt; quomo nat receptionem alicuius actus. vel Qrco intelli us informatus sm rebus in m non autem est pastio proprie, quetelligibilib. dicitur esse in potentia ad est cum abiectione propriae mersectio repraesentata per illas species intelli- nis essentialis,vera identalis,unde di-gibue ut dum dormit, vel ei ta at- citur passio perfectiva.& non corrupti Ua,ut in praecedentibus notauimus, ni Terrio notandum duplicem essedis species actirant, α perficiunt sensum. ferenti inter ea quae sunt inpoten- &intellectum . ti λ ad ac primum, Ac ea quae sunt Sexto similiter notandum,nuod duin potentia ad actum seςundi uia. Pri-:plex est alteratio. Prima dicitur corru- maen . quod quae sunt in potentia ad priua, quia corrumpit, vel reiicit pri- 'actum primum non possunt naoueri, mam qualitatem, v.'. fit ditatem a mei reduci ad actum, nisi ab exuins manu, iis ea inducendo a iam qualita eo agente ut discipuliis careps habitu tem, s. caliditatem . Secunda dicitur , Wientiae,non docetur nisi a Magistro. persectiva, quia subieetiam non mouo Uuae autem sunt in potentia ad actum rur ex contrario,sed ex negatione,v.m .im uin , scipsis possunt se reducere quia Petrus carens scientia fit sciens; ad actum,v t habens habitum scientiet, Alteratio primo modo est semper de alio magistro eo uti. Secum contrario in contrarium perse,quia ad Ma uilicscoria est,q'od quς sunt in po- retriam speciem qualitatis,quae est alia laam ad actam prununudumad actu: t ij ii motus, quiodcconrratis
115쪽
in contrarium At alteratio secundo modo, i. persectiva, per se necessario non est ex contrario sed permissiue , quia tarest accidere, quod qui modo
Icietia imbuitur,prius sterit in errore. Septimo notat S. D.quod ille,qui reducitur ad actum primum scientiae, reducitur semper adacium ab quod est in actu, vel ab extrinseco, ut ama- pistro,vel ab experientia,vel ab inirii kco .i. a lumine intellectus agentis,ut accidit in inuentione scientiae, unde vera semper est haec propositio. Quod qui reducitur de potentia adactum, reducitur per ens in actu.
Vtrum necesse si ponere sensum agram rem, si cur ponimus intellectum M
VIdetur quod sic. Primo. Quaelibet
potent a passiua reducitur ad a-etum, per aliquem agentem; Sed sensus sunt potentiae passiuae ; Ergo dandum est agens reducens eas de retentia ad actum. Nec valet respondere ciendum est argumentis.
Quoad primum 'primo sciendum Opinis
est, quod de hac re fiant duae opinio- nea. nes. Nam quidam tenent sensu agente
ut Apolli paris hic, qu st. i 3. de landunusqugst. 169Alii illum negat,ut S. D.& Thomisiae. Sed de primi in multas sententias diuisi sunt. Nam quidam per sensiim aetentem intelligunt intelligentiam, orbem Lunae mouentem , & in sensibus causantem sensationem; Alij dicunt, quod in anima sunt quia 'dam sensus activi,&quidam passivi. Aetiui autem sunt illi, qui causant speciem sensibilem insensu; Alij dicunt,
tot esse sensus agentes,quot patientes, unde dicebant, quod datur auditus agens,& auditus patiens, de sic dis Grendo per alios sensus.
Secundo notandum, quod obiectu Obiem; sensibile bifatiam considerarii test. imprimi Primo ut est 'biectum materiale, v. g.
lapis,utest lapis.Secundo ut imprimit, Se agit in sensuin per speciem spiritu lem,ut per speciem lapidis. Primo momdo obiectiam non reducit potentiam sensitivam ad aetiim, sed secundom do, i. per si Glcm sensibilem , insensa quot reducuntur ad actum ab oblecto Iecefiam . extrinseco,i. a sensibili. Nan contra. Tertio notandum, quod sensatio a Nihil potest agere vltra suam speciem; duobus pendet, s. a sensu, & a specie Sed species recepta in sensu est spiri- sensibili, unde nec sensus praecise , species praecise producit sensationem, sed virunque simuI, i. species recepta in sensu tunc facit sensationem,na v. S. visio non est, nisi species colorati reg. - piatur in oculo.
Boad secundum prima concIliso cincti olon datur sensus thens, qui fit sub nes pro lstantia separata. Probatur ptimo. In- rnr. digens aliquo extrinseco ad hocvt moueatur, non potest quocunque praesente moueri; Sed sensias presentibus f sibilibus,absque alio extrinseco mou
te mcnsentur .i. Operantur suis proprijs operationibus . Ergo. Secundo. Quia vel mouentur tib realis, & obiectum estsuoddam materiale.Ergo ab eo non potest produci. Secundo. Natura sensitiva partim est in potentia,& partim in actu. Ergo ut recipit speciem,erat in potentia,e cvt eam producit,erat in actu. Tertio. Si non datur sensus agens, cui at tribuitur sensatioὶ Non potentiae rassiuae,quia esset activa. Non speciei sensibili, uia non dicimus speciem via dete,sed hominem.Ergo sensui age es attribuitur. Pro resolutione huius quaestionistria agenda sunt. Primo ponenda sunt
116쪽
sensius non poterit semper sentire, nisi ...,i. quando illa intelligentia vult; Si secundum ; ergo senius potest subijcere
necessitati intelligentiam. Secunda conclusio. Non datur in Anima potentia sensitiva activa. Pr baim: primo . Quia Philos . nullam de ea fecit mentionem, sed tantum de& medio. Secundo non bene dicimus oeulum agere in coloratum , nec auditum in campanam senantem. Ergoad Tertia conclusio. Non datur sensus agens. Probatur primo, Philo ponens discrimen inter intellectium , & sensu dicit eos disserte,quod obiectum intel ectus mouet intellectu ab intra,obiectum vero sensuum mouet ab extra. Ersonaouens sensum,est extrinsecum,&non sennas agens,intrinsecum. Secundo. Frustra fit per plura,quod
notuit fieri per pauciora,& ςque bene,
d sensatio ςque bene causatur abcbiecto. Ergo.
ArgumR Ad primum admittimus responsic' se solusn nem ibi datam, & ad replicam dicitur. mus , quod obtinum materiale bifariam specitari potetti Primo secundum' suam materialitatem. Secundo secundum quod per speciem participat naturam superioris immaterialis, de hoc
, - secundo modo maletiale producit ina. materiale,sicut contingit in proposito.
Secundo dico, quod sensatio producitur ab obstoto, non secundum se, sed per speciem, quae est spiriti alis. Ad seeundum dicitur, quod potentia sensitiva secundum se est potentia,& ut recipit speciem ab obiectoconstiti itur in actu, ut supra. Ad tertium diandum, quod sens tio attribuitur potentiae, & speciei,sed simul.& no praecise,ut diximus supra; Patet ergo, quod non datur senius agens, & dxtur intellectusageos; pro. Pterea mod intellectus recipit species
intelligibiles uniuersales, & quia obiecta a quibus eliciuntur,singularia, D materialia si int, ideo fuit necessarituitates lectus agens, qui denudaret has
res a conditionibus materialibus, offerret intellectui possibili.Sensus a tem mouetur ab obiecto singulari sensibili, & extrinseco, quia sensatio te minatur ad rem, ut in se est,&intelle- ιctio ad rem ut ad intra est, ideo necessise fuit ponere intellectum agentem , sed non sensuin agentem , qui reprae sentaret res sine conditionibus materialibus , de univcrses iter.
SEcunda dubitatio accidit circa illam
propositionem.Quod scientia sensibilium non potest in actum exire,sino exteriori sensibili. Contra arguitur. Quia, aut hoc in . telligitur de lingulari extrinseco, in seipso , aut ut est in phantasia. Si pri- mii, hoc est falsum , nam intelligo rosam absentem, Si secundum, hoc non .
est quid peculiare sensui, quia anima nihil intelligit pro hoc statu, nisi conuertendo se ad phani in x ' is e nAd hoc respondetur,quod per scientiam sensibilium duo possumus inteu vitium ualigere .s vel scientificum habitum de ex tina- sensibilibus, vel habitum intellectualem,qui dicitur ars. Si primum, Phi- per los hoc relinquit notificandum in s exterius .
quentibus;Si secundum prout tenet, sensibila. dum est Philos esse loquutum, patet
quod scientia sensibilium . i. ars, quae versatur circa singularia non exuina- . in sine exteriori sensibili, v. g. ars
aedificativa, sine his lapidibus, lignis
HIc Philos ostendit quomodo sei sus dicatur esse in potentia. Primo fesse acrgo ponit discrimen, de conuenien disetiam inter intellectum, & sensiam, di- ast cendo, quod in hoc conueniunt,quod μ- N inten
117쪽
ii telligere, S sentire diciatitur passi nes e pati. Diiseriit vero,quia Sensiis ponitur in aetii primo, non per specie sensibilem , nouiter impressam , sed a generante ipso, unde sensus semper est in actu primo. At itellectus costituitur in actu primo non a generante , sed a
specie intelligibili, & ponitur in actu
secundo per ipsim considerare, de intelligere in actu. Secundo differunt, quia obiectum intellectus est uniuer-rale, quod se per per speciem est in intellectu ,& ideo intellectus positus in actu primo per speciem, test semper intelligete obiectum per eam repraesentatum, sed obiecta sensuuin sui singular:a ad extra, dc ideo quamuissensus sit in actu primo, non tamen potest s m per sentire , nisi ei sat praesens Oblecturn, v.g. oculus non potest videre parietem coloratum,etiam si millies illum vidis Iet,nisi modo sit illi prςsens. Secundo dicit dupi cem esse potentiam,s remotam,& proximam. Remora est, quae maxime distat ab actu, ut quod puer militet, Proxima est, quς potest exire in actum, ut quod tir fa.ctus potest militare. Ita in proposito, senilis est in potentia remota dum a generanteeonstituitur in actu primo , at in proxima potentia sit, dum potest exirem actum per obiectum praesens. Circa supradicta ergo, primo notandum est, quod dupliciter quis dicitur in potentia adsentiendunt. Prina o re more, ut dum est in potentia ad actum primum, ut est ille,qui nondum gen ius est, de de hac potentia reducitur adactum per generantem, & generati nem .Secundo modo proxime, ut dum solum est in potentia ad actum secundiana, quia .s habet sensiim , sed actu non semit, & ad hunc actum secundureducitur perpraesentiam obiecti. I rcntio ergo Philosest,quod omnis hi .hens sensum non est inpotentia ad
cium primum senticndi , sed solum ad undum.
Secundo notantam circa Uteram propositionem, a Philocassumptam,& a D. T. aminatam . s. Quod sensus est sinsularitim, & scientia uniuersalium . Qiaod enim sensus sit singulariust at dupliciter. Primo tanquam obi ciorum,de hoc falsum est, quia obitactu sensitum est uniuersale, scut olla cium visus est coloratum, auditos norum e cc.& non hoc sonorum vel inlud coloratum, unde simul possumus videre multa colorata, S audire multa sonora. Secundo tanquam rationis sub qua obiectum attingitur, & hoc verum est, quia visus non videt col ratulat,nisi ratione huius, vel illius c lorati. Ita pariter quod intellectus sitvn iter liu stat dupliciter. Primo uniuersalitatum, i. secundarum ir tenticitum hoc falsum est Sccundor rum uniuersaliis,ut obicciorum,de uninersalitatum ranquam conditionum, sine quibus illae nanirae non ntelligerentiar, & hcc verum est, ut cxplicuimus in s. cap.primi Post. Tertio tamen notandum,quod se sus feratur in unii:ersale t.inquam in
obiectum dupliciter potest ii uelligi. Primo ut uniuersale est sitiaedam natura,& sc est verum. Secundo ut est quς caluitentio uniuersalis, & sic nullo modo seius potest esse vii lucrsaltu,sicut aliquo modo diximus esse intellectum .
Vtrμm sensus sit filum in potentia ad
actum secundum . v Hdetur quod non; sed quod etiam V sit in potesta ad actum primum.
Nam sensus per Arist. est receptiuus specierum sine materia, aut igitur species constituunt selisum in actu primo, aut stium in secundo. Si primum habemus intentum. Si secundum,cum species sic prior sensatione; Iaitur constituet sensiun in actum primum,
118쪽
sensatio in secundo. . inquientii imi; in sensu duas esse rati
Secundo. Agens existens in actia pri nes,s. aetitiam .i. sensum agentem, demo illico potest rati, nisi impedia-i passivam t. sensum patientem, tali et tur unde intellectus costitutus in aetii qu0d sensus respectu sensi is agetis crat primo per specie lapidis potest toties, aetatus, respeetu patientis passivus .
quoties vult lapidem intelligese ; Sed maria est Toleti in praesenti loco,
sensus non p8test operari, mactu tenentis speciem esse neceta iam ad obiecti. Ergo . sensationem antecedenter,ex quo sen- Tertio, arguitur quod tarsus non sus est pallivus,quia ruc recipit specifi tint potentiae pastiuae, mi contra fun- sed poli eius receptionem, cum sensus damentum quaestionis. Nam ratio a- iam factus sit in actu per speciem,tunc gemis,ut est ratio agentis, est nobiliori seipso absque specie agit, taliter quod ratione patientis, ut patiens est. Ergo non mediante specie,sed se ipsio sens
quidquid essentialiter clauditur suis tionem producit. rati me, agentas, erit nobilior eo,quod ma sententia a Toleto Caieta- clauditur sub ratioM patientis; Sed ve no ascripta, quae tamen non est vera sc- gelativa reperituc sub ratione agentis, tentia Caietani, nec hic, nec prima p.u.oc sensitiva sub ratione patientis. Igi- 79.art. Σ.fuit, ipsam receptionem sp tur simpliciter vegetatiuaerit nobilior ciei es Ie sensationem , ita ut non prius iens ua,q-d tamen est falsum. concurrat species ut accidens,& dein-
Quarto Opera vitae non procedunt de Potentia eliciat actum, sed ipsamet nisi ab activo; Sed videre,audite dici receptio speciei est sensatio, v. . dum lant operavitae. Igitur dimanantu sor species albi in oculo imprimitur, ipsa ... impressio visionem causat, im no erat resolutione bulus quaestionis . ipsamet visio. e sententia fuit Aeeti Primo aliqua notabimus. Secundo lo- dis,& quorundam aliorum. co I nemus multas conclusiones, ψ Sexta igitur sententia, quae est vera, Wdiabimus,& Tercio loco argumen- habetur a S. D. p. p. q.65.artic.p. dc ara GIuem . . Caietano locis citatis, quae etiam est
opinisa iam ad primum ergo primo aduer Ferrarien sis, secundo contra Gentes c. isti . tendum yst circa hanc quaestionei s7. de Scottin 3. quaest. .art. r.& Caiaricisse opiniones. Prima fuit preoli ibidem. Hi inquam omnes de-I'lotini, & Simplicij in secudo de Ani fendunt potentiam sensit uam anter ma dicentium, Anima esse principium ceptionem speciei passitie concurrere, sensationis, & speciem obiecti solum & post receptionem active, adeo rutconcurrere ad expergefaciendumani actio sensus, prius supponat passio-mum ad sentiendum, animam vero nem.
vi di xu per potentio sibi inhaerentes Secundo igitur notandum,quod
elle illairi, quae vide audi sentit. sus vana diximus, prout ens est, mSecunda sententia Alberto in sum- corpus philicum habet rationem adiima de nomine , & Caietano Tienensi vi, sed vi poti nita dicitur,& in genere attributa fuit, potentiam sensitivam cognoscibili uin, dicstur habere rati ante, & post receptionem speciei sem- nem passivi, prout per supradicla ex- per concurrere passiile, adeo Vt poten- plicatum fuit . . . tia semper esset pastiua,ix species prin- Tertio' notandum, quod bifariam cipium acti uuin operationis, i. sensa- possumtis intelligere sensiim esse poten. . . u in passivan . i'rimo modo ut passi I crtia fuit Iauduni, Ic Appolinaris uum disting utur cotra activum, quia
119쪽
potentia passilia milio modo est acti. ua, de hoc modo sensus non dicitur potentia passiua, quia post receptione eciei concurrita lue.Secundo ut porentia comparatur obieeto,ita uto, chum habeat lationem activi,& potentia passivi,&hoc verum est. Nam haec est differentia inter potentias vegetati. uas,& sensitivas,quod vegetatiuae suo obiecta comparatae habent rationem activi ,quia agunt in alimentum,sensitiuae vero habent rationem passilii, quia obiectum per species elicit actio nem, & operationem poten tiae. Formab- Quarto notandum venit, quod inter iudica sensatione duplex est motus. Iriimus os um. est quo transmutati v sensus a sensibili in receptione speciei, & hi in tus est pati,sed non est sensatio. Securi. dus est quo sensus stium sensibile petacipit,& cognoscit. Imaginandum est enim quod sensus sit potentia passiua respectu obiecti sui, unde cum primoniuratur, patitur,non tamen tunc iudicat sensibile, quare non vocatur sensatio,& ideo post receptionem speciei cui nsus percipit,& iudicat suum sensibilla, tunc fit sensatio, quapropter primus motus sensus dicitur pati quod requiritur necessario antecedenter adsensitionem δSecundus vero motus id est iudituim de sensibile dicitur sensatio Drmaliter. Onclusio Quoad secundum prima conclusiores probμ est contra primam opinionem .s Ani- . ma non est principium proximum sensationis. Probatur primo.Anima semper eodem modo se laabet respectu specierum sensibilium. Ergo vel semper dormiret, vel expergefacta non causaret sensationein. Pater. Quiaipsa po. nitur principium sensationis. Secundo. Anima est activum prin. cipium essendi intentiae,& sensationis. Igitur sicut non indiget expet g facti-uo ut det esse ta nec ut det operari: nanon videmus quomodo in corpore soporata,indigeat expergefacti .
Secunda conetlusio contra secundi opinionem' est. Potentia non concutarit semper mere passive ad sensatione. Probatur primo. Principium actionis vitali vitale est. At sensatio est princ ipium vitale , & hoc per potentiam vitalem. Igitur. lSmindo. Forma accidet alis non potes, agere nisi mediante materia in qua recipitur. At species est forma ac .cidentalis. Ergoagit mediante poten. tia. Igitur potentia μtiua concurrit dii Tertio. Si species e set totale prin pium senationis, & nullo iubdqc curreret potentia passiua active,inepte diceremus oculum videre, deaurinii audire Sec. non enim dicimus speciem existentem in potentia operari; sed pilentiam ipsam per speciei Ia,ergo. Tertia conclusio contra tertiam opinionem est. Non datur sqnsus agens. Haec satis supra probata suit. 'Quarta conclusio contra quartam opinionem est. Potentia etiam post. ro. ceptionem speciei u D pDeci se non concurrit active, ita ut scipsa dicaturage re. Probatur primo. illa potentia,quae de potentia transit ad actam, ad cian transit,ut agat; At talis est potentia scii sitiua;quae per speciem transit ad actu.
Σrgo ut peractu agas. Probatur quia est 'principium a iuuum pote . tis,utonanis Plutosisphia suadet, & ut
patet incorpore ; nam corpus recepta anima. ii si seipso agit, sed per animam . Sectando. Suspecies solum insorma. ret sensum,& non esset principium se sationis,species non esset species,i. imago repraesensatiua; Hoc falsum, cum species strepraesentativa obiecit. Igi. tur debet elicere sensationem. Coniacis matur, quia sic solum informaret senasum,& non repraesentaret obiectum , rapraesentat enim illud, ut principium ei simile. Quinta conclusio est. Receptio species non est ipsa mei sensatio . Piobatur primo.Nam potentia diuersi mulie sertur
120쪽
sertur in obiectum propinquum , mremotum; At si receptio speciei sola ecset sensatio, eodem modo sereretur in obiectum propinquum, & remotum, quia sola receptio causaret sensatione. - , Secundo. species recipitur, potetia actuatur, & no in aliud tedit,quia potentia eodem actu non patitur, κ' agit; At sensatio fit dum potentia tendit in obiectum, ipsem iudicando.
Sexta conclusio. Actio Potentiae senstiuae mediante specie elicita, est se satio. Probatur Du i potem ia reci pit, passive concurrit, cum sit actio immanens,terminata ad potentiam, tanquaad suscipientem actione,& tamen pintentia agit,cla agendo fit sensatio. Igitur sensatio stat in actione causita a
specie sensibili. Ad primum dictum est, quod spera soluun dies concurrit, ut dans secundum a. tur. Nam in eodem instanti in quo species recipitut,deuenit ad actum se. cundum, non quod receptio species sit sensatio,sed quia tunc immediate cau- satur, unde sensus dicitur esse inachii ' primo, ila ita est dispositus,vtimediatet operetur; non indiger aliquo dispo. , ' nente, ad producendum suam Oper
- Ad secundum dicendum, essedisse. rentiam inter intellectam,&sensum , quod intellectus retinet species in adhu primo, sed sensus netitiquam, unde se. per inditat praesentialitate obiecti. Ad tertium dicendum ad maiorem, quod valet in uni uocis; nam omne ais.' clivum est nobilius quolibet passim,
b eo contento,potentiae autem vegetrativae, dic sensitiuae non continemur sub uno actitio, vel passivo vnim O, sed analogo , Vel secudo dicitur,quod omne activum est nobilius quolibet' pallivo sibi corta spondei ite tanquam . passivo, modo potentiae sentitiuae non. corespondent potentijs vegetatiuis ta
quam activis,sed alimentum correspodet tanquam pasilaum potentijs vege
laticis; Atactivum potentiarum senitivarum sunt species suorum obici
Ad quutum dictum est, quod potentia insernaata specie, est a tua.
Dei sensibili, ct siensis, ct obiecto vises
Postquam Philos tractauit quomodo sensus se habeat ad selisibilia, hic modo docet quomodo aliqua sine sensibilia comunia,& aliqua promta . Primo ergo videbimus literam' hi-los. Secundo aliqua annotabimus cita ea ipsam,de Tertio dubitabimus. Quoad primum ergo Philosi ponit Sensibilamam intentionem dicendo, quod postumst, desiensibili, pse comquam tractauit de sensu, -- modo agendum venit de proprijs obiectis omnium sensuum. Dulidit deinde 'sensibile in per se, dein sensibile per accidens, & iterum subdiuidit sensibi te perse,in sensibile proprium,&commune . Selibile igitur p se est, quod ab
uno sensu sentitur, & non ab alio, vel alijs,circa quod non contingit sensum errare, unde visus pro obiecto habet colorem,auditus sonum &c. Unde visus non decipitur circa colorem, nec auditus, circa sonum Potest tamen sensus quandoque decipi circa sensibilia per accidens, quae associantur sensio bilia per se v. Auditus non decipit iii circa senum, sed bene potest decipi circa rem nalitem. Communia autetri sensibilia quinque esse dicit ; s. motu, quIetem, numeru .fgura de magni iudine: , qa plurib. scniab percipi possunt. Sensibile vero per accidens est, quod , non se talitiir per se, sed quia accidit alicui sensibili por so ι sicut accidit quod lSortes albiu iit illius talis .