Danielis Berckringeri Institutionum et exercitationum Ethicarum AcademicoPeripateticoStoicoScolasticarum liber primus secundus

181쪽

Ethicar: Lib. I. Cap. XXV. I 67rare, sive bontaneae. I. Respectu principii interni, susque tam eligentis, quam imperantis: Eligentis , quia post intellectus consultationem voluntas libere optat, quamvis appetitu semipleno , hoc est, sane quam ligato, tristi, atque aegre sequaci: Imperantis. quia post voluntatis jussum facultas lo- Comotiva eκ equitur id , quod voluntas voluntarie, tum optavit , amplectendo unum oppositorum, tum imperavitioiam olivae, quoad executionem subsequvn. 1 I. Respectu mediolum sive instrumentorum , quae libera in agenribus tunc temporis supponuntur , cum nulla hic sit violentia , inscientia nulla circumstantiarum. Quamvis enim hic causa quaedam fit externa, quae aliquem subigit , tamen is ipse, qui agit , & cogitur ad agendum , non omnino nihil adjutorii affert, cum possit,si velit,damnum aut mortem potius subire iactum illud praetermittere:jam vero coacta voluntas etiam est voluntas cum retineat quoque sic libertatem in dele.ctu operum, queatque alia eriterna opera aliis ante serre. I xi. Respectu finis , ad quem terminatur actio, quatenus homo a. gens, in hoc vel illo sortunae articulo constitutus. vitare discupit mala , quae male metuit, & consequi bona, quae bene sperar,fi Ue illa sint re talia, si ve φαινομένως, apparenter tantum, atque adumbratC.

Quod

182쪽

Quod si enim v. g. jacere merces in mare fit ob salutem, ut fit, haecque est finis, qui

pro illo tempore eNpetitur, non mercium ejectio, quam non magis intendunt nautae vectoresve, quam morbo laborantes medi-

Camenta , se friones , & ustiones, isque , qui has projicit, aut projici curat, hoc Cogno. scit & noscitat, eo in casu utique non Prae peditur appetitus, cognitiove , quae etin Cipia voluntarii. Involuntariae sive ramiae, Consideratae α λως, atque in genere ,σsque personis, locis, temporibus , aliisque circumstantiis: I. Ratione objecti uve sprincipii extrinsecus violenter impellentis, a quo agens ad actionem quasi cogitur. quam alias voluntas, si eκ omni parte fuisset libera nunquam suscepisset. Nemo quip- lpe sanae mentis iacturam v. g. facturus mer- ictum,necessitate praesenti non postulante. ri. Ratione temporis, sive primi motus , in. quo agens plane involuntarie se habet, v. g- virgo, quam horridus miles his verbis aggreditur, aut sanguinem,aut florem virgini nitatis. Interim umvelfe magis noluntariam comparatIone, quam Involuntaria, Spon . tane , quam InυItinaum ratione principit. quia tunc, cum fiunt . in optione agentis est fierine debeant, necne, quae autem e- Ius sunt naturae, ut pro arbitrio agentis fieri aut praetermitti possinti; ' certum est esse

Voluntatia,cum principium & causa illarum fit .

183쪽

Ethicum Lib. I. p.XXV. 169sit in facientibus, tum ratione medii expedien ris, quod & ipsum pro tunc in agentis manu, tum latione finis, qui est eminentius bonum, ideoque eligibilius , quare spontaneum. Accedit ad numerum , quod eκ fa.ctis his miκtis existant laudationes & vituperationes, ea autem facta quae laudatione ac vituperatione digna sunt, nae voluntaria.

Neque derogat dictis,quod, quae per se ma la reiiciendaque sunt, illa non possint pro aliqua conditione censeri hona ac praeeli-δenda. Quando enim aliquid per se est tale,

illud nec per se, nec eX eventu , videtur posse recipere oppostam conditionem, dumque per se tale est , per nihil extrinsecus adveniens reddi non tale. - Verum respon so ad manum est , absolute videlicet mala semper esse mala in suo definito grat du, ideoque nunquam ratione sui praeeligenda, enimvero comparata cum aliis , &magis & minus mala dici posse, necessaria-Cue nonnunquam esse pro boni alicujus a.deptione. Etenim ut absolute malum , Malicui utile, non pugnant inter se in relatione atque comparatione, ut in praesentique argumento, quod sub manu. Non magis, quod denominationem fieri conveniat ab eo, quod absolure est tale. Petenda petenda siquia im denominatio a fine quidem , Ve' rum ultimo, qui hic est majus bonum , nec

ab eo, quod materiei, sed quod sorma: Obti', Id net

184쪽

net locum in actione. Quamvis ergo res quae fit, sit absolute mala, tamen ea, quae actionem formant, reddunt eam sponte factam. Sed qui set de Cyrenaicrs, qui praeter duo superiora vitactorum genera,hoc es, simplicia S mixta, afunxerunt tertium a pulchritudine S voluptate, ab extra compedentibus' Aristoteles nullam hic, in rebus, inquam, pulchris &jucundis, vim aut

necessitatem agnoscit, quae nos ad turpitudinem impellant, semel, quia sic efficeretur, omnia esse necessaria, cum pulchritudinis .& voluptatis causa omnes agant Omnia,tam probi, quam improbi, illi virtutum pulchritudinem , hi vitiorum voluptatem persequentes, iterum, quia necessaria sequatur dolor, quae autem voluptatis & pulchritudinis cauis fiunt, voluptas. Sane omnis res necessaria molesta, nemoque vi agens agitcnm voluptate, eo quod talis actio volunta- - ti repugnet, quae autem accidunt nobis nolentibus, ea Iane dubio molesta sunt : Iam vero,quae voluptatis aut pulchritudinis per. sinendae causa fiunt, illa nunt libenter & tu. benter. sive cum voluptate: Ergo non pernecessitatem, aut Vim. An veris nominat

Mesus cawetinas ita loqur osantarium/-psic ter . voluntaraum vero fecundum quid. conque vementer , quae metu fiunt, univer. se magis sint voluntaria,quam involuntaraa,

Fontaneo, quam invisat De hoc lemmate

185쪽

ita Scholastici in terminis. Quod ex metu fit, si ve per metum agitur,illud est minium

eκ voluntario & involuntario , sic ramen, ut sit voluntarinm simpliciter, quia sponte atque en intrinseca inclinatione ac principio fit , secundum quod in actu hic &nunc, subque aliis conditionibus individua. libus est , quod sic fit, ad evitandum in casu malus & magis malum . quod timetur,cq usque illud est impedimentum , involuntarium vero secundum quid , sive secundum rationem tantum , quia displicet agenti id . quod sic facit, & dolens illud fatacit, nec libenter, ac cum quadam ut displicentia ita repugnantia voluntatis , nec nisi positis illis circumstantiis, atque In eo casu, non facturus illis sublatis,atque eN traeum casum. Quamvis enim , qui sic coactus consenfit in factum. absolute quidem Consentiat voluntarie, omnibusque confideratis velit , illi tamen volitioni tacitEJungitur nolitio aliqua, saltem nolleitas, atque ut sit voluntarium simpliciter, secundu quod actu agitur, tamen est in voluntarium sub conditione, si talis metus non immineret, ideoque secundia quid tale, quia tale co

ditionaliter. Dico voluntarium simpliciter, . involuntarium vero secundum quio , non Contra. Neque enim , sicut vis causatur

in volunrarium simpliciter, idque praesen tialiter, similiter metus, sed fututitive:Ec-H 1 cur

186쪽

cur Quia enim ea, quae aguntur per vim &metum, non solum differantsecundum differentiam praesentis & futuri, verum etiam secundum hoc, quod in eo, quod agitur per

vim,voluntas agentis nihil confert ad actu, ut qui omnino sit contra motum voluntatis in eo vero, quod per metum, voluntas timentis aliquid, quoniam motus voluntatis

fertur in id, si non propter illud, saltem propter aliud, persuade ad repellendum malia,

quod timetur: Iam vero ad rationem voluntarii sussicit,uisit tale propter aliud. Voluntati v namque est , non solum quod propter seipsum volumus, ut finem , Verum etiam quod propter aliud volumus,v. g. yropter fi nem, adeoque relative,quo in casu ninil prohibet,aliquid, quod de se non esset voluntarium, alteri Comparatum fieri voluntarium, per comparationem ad aliud. Ut breve faciam, contractus, metu qui fit, simplic1ter voluntarius est, quia etia in metu inest voluntas , & in quantacunque scintilla liberatis actus liberi arbitrii fundari est potis: Sicut

enim non est caecus, qui parum videt, ita nec sine voluntate, qui parum vult, volun talis libertate coangustata atque coacta in arctum : involuntarius vero secundum quid tantum. Licer enim , si quis gravi metu compulsus cogatur ad stipulationem rei illicitae, vel naturali, vel divina, vel humana interdictione, aut ad id, quod majus

187쪽

bonum morale impediret constipulatum , annullari atque irritati possit talis contractus , immo debeat ,dum privas autoritate id non fiat modo , tamen non ideo Irrita

tur . quod voluntarius non sit, sed quia in male promissis quis vi legum servare fidem

non tenetur, neqne vero valent promissa

facti per se illiciti, quia ad illa nemo jus ha- . bet, habere ve potest per leges honestatis.. CAPur XXVIII.

De quadrigario Zionum Mediarum ἰ

Laudabilium,mituperabilium, Gnsa lium, oe Poenalium moraliter. A t ones Me uesve Mixtae , vel lavda. biles ruunt, vel niverabiles, vel Heniales, velPoruases, Moem Non - meniases taenique. Actiosses Laudabiles sunt, quando propter

magnum aliquod arque evidens bonum aliquid indecorum foedum ac deforme com mittitur, eNemplo Solonis, qui abrogandae legis vitiosae cause furorem, Bruti, qui liberandae ac tuendae patriae gratia insaniam aD sectauit, Zopyri,qui victoriae ergo in se ad- . misit mutilationem, Attilii Reguli,qui Conservandae fidei ergo clavismum , Zaleucus, qui orbirarem partialem visus ob legis a se latae reverentiam , Omnes propter turpe quid, Corporis non animi respectu. . Est enim dupleκ turpe , unum simplicirer,

188쪽

i 4 Insilui.'Exercit: R de se,quod nunquam honeste agiporest,

ut homicidium, adulterium , quae semper turpia, & digna reprehensione,aliud secundum quid, ut virum in magistratu Constitutum per locum publicum Currere, in publico estare, id quod ab alio fieri fortean

potest non turpiter. Actiones Vituperabiles sunt, quando levibus de causis. & boni

minoris gratia turpitudo aliqua admittitur, aut quid indecens patratur, habens ration Cculpabilis, propter deviationem ab ordinerationis in actu moris, eXemplo Rabirii, qui pecuniae creditae persequendae causa A. leXandriae turpiter togam pallio mutaVit. abjecto cultu Romano, item Vespasiani,

qui e lotio non minus turpiter tributum eNegit urinarium, Scilicet inde actiones,ut laudabiles, ita vituperabiles, audiunt in Schola Ethica, quia imputantur agenti, propter bonitatem vel malitiam actuS, Cujus agens habet dominium, constitutivum ut laudis,ita vituperti,sive culpae .ut in prae sentique argumento nostro. Ideo ideo enim praedictae actiones laudamur, culpanturVe,

quia in nostra potestate fuit, celebrare vel incelebrare factum. illud admittere omittereve, Actiones Leviales sint, quando gravibus de causis soloecismus moralis committitur, eXemplo eorum , qui turpe quid defignant, subacti gravissimis cruciatibus, quibus persetendis humana natura estim

pars

189쪽

par , ut si quis laceratus tortilantis arcana

Prodat, vitaeque conservandae causa eN infirmitate quadam in fugam se det, aut cum Popilio Romano ab hoste conclusus, Cum effugere non posset, 4d depectiones, sive turpes pactiones, descendar, vel cum Rutilio Rumo,in ultimae necessitatis praecipitio, ad togae Italicae mutationem cum pallio Graeculo. cujus Classis facta non comitatur laus, ut facta primae olassis. nec vituperium,

ut sacta secundae classis, sed venia, eo quod non quidem sint scelesta , ut facta quartae

classis , probrosa tamen. Amones Paena esserit, quando quocunque andem fine scelestum quid aut impium Committirur,cum nullis cruciatibus aut damnis quis adduci aut induci debeat,ur talia iaciat,eo quod notantum sua vi & natura sint turpia, verum etiam fiant turpiter,ut si quis cum Alcma one interficiat matrem, hortante atque impellente Amphiarao patre, si tyranni interimendi causa cum uκore ejus consuescat, mentiatur cum Platone Reipublicae causa. aut cum Iuliani Apostatae Thesaurario, &Constantii Imperatoris purpuratis, metu ignominiae, exilii, mortis , religionem absuret , vel ad dapes humanas cum Numantinis & Caliguritanis veniat. Quamvis enim violentissimae heic sint causae cogentes, tamen prohibentes longe sortiores esse debent, essicacioresq;, imitatione Susannae,JO

190쪽

1 76 Insilui' 'Exercis: sephi, Hippolyti, Crispi, qui pudicitiae moditem posthabuerunr, Principis Condari, qui religioni eandem, eamque tam Civilem , . quam naruralem , Periclis , qui rogatus ab amico,ut pro causa ejus d erarethuramenti religionem praetulit pessurio , denique Antigones,quae contemto Creontis inhumano edicto fratrem humavit, inhumandum per interdictum, mota pietatis ossicio. Nec est, quod quis opponat, ad derogandum actioni poenariae eN eo, quod nullus videatur mereri poenam, qui Gisponit de eo, cujus

ipse est dominus, pro lubitu. Neque enim quis punitur, quod v g. destruat rem suam , sed quod alienam, nec quod male disponat de suo, vertim quod aere alterius. Obrogo deroganti, etiam ratem mereri poenam, saltem non mereri veniam,dum male disponit suos actus , si minus , in quantum est suus:minimum in quantum est alterius, hoc est, communitatis, cuJus est: pars,& cui

de suo servire debet, & perleges, &per

mores.

CAPux XXIX. Quales Actiones sint Aeliones Sponto

nea, Elicitane, an Imperata' Et quid utraeque ' uuaeque earum Principia ac Fontes Morales in animae tetrarchia 'Actiones Spontaneae stant Actiones Impe. ratis,profectae ab Elicitis, ut a caustratu