장음표시 사용
331쪽
De rerum natura Lis. VIII. H R DEFATIGATUR, DUM INTELOGIT, SPIRITUS: ET
cur obliuiscitur; &cur decipitur; θ intialectionem, ves si substantiae
est a Deo in nos immissae, at spiritus omnino ope, ac mini, sterio ei illam indi. Cap. VI.λRoντs A igitur defatigatur, dum intestigit, proptereaq. decipitur spiritust quod similitudinem, motus omnino, quibus cum eo olim ab ent ommotus est, a cuius conditione, quam habet, modo c6 mouetur,quaerat, inueniatq ; necesse est: qui quod iam diu ijs comotus non est si hon rinitus periere, ita certe latcnt; ut quo eos in . . - - ueni t quod maxime spiritui molestum est, laborioluim. ; at quod fieti maniscite sentimus id se uniuersus colligat, cotrahatque,&vaiiss, laborio iisq; exagitetur motibus oportet. Et quae intelligit, obliuiscitur spiritus; quod non idem perpetuo dura ns,& multis assidue commotus, multisq. intentus motibus, quosdam sibi orienti communicare negligat ipse occidens: quibus nimirum, vel non valde, vel non saepe commotus est ; quibusve non valde oblectatur. Et decipi intelligens potest, idecipiturq. interdum i quod quae rebus insunt, no vnis omnia insunt; quae insunt, non perpetuo, neque omnibus eiusdem generis rebus insunt. Non scilicet nix modo alba, ted alia praeterea multa; nec masculi omnes, aut perpetuo barbati , musicive. Itaque decipitur ; ubi quod album conspexit, nitiem iudicat; de ubi imberbem, non malaulum, x es non musicum, non hominem: ubi omnino non ex eorum intelligit similitudine, quae propria rei penitus perceptae sunt; quae scilicet eius generis indiuiduis omnibus, lolim; insunt,&seinper , aliis vero nullis prorsus unquam Praeterea,&-entiu m,-apud nos sunt, nullum propemodu verε similare est . sed quo tatiis fere, nec dispositione tantum, sed daturis quaedam diuersis donata sunt; at adeo latentibus, vix ut percipi possint . proindeqi quae partium sunt actiones, passionesq; ψuniuersis interdum attribuuntur entibus. Qxi'nat igitur quae intestigimus eoru , quae Rnsupercspta sunt,similitudine intelligimus omnia; &intestigetes defatigamur,do. cipimui que, & eorum, quae intelleximus, obliuiscimur: patet utique, vel sic ut alibi dictum est non spiritus in homine, sed substantia, quae Dei est opus, intelligit; at spiaritus certe opera, ministerio 3 ue, & quatenus ei immista, eiusque cognitionis veluti particeps facta est, ea intelligere; de quod sacrae diuinae litterae testantur ne iuxta pro naturam operetur, terrena ab operatione eam turbari. Neq; enim, ni id fiat, ope indigeat ulla; aut ea modointelligat, quae sensu percipi polIunt; aut laboaret intelligens; vel eorum, quae semel intellecta sunt, obliviscatur unquam ; aut iavllius decipiatur intellectione. Sed nihili quae sensu percipia sunt, recolens unqui, nullaque omnino usa ratiocinatione, non reliqua modo entia quae uis, sed se etiam iptam,& quae nullo percipi possunt sensu, diuinas nimirum substantias omnes, de D a v v etiam ipsum, proprium nimirum opificem, propriumque parentem nullo temporis momento, nulloque intueatur laborς, &simul sorte omnia i nihil certis in ullius intillectione decipiatur unquam ita omnino operetur, conspiciatque Om nia , quomodo reliquae diuinae substantiae, de animae etiam psae, quae corpore exolutae ad ipsum euolarunt DKvM; & quomodo corpori reunitae diuino iam , penitus. rue impatibili ,& eiu unius proprio subiecto facto operaturam eine, non sacraemo. o diuinae litterae, sed humanae etiam rationes alibi a nobis positae nos admunent.
332쪽
DIVERSAM VIDERI COGNITIONEM, QUOD DI VsRs '
coir paratur similitudine. Cap. VII. X corum porro similitudine , quae sensu percepta sunt, comparata
cognitio Omnis, non una, eademq; videtur omnis; sed adco a seipsa diuersa . ut non omnis animae unius videri possit: quod nimirum quae in ulligere quaerit spiritus, ijs, quae sensu percspta sunt, a quesia milia cum non sint, non aeque propinqua, nec aequh etiam certa similitudine intelligi possunt omnia. Quoniam scilicet similia, quae
singularibus inesse percepit,connectere, coniungereque, vel quae diuersa sentit, separare, seiungereque, uniuersales nimirum, communesq; naturas , atq; assectiones intueri nequaquam contentus est spiritus; sed rei insuper non penitus sensu perceptae,
quod ignotum, occultumq; est, intelligere, di quoquo intueri vult pacto: res itaque adeo inter se diuersas, adeo scilicet ijs, quae sensu percepta sunt, magis, minusu C propinquas , non eadem intelligere poteit similitudine ; sed uniuersalia, communiaque illa, lingularibus, quae ultro sese, statimq; intuenda praebent, conspectis , conspiciu-tur & ipsa; nihiloq; minus talia esse credit spiritus, quam singularia ipsa ; ex ipsis coxIecta, contentaque,&conspecta in ipsis. Pene itaque ab ipso illa percepta sensu, nos militudine, aut ratiocinatione omnino ulla, sed natura haberi videntur . Non scilicet , ut totum quod uis sui parte maius esse intelligat spiritus; & quae viii, atque ei dε aequalia sunt, inter se etiam aequalia esse;& nullum omnino dari, quod simul& assi mare liceat, & negare ; & circulum omnem vilica linea contineri, ab eiulq; centro ad circumferentiam ductas lineas aequales esse; & niuem omnem albam, frigidamque& lucidum, calidumq; ignem; & hominem bipedem ; haec inquam omnia, aliaq; his similia ut intelligat spiritus . nulla ei inquirenda est similitudo. Ipsa enim se se stati iuo fieri, aperitque; adeoque propinquam, ut latere non possit; adeoque certam, ut nihilominus vera illa esse iudicet spiritus, quam quae sensiti ex ijs scilicet confecta, &in ijs ut dictum est) contenta , percsptaque. Vniuersales itaque naturas, affectionesque satis intelligit spiritus singularia intuens; propinquillima scilicet, apertissima que,&certissiana similitudine, atque unica. At neque adeo propinqua, apertaque, neque unica omnino amplius, quod ignotum, occultumque sensui est. Neque enim quod quid siit omnino ignorat, ulli id conferre potest. Multiplici igitur similitudine, vel duplici saltem; & remota interdum, perobscuraque altera id intelligendum est. Quoniam scilicet non uniuersam rem unquam , &quae penitus sensui ignota sit, in- Iciligere quaerimus ;at rei icmper, cuius quid sensu per plum est, id quod ignotum
est ; vel scilicet ente noto cius naturam, actionemque, aut operationem inquiremus ἐvel hal um aliqua nota,ens ipsum , di reliquas etiam eius conditiones: propterea ubi ipsum innotuit ens, illae vero ignorantur, motus, quibus simul cum eo, quo noto abente modo commovemur, olim commoti sumus, inquirimus ;ijsque inuentis, conditiones , a quibus facti ij sunt, enti, quod habemus, attribuimus omnes. Sic itidem
ubi propriae conditiones omnes, vel earum una quaepiam innotuit, reliquae vero, Vel ipsum etiam ignoratur ens; motus, quibus cum motu a conditione nota facto, limul Olim commoti sumus, inquirimus ;i sque inuentis, ens, quod ignotum dum est,ide illi, ii dein que conditionibus omnibus donatum esse decernimus, a quo illis commori suimus motibus. Et propterca omnino;quod eorundem entium eaedem perpetuo conditiones, actionesque esse visae sunt; & conditiones, actionesque eaedem io demi
inessse, & ab i)sdem aedi entibus; & quae entis cuiuspiam propriae sunt, nequaquam a seipsis separari, diuidique posse; multis nimirum similitudinibus,&obscuris nonnullis , minimeque simplicibus. Lucidum videlicet, quod conspicitur, ignis videtur ;quod lux communi ignis naturae attributa est: at hoc factum, quod ignes singuli tu -τ . t cidi . ili
333쪽
ridivisi sunt: Quod igitur ignotum est, non una, simplisque. & aperta intelligi m.
misimilitudine, sed multis ut visum est &perobscuris nonnulliri de veluti duplici-
bus. Itaque cognitio non una, eademque videtur omnis; vere una cum sit ,& rerum
sensu percipiarum similitudine comparata omnis, & sensus omnino quidem Omnis.
RATIONES, QUAE PERIPATETICOS IMPULERE, UT SE
umtientem, intestigentemq; animam diuersς ponerent substantisis D utramqi Τοῦ earum, si quidem substantis unius iacerent, at multis doti . Ieatracultatibus. Cap. VIII. VONIAM vero, non ut nobis, sic itidem &Aristoteli, suisque ab
na, cademque anima, vel si una, at non una certE, eademque fa cultate '' en res rei uim actiones senti re, & absentes recolere videtur; di similia que in sensibilibus conspecta simi omnibus, ab ijs se lorsum, que singulorum propria visa sunt, colligere, atque in una
--. . - agere; uniuersales nimirum naturas constituere, atque intelligere;& quod scia sui occultum eli, ignotumque, e rerum sensu percsptarum sim: litudine percipere; &in necessarijs id, veisque ea istentibus, & in contingemibus rebus, &iquq non perpetuo fiunt; non scilicet , que sentit anima, eadem imaginari, intelligere , scire , atque opinari. ita si quidem una, eademque sentire, atque imagina ri, at non eadem facultate, & quq intelligit, ratiocinaturque, longe a sentiente, atq; imaginante diuersa esle, & longe illis prsitantior, longeque diuinior substantia, dequs nequaquam connata illis videri possiit, sed deforis accedere Peripateticis vide tur: utique rationes, que eos impulere, ut huiusmodi subitantiam humans anima ad ijcet ent,& ut suillantit uni plures facultates, pluresque attribuerent operationes,& multas omnino illam facerent, explica ndas, examinandatque elle duximus. Nihil Propterea negantes aliam a spiritu e semine educto cuius, qui in animali sit sensus,
.isus estes Ieois substantiam homini i nesse, & verE eam diuinam , & ab ipsis insusam
Deo; & quae spiritui pretertim indita, eius'. ope, ac ministerio usa,& eius praecipue ta' ista sorma, cum eo si naul intelligat ;&vt quaedam,quae ab illa non informatus, perii ctusque, nihil intelligere curet, & intelligere nequeat prorsus, intelligere appetat, intelligatque, praestet. Quin politum id nobis est, ct ponenda omnino videtur Diaeq. a sacris modo litteris edoctis, sed ab humanis etiam admonitis rationibus ineste ea&, quae dicta sunt, praestare omnia. At causam , rationesque, quae, ut sentienti sub stantiae illam adijcerent, Peripateticos impulere , inanes esse omnes, de sentiem tem omnino animam, ut similitudinem colligat, & ex ijs, quae sensit, occulta queda cognoscat, nulla alterius substantiae ope opus habere asseueramus, & declarari posse stimamus, declarandumque proposuimus. Quoniam inquiunt γ&homines,& animalia longe plurima, quae sensere, recolere ea, & absentia omnino imaginari possunt ; at non infantes, nec muscar, vermesque, neq; igitur vel hi certum iter propositum habere vllum, sed temere huc modo, modo illuc ferri videntur; & illi vel se mel, atque iterum a staminis combusti manus eis admouere minime cessant) tum preterea, quod in somnis ea, quae in vigilia percaepimus, omnia, & oculis clausis vel colores ipsos percipere, in tuerique videmur; & quod absentia ubiuis imaginari licet, at non sentire, quae non adsunt; &quod ubi praesentia percipimus, perraro decipimur, at absentia imaginantes plerumque : utique ouae praesentia sentit substantia, duuersa ab ea, quae absentia recolit, ponenda est; vel diuersa saltem eam percipere facultate . Vna enim si sit, unaque praedita vi, semper utique, & in omnibus , eodemq; percipiat modo. Et quoniam insuper quas percspere homines res, conferre inter secas videntur; similiaque, quae illis omnibus in istunt, seorsum ab iis, quae singulara sunt
334쪽
sunt propria, colligere, connecter que: ipsas nimirum rerum formas E rebus, atque C materia, cui insunt, eximere, easq; cxutas ,&per se existentes, itaque nihil a se ipsis
dii serentes, sed quam sina illimas, quin easdem omnino sibi ipsis faetas siquidem quq
rehus sub eadζm i petie contentis, quae scilicet ab ijsdcm constitiitae sunt formis , di uersitas inest, a materia ea est omnis,a sorinis nulla prorsus uniuersales omnino,immareri alcςq; rerum formas consti tuere, intuerique; tum etia, quod quae sensui ignota sunt, occultaque, sinulitudine, & ratiocinatione inquirere, &intestigere videtur homo ; operationes scilicet operari, quae ncq. sensui, neq. ipsi etiam attribui possint imaginationi. Ineptus entiri sensus remotas, occultasque, & non in ipsum agentes res percipere, & conserre itidem , quas percspit, & omnino ab alio ad aliud transire; in ijs, qu ae percipit, perpetuo fixus, haerensque, Et quae imaginatur lubitantia, liqui dem ab alijs ad alia tra ni ire, velu ti & quae colligit, ratiocinaturque, a ta est; at di uer se, quae tractat, tractat latione. Haec enim similitudines praesertim colligens perraro, perque aegre decipitur ;&vbi decipitur, rerum inconstantia, non sui decipitur culpa; eaqi modo intelligit, ac de his ratiocinatur, quae sunt, vel quae quin sinx, nihil probi' bet ; & semper his, quae quavis intelligit ratiocinatione, alientit, semp&q. ab his co mouetur. At quae imaginatur, decipitur plerumque; & quaecumque collibitum cst . imaginari potest, & Cen ii manu gigera, terraeq; hiatus, & tremenda quaecunque: neq; ab his, quae imaginatur, vel commouetur, vel assumit omnino ijs quicquam. Horri bilia igitur imaginantes quae uis nihil commovemur tamen: at ea intelligentes, vel etiam opinantes, nihilo fernae minus, quam imminentia intuentes. Nec senties igitur anima, nec imaginans per se similitudines colligere, ratiocinariq; potens videri potest; quin ne l. simul iunctae .:Et diuersam omnino a sentiente, atque imaginante colligentem, ratiocinantemq cssic, inde inquiunt) intelligere licet; quod, uno homine excepto, animalia reliqua ratiocinationis, opinionisq; omnis penitus expertia
sunt. Id vero inde inquiunt inaniscitum est; quod omni illa fide, omnique carent confidentia. Nam si ulla iliis ratiocinandi, aut opinandi vis inesset, fides utique illis aliqua, confidentiaque indi posset. Alia igitur humanae animae substantia necessario adiicienda est;&longe ea, quam sensus est, at l. imaginatio, pisstantior, diuiniorq.: quae bene sui natura agilis, multis l. mobilis motibus, quae sensus percepit, conserre,& quae similia omnibus insunt , ab ijs scorsum, quae singulorum propria sunt, in una
agere, formas nimirum materiae immersas ea exuere, denudareq. omni, & pro singularibus , materialibus q. uniuersales eas, immarei talesq. facere possit; & quae harii ope ignotum percipiat; intellectus scilicet: siquidem percsptio illa omnis intellectio dicitur. Q in & is itidem diuidendus, distrahendusq. Peripateticis videtur. Quoniaenim quae colligit substantia, & quae uniuersalia constituit, intelligit q. sui ipsoru oblitis nulla uti videtur ratiocinatione, sed unico intuitu, veluti & sensus, percipere; alia omnino a ratiocinante videtur. Tum & ipsa itide ratiocinans duplex ponenda .Quoniam enim non nisi per similitudinem, atq; alfinitatem quandam cognitio animae, veluti&sciasibus, aduenit; & quae intelligit anima summe inter se natura differunt alia enim necessaria sunt, aeternaque, &in quibus igitur error nullus committendus sit ; caduca lilia, & quae & esse, & non esse possint; in quibus itaq. necessario err dum animae interdum lit) non una, eademq. substantia, aut non una saltem, eadeq; sui parte viraq. intelligere potest. Et ipsam igitur ratiocinantem in scientem, atq. Opinantem diuidunt; & scientiarum principia animae vere intelligenti,&constituenda,&intelligenda assignant; earum vero conclusiones, veri, necessarisq. lus sunt, scienti, non lacccssarias vero, nec semper veras opinanti. Quoniam igitur quae in homine i t cognitio, & diuersarum esse rerum , diuersoque fieri modo, & omnino diuersa esse ipsa videtur: propterea &scientem ut visum est animam, vel in duas Peripat
rici secant, vel duabus illam donant potentius; & intellectum detoris illi adiiciunt; de ves
335쪽
vel Ipsam in plures dilaniant, vel pluribus onerant facultatibus. At e multis omnino, summeq. a seipsis dissidentibus substanti js animam componentes nequaquam mul. tarum illam faciunt partium , vel substantiarum, sqd unius omnino substantiae; dete .riores videlicet praestantioribus assidue, ut materias, subij cientes. Vbi inquiunt) naturali sentiens accedit, ut propria materiae illi unitur, iungiturque;&sciatienti ima ginans, huic vero intellectus potentia, cuius ut videtur ratiocinari est; intellectui postremo potentia agens copulatur: neq; ulterius progrella est natura.Neq; enim forma adest, cui agens, ut materia, subijciendus sit.Vel multis igitur superaccedentibus substantijs, una tamen,&substantiae unius asti due remanet anima; quod quae praeex stit accedentis substantiae materia iit, nequaquam tamen propria spoliata. Vna itaq; tot substantiis superaccedentibus remanet anima unum enim, quod e forma, & materia at multis praedita facultatibus; tot nimirum,quot in extitere substantiae.
ONIAM QUAE COGNOSCIT HOMO, DIFFERRE EA INTER
se, eorum q. dignoscit differentias; propterea una, eademque subitantia omnia Aristoteli percipiat necessie est. Cap. IX. NAM, eandemque in homine substantiam,&praesentia,&absentia percipere, quaeq. percepta sunt conserre inter se, &quae similia in omnibus visa sunt, colligere, & ab ijs seorsum, quae singulorum propria sunt,intueri, ignotumq. rei, quod est, &in necessarijs id, ve reque existentibus rebus,&ini3s, quae modo fiunt, &modo non
fiun t,intelligere, inde Aristoteli imprimis patere potest; quo diuersa ea esse,& quibus differant homo cognoscit omnia. Vnus ipse inquit Ar litoteles atque adeo impartibilis sen ius sensilia percipiat om nia necesse est. Nam si vel sensus diuersi, vel idem etiam, at diuersis sui partibus illa percipiat; non magis illorum di L feren tias dijudicet, quam ego, & tu eorum , quae seorsum, separatim q. percepimus. Adeo scilicet, quod dijudicat, unum esse oportere Aristoteli visum est; ut ne in partes
quidem diuidi posse visum sit. Quod nimirum partibile si sit, non uniuersum sortξ si mul omnia percipiat: sed alia sui parte alia. Id vero si fiat; si scilicet quae percipiuntur
non uni, eidemque percipiantur, innotescantq. omnia: nequaquam similia ne sint,
an dissimilia, diuersaq. dijudicare queat. Nam quod dijudicat inquit unum prorsus sit oportet, & uno insuper. Q ioniam igitur quae cognoscit homo differre ea inter se,& quibus diiserant,cognoscit omnia; una omnino, atque impartibilis substantia omnia Aristoteli percipiat necesse eit. Proprius itaq. canon , logeq. is pulcherrimus, firmissimusque prius, quam tot homini inderet substantias, destriaendus Aristoteli erat. Nec vero unam, eandemque tot adiectis substantiis remanere Peripatetici diu dicerint; quod assidue,quae superuenit, praeexisteti unum iit, eius facta forma. Nam praeterquam, quod qui in corporea res materia fieri possit, imaginari non licet: oportet autem vel ipse enim sensus incorporeus, ut visum est, Peripateticis videtur, ipsaq. etiam naturalis facultas; & niti tales sint, numquam illis vel intellectus agens, vel etiapo ictia, ut propriae materiae, indi queant; nulli prorsus corpori haerere, vel eo etiam quavis uti ratione Aristoteli apti nequaquam eo modo sorma ulla enti vili indi vid tur , ut prae istentis formae, vel substantia, vel ulla omnino remaneat faculias: at id modo euenire interdum; imminui nimirum accedentis, exuperantiso formae visa contraria repugnante passa, debilitataque. Et ni illud fiat nisi scilicet prae istens natura penitus corru mpatur minime, quod constituitur, cns uere unum sit, sed hinultis compositum,& entia omnino multa; & quorum singula suas proprias habeat vires, propriasq. operetur operationes; nullum autem quae aliarum sunt. Et ubi igitur in talectus sensui, atq; imaginationi accedit, corrumpatur sensus, atque imagi
336쪽
natio, omnisq; eorum facultas,&ea modo intellectiis intelligat, quae bin intra thtelligere aptus est, alia nulla oportet. Tum minime omnium Aristoteli liceat. substat iam unam multis onerare potent ijs. Quoniam enim ne duplex quidem motus corpori utili dandus homini videtur, qui ut dieiuna est) una omnes videri post imi operatio ;&substantiae uni unam modo ut videtur operationem assignandam esse contendit: unam itidem facultatem substantiae viri attribuat necesse est. Plures enim attribuens, operationes itidem attribuit multas; & unam illam multas omnino facit. Quod nisi dictus Aristotelis cano obstaret; praestaret, reor quod antiquioribus, postremo& Galeno factum est) tot homini indere animas, quot operationes operari xidetur. At vnde digressi sumus redeamus: & vel satis omnibus Aristotelis rationibus, quibus ediuersis substantiss humanam animam componi contendit, ab ipsomet simul reiectis, singulae amplius reijciantur.
. .ESENTIENTEM SUBSTANTIAM IMAGINANTI EANDEM
esse,& inanes cile Peripateticorum rationes contrarium astruentes. Cap. X.
EN r i x x et x M substantiam v cliniis omnibus,in quibus a Peripato. lacis imaginanti differens videtur, ab ea diuersam ponenda non esse, uti iusque Palfio,opcratioq. manifestat. Quoniam enim quae a seipsis dii serunt substantiae nequaquam iisdem a rebus easdem patiuntur passiones , iisdemq; Aristoteli commouentur motibus ; sed propriis a rebus singulae proprias patiuntur passiones, proprijsq; commouentur motibus ; & ne Peripateticis quidem ipsis aliud videri potest sensus, nisi passona.
motuumque, quassentiens substantia patitur , quibusq; cxternis a rebus commouetur,percaeptio; nec imaginatio ipsa aliud, nisi dictarum pastionum, lictorumq; motuumemoria; nec iners ea,scdque illos recolit, repetit q.; itaq; triste quid, horribileq; imaginantes modo eodem, quo sentientes,intuentesq; commovemur,exorrescimusque. ει contremiscimus; & nauigationis memores, veluti hauigantes, nausea afficimur; Se propterea omnino, vcl Aristotclis testimonio, quorum desiderio tenemur, dili ea, libbenterq; imaginamur, quod imaginatio obscurus quidem, languidusque, at sensus omnino quidam est; obscuriore nimirum, lariguidioreq; ab absentibus,at eodem omnino, quo Ξ praesentibus, commouetur anima motu: utiq; imaginantem substantiam a sentiente diuersam esse existimare non licet. Eoq; etia minus; quod languidius commouetur imaginans. Sumine cnim rationi congruum est,praesens,agensque vivis vehementius, quam ipsa eadem absens,nihilq; agens animam immutet. Mirari certe Peripateticos licet,inde a sentiente diuersiam imaginantem astruentes; quod illa anim libus omnibus, at non & haec itidem inest. Quoniam enim praesentium,agcntiumque rerum vires, & proprias omnino passiones percipere usque adeo facile, promptumq;cst,ut no animalium modo animis, scd entibus quibusvis tributum id sit; at cestantes eas recolere,& absentium , nihilque agentium rcrum vires percipere, & quibus semel commota cst motibus,tisdem, ubi libet, moueri, non entis, nec vero spiritus cuiusuis, sed bene modo sentientis,& bhne sui natura agilis, mobilisque, & cui praeteritos motus recolere vacet: utique vel si infantibus, muscisque, de vermibus sentiens quidem, at non & imaginans itidem incsse visa sit; no propterea ab illa hanc diuersam esse st tuedum fuit . Forte enim eadem & lentit, di imaginatur reliquis in omnibus: at in his sentit modo; quod non eam propriae naturq,propriaeue dispostionis mensuram, qua, ut imaginetur,donatam ole oportet, nacta est; vel ab interno aliquo malo exagitatae,
conflictataeq; id quod sentienti itidem, intelligentiq; usu interdum euenit imagin uri non vacat; vel etiam, quod statim absumitur, & prius, quam sibi ipsi orienti, quas
337쪽
De rerum iratura Lib. VIII. 3as
pasia est passiones , quibusq; commota est motibus, communicet. Et dictis omnino de causis nec infantes, nec mulcar, nec vermes valde imaginari apparent. Siquidem in mollissimo, beneq; calido insantium corpore plurimus quidem assidue fit spiritus,
at statim elabitur uniuersus: & dum remanet, ab assiduo vaporum conssuxu exagitatur, turbaturque; itaq; perpetuo sere in ijs in uertendis, exuperandisq; occupatus perpetuo detinetur solano. At&is tamen ,siquidem iterum manus staminis admouet, no& tertio itidem, quartoque, quinto. Muscis qui inest, longe is ut exilii mare licet tenuissimus est; &qui nouis ut dictum est assidue inten ius moribus praesentes paruconsideret, praetcritos certe nihil recolat unquam sitaq; nihil certum unquam scol ctur, sed temere huc modo, modo illuc feratur. Nam praeteri tortilia motuu memoria, cognitioq; ut remaneat ;&dum ijs mouetur, intentus ijs sit spiritus, & cessantes eos 1 epius recolat oportet. Contra vermibus qui inest, quod parum calidus &bene crassus est, ita motus cxhortet omnes; ut nec praesentibus a rebus libens co in moueatur, nec recolat eos unquam: itaque rei nullius memor nullam certo sectatur motu . Nam
quae animalibus ratio, quodq, malum vitandi, bonaq; suetandi inestitudium, id om . ne ex ijs, quae pridcm percepta sunt, cognitaque, & quae spiritu ili. Ysere, inest: quibus
praeteritarum rerum memoria nulla facta cli, temere ea huc, illuc ferantur oportet. At & muscarum tamen, vermium l. spiritus eo assidue prompte ferri videtur, ubi commodius seruari, oblectari l. queat ; nec vel Ilapius inde rete t redire eo cessat. ltaq; nopropterea, quod infantum,mulcatu in l. , & vermium animae sentire quidem, ar uodcimaginari itide in videntur, subitantia,quae imaginatur, a sentiente diuersam esie i- si mandum est. 1inus etiam; quod quae presentia percipit perraro, perq; aegre decipitur,qus vero absentia imaginatur, perstape,& perfacile. Non siquide integra usquequaque, illsisq. praeteritarum passionum, praucritorii l. motuum cognitio seruatur; sed aliae interdum pro alijs passiones, motusq. apparent: at non qui a praesemibus induntur rebus.Non. s. vel presentis agentis caloris, vel frigoris actio spiritum lateat; devia dilatatur, constringi seientiat.Tum x bi praesens, inq; eum agens scia tire con te. us cst spiritus, rei in ipsum agentis actionem, spetiumque modo percipit, nihil eas ab illa separans, vel rebus alijs adiiciens diat qui imaginatur id insuper. Dccipῖtur itaque, &quae seorsum sensit, seorsum q. cci volunt, iungens, connectensque;& separans quae iunista sensit, ct seiungi omnino nolunt.Diuersam porro a senticia te imaginante inde astruentes, quod haec ubi libet,&vel in solanis qua uis,& oculis clausis colores etia intuetur,at illa rebus in ipsam agentibus, ut sentiat,opus habdi,quod quaeritur lilinunt. Quaerentes. n. num quae praesentia percipit, ab ea, quae absentia recolit, diuersa sit,in
de diuersam declarat; quod quς presentia sentit, ipsis opus habet rebus prssent ni.
inii u res sentit at non que absentia imaginatur.Propterea igitur diuersam; quod haec absentia, 'nsentia illa percipiat: at hoc querebatur. Si substantiam, que preservcs reruvires percipit, non ipsam, sed aliam eas recolere, imaginari t. declaratum Peripatetici velint ; utiq; sentientis ignauia quaepi na,&alterius ad eas recolendas aptitudo,&vis, tum & modus insuper, quo earum cognitio ab illa huic communicetur,aperiendus omnino ijs est. Horum quid non explic*ntibus, nequaqua non ipsam, quae a pro sentibus rerum viribus immutatur, sed aliam eius passiones recolere declaracu iit unquam. Mirati itidem Peripatericos licet,e vocum ligni licationibus idem declarantes. Siquidem rerum naturam indagantes no earum nomina temere interdum polita ,sed res ipsast, ipsarumque intueri oportebat ingenium . Tum contrarium omnino eius, quod voluiit, astruunt. Diuersus inquiunt)ab imaginatione iensius ponendus est; si quidem et qui littore sensu quid perpendimus, nequaquam eius imaginationem habere dicimur, sed senium: ubi contra hebctius quid, Obicuriusque sentimus, id ex imagi natione quadam nobis ita videri ait crure soletinus. Minime igitur alentia diuerusa imaginatio, i d sensiis omnino, ac obscvmis ut dictum cita lan Suidiusque. Nihil. Ex itaquet
338쪽
itaque a Peripateticis allatum videtur, quod aliam In nobis substant am praesentiai sentire , aliam absentia imaginari declaret.
MINIME INTELLECTUM A SENSU DIVERSUM HOMINI IN-
dendum Aristoteli suisse , qui uniuersale constituat, intelligatque: nam ipsim et Aristoteli , di sensus uniuersale componit, percipitque,&intellectus singulare intelligit. Cap. X l. IN s M a ctiam intellectus a sensu diuersus humanae animae a dijcien dus Aristoteles fuit; qui bene sui natura agilis, mobilis'; singularia,' quae sensus percipit, colligat,& in unum agat ; penitus scilicet imma. terialis ipse λrmas materia omni exuat, & puras eas, nudasque intueatur, quales nihil omnino inter se differentes, no singulae singulorum amplius, sed omnium una, eademq; videtur: quod nimirum in iis, quae percipit, sentius haerens,& ineptus Oino ab alio ad aliud transire,&quod unum, id eq. in multis, diuersis q. est, colligere, intueri q. , sin putares modo,materisq; conditionibus obuolutas formas percipere possit. Nam&ipsim et Aristoteli,&senius uniuersale e sinsularibus colligit, percipitque,& intellectus lingularia in testigit. Itaq; modum inquirens, quo uniuersales illae, immediat aeq. propositiones, E quibus demo strationes conficiuntur, innotescant,&qui illas cognoscit habitus; qui nimirum uni, .pbn. ., uptulcs naturas colli tuit, intelligit'. , Dubitare inquit contingit, num immediatocup.Mi. o rum principiorum cognitio ia in dea primo ortu insita nobis fuerit,& latuerit nos; anis ad illis iam, confirmatisq. accesserit. Nam & inexi stere, at latere, absurdum: qn nec is demonstrario, nec scientia omnino, cognitioq; vlla multo, ovain quae piincipiorum is est,minus exquisita, ius nobis insit, nos latet. Et non habentibus illa accedere, nobis
is qui doctrinam omnem ex praeexisteti fieri cognitione posuimus, dicere minime lice o Nihil enim principi s prius, nihil q. superius.Manifestum itaque, quod neq. a princiis pio insitam illam, congenitamq. habere nos, nec ignorantibus postea accedere pose,, sibile est. Nisi habitus quidam, potentiaue nobis ins iq; iuxta quam,nihil ea prius pr is cognoscentibus, cra noscere liceat. Huiusmodi enim facultati principiorii cognitio is attribuenda omnino est ..ta porro animalibus omnibus ingenita videtur. Omnibusi is enim discemcndi, iudicandi q. vis, quam sensum vocant, inest; at non ex aequo Om o nibus .miis. n.eorum, qua sensere,imagines satis diu remanent,alijs autem nihil proris sus, aut longe obscurissime . Quibus non remanent, nulla ijs praeter praesentium recliis sensum cognitio incile potest: at quibus remanen i, remotas etiam illas intuentur,&is quoquo sentiunt pacto; quaru videlicet simulacra in seipsis habent. Alia non hoc taciis tum I sed quae in memoria condiderunt, conlarunt ea inter se, di similia similibus corvo nectunt, coniungunt'. , &in unu agunt. E sensu igitur memoria exoritur,&e memois ria saepius praesertim tacta peritia, arq, experientia. Memoria .n. multae numero expe- is rientia una est. Veratrum scilicet hoc bilem trahere sensu primum percipio: deinde, deis recordor. Iterum aliud id operari senti', & itur u memini ; & r ursus aliud, atq. aliud. se E pluribus demum sensionibus,memorijsq; multis factis experientia, peritiaque unari congregatur, qua veratrum bilem trahere scitur. Qua in dies alijs sentionibus,memori rijsq; aueta, tandcin uniuersale enunciatum in anima reponitur, seruaturque vera.
prum omne bilem trahit. Quod i tur dictum est, e sensu memoria, E memoria expe-o rientia, cx experientia uniuersalis cognitio exoritur ι quae&artis, de scientiae princiis pium est. Artis quidem, s circa ea sit,quae oriuntur, & occidunt ι scientiae vero, si cir-o ca ea, quae vera sunt. Neque igitur iam inde a primo ortu principia sciuimus, neque is ab alijs illa cognitionibus, habitibusque, quam ipsa sunt, notioribus, sed a sensu, is ac momoria congregantur. Lavidclicet, quae sentit, anima praedita est tacultate ἔ-
339쪽
ut sensilibu I etiam rebus praeterlabentibus, earum tamen imagines exta pere,&ine moriae reponere, quodque in singularibus simile, communeque, di uniuesule est, intestia ere, atque in unum agere possit. Singulare enim inquit ientitur, at sunsus v niuersalis est: veluti hominis, non autetia Callie hominis, Vbi vid et Socratem. quis intuetur holem quoq. intuetur.Ne l. n. vi idem prorsus & Socratem,& honunem sentit; sed ubi Socrate intuetur, id in Socrate videt, quod malijs quo l. holumibus simi te, comuneq. in . Patet itaq. iaquit) quod principia inductione cognosci necesse est. Sensus enim eo modo uniuersale constituit. Quod.ssabis,qus eo uspexi Ginetaeoninibus sensit, albo id attribuit omni.Ena de ipsλα ab ipso ducius, coactus I. Aristo essensu, uniuersalis constitutionem, cognitionemq.. omnem sensui attribuit; intuitus quidem, nolensq.: cuiab intellectu illud confici summopere acebat, di deii cinstia. dum proposuerat;at ab ipsa tat diistum eo victus re, quae ad Me aperit, ostentatq. , ut non conspici, vel occultari ullo possit pacto. Modum purro inquiren&, quo intestigit intellectus, oniam cinquit aliud est aqua, aliud quod aquae esse est,de Muressientia; aqua enim id est, quod e materia, di forma concretum cst, aquae autem essentia id, iuxta quod aqua est ;aquς nimirum natura, Iormaqae; quod enim sunt entia, non iuxta materiam , sed iuxta tormam sunt: diuersa haec, vel diuersis sit; partibus, diuersisque facultatibus, vel magis una, cademque, at diuerso se habente modo peracipit intellectus. Ad aquae scilicet.essentiam intelligedam solus ipse suificiti millectus a
at non ad eius quoq; materiam, & reliqua, quae aquae insunt, e quibus aquae ratio c5ficitur. Sed ad haec percipienda aliqua lenius ope indiget. At eadem tamen parte, e demque omnino facultate, quae aquae essentiam , aquain etiam uniuersam intelligit. Nisi enim idem omnino intellectus utramque percipiat ἱ nequaquam aquae essentiam ab aqua diuersam esse intelligat. Vnus itaque, atq. idem intellectus utramq. intellisit; at diuerso se habens modo. Id quod linea pati vi tatur; quae una, eademque exi stens, at modo recta, modo curua facta diuerso modo sese habere videtur . Praeterea dirationum modos nos edocens,plurimarum singulares cile cociusiones declarat, de Mihil illas minus veras, minusq. intellectui admittendas, quam quae uniuersaltu sunt. Non scilicet minus aquam hanc, quam aquam ipsam a calore evaporabilem intelligit intellectus; nec minus Socrate rationalem quam hominem. Et quae hominibus aguntur, ab intellectu ea omnia intelligi enumerat; ct ab intcllectu omnino moueri ho mines id intelligen te, appetenteque, cuius gratia mouentur, singulare nimirum. Neo ab eo, qui uniuersalia speculatur, hunc, qui 'u2 agenda sunt, intelligit, vel substan
tia, vel re alia ulla, at eo tantum diuersum ponte Aristotesci; luod sola illi speculatio, no alius ullus propositus est finis ; huic vero praeter speculationem externum aliquid, , cuius appetens operatur. Rationis inquit opus est, utrum hoc, an illud agendum, ut, consideriare,perpendereq;. Minime igitur ut dictum est intellectus a sensu diu exsus homini ab Aristotele indedus fuit; qui e singularibus que sola percipiissensus uniuersales colligat naturas, rasq; intelligat. Nam & sensus Aristoteli inprimis uniuersale componit, percipitque; & intcilectus nihil minus singulare,quam x niuersale intelligit: ut idem uterq; Aristoteli operans, idem alteri alter ponendus omnino sit.
RATIONES, QUIBUS UNIVERSALE A SENSU CONFICI, ET
a sensu percipi Peripatetici negant ,.rehciuntur, &a sensu utrumque operari declaratur. Cap. XILI E e vero uniuersale a sensu Aristoteli constitui, percipit: vel operari omnia
no haec posse sensum Peripatetici negent; propterea quod sermone ille a
soluens,& Vesuu,quae dicta erant, corrigens, uniuersalis compositionc,co.
,, snitioncinq; intellecturattribucritiinonia inquit habituum,qui ad intelligentiam Ea a perti.
340쪽
is pertinent alis semper veri sunt, alij non semperi non semper veri opiniis, te ra fio m. in ,, tio; semper veri lcientia,& intellectu Ii de principia scientie cognosci non possunt que ri nimirum ex assumptionibuς pr cognitistit, a quibus principia haberi no posti draim hil. n iis prius, nihil b superi u s: luperest itaq; ut intellectus ea cognoscat. ctiam ieri amplius, quod principia exqui illius cognosci, quam ea que ex ipsis sunt, Oportzz.So. Qis his aute itues lectu scientia omni inquestitior elLNulla in ipse afferes caulam,curi quod .. visu es ruerat, non a senla ea coanosci pol sext. At suilliu explican t.Quonia inquiunt ,, id eli viatilers te, quod limite, de ido in Irisu aribus inelt,&vniim omnino in multis: his id ut constituatur , quae ii milia in singultatibu conspectatunt, ab ijs seorsum,quae si gulorum propria apparent, in unum agenda sint, uniendaq: omnia. Id autem lensus,, minimepta stare potest. Sin illaria. n. modo Drcipereis videtur, inq; ijs,qus percipit,. D herere; mi R: me vero, quae prssertim non limul percipit, conserrem quet similia omni, ,, bus ins tab9s,qu singulorum propria apparent sciungere, separareq;, dc in unum D agere,unireq;. Similitudinem uaq. , que lingularibus ineli,& puram illam,id scilicet, ,, quod unum in omnibus , do simile in inicius vitum est, seorsum a reliquis, qu.esing in ' - ,, lorum propria sunt,iqtueri, non sensus; sed substatuis italus pus esse existimadum i ' is est, intellectus nimirutatu qui bene subnaturaagilis, distinue ablutis, & constrae quae α,, sensus percipit, quaeque ii milia lunt in unum agere, de separare, quae diuersa sunt, de , in omnino ab dio ad aliud transire possit. Modus itaq; inquiunt quo uniueriale con ,, stituitur,cosnO:citurq; , inductici quidem est; cius i. assumptiones sensus ipsi poniit, . iis qui scilicet singularia percipiunt: at conclusio intellectus eiii.&ab intellectu contici D tur quod ut dicium est intolus is de conferre, & colligere re separare pol sit. Quod GD quando inquiunt lenius uniuertate Arat Oreui percipit, non purum ipsum, sinceruis que,&pcni iuva singulari seiunctum,.qIrale intellectus intelligit, sed singulari con ,, sutum, commistumque, & ad singular vergens, de in singulari omni no, & quod no ii vere uniuersale videri possit, percipit. Nimia sane religione Aristoteli aditi icti Peri pateticii; qui Issibi ipsis,&senjui repugnantem illum intuiti venerari tamen non de siliunt, de quae manifelle i&proprie positionis tuendae gratia protulit, proprijs ea ab surditatibus, propriisq; figmentis itabilire nihil verentur. Rationis itaque inquiunt quae uniuersale constituit , assumptiones ipsi ponunt sensus ipsi enim singularia pericipiunt at eius conclusito intellectus Opus est . Homo nimirum Socratem, illam ,& Platonem bipedes visu percipit, & ex iis, quos visu bipedes per pit, hominem bipedem statuit: at non visu, sed intellectu vitiis ab albo hoc, di illo, & illo dilatari, de nigris illis constringi se percipit. Decernitur itaque album omne dilatare, de nugrum omne constringere, sed non a visu, at ab alia homini inextitente substantia, di quae albi, nigrique actiones minime ipsa percipit; quod visus conserre, quae perci, pit, non possit: namenta nimirum figmentis tegentes. Que enim substantia albura . Omne dilatare, & nisrum constringere vel statuere, vel cognoscere omnino possit, nisi quae a nigro constricta est ipsa, & ab albo dilatata aut quae rationis ullius con
elusionem, quae massiumptionibus omnino continetur, di quae necessario assum ptionibus cmanat , constituere, aut intelligere queat, nisi quae assumptiones pere,pi t At &ipli itidem, qui sensum conferre,& similia connectere posse neξant, iidemiiu illum operari assirmant .sVt enim non id uniuersale, quod iiitellectus intelligit, sensus itid in percipiat, sed magisίngulari contusum, commiliumque ; at E singularibus omnino collectum id ut sit, sunmE est necessarium. Sensus itaque, quae perci pit , conserendi, similiaque colligendi facultate Peripateticis etiam praeditus est.
Vnum porro, tiandemque 'niuersaleni hominem ubique a nobis percipi, non duplicem , di magis alterum singulari confusum, commiliumque, quem cum singulari aliquo sentu percipiamus, puriorem alterum, magisque a singulari sciunctum, que nulla singulari conspecto intellectu comprchendamus, minime declarandum videtur.