장음표시 사용
81쪽
di, si non disputationem tironum ergo, sed plenam historiam seribere instituissemus. Ergo ad Cartesianos
omnem conseram orationem. Renatus des-Cartes,
ct Canesius dicitur. in Turonibus natus est, stirpe in r-ει- ο Picionibus perillustri . A prima iuventa studiis reseditus in Philosophia, & Μathematicis si
pendos secit progressus. Tam immodico flagravit m thematicarum disciplinarum studio, caeteras ut omneu ex earum formulis vellet pertractatas. nec ullam erulam aliam scripsit investigandi veri rationem, quam cuncta mathematicis rationibus persequi sa) . Eam certoe ipse viam atque rationem philosophandi sequutus est coneedendumque hoc Gallis, universam Europam ad accuratius, saniusque philosophandum excitam ea methodo a Cartesio este; quum alii, qui eum antecesserant, conatus, utut egregii, vix latum proseceriae unquam. Quanquam id non tam Cartesiit ingenia , quam tempori concedam , de provincia enim ille triumphavit, in qua plura' Europae ingenia laboraverant. Μο tuus est vir celeberrimus an . I 6so. vitae suae 34. De universo haec opinatus est Renatus. Extention illud indefinitum esse volui e , tantum nempe , cuius extrema intelligere non valeamus . Vacui iuratos , stis, nec esse illud ' uspiam, nec concepi, nes esse posisse. Cujus ea ratio, quod materiae naturato in tr vlici posuerit extensione. Ergo uihil intelligere poterat tripliciter dimensiam, nisi corpora: vacuum igitur, inquit, aut corpus est, siquidem extensum est; aut non est, si extensione caret. Una igitur , eademque res sunt Cartesio Quantitas , Extensio , Materia, Corpus. Iam nullas esse in corporibns vires motrices, sed unam Dei voluntatem motiones omnes universi essicere subobscure quidem Cartesius, aperte vero ejas sectatores, in primis Μalebranehius, docuerunt. Et Cartesins 'quidem eandem motus quantitatem sempera Deo in materia conservari scri t. Μalebranchi ius
vero b longa ratiocinationum, eaque subtili serie, et con
82쪽
neludit, nec corpora esse ullo modo posse motus cauis fas nec spiritus ullos creatos. Dicere ergo necesse est, inquit, a sola Dei voluntate motum produci, atque vim moventem, corporibus motis non inesse quum ea nihil sit praeter Dei Voluntatem. Dicitur tamen globus causa -- ruralis morus, quem commnnica corpori, cui occurris , non realis, sed tantum occasionalis , qua Auctor naturaemitur ad agendum illo, vel hoc modo, illa, vel Gaeeasione. Μotus hujusmodi tres statuit leges mechanicas, Cartesius. I. Omne quod movetur, quantum in se es , semper moveri pergit, nisi ab aeterna aliqua causa coh
beatur II. Omne, quod moverur, semper tendit momeri per lineam rectam. Utramque complexus est Ne*tonus in Principiorum Matematicorum libro I. lege motus prima , quae est hujusmodi; corpus omne pe- erat in s su suo quiescemin vel mowndi uniformiter in directum ,
nisi quatenus a viribus impressis cogarur flatum illum mintare. III. Si corpus , quod movetur, alteri occurrat, flquidem habear minorem mim ad metendum per seneam rectam, quam hoc aliud ad ei re endum, tunc in aliam partem deflectitur er suum morum insegrum servando , solam motum determinationem amittet. Contra vero, Aillud majorem habeat vim ad pergendum secώndum lineam rectam, quam hoc ad 'ei resistendum, tunc corpus in mota exsistens secum boc aliud movendo tantum de suo motu deperdet, quantum ei tribues Explicata haec habes epud Cartesium ipsum in Principiis , tum & ab ejus sectatoribus Sylvano Regis, Antonio lo Grande, Iac ho Rohalto, aliisque viris hujus sectae illustribus. Omninm tamen ingegnosissima Cartesii Cotinogonia.
Eam sic molitur Carteitus . I. Deum sub rerum initium ingentem materiam creasse in particulas quam proxime inter se aequales figura fere cubi eas divi- sam. II. His duplicem indidisse motum; primum nempe quo singulae circa proprium axem, seu circa s ipsas volverentur alterum , quo earum plures simul
commune centrem moverentur; totque constituta holusinodi eerra, quot sunt stellae fixae, Planetae ι cometae. III. Priori motu cubicM'um Particularum a
83쪽
gulos confractos, contritosque ; indeque triae materiae nata genera , Iubtilem & igneam; globosam & aetheram; crasam & terrestrem; eaque tria esse universi elementa . Posteriori vero motu tot enatos Vortices , quod constituta fuerant communia centra. IV. In circumrotatis vorticibus subtilem materiam centrum potissimum occupasse, rotundam atmosphaeram crassam vel in--i positam, vel ad extimam delatam superficiem. V. Hinc factum, ut vorticum omnium centra fuerint totidem Soles vividi, atque ardentes. VI. Crassa tamen materia quorumdam Vorticum paulatim incrustatum suisse Solium vultum, eosque esse, qui planetae appellantur. VII. Horum idcirco Vortices tardiores , . factos, absortos esse a grandiori aliquo vortice, ut a Saturno
Saturnales, a Iove Iovales, a Tellure Lunam. VIII. Sed & ingrandiores istos omne enim regnum sub regno graviore est a maximo aliquo deglutitos, ut sexdecim nostros a Sole, ab alia qualibet fixarum fortasse alios. IX. Particulas omnes. materiae leve .esse, id-
est omnes conari recedere a vorticis centro ; graVitatem vero nasci ex earum vi, quae vehementius recedant; ab his enim tardiores premi deorsum . X. ea igitur corpora esse graviora , quae particulis primi &secundi elementi, quae vehementissime a vorticis centro conantur recedere, minus sint reserta.
C0smogoniam hanc velut fabulam sub initium habuit Cartesius: sed paulatim eo res provecta est , ut
reriam suarum amore impense Renato capto , fabula evaserit historia. Mira autem sunt, quae inde pro universa Physica deduxit. Pauca attingam I. ' Lumen nihil esse aliud, nisi pressionem materiae subtilis S lem constituendis in proximam materiam aetheream globosam, eamque per totam vortici longitu3inem di iasutam. Oculis nempe eorumque nervo optico hinc agi tatis, luminis in nobis procreatur sensatio. Ea ex re
fit , ut quum omnia sint plena. a Stellis ipsis fixis per immensa intervalla, temporis momento , seu iri istante lumen ad nos deveniat . Quam luminis doctri- gravissime rationes, atque Plurima recentiorum
84쪽
experimenta minus esse veram demonstrante qua de flIegatur Auctor noster. II. Ex materiae particulis quasdam esse, quae inter globorum angulos transeuntes cochlearem induant figuram , quas idcirco striatas appellane Cartesiani. Harum ingentem copiam feri in Telluris
vortice e septentrione. ad meridiem : eari esse magneticam materiam : inde provenire non magnetis modo, sed Z acus magneticae phaenomena. III. Oceani fluxus atque refluxus 'quum studio Τelluris vortici; tum stliam Ilianae motui deberi: nam dum inter Lunam &Tellurem materia Caelestis fluit, quasi comprimitur . ab ea Telluris centrum urgetur simulque & terrestria corpora, inprimis aqua: inde Oceani fluxus: At recedente paulatim hinc Luna, motaque Tellure, liberius
caelestis vagatur materia, proprioque renisu refluunt aquae. Sed huic sententiae quum capta in Oceano atque Europis experimenta , tum gravissimae refragantur rationes s quas vir summus Isaacus Newtonus , aliique ubertim suppeditabunt Iam, ne longius progrediar, quid de principiis Universi activis senserit Cartesius explicandum este Duni adhuc esset in vivis Atheismi expostulatus est Renatus, cum a Μartim Sehuonio; tum potissimum ab insen doctrinae suae hoste Gisberto Voetio: Utrique autem ita resporidit, ut potuerit eos poenitere temeritatis suae. Interim arguunta existentiae Dei , quae in
meditationibus de prima philVobia protulit , sublesta
sunt, doctaei morum serme omnium judicio. Qua de ielegantur Gassendus in obsessionibus, Huetius in Censura . Buddeus de Aleismo, & superstitione. Praeterea in Cosmogonia exiguam videtur Dei habuisse rationem ,' eo natusque est omnia Epicureum in modum , omnisu blata providentia, explicare. Tandem, si Henrico Μο- to credatur, c m substantias incorporea omnino secie in tensas, inextensa vero nulli bi esse docuerit , eas quoque esse negasse videtur, aut risisse. His ego addo, quod qHum mentes nihil esse aliud voluerit, quam es
gitatione , nec cogitationes intelligi possint nisi modi , id
videtur animo volutasse, cogitationem modum esse at E 1 terius
85쪽
ierius substantiae. Et sane Ioannes Regius in libro .
qnem praescripsit, Cartestur verus Spinoetismi architectus , conatus est demonstrare, Cartesium, saltem si sibi consentaneus esse voluisset, in eodem revolutum coeno , quo inde Spinoxar quo certe tendit, si attente pens eur, ejus de existentia Dei, ut vocat, demon ratio eκ idea Entis summo perfecti depromptae ea enim ex universi adspectu & contemplatione hauritur, uti obser: vant Huetius & Gassendus. Accedit eodem, qπd d
Bri na animarum humanarum , cum statuuntur meminsultationes , intellectus vero pure passivus ponitur , non possit nisi Pantheismo Iocum habere. Nec idcirco Cartesium Panteistam efficior tantum agnosco plurima esse in eius Philosophia, quae, nisi bonam in partem accipiantur possint eo perducere, quo, quum iis esset abusus , perductus est Spinoaa, qui Universum vinam esse substantiam ducit , eamque aeternam ,δus conflatam attributis i aeterna , immensa cogita
sione , aeterna ct immensa extensione solida totumque id esse Deum. Nec id mediocriter confirmant quae de brutis disputat; haec in Cartesiana Philqsopbia cel herrima est doctrina, bruta animantia meras esse machi mas , horologiorum instar: nihil esse in illis , nihil sensis, nihil cognitionis e mechanicae brutorum omismium operationesi fieri, ut in horologiis, aut, si ' rito accipiatur, Deum brutorum e. animam. iniae intexim sententia etsi a xati sanis plurimis , non satis tamen feliciter, propugnata , sequioribM philosqphiadi absurda visa est , & sensui hominum communi adversa: quamobrem vix hodie reperias qui Cartesianisbae in re non stomechetur.
Haec Cartesianae Philosophiae summa . Unam superest ut memoremus , habiturum fuisse Cartesium , si vixisset, unde affatim voluptatis, & ejus, ad quod maxime litterati homines contendunt, premit, gloriae nempe , hausturus fuisset: raro enim, aut nunquam alias post hominum memoriam commemoratum est, tantum antra paucos annos uni mortali nomen , tantam
ppyd barbaras ipsas gentes partam gloriam. Nullus fuit
86쪽
ante Induetum Ne-tonianorum Reipublicae litteraria locus, quo Cartesii dogmata non celebrarentur. Sed adeo' verum mortalia facta peribunt i ) eessit Ne tonianismo
f. IV. De Praecipuis Britannis Pbstosephis. Λ Ccedamus nune ad Anglos . pera olim , atque' in
hospita Brittannia, dxtra hominum mores cultusquo milia, Ieracissima hoc n0stro aevo extitit magnorum in geniorum: Longum esset omnia connumerare : de Bur setio tantum ; Wistono, ac Neistono pauca dicemus magnum ubi Thmaas Burnelius peperit nomen edito Praeclaro opere Telluris sacra Londini . . recuso mox Amuelod mi I 699. q. In eo opere Μose Interpretari se profitetur e at revera Mosaicam miseram in modum. contorquet nyrrationem . Mosem in. gyptorum, ait, eruditione innutritum didicisse ab iis mundi origines , sacram rem, nec imperito popello e Vulsandam, arcana lingua narrare , idest αλληλορικοs: vero etiam similius censet, .imitatum Vetur poetas, a quibus sertassis eam acceperiet historiam, qui divinas res veriti, aut mirati symboli Co earmine cecinerunt. Ergo quaecumque de origine di icriput, alias, quam ipsa sbnant verba, easque abstrulaores habere sententias putat. si igitur Burnelio credendum, antequam Deus aό Tellurem viasor man adgrederet , άudum iam partes uni rsi alias lanetas, solem , stellas fixas conflaverat, sedibusque suis locaverat, Nunc ad opus aggreditur terraqueum. Ingentem materiae massam creat, in particulas diversorum gener mi divisam; has. movet, miscetque. Hoc αρχαιον est , primigenium nempe illud , quod Veteres Ierme omnes meminere . Iam ejus Chaos par liculae quae quidem paullo erant graviores centrum undique convenere , nucleumqu. ibi ,' sui' paulatim an metallum induruit, composuerunt. At aqueae par es nucleum hunc undequaque circumdederunt , atque uentis, maria, quae thebom absum , vocat Moses
87쪽
erassaeque aliae particular, minus tamen gravitantes, insederunt mollemque primum peIliculam , mox etiam densiorem, durioremque crustam contexuerunt. Erat
autem Telluris primigenia illa facies amoenissima, nec aliud nisi silicias spirans . Evaporationibus subterranei Oceani , quae rorem efficiebant , plantae ' nutrie-hantur , sontesque , atque rivuli , placidi ii quidem , di christallini, progignebantur . Sed paulatim usta si Iis radiis , post 1636. tandem annos , pluribus in locis fessa , disrupta magno fragore , hominum ferme omnium exitio, succiibuit Oceano & resilientibus aquis, omniaque mergentibus, Noeticum illud factum est diluvium , ita ut pauci hunc illuc mortalA evaserint, eκ
quibus genus humanum sit reparatum . Hinc montes ,
valles , praerupti scopuli : hinc insulae , isthmi stera et hinc subterranei lacus, aut maria ; hinc subterra
Gulielmus sistonus origines Μundi , quas enarrat Noses, non ita accipiendas , quasi totum Universum spectent, sed Tellurem tantum nostram respicere arbitratur . Tellurem vero priusquam in hanc formamemngeretur , Chaos turbidum suisse putae , idque ex Cometae cauda factam; nam nihil dubitat , ante Telse Iuris generationem Stellas, Solem , ceterosque Planexas diu suisse a Deo creatos , quamquam Μoses ad historiam jadaicam properans minus id clare narrat . Naxima autem chaos illius pars , si credimus Wist mo , aerea. fuit atmosphaera , sed adeo densa, ut solares radii nullo modo , ne lux quidem ulla Telluxis superficiei affulgeret . Interea rerum vis quaedam
genitrix , ruab jebovab ,. Spiritus Dei Mosi dicta ,
mnia permeabat , operique perficiundo incumbebat . Haec quum geruntur. , Tellus norulum circa axem suum agitata , circumacta tamen , utut informis P circum Solem , annitum suum curium peragebat . In fine hujus anni, aer , quum perpetuo ex eo crassiores particulae excernerentur, mollique subsiderent crusta, paulo evasit rariore ergo lux quaedam subobsistra adhuc dc maligna illuxit, Ita primo die , qui id temporis
88쪽
ris pimus fuit annus , facta est lux . Pergit porro, atque eadem lentitudine secundo die , id est altero anno , illustriorem factam vult aeris atmosphaeram , itaur magna ejus pars appareret , quam vocat Moses ra jab , id est expansum , Graecus , Latinusque inter pres si amentum . Tertio anno 4ndurqit adeo superficies a illa & crusta maribus incumbens , ut omninc tegerentur aquae , videreturque Tellus msnus humida minusque aquosa, planisphaera , undique aeuualis, nullis nec montibus , nec valibus nec fluminibus , nec lacubus praerupta : ita apparuit arida . Quae quam facta essent , quarta tandem Telluris circum Solem re volutione , id est quarto die, penitus dei ecato aere . Sol . Planetae, atque Stellae sunt conspectas , quas idcirco . eo die factas memorat Moses . Tum quinto a
no in maribus quidem pisces , in aere isolatilia produxit. Sexto tandem, quum satis Telluris iam indurisset su perficies , bruta animalia, & hominem, queis coleretur Tellus, produxit Deus r). amco Plures viri docti Burnelii
A Wistoni theoriam confutarunt, in primis Auctor libri Μο-ses vindieatur, qui Amstelodami ann. 169 Ia. prodiit. Ioannes Keill in Exa ne the,ia Telluris a Burnelio editae eum animadυersionibus in thereiam novam Wisoni Londini 16ρ8. 8. Buddeus
Eces. vet. res. tom. I. peri . 1. sect. r. , ad S. I x. Sane vero non video cur debeamus a
simpliei Mosaiea narratione di. seedere . Unum video potissimum Burnelio & Wistonό negotium fecisse, quod de diebus, primigenia luee , factisque quarto tandem die Sole, atque Stellis aliis narrat Moyses . Sed ea leviora mihi videntur , quam ut id.
cirea deferenda sit Mosaica historia. Statuamus, quod eaput est, Deum mundum effecisse eo temporis intervallo, quod sex nostrix diebus aequivaleat . Nam video cur non potuerit Moses hoe sp tium vocabulis diei ct noctis distinguere, ut facilius intelligere. tur a suis . Nec in Pentateucho id est novum . Nam , ut cetera mittam , ut intelligeretur, a suis , adhibuit in diluvio Noetico ena
rando vocabula animantium purorum 4impuro tim ς quanquam
id distri en non obtinuit c quidquid pauci contra moliuntur j nis post promulgatam legem νι ualem. Iam non intelligo, qui valeat Burnelius explicare systemate suo subcaeles , atque supraeaeIsitim aquarum divisionem , quiam secundo rite factam narrat
89쪽
Iam ventum est ad virum summum Ne-onum. Nemo post hominum memoriam aut ingenio plus valuit , :aut judicio fuit aequiore , aut meditatione & studio exercitatior . Longe is a Cartesii itidole abfuit: non enim vagis thypothesibus , & conjecturis , sed certis experimentis G solidinue experimentis consormato ratiocinio philom phari amabat . Ergo opera ipsa factu nil est, ut conjecturalis illa Cartesiana Physica ex Anglia,quo. se insinuaverat, ejiceretur , atque vacuetetur haec altera modestior ea & certior . Hinc inter Irecipuas
philosophandi aeges hanc sibi praestabilivit , Neisto
nus , Causas rerum naturalium non plures admitti de
bere , quam quae υ VERAE sint , oe earum. pbaenomenis explicandis SUFFICIANT. qua vagas, incertasque Case
tesianorum hypotesses ex Philosophiae regno disterminatas vult. Ea re iactum est, ut Europae celeberetniae: quaeque Academiae ex Romanensi illa physica ad certi rem , solidioremque revocarentur. Mortuus est vir doctus an . 1727. aetatis suae 8s. , Patriae exterisque desideratissimus . Quae autem in rebus naturalibus conatus est, paucis complectar; etenim quum in his Au
ctoris nostri Elementis , adjectisque notis ejus doctrina omnis loculentissime sit explicata , non est cur multis
Moses. Aquas enim mim ille stema enarrari dialogo primo vocat primi aenii Chaos quidam Veterum Rethisica Francisci latru incompositatiique massam': hane tit .' Hic enim inducitur Iulius ait divisam ni edio rast ab extensio- Stroetri , qui refert patruum suum . ne ames , ut nempe parva quae- . Baldassat Casti glioni , eum Hidam pars efficiundae Telluri hic spaniae esset, audivisti ab Κthi relicta sit , maxima altius prove- piae quodam Philosopho, ibidem ut inde cetera fierent corpo- commorante Diluvii Universaliara. Sed non est hie ea de re di- narrationem , ejusdem modum &sputandi locus. musasi eontinentem; quam in eo-' Unum tantum addo Burneis rum vetustissimis annalibus eon tium in Myptiorum , Thraeum , tineri adfirmabat . Hanc vero laua Phoeni eum aliorumque veterum dato Patritii dia go relatam smysiologia sui systematis fun- diligenter expendas, haud valdodamenta deprehendisse , ipso. nee a, Burnelii systemate dissentireti. diffitente . sed e scio , δε- cile deprehendes . teatur etiam clarius idipsum s
90쪽
DE Μ omnium rerum opificem , materiam vero ex quo a Deo cuncta sint sermata , eum Darium . ternum. in quo materia, & eorpora sint posita , uni- ' versi esse principia vult Ne-tonus . in esus ergo Philosophia explicanda quatuor potissimum clipita complesti oportet . L Deum. iI. Spatium . III. Μateriam. IV. Μotum, motusque leges , quas Deus in universo efformand' praestabilisse videtur. Deva ei' ens inre ligenissim*m , aeternum , immensum , uniforme , organorum , mrmbrorum , partiumque expers sa) . Ejus existentiam ex universi partibus omnibus, molibus, ordine , legibus pervidentissime deprehendi I atque intestigi docet. Nullus certe est qui tam honorifice de Deo loquit0r, tamque pure, quam Nemonus, ubicumque seMeasio offert . Sed & Volterius in Metaphsica μην-vtoniana testatnr , Samuelem Clarkiues doctum illum Neintoni discipulum & familiarem , quotiescumqti ei
nomen proferret , tanta pietate 3c reverentia commo- 'veri solitum , ut statim 'e totum mirifice compone tad absequium; rogatumque, quid ita λ testificatum, a Newtono se id eopsuetudine didicissp. 3 De spatio ita sensit , esse illus immensum , atque aeternum, nihilque esse aliud , nisi ipsam Dei immen- . itatem. Nempe ut Deus. semper. existem facit aeterni rasem , . ita exsendo ubique ummensum incit spatium b). Qua in re & plurimi eum antecesserunt , pri mis ejus popularis Henricus Morus. In Enchiriaio M tapbasico, & sequuti sunt plurimi , omnium μhei tissime Clarkhius & Rapsonus. Sed hoc. est , 'quod pluribus non valde arrisit , proptereaque Ne tonuS recte de Deo sentire arbitrati sunt . Nam curii netis totus sio aAio , & necessaria actio , seu , quo idem est, purus , primus , necessarius άctus diui Sc lae .loqui amant: si spatium hoc immensum ipta est
& natura , jam totvnx hoc lactium actio oporro id spatium corpora omnia , singula que. m