장음표시 사용
341쪽
Neq; en im quispiam reor alium uniuersalem hominem,magisq. , aut minus singi gulari consulam percipit, ubi singularem aliquem intuetur; alium vero, ubi per se iLIum animo concipit: sed unum ubique, modo l. eodem singulari confusum, vel ab eo separatum. At sorte, vel minus id demon strantibus Peripateticis,ineptus omnino est sensus, quae percipit, conferre, similiaq. connectere. Ipsum itaq. per se, ipsiusque
naturam, viresque, & num vere ea operari non possit in tueamur; ipsius scilicet circa presentia 'perationem.Obscurius enim,languidiusque, at eodem omnino modo,eademq; ratione, qua circa presentia operatur, circa absentia itidem eum operari existimandum est. Veluti igitur ubi plures in tuetur homines, consertinter se illos; quis enim id neget & quod omnibus simile, atq; idem cospectum est, omnibus attribuit;
at non quae singulorum propria apparent; omnes itaq; bipedes poni dat non omnes vel varos, vel vatios; quod omnes bipedes vidit, at non omnes vel varos, vel vatios: sic absentes illos recolens , vel non simul etiam conspectos, at omnes bipedes recordatus omnes bipede; statuit; & simpliciter bipedem hominem Omnem, quorum nimirum nullum non bipedem conspexit; at non omnes vel varos, vel vatios, quod noomnes vaticis conspexit, vel varos. Hoc quin possit sensus, nullum ut opinor Peripateticorum obstat decretum: quin propriae eorum positiones hoc ut possit ponunt. Quoniam enim eorum, quae percaepta bunt, & quae ab ijs passus, vel citca ea operatus est sensus, in ipso met memoria Peripateticis residet omnibus: utique quae praesentia
percipit, & quae a praesen tibus passim est, & quae circa prisentia operatus est, de que depraesentibus decreuit, obscurius quidem ut dictu est languidiusque, at absentia itidem percipit, & ab absentibus patitur, & circa absentia operatur,& de absentibus d cernit.Neq; enim quae ipse percaepit sensias & quorum cognitio, memoriaq; in ipso reposita est, non ipsum, sed aliam substantiam absentia ea recolere, & circa ea operari existimare licet; eodem praesertim ut dictum est modo ab absentibus aifici, immutarique animal conspicientibus,quo a praesentibus illis passum est, immutatumque. Se-sus itaque,qui prςlentes homines omnes bipedes videt, & bipedes decernit, absentes itidem bipedes videt, & bipedes decernit. Satis haec reor se usum, quae sentit,conferure,& quae similia visa sunt connectere,&uniuersale omnino constituere Peripatetici declarant. At si amplius manifestari idcxpetant; bruta, quae ipsis vocantur, id ipsis apertissimE manifestant: quae solo ipsis praedita sensu, & v niuersales naturas omnes , uniuersalesq; quasdam cognitiones paulo sorte,quam homines,habent minus. Neq; enim quin hominem illa, ct leonem, & animal etiam, plantamque,& huius ad illud differentiam, & ignem calcfacere, aeremque, & aquas cedere dignoscant dubitare licet. Singularium .s. quae percipit sensus, illorumq; spetiei, actionisq. memor consertilla inter se; & quae similia in illis conspecta sunt colligit, inq; unu agit,& separat, quo diuersa sunt.Vt superflue omnino alia ab Aristotele humans animi indita videri pose sit substantia; propterea indita, ut rerum similitudinem intueatur, colligatque.
NON PROPTEREA INTELLECTUS A SENSU DIVERSUS PO
nendus Aristoteli fuit; quod si singulare intelligit, non propria id vi, sed
sensus ope intelligit. Cap. XIII. I M i M a etiam a sensu diuersum poni Aristoteli intellectum potuisse Peripatetici dixerint; quod si singulare intelligere visus est,non propria id vi, nec solus omnino intellectui, sed cum sensu,& aliqua sen
ius ope, vel scilicet sensui coniunctus, vel eo ut organo usus intelli gere visus sit.Nam, quod quaeritur, sum uti Q 'aeritur enim,unus ne,
idemq; sensui sit intellectus; & num qualis Aristoteli ponitur, nieb ctus homi si iniit :& inde unus, atq; idem sensui colligitur, quod singulare, quod
342쪽
sensus est obiectum, percipit . Diuersum itaq; si ponant, quod non solus Intellectus, sed cum sensu illud percipit; iam inesse illum homini, & a sensu diuersum sumul; quinum insit, & a sensu diueri us sit, inquiritur. Prius scilicet intellectilin, & a sensu di.
uel sum humanae animae indisse demonstrandum Aristoteli erat; & nequaquam ex ijs, quae percipiuntur, id astruendum: quae nimirum uni cognita omnia, si non temere, superflueq; alter adi sciendus est, unum homini inesse declarant. Tsi modus quo, qua alterius sunt, percipiat, opereturq; alter, Jc multo, quam Peripateticis factum est, apertius explicandus. Non si quidem qui in corporeus, immaterialisq; intes lectus materialia intestigat, & a materialibus igitur quoquo modo patiatur, & materialia fiat,
nam do intellectum quoquo modo ab ijs,quae intelligit, pati,caq; in seipso suscipere,& ea omnia fieri Aristoteli placet satis deci ratum videri potest, propterea ea illum intelligere pronunciantibus; quod sensui, atq; imaginationi iungatur, & utriusque
rei minus sit; eo serme pacto,quo cominianis, princepsq; sensus,quae sensus singuli per icipiunt, illis mistus, illorumq; existens teriminus ea omnia,&lla; suum singuloru percipit passiones. Esto enim sensilium omnium communis terminus sit sensus, non venobis visum est quod una, eademque animae substantia sensorias in exiitat Omnibus , itaq; una, eademque sensitum omnium percipiat actiones; sed ut Aristoteli placet quod senseria omnia, singuliq; ,qui illis in existunt sensus ad communem sensum una existentem , de leorsum, longinite ab illis positum, ut ad communem terantur terminum, veluti ad centrum lineae; is itaque communis omnium terminus, quae illi perci piunt,&quae patiuntur, percipiat, patiaturq; & ipse ea omnia at nequaquam modus ex iis patet, quo intellectus, quae sensus laut, percipiat. Neque enim cain testemii ad sensuini imaginationemque, quae communi sensui ad sensus singulos est, cognatio esse Aristat cli videtur. Communis siquidem sensus sensu in singulorum, veluti centrum linearum ad ipsum delatarum, politus Aristoteli terminus, non eiusdem modo
illis poni inr naturae , sed idem onanino illis omnibus: qui igithr quae illi percipiunt,& quae illi patiuntur, percipere, patiq; &ipse queat, &necessario etiam percipiat, pa tia: urque de ipse. At intellectus quam longissime a sensus natura Aristoteli dii notus, neque iungi illi, necuc illius terminus seri potest. Non igitur quod tensui iungatur intellectus, de quod se usus terminus fiat, quae sensus sunt, de singularia percipere
posse videtur. At ncque quod co ut organo utatur. Vt enim incorporeus sit Aristot li sensus, corporeo certe organo opus habet , E sine eo nihil Aristoteli sentire potest. Et intellectus itaque si sensus ministerio utatur, corporeo omnino utatur organorquod ut dictum est minime Aristoteli placet. Tum neque modum reor explicent
Peripatetici unquam; quo incorporea, nullique corpori haerens lubilantia, vel alte rius sit ipsa olganum, xvi alimi li, aut re omnino ulla, ut organo, utatur IeXpli, candum omnino. Neque enim adeo res a sensu dimota sola enunciatione contenta
videri potest, Alius itaque Peripateticis modus, aliaque indaganda est uitio, qua in tellectus sinsularia intelligat. Et nisi in sensus naturam illum agant, materialemque Dinnino faciant, mina quam ut mihi quidem videtur illam inueniant. Non siquidem ima ei nari licet, qui incorporea, atque immaterialis substantia. & materiae nul li in harens formas penitus inateriae immersas, illarumque in luper sentiat actiones: nisi enim id i at minime illarum natura innotescat, de vis. Nequaquam igitur alius a
sensu intelli eius poni Aristoteli potuisse videtur ι quod licet singulare intelligat, non propria ipse id vi, sed serisiis ope intestigit.
343쪽
De rerum natura Lib. VIII. ut svBSTANTIAM. QUAE SENTIT IN HOMINE, RATI G
cinari; & animalia reliqua ratiocinationis non prorsus expertia est e. Cap. XIIII. Arro Mas, quibus non eandem in homine substantiam singularia percipere,& conferre ea inter se, similiaque,quae ijs insunt,colliger inq; unum aSere,uniuersales nimirum natura costituere Pertia patetici astruunt,satis creor superius reiectis sunt: eae modo Ioluendae, quibus quod rei ignotum est no ab ea ipsa percipi, intelligique;
quae', quod notum est, sentit contendui; si quidem non dei pia rete. ctae sunt,consutataeq; omnes. inoniam enim propterea praecipue ratiocinandi facultas sensui Peripateticis abnegata cil; quod non bene is sui natura agilis,mobilisq. , &qui quae percipit,conferre inter se ea,dijudicareq; queat qua ratiocinanti substantiae Opera da omnino sunt sed in iis,quae percipit, perpetuo hqrere vis iis ijs eli;& liquido
illa omnia sensus operati conspe i us cit: nequaquam ratiocinationis- pers pone a
dus est, quod illla operadi impotens sit. At age diligentius res inspiciatur. Forte enim ea modo agilitatu donatus lit,qua similia, quae in rcbus conspecta sunt,conferre inter se, inque x num colligere, & quae percipit, imaginari, recolercne ea omnia possit: at nequaquam horum scimilitudine quae non percepit percipere. Id porro non alia , aut proximiore ratione manifestum fieri potest,quam eorum,quae inquirimus, tum & me
dij,quo ea intelligimus, inspectione. Nam si illa sensus obiecta,& sensui omniano percipienda, hoc vero sensui per plum esse appareat; quin quae suntit subitantia rati cinctur dubitare non licet. Quae igitur inquit imus, & medium, quo ea intelligimus,
vel saepius utrumq; conspectum iterum ante oculos ponere ne grauemur. Quaevniuersa tensui occulta, ignotaq, sunt, iubstantia ca nulla quae lint, aut qualia, inquirere videtur; quae nimirum pacto nullo in notescere possunt: at ea modo, quorum quid sensui apertum est,& ignotum quid. Quae scilicet integra innotescere possunt, si quae horum nota sunt, in alijs,quae penitus innotucrut,quae scilicet uniuersa sentu percspibinus, inuenta inti quod ut utinum es0 quae sui natura, re in ente quopia iuncia sunti perpetuo iuncta esse volunt.Vbi igitur quid rei cuiuspiam habemus,& quod ignotum
est inquirimus,in re penitus nota inquirimus, eoque i 'hac inuento,quae ei in re penutus nota annexa sunt,iu nctaque an nectimus omnia. Hoc porro alia substantia nulla, sed ea tantum operetur, quae & rem penitus percspit, quaeque eius memoriam seruat;& quae insuper,quod rei no penitus notae notum est, sentit, percipitque. No lcilicet quae iuncta sensit sensus, iuncta ea esse oportere,vel quae contraria sensit sensus, coci aria esse oportere, non sensus ipse, sed alia decernat substantia. Vel ratio dis itaque p nitus expertibus reliquis cospectis animalibus, quae in homine sentit, eade in & ratis. citiari existimandum foret;absolutio em quid factam , quam in illis est, persectiorem. que. Eo igitur magis, quod vel Aristoteli ipsi ratiocinari illa liorumque actiones multae, &p udentiae,&sanctitatis etiam , vcreque sortitudinis picnae vident ut: ali)s, &lon 3e illorum peritissimis non hoc tantum, sed nihilo, fere, quam homines minus animalia omnia,auta seraque proprias adactiori es, pallionesque, & neecilitates omnes conferre inter se,c inlisiaqupiinire; ea l, de animalibus multis recensent, in quibus manis elle ratiocinari,&ill etiam omnia oberari videtur. Ratiocinationis inquit Aristoteles) est, virum hoc, an aliud agenduli considerare. Quin igitur animalia omnia,aut pleraq; quadam ratiocinandi,vel existimandi ut dicemus comemorandiq; facultate
donata sitir ambigi non pote i. tu enim longe plurima plurimis in Gionibus quid tendu λ inaniscite chil derare,& veluti perpendere,&plerumq; quod praeitat seligere, agereque,& corum opera omnia summa industria, summaque arce consecta else vidcntur. Natuta in tui I duc ea Operantur,peraguntque: at rationis Omnis,omui quia
344쪽
opinionis eqpertia esse inde manifestum fit, quod nulla fides, confidentia nulla ill rum ulli indi potest. Nam si ratiocinadi vis vlla illis inesset, utique persuasioue aliqua capi,& confidentia omnino aliqua indi illis pollet. Recte sane, si nihil persuaderi iblis potest, neque 1 lla indi confidentia; si nihil omnino quibus uis hominum factis de
propria natura,seritate si deponunt, rationis prorsus expertia esse existimandum est. Nam quae ratiocinali pol sunt,ea sepius praesertim admonita, edoctaque bene sibi ipsis euenturum quid ,aut necessario etiam subeundum,amplectuntur id, aut aequo tandem animo sustinent; & a quibus sibi benefacitum vident,benefieri etiam sperant, crufiduntque;& supplicio aficcta ubi parere recusant, iterum peccare abstinent; persuaderi sibi omnino sinunt, itaque&mansuescunt . Quaedam igitur ratiocinandi, dignoscendique vis animalibus insit oportet. Nam & blanditijs, beneliciisque alli. ci,capique videntur; & non modo benefactoribus confidere, sed amare etiam eos, colereque, & pugnas etiam pr9 eis pugnare, gratiamque. habere, & ubi licet referre
etiam ; &vel quae summopcre appetunt, auersari, aut non agere, poenis ob ea ais cta,&vel minis terreri; caque interdum illorum multa discere, quae non multis hominum discere liceat. Nec vero si ratiocinandi,ξ praeteritis nimirum rerum acti nibus earum, similiumque nihildum agentes vires intelligendi, dignoscendiqueris animalibus tributa non sit quae eorum longe plurimis manifeste incilla videtur praeteritarum passionum, praeteritorumque motuum cognitio, memoriaque indenda ijs erat ulla. Neque enim alium ea invium indita videri potest, nisi ut vel nihil a pi aesentibus contacta, pastaque rebus, earum vires dignoscat tam cia. Itaque alienas eas,& a quibus oblaedantur, nihil amplius ab ijs offensa auctaen tur, de limentaque; similes vero,cognatasque,& a quibus adiuuentur, nihil haesitantia lectentur,a
plexenturque; cadem scilicet ab ijsdem, vela similibus sese passara cognouentia. Nec ambigere licet, quin in praecipitia quae uis, & densa in quaevis passim irruant, nisi nullum ubi adest densum,cui innitantur, de a quo ne delabantur veluti rehciantur, sese substinere, & densa permeare non posse dignoscant ;&ex ijs omnino, quae tensu percspere.Minus etiam caperagant,ob quet peragenda vel inprimis ratiocinandi vis tradita hominibus videtur.Nec victum scilicet,qui non omnibus semper pristo adest, sed eorum multis magna plerumq; industria comparandus est,comparent; nec prole ibi aedant,vbi commode,tutoq; eam aedant, ct rectό eam educent, ac instituant etiam. Nam & id itidem eorum multis faciedum est,& fieri etia videtur;&sum malisc omnia industria, prudentiaque ab animalibus fieri ipse inprimis Aristoteles pridicat. Vt nucqua says homine mirari queas; qui cu sumnia ratione animalia uti intuitus sit, praediacetque, nulla illa ijs postea,& a nulla, ut videtur,impulsus necessitate inesse decernat.
ANIMAM A DEO OPT. MAM CREATAM, ET SINGVLIS u
minibus infusam, uniuerso quidem singulorum corpori,at spiritui praecipue, ut propriam formam inditam esse: itaq; substantiam, quae in homine ratiocinantur, non unam, simplicemq; esse; sed ex anima a Deo creata, & e spiritu e semine educto compositam esset & facultatem ignotas rerum conditiones ex earum similitudine, quae in ente ponitus noto conspectae sunt, coenoscendi, non rati
cinandi , intςlligendique, sed existimandi. vel
commemorandi potius appellandam esse. Cap. XV. T vel si quas sensus non percipit rerum conditiones, ex earum, quae ens insunt quod penitus sensui innotuit,similitudine percipit; eam omnino facul a ratem, quae human animae propria videtur, & rationalis dicitur, reliquoruitidem animalium animam sortitam esse manifeste intuemuri non tamen &ipsam, o veluti
345쪽
t uti humanum,rationalem esse dicamus unquam; animalium nimirum spiritum is enim animalium anima substantia visus est esse rationalem &ipsum, veluti humanuponamus. Nec propterra modo, quod humanus quia multo, quam ferinus purior est,&copiosior, ricia stimandum est,&admotusa ecolendos multo commodioremnaeius cst locum; proptereaq; qui in ipso fiunt motus nullis a fuliginibus interrum iuntur, confunduntur'. unquam rataq; integros eos, purosq. recolit spiritus) adeo ξrmo praeantius ratiocinatur; ut huic ille collatus, ratiocinandi prorsus impotens
t. di multo amplius, qu humanus non solus ipse, sed sum anima simul
a re , ct hominum singuli si influa ratiocinatur, quan unus ei, idemque factus aderi potest. Quoniam enim quae homo sentit,&quae appetit, operationesque,quasvixta densum, appetatum q. operatur; non alia corporis pars, sed unus modo sentit, appetitque, atq operatur spiritus; &prauas huius appetitiones, operationesu. , animae ab ipso creatae in orte Deus puniriviiq ut stiperius dictum est nisi proprio tu operum osorem , in qu uinue Deum existimare velimus L necessario animam ab ipso creata,&homnum singillis infulam, uniueriis quidem singulorum corpori, ut Sacrosancta Ecclesia docet, a spiritui praecipue,ut propria formam, inditam esse rudicandum vili facultatemq.ci tributam, quin munus impositum esse, ut rinarum reliquorum ritu, quae materiarum, quas subcut,viribus reiectis, corruptis l. ,&vnum omnino illis cis, propriaru actionum, operationum l. potentes illas faciunt anima itide a Deo creata, oc spiritui indita, proprium clangenium, propriosq. inderet mores.Itaq. non virenus pravas, Deoq; in ullas, sed probas, Deoq; gratas, & quae diuinae anim: pro priae videri possetit, operetur operationes. Et propterea omnino; ut quae nihil sbiristus viribus, illecebrisq. cederet, sed prauasillum ad voluptates, prauasq. ad Operutiones ruentem cohiberet, reprimeretque, & ad probas, Deoq; gratas ageret ; pro 'prium ea ad opificem, ad oegnatasq. ut rediret substantias, aetern oque, cum his, lon 1 trucr tu rinuo . inae contra propriae originis , propriaeq. dignitatis,& muneris a.Deo imposui oblita spintus viribus succumberet, proindeq; nullis eum
n, quibus idioluptatibus, ijsdemq. oblectaretur operationibus,&quae' uis spiritui sectanti obsequeretur; ut in terrae ima deiecta proprii opificis , propritu;
ta, quibus digna est, perpetuo lueret poenas .iItaq. quoniam quae in homine ratioci'
mo It viaque Vil ad praeientem modo sui ipsius pertinent cons)rua tionem, intelligit,appetitq. , sed diuina etiam, immortaliaque,&quae ad aeternam sui
. . 'i indu Videxur in xzllectus, & spiritui quide praecipue uterque, at ab ani- . altera Deo opt.m . creata, a spiritus ipsius natura altera. ,iquidem quae intelliae hominibur modo, sed animalibus etiam inesse apparet, lentietui subit id, in spiritui omnino indita est omnis. Et duplex quidem hozni appetendi u i . ib. ςxiar indita cst: & alii: ,eaq. um mno,qus spiritui attribui potest, sensi-
Ona appar rit gessit vere bona non sint, praessent eq. inodo appctit co- uatio 'in, proptereaq sen uias appetitus appellatus est; altera diuina, immolia ψq , ' Iux D, Miri Ramqi sui ipsius appetat conseruationem, de voluntas nuncusandi vi di possvn , quod no&intelligendi vim dupplicem fecere; . Rς ' VRam pH , i posuere,ci confuso nomine intellectum appellaru Ceu bene se ipse, ersa cum sit quod nobis factu est distiuguenda om- . Iuno crati de altera vir mimia uda qua scilicet unici ab anima a Deo creata io- dita
346쪽
dita erat; de qua ut dictum est diuina, immortaliaque. & qua ad aeternam sui ipsius
conseruatione ni spectat, intelligit: altera spiritui ctiam tribuenda. qua is sensiles modo res, & quae ad praesentem modo sui ipsius conseruatione pertinent, intelligiti ignqtas nimirum rerum coditiones ex carum similitudine, quae in ente penitus sentia per- caepto innotuerc, percipit: quam non hominum modo, sed multorum etiam aiali unas pus sortitus videtur ; propter q. in ijs non ratiocinandii intestigendi q. quomindo, quae animae a Deo cruatae, quae una vere rationalis in, in est,appellatur nuncupa.da est. sed existimandi, cognoscendiquc, vel ,si placet, commemorandi. Nam Occulta. rum rerum inquiliti inuentioq., comemoratio quaedam cst. Manis este enim cclvi
sunt est quae ignotum quid inquirit substantia, non aliud operatur; sed quae in enter,
quod non uniuersum in notuit, notas habet conditiones, quo in ente penitus di noto conspectς sunt,commemoratur Quoniam igitur duplici intelligendi facultate praeditus est homo; proindeq. non sensiletant itin, apparensq. bonum, sed verum etiam, peternum q. intelligit ;& horum alterum cotrarium interdum apparet alteri; & homo ad utrumq. appetendum liber cst, liberumque arbitrium habere dicitur: si quod verEhonum est eligit, mcretur, sin malum demeretur. Id reliquis animalibus euenire non potest. Vnum enim modo bonum cum cognoscant, idq; modo cum appetant, proin-dcque ad id modo cum furantur, nec mercii, ne demereri pollunt. Itaq; ubi sicrae diuinae litterae intellectum animalibus demunt, intellectum i; demunt, quem anima a Deo creata hominibus indit , non eum, qui vere intellectus non est, scd ut dicium est veluti comm moratio quaedam,&qui animalibus inesse videtur. At unde digressi sumus redeamus; & rationes reliquas, quae humanam animam in multas Aristoteli diuidunt inspiciantur, perpendanturque.
SUBSTANTIAM, QUAE RATIOCINATUR; NEQUAQUAM A
scntiente diuersam ponendam cile ; quod quae ratiocinatur ab alio ad. l. aliud transit, quae vero sentit haeret. Cap. XVI. O u eandem postremo substat iam in homine sentire, ratiocinariq; , prssentia nimirum, agentiaque,&remota, nihilq. agentia percipere ponentes Peripatetici, quod quae praesentia percipit, haereat, quae vcio absentia inquirit, ab alio ad aliud transeat, nihilominus inc sandi videtur; quam sit diuersum ponant artificem, qui eandem quib- dem mat criam, eundemq. in usum, sed diuerso positam situ diuersis oreanis, &diuerso omnino tractet modo. No modus scilicet, quo res cognoscuntur, sed ipsae intuendae sunt res. Eadem enim quae sunt, eidem omnino substantiae cogn scendae, percipiendaeq. Aristotcli praesertim sunt. Modus ,&co nitionis etiam prinnantia si diuersa earum positione varietur, minime a diuersa sufflantia percipi illas arguit: veluti neq; artificem diuersum, qui materiam eandem, at alio situ locatam, aliaq. distan tia, non iisdem organis, nec eadem omnino tractet ratione. Quod si cognoscendi itidem modus intuendus est; non mansio latum, transtusque, sed in quia hus manso, 6 quibus a rebus ad quas transtus fit, intuendum insuper,& mulio etiaprius, multoq. dili uentius; &diuersis ijs conspectis, a diuersa subitatui a percipi pone dum. Sin ridem visa sint omnes , vel non codem cognitς modo, ab eadem eas substatia percipi, statuendum omnino est: Peripateticis praesertim ut dictum est quibus numirum cognitio omnis similitudine, &cognatione quadam fit;&quibus proptereae diuersis substa Gijs anima componi videtur, quod diuersas percipit res. Res igitur in quibus haeret ,&a quibus, & ad quas transit anima, &quas insuper ratiocinatione inquirit, intelligit q. , inspiciendae;&si eaedem visae sint omnes, substantia monini nota adciti manere, haerere, di transire, sentite nimirum, ratiocinari q. existimandum
347쪽
est. At nihil prorsus differre illae omnes videntur, sed omnes sensiles esse, & sensu co. prehensae esse omnes, vel comprehendi saltem posse . Transitus scilicet qui fit, a re ut dictum est fit, cuius quid sensu perceptum est: & non ab ea uniuersa, sed ab ea eius
parte, vel conditione, vel actione, quae sensui innotuit, ad rem penitus sensu perc ptam, cui id insit, quod in re, quae non uniuersa innotuit,notum habemus; ut quaecunque ei in re penitus sensu percspta iuncta esse sensimus, in re itidem, quae no vni uersa innotuit, iungamus, annectamusque. Nihil isitur uspiam videre est, quod non sensile ,& quod etiam sensu percsptum non sit, nisi id modo, quod inquiritur.Quod ipsum,si dum ratiocinatione inquiritur,sensui manifestetur, nihil amplius ratiocin tione id intelligere anima laborat; sed magis etiam acquiescit, quam si ratiocinatio ne innotuisset: quod inquirebat nimirum nacta,& praestantiore quoda modo, quam quo inquirebat. Non quidem, si a sentiente diuersa sit intelligens superius dicta, aut non a sensu pedeat,& ut dictum est impersectior ea sit, & per similitudine;sed anxia adhuc ratiocinatione id intelligere inquirat. Veluti ubi attingere quid expetit anima, minime eo conspecto acquiescit, sed ardentius etiam interdum attingere studet, niti tu rq; . Vt liquido pateat, eandem & sentire, & ratiocinari substantiam ; intellectio nemq. ut dictum est sensu esse posteriorem.Eaedem aut existentes diuerso fiunt mo. do ; quod eadem quidem res, at modo longe diuerso animae illas percipienti exposutae sunt. Praesentes nimirum he, inq; animam ipsam agentes, ipsamq, immutates an tua mam; quas igitur ut percipiat earum modo excipienda illi est, attendendaq. actio ; in ici, scilicet vel attingendis, vel intuendis haeredum, immorandumque At quae rem tae, occultaeq. sunt, nihilq. in ipsam agunt, nequaquam vel intuens eas, vel ait ingens, vel earum excipiens actiones, percipiet eas unquam. Alia itaq. via, aliaque cognitio
earum, & quali sensus indagandus est ratione.ld nimirum ut dictum est quod in re non penitus nota habemus, in re penitus nota inquirendum; ut quae ei iuncta, unianique esse visa sunt, in ignota etiam re iuncta cssa, unitaq; intelligantur. Non igitur . qiit ratiocinatur substantia a sentiente diuersa ponenda est, quod quae ratiocinatur ab alio ad aliud transeat, haereat vero quae sentit, immoreturque; sed eadem omninodi sentire, & ratiocinari, quod eaedem res & sentiuntur, & intelligantur; & ubi sentiuntur, nihil eas intelligere curat anima.
IMAGINANTEM INTELLIGENTI, ET SIBI IPSI INTELLI
gentem omnem eandem esse: diuersa autem imaginanti , atq; intelligenti,&intelligenti etiam ipsi evenires quod res diuersis modo animae expoli- tas, de non eundem tractant in usum. Cap. XVILV o M i A M igitur quae praesentia percipit substantia eadem &absentia illa recolere, & conferte inter se, & quae similia sunt,colligere, &vbinoo uniuersa res in notuit, quod ignotum est, similitudine percipere, quae sentit nimirum eadem & imaginari ,&intelligere,& ratiocinari visa est: vna,eademq; imaginanti in telligens, ratio ciunansq; , & intelligenti ratiocinans ponenda omnino sit;si quae uni, eidemq; idem, sibi ipsis itidem unum sunt. Non igitur Peripateticorum rationes, qui . burintelligentemat, imaginante diuersam ponunt', & quibus intelligentem etiam ipsam disiccant, dilaniantq., reij citae: quae nimirum cum manifeste vanam astruunt rein, tum satis ex ijs, quae dicta sunt, quqq; dicentur,reiectae videri possunt. At modustii un, ratioq; explicanda si quidem dc ipsa explicata non est cur una, eademque cum imaginetur, colligatque,&ratiocinetur anima, easdemq; uniuersa tractet res, perfacile imaginans decipiatur, & quae nec sunt, nec esse possunt imaginetur, nihilq; ab iis commoueatur, ac ne assentiat i s interdum; at quae ratiocinatur,aegrius decipia-
348쪽
tur; n ihil omnino, que colligit, & utraq. ijs, quae in telligit, assentiat omnIbus, & a quibusdam comoueatur etiam. Quoniam. s. quae sentit anima, quq sensit,recolere ea omnia, coierreq. inter se,& similia, quae in illis sunt, colligere, inq; unum agere, &diue se separare,&vbi quid non uniuersum conspectum est,quod eius occultum remanet, id quod innotuit in re penitus percςpta intuens intelligere visa est; quae sentit nimiruimaginari ,& intelligere, & ratiocinari: facile & imaginans, & ratiocinans etiam decipi potest; quod motuum, qui a sensilibus in spiritu iacti sunt, cognitio ita obscuratur interdum, ut bene praesertim sibi ipsis similes qui sunt, ijsdem prorsus, proindeq;& res, a quibus fiunt,eaedem videri possint,& videantur interdum.Et imaginans seo sum; quod praeteritos motus rccolenti iunctiij interdum obiiij liunt, quibus seorsumi nota est: intelligens vero, quod bene diuersis, S contrarijs interdum entibus, si non vere esdem, at persimiles,&quq e longinquo praesertim perceptae cede videri post uni, insunt conditiones; itaque enti indi possunt, cuius non sunt. Praeterea & quod entia apud nos sorte omnia e longe diuersis composita sunt partibus: itaque que certarum illorum partium actiones sunt, passionesque, uniuersis attribui pollunt. Postremo &quodque apud nos fiunt, eueniunt q. , no necessario fiunt, nec necessario eueniunt; sed non fieri, & non euenire pollunt, & quae facta sunt, assidue, diuersisq; corrupuntur modis.Itaq; illorum exortum, constitutionemque, & euentum, permanet iamq; ex iis, quae fieri, euenireque plerum l. percepimus, ratiocinantes iacile decipi possit mus. At colligens perraro, perq; aegre decipitur; quod nec obscura, confiisaq. recolit,
neq; sensui occultum quod est, similitudine inquirit,obscura interdum,remotaq. ,α in rebus, quae non semper eodem eueniunt inodo ued similia in singularibus dudum, manifesteq. percspta colligit modo; qus igitur id tantum ponit, quod sentit,vel quod dudum sensit. Perraro itidem, perq; aegro quae necessario, & quae semper codem modo fiunt,intelligit; ubi si in ilitudine intelligit certa, propinquaque. At quaevis intelli gat,quoniam eorum intelligit similitudine, quae sensu percepta junt,non quaecunque vult, & qualia igitur nun quam sensu percepit, & nec sunt, nec esse possunt, sed ea modo,quae sensu percsptis similia aut sunt, aut esse possi int. Et iis itaque perpetuo assci tit , di commouetur ab ijs in terdum; quae nimirum esse, aut euentura omnino existimet i s similia, quae sensu percepit. At quae imaginatur, quodlibet; sensu modo id petcsptum, eiusque cognitio, memoriaque scruata sit: quae scilicet sensit, omnia recole re,& quasi ante oculos ponere, intuerique, di quae insuper seorsum percepit,&iui cta esse nolunt, iungere, & separare quae t uncta sensit, & iuncta esse volunt. Quoniam enim quae percepit,ea Omnia in se ipsa habet, & ubi libet,quoue libet modo, vel simul scilicet omnia, vel seorsum singula. recolere potest: quae etiam diuersa, separataque per caepit, nihil minus, quam similia, agglutinare ea, connectet eque, & e multis, di ucitis q. unum coponere potest; & quod eo te in quo uis per pit, id ei demere,alijsue
apponere; quae demum percspit Omnia, ut libet,cpmmiscere, confundereque, atqueum re,&separare, diuidereque. Et Centi manni igitur, de semicapras, monoculosq; viros, atque alatos scrpen tes estingere potest: at nequaquam & assentiri in , multoq; etiam minus ab ijs continoueri ab ipsam et ei fictis; & quae nullis, quae sensit,similia, ne
que cilc euentura, ncque clic etiam poste videantur. Propterea igitur una existens, e
dein queanima, &easdem omnino percipiens res diuersa in carum perceptione cAcitur, diuersaquei pli eueniunt;. quod non modo eodem expositas eas, neque eun dem in usum tractat. Nam & praesentes, inq; ipsam agentςs, & remotas, nihil l. agen tes , & percaepta, tamen, i n terdum etiam di ignotas,& in propria interdum eas n*tura intueri cbtcnta est: in terdum stiam di ab ea illas am0ucre. Et quod rerum ipsarum inconstans, instabili Sque,&diuersa est iratura.
349쪽
SUI OBLITVMPARISTOTELEM IMAGINATIONEM HOMINI
inditam statuere, ut intellectu, vel passionibus, vel morbis, vel somno oppresso illa hominem regeres: ab unaq; Omnino substantia perpetuo homines gubernari. Cap. XVIII. V i certEoblitus Aristoteles, imaginationem propterea hominibus inditam statuit; ut, intellectu vel passionibus, vel somno
oppresso, illa homines gubernet.Penitus. n. incorporeus, nul liq; corpori herens, ac ne corporeo quidem organo ullo utens Aristoteli intellectus, minime aut sensus affectionibus, passio. nibusq; sensus enim, non intellectus affectiones, passionesq; sunt omnes aut corporis morbis, aut etiam somno opprima- Iut, aut turbetur omnino quicquam. Multo certe, quam imaginatio minus; quae tensus assccia, comesque, & unum pene sensui Peripateticis etiam visa;& quae magnam omnino corporibus cognationem, assinitatemq. habeat :&sen
sis,& corporis affectionum particeps iit necesse est. Tum homines etiam ipsos gubernans imaginatio in terdum, ratiocinandi facultate necessario donanda est. Na vel ubi quae maxime rationi aduertari videntur agunt homines,ad quae ab imaginatione Aristoteli impellantur oportet; ratiocinatione omnino aliqua duce,& duplici interdum agere videntur. Siquidem&num agendu id sit ratiocinantur; nec agere unquam aggrediuntur, nisi, pensitatis prius impellentibus, retrahentibusq; causis, agendum statuatur. Tum ubi id decretum est, consilium initur, quo agendum sit modo. Non quidem, si quae ratiocinatur non eadem imaginanti sit. Neq; enim modum illa inquirat, quo agendum id sit, quod contra eius consilium,& repugnante ea,inuitaq, agi decretum est. Nec quiescat homo unquam, si non una, cademq, substantia, & v na omnino , cademq; vi, quae proposita sunt, cognoscat , appetatq; omnia. Nam diuersae homini si insint substantiae; utiq. & diuersa appetant,& perpetuo inter se pugnent oportet. Neq; enim altera proprij boni , propriaeq; voluptatis oblita alterius studiu sequatur unquam.Nec vero ab altera alteram vel persuasam, vel coactam dicant, victamq;. Irrationalis. n. Aristoteli imaginatio, sensusque, nec persuasione ulla a ratione allici, nec rationem ipsi blanditi)s vllis allicere queant. At neq; sensus, imaginatioq; rationi Peripateticis repugnet unquam, rationis materiae, subiectaque illis cum sint. Tu nulla corporis pars, aut inexistens substantia ad opus ullum inuita trahi apparet: sed, ubi deliberata est res, homo uniuersus prompte ad agendum moueri videtur. ibi scilicet ut suo amplius expositum est loco secum ipsa pugnare anima videtur; ubi non unum bonum, sed plura, de quae non simul consequi liceat, proposita sunt ; quod praeeligat num tru anceps, dubiaque. Id quod & ibi itidem nihil minus pati videtur, ubi plura pro posita sunt, & generis etiam eiusdem honesta, vel plura utilia, aut etiam dulcia plura ;&quae eodeminsuper sensu percipienda sint. Tandiuq; secum ipsa pugnare vide
tur, fiuctuareque; dum alteri auteferat alterum , & conlcmpto omnino altero ait
rum amplexandum , sectandumq; statuat. Idque ubi factum est, nihil amplius secum pugnat, nihil fiuctuat, nihilq; haeret; sed veluti vinculis soluta ad id, quod seleetii incit, agendum, fruendumquc accurrit. Vt ab una, eademque substantia perpetuo ho. mines gubernari,candemque omnino imaginanti ratiocinantem esse mani testum sit. Nulla igitur, vel Aristotelis, vel suorum ratio obstare videtur; quin quae sentit eadem intelligat anima. Intellovus itaque naturam explicans ne audiendus quidem est Aristo tules: tem scilicet superfluam tractans, in uehensque. At audiatur tamen. Forate enim res etiam ipsa per se, dc absurditatum plena, & ab Aristotele omnino ei ficta,
α sui ubique Aristoteles similis, suo videlicet ubique arbitratu res componens vi
350쪽
INTELLECTUM ARISTOTELI POTENTIA ESSE, ET UBI IN.
testiali, pati, at non corruptiuam passo nem, sed persectivam potius; nullamq; ipsunt propriam formam sortitum, ncce intactu, nec corpus omnino esse, ncc corpore pro organo vii; sed potentiam modo, aptitudinemq; ad formas suscipiendas, & sormarum oωnino esse locum.
Vo Μ 1 A M inquit Aristoteles non statim, nec semper, neq; eadε intestigit intelleetus, sed alias alia; non actu eum esse, sed potentia, cuiusmoui& sensus est, & pati, ubi intelligit, existimandum omnino est. Neque enim e potentia ad actum agatur, nulla intercedente passione. Minime porro, ubi intelligit, actu l; fit, corrumpi visus, sed perfici, absoluique magis, non vere pati, quin passionis propriae dictae impatibilis prorsus , & nulla ipse praeditus forma sit oportet . Siquidem propria si insit, alterius aduentu quaecunque ea sit pereat intellectus in aliud actus ens. Et aliarum susceptiuus, & potentia talis, at nequaqua actu quid esse; de sic se ad intelligibilia habere, quemadmodum ad sensibilia se habet sensus .i Vesuti. f. eorum, quae sentiuntur, nihil actu est sensus, sed potentia omn)at sic & in tellectus ea, quae intciliguntur, potentia ella omnia, actu eorum nihil. Qioniam igitur omnia intelligit; om nia potentia eum esse, actu nihil, nec propriam omnino habere tormam Oporici.
Quae nimirus in existat, alienas rei jciat ,&aditum ijs obsepiat, Obstruatque. Ut nulla proisus alia sit eius natura, nihilq; ipse aliud sit , nisi potentia, aptitudoq; ad imas suscipiendas. Intelleetus igitur nihil eorum, quae intestigit, actu prius, quam ea intes, ligat, eaq; ipse fiat. Quapropter neq; corpori immisceri illum dixeris. Corpori enim immistus, necessario eius qualitatibus assiciatur, & calidus fiat, frigid usque; vel si quod sensus iacit corpore pro organo utatur. Penitus itaq; impermistus, penitusq; incors reus in tellectus; & id modo existens, aptitudo nimirum ut dictum est po, tentia 4; adsor in as suscipiendas, & veluti sormarum locus, de receptaculum . Nou si' militer po tro sensui intellacium pati, nullaq; prorsus corporeo vii ipsum organo, in tot Sagere licet; quod ubi, quod summe intelligibile est, intellexerit, quae minus intestigibilia sunt, nihil deterius, sed praestantius etia intelligere videtur. Id quod sensus iniuimu iacere apparet.Excellenti. n. sensibili percepto, obscurius quod est,tanguidiusq; minus percipit: a robustiore nimirum illius actione pasib,di lutoq; , penu dicorrupto orsaro. At formas ubi susceperit,inq; ipse factu luerit, non amplius pot&tia tantii inaed aetii est intest cetus; & per se intelligere, & operari potens,nulla evierina Opus habens ope. Et non sormas modo, quas susceperit, quaeq; ipse factus est, sed se etiam ipsum intestigit; quia . susceptis formis idem factus est. Illas itaq; intestiges, de se etiam ipsum intelligit. Illud sorte dubitaret quis: si simplex, atq; impar tibilis est intelleetus, nulliq; admistus materis, & nulli omnino comune habens quid; quom do intelligite liquidem intestigere pati est quoddam. Quae enim patiuntur, commu ueni agentibus materiam sortita sun t. Neq; igitur quodlibet a quolibet patitur, nec in quodlibet agit quodlibet: at ea modo in seipsa mutuo agunt,& mutuo a se ipsis patiuntur, quibus communis subest materia. At in quod sepe dictum est tollenda est dubitatio. Non stilicet corrumpitur sormas suscipiens intellectus ; sed perficitur m a
gis, e potentia ad proprium actum, propriamq; actus perfectaonem, eaque omnia sa'ctus, ad quae comparatus erat: eo sertu e pacio, quo tabella, ubi figurae in ea depingu-tur, quae in capingenda erant. Veluti igitur hoc ubi fit, minime corrumpi tabella vi.
deri podest: sic neque inici leetus ubrint Mia, quae potentia est, ct ad quae suscis pienda tactus est , si scipit, illaque ipsistit; nunime cum pati, si perfici potius, a